Brief regering : Reactie op de motie van het lid Romke de Jong c.s. over erkenning van Wetsus als TO2-instelling (Kamerstuk 32637-457)

Nr. 474
BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN EN KLIMAAT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 12 oktober 2021

Zoals door mijn voorgangster aan u is toegezegd, geef ik u hierbij een reactie op
de motie van het lid Romke de Jong c.s.1. In deze brief zal ik ingaan op de taken die een instelling voor toegepast onderzoek
(hierna: TO2-instelling) heeft en breng ik in beeld wat de huidige status van Wetsus
is, hoeveel middelen met de financiering van Wetsus gemoeid zijn en welke andere mogelijk
structurele financieringsvormen denkbaar zijn. Dit voorjaar heeft mijn voorgangster
u reeds geïnformeerd over de uitkomsten van de evaluatie van TO2-instellingen2.

TO2-instellingen

De TO2-instellingen vormen een essentieel onderdeel van de Nederlandse kennisinfrastructuur.
Ieder kennen ze hun eigen historie en ontstaansgeschiedenis, maar belangrijke overeenkomst
is dat ze alle zijn ontstaan vanuit de behoefte van de rijksoverheid aan bepaalde
(technologische) kennis ten behoeve van de ondersteuning van overheidstaken en -beleid.
Het functioneren van de TO2-instellingen valt onder de verantwoordelijkheid van de
rijksoverheid. Belangrijk onderdeel daarvan is de inhoudelijke verantwoordelijkheid
voor de programmering van het onderzoek bij de TO2-instellingen. Mede onder de systeemverantwoordelijkheid
van mijn ministerie geven de gezamenlijke departementen hier invulling aan.

De instellingen zijn verenigd in de TO2-federatie en werken in de praktijk vaak onderling
samen op belangrijke vraagstukken van het missiegedreven topsectoren- en innovatiebeleid.

Het toegepaste onderzoek bij de TO2-instellingen wordt deels gefinancierd door de
overheid3. Met deze overheidsfinanciering voor de TO2-instellingen blijft Nederland ook een
aantrekkelijke vestigingsplaats voor het innovatieve bedrijfsleven, hetgeen een belangrijke
voorwaarde is voor economische groei en welvaart.

De TO2-instellingen hebben hierbij de volgende hoofdtaken, welke ook zijn vastgelegd
in de visie TO24:

I. Het ontwikkelen, toepassen en verspreiden van kennis ten behoeve van het oplossen
van maatschappelijke vragen en ondersteuning van overheidstaken- en beleid. Een deel
van dit onderzoek valt onder wettelijk verplichte taken.

II. Het ontwikkelen, toepassen en verspreiden van kennis voor het versterken van de innovatiekracht
en concurrentiepositie van Nederland, in het bijzonder voor de topsectoren.

III. Het beheren van strategische onderzoeksfaciliteiten welke soms uniek zijn in Nederland
en deels ook internationaal.

Bovengenoemde hoofdtaken tonen ook goed de legitimatie van overheidsfinanciering aan.
Het ontwikkelen, toepassen en verspreiden van kennis ten behoeve van het oplossen
van maatschappelijke vragen, vraagt om een stevige kennisbasis die niet zomaar kan
worden opgebouwd. Daarnaast investeren TO2-instellingen in precompetitieve kennisvragen
die onvoldoende door de markt worden opgepakt. Dit geldt ook voor investeringen in
grootschalige onderzoeksfaciliteiten. Tot slot is de onafhankelijke status en reputatie
van de instellingen van groot belang. Dat geldt zeker voor het doen van maatschappelijk
relevant onderzoek en voor de uitvoering van wettelijke onderzoekstaken, waar resultaten
van onderzoek niet ter discussie mogen staan en de beschikbaarheid en directe toegang
tot de kennis voor overheden moet zijn gegarandeerd.

Naast het ontwikkelen van kennis, zijn de TO2-instellingen ook een belangrijke speler
in kennis- en innovatie-ecosystemen. Ze beschikken over een uitgebreid nationaal en
internationaal netwerk van bedrijven, overheden en kennisinstellingen en leveren hiermee
een belangrijke bijdrage aan de valorisatie van kennis. De TO2-instellingen beschikken
ook allen over complexe en grootschalige onderzoeksfaciliteiten; denk hierbij aan
de windtunnels van NLR of het energieonderzoek van TNO in Petten.

Positie van Wetsus

Ruim een jaar geleden heeft mijn voorgangster u geïnformeerd over het advies van de
Expertgroep governance watertechnologisch onderzoek, die op verzoek van mijn Ministerie
heeft geadviseerd over de versterking in de samenwerking van het watertechnologisch
onderzoek, alsmede ook over de financiering van Wetsus5 Hieronder treft u een overzicht van de ontwikkelingen ten aanzien van Wetsus. Ik
ga hier verder niet in op de aanbeveling van de commissie Van Saarloos, die eerder
dit jaar de TO2-instellingen heeft geëvalueerd6, over het verlenen van de TO2-status aan Wetsus, omdat het aan een volgend kabinet
is daarover een inhoudelijke reactie te geven.

Sinds haar ontstaan in 2003 werkt Wetsus als multidisciplinair onderzoeksinstituut
aan baanbrekende innovaties in de watertechnologie. In de landschapsanalyse, die onderdeel
vormde van het adviesrapport van de Expertgroep governance watertechnologisch onderzoek,
werd duidelijk gemaakt dat Wetsus hiermee een belangrijke functie vervult voor het
watertechnologisch onderzoek in Nederland, met name in de verbinding tussen kennisinstellingen
en bedrijven.

De expertgroep constateerde tevens dat de wijze waarop Wetsus thans is gefinancierd
een kwetsbaarheid vormt naar de toekomst. Sinds haar oprichting kent het een financieringsmodel
waar regionale, nationale en Europese overheidsfinanciering wordt gecombineerd met
bijdragen van in onderzoek van Wetsus deelnemende bedrijven en kennisinstellingen.
Het wegvallen van de Zuiderzeelijnmiddelen na 2020 toonde deze kwetsbaarheid nog eens
aan. Vanuit mijn ministerie is daarom voor 2021 en 2022 een bedrag van € 3,8 miljoen
aan overbruggingsfinanciering beschikbaar gesteld. Tezamen met de overbruggingsmiddelen
vanuit NWO, deelnemende universiteiten (WUR, RUG en UT) en NHL Stenden kon het jaarbudget
van ca. € 13,8 miljoen daarmee voor de korte termijn op peil worden gehouden, zodat
onderzoeksprogramma’s gecontinueerd kunnen worden.

Voor de middellange termijn zijn verschillende opties geschetst, deels ook samenhangend
met de diversiteit aan financierende partijen. Dit betreft financiering vanuit NWO-instrumenten
of nieuwe Europese programma’s (EFRO-programma Noord-Nederland 2021–2027). Voor beide
opties geldt echter dat deze onzeker zijn en geen structureel karakter kennen. Ook
het Nationaal Groeifonds (NGF), dat nog niet zo concreet in beeld was ten tijde van
het adviesrapport van de Expertgroep, biedt mogelijkheden om voor de middellange termijn
in financiering te voorzien. Op dit moment wordt gewerkt aan een uitwerking van een
groeiplan voor de tweede ronde van het NGF op het gebied van Watertechnologie, waarin
Wetsus een belangrijke rol speelt.

De expertgroep heeft voor de lange termijn geadviseerd om, naast verbeteringen in
de bedrijfsvoering, meer structurele onderzoeksfinanciering vanuit het Rijk te onderzoeken,
een stevigere betrokkenheid van vakdepartementen bij de programmering van watertechnologisch
onderzoek te borgen en gepleit voor een structurele inbedding van het onderzoek in
het kennis- en innovatie-ecosysteem. Tezamen met Wetsus en de beleidsverantwoordelijke
vakdepartementen zal ik de mogelijkheden hiertoe bespreken. Het uitgangspunt hierbij
is om versnippering in het kennis- en innovatie-ecosysteem tegen te gaan en synergie
te stimuleren. Eventuele stappen hiertoe, inclusief het beschikbaar stellen van aanvullende
middelen, zijn aan een volgend kabinet om te zetten.

De Minister van Economische Zaken en Klimaat,
S.A. Blok