Brief regering : Toekenning aanvragen Volkshuisvestingsfonds

Nr. 810
BRIEF VAN DE MINISTER VAN BINNENLANDSE ZAKEN EN KONINKRIJKSRELATIES

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 15 juli 2021

Inleiding

Een kwalitatief goede woning in een prettige woonomgeving is voor iedereen van belang.
Dat betekent dat er naast investeringen in meer nieuwe woningen ook geïnvesteerd moet
worden in het verbeteren van de kwaliteit van de bestaande woningvoorraad. In sommige
kwetsbare gebieden zijn kwalitatief goede woningen en in een prettige woonomgeving
namelijk niet vanzelfsprekend. De leefbaarheid en veiligheid staan onder druk, en
verduurzaming en kwaliteitsverbetering van de woningen vormen een enorme opgave.

Het kabinet stelt eenmalig middelen beschikbaar om een eerste stap te zetten met het
aanpakken van deze problematiek. De grote belangstelling voor het Volkshuisvestingsfonds
laat zien hoe urgent deze problematiek is en dat bewoners, gemeenten en woningcorporaties
financiële ondersteuning nodig hebben om hun verbeterplannen uit te kunnen voeren.
Het beschikbare bedrag is meer dan twee keer overtekend. In deze brief licht ik toe
welke 33 deelplannen in 29 gemeenten een bijdrage van het Volkshuisvestingsfonds ontvangen.
Daarmee kunnen bijna 22 duizend woningen en hun directe omgeving in de meest kwetsbare
gebieden verspreid over heel Nederland worden verbeterd. Met de bijdrage uit het Volkshuisvestingsfonds
gaan gemeenten de komende jaren aan de slag met het verbeteren van de woonkwaliteit
in de meest kwetsbare gebieden.

Toekenning middelen

In totaal zijn er 48 aanvragen ingediend voor 75 deelplannen. Aanvragen zijn uit heel
Nederland ingediend, ook uit gebieden die niet prioritair zijn. Alle deelplannen zijn
na ontvangst gecontroleerd op volledigheid door de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland
en vervolgens doorgeleid naar een onafhankelijke Toetsingscommissie. Waar nodig zijn
er nog verduidelijkende vragen gesteld aan gemeenten. De Toetsingscommissie heeft
alle aangeleverde informatie zorgvuldig bestudeerd en meegewogen in haar advies1. Dit heeft ertoe geleid dat 43 deelplannen een positief advies hebben gekregen. Een
deelplan krijgt een positief advies als het een voldoende heeft gescoord.

In de Regeling is opgenomen dat er voor € 385 mln. aan gemeenten uitgekeerd kan worden.
Doordat gemeenten voorzien dat ze minder BTW gaan terugvragen dan vooraf geraamd kan
ik het uitkeringsplafond verhogen tot € 412,6 mln.

Het aangevraagde bedrag van deelplannen met een positief advies (€ 567 mln.) overtreft
het uitkeringsplafond (€ 412,6 mln.) van het fonds. Om te komen tot een verdeling
van de beschikbare middelen heb ik, conform de Regeling herstructurering Volkshuisvesting,
op basis van de adviezen van de Toetsingscommissie een rangschikking opgesteld van
alle aanvragen.

Op basis van de adviezen van de Toetsingscommissie en de beschikbare middelen kan
ik 32 deelplannen een volledige en een deelplan een gedeeltelijke bijdrage toekennen.
Binnen het Volkshuisvestingsfonds zijn twee type gebieden prioritair: Stedelijke Vernieuwingsgebieden
en Grens- en Krimpregio’s2, waarbij de eerstgenoemde gebieden de hoogste prioriteit hebben. Driekwart van de
beschikbare middelen wordt toegekend aan Stedelijke Vernieuwingsgebieden. Daardoor
kunnen er circa 16.000 woningen in zestien gebieden (13 gemeenten) geherstructureerd
kunnen worden. De Grens- en Krimpregio’s ontvangen circa een kwart van de middelen
en herstructureren daarmee 5.600 woningen in zestien gebieden (15 gemeenten). Eén
aanvraag uit een niet-prioritair gebied ontvangt een bijdrage voor het herstructureren
van 718 woningen. De aanvragen vanuit niet-prioritaire gebieden hebben bij de inhoudelijke
beoordeling minder goed gescoord dan aanvragen uit prioritaire gebieden. De bonuspunten
die de prioritaire gebieden hebben ontvangen zijn dus slechts in beperkte mate doorslaggevend
geweest voor het toekennen van middelen.

De toetsingscommissie constateert dat sommige aanvragen erg groot zijn in verhouding
tot het beschikbare budget. Zo zijn de grootste drie van de 48 aanvragen goed voor
bijna de helft van het beschikbare budget, terwijl de grootste acht het gehele budget
zouden uitputten. Een dergelijke clustering van middelen komt niet overeen met de
spreiding van de problematiek. Dit is niet in het belang van de doelen van het Volkshuisvestingsfonds.
De Toetsingscommissie heeft mij geadviseerd om aanvragen die verhoudingsgewijs een
groot beslag leggen op de beschikbare middelen (>10%) slechts gedeeltelijk toe te
kennen. Binnen de juridische mogelijkheden heb ik hier invulling aangegeven door,
conform artikel 7, vierde lid, van de Regeling herstructurering Volkshuisvesting,
mijn discretionaire bevoegdheid in te zetten. Het toepassen van de discretionaire
bevoegdheid leidt ertoe dat Amsterdam een gedeeltelijke toekenning krijgt. In de aanvraag
wordt een bijdrage gevraagd die gelijk is aan 20% van de beschikbare middelen. Dit
wordt teruggebracht naar 10%. Door deze aanpassing en het verhogen van het uitkeringsplafond
kan ik twee extra aanvragen toekennen. De aanvraag die de grootste bijdrage ontvangt
uit het fonds beslaat nu 10,5%.

Verdeling van middelen en herstructureringsactiviteiten

Gemeenten kunnen op verschillende manieren de huidige woningvoorraad herstructureren
(renovatie, transformatie of sloop-nieuwbouw) en daarbij de aangrenzende openbare
ruimte opknappen. Uit de aanvragen blijkt dat renovatie de meest gehanteerde wijze
van herstructurering is. Bij de renovatie worden diverse verbeteringen uitgevoerd.
Vocht- en schimmelproblemen worden aangepakt als onderdeel van het verbeteren van
het binnenmilieu, op enkele plekken worden constructieve problemen verholpen. De fysieke
toegankelijkheid van de woningen wordt verbeterd waardoor ze bijvoorbeeld langer beschikbaar
blijven voor ouderen. Een voorwaarde van het fonds is dat woningen die een bijdrage
ontvangen ten minste drie labelstappen maken of label B krijgen na renovatie. Daarmee
wordt het wooncomfort verbeterd en dalen de energielasten.

Transformatie en sloop-nieuwbouw

Het Volkshuisvestingsfonds draagt ook bij aan het uitvoeren van transformatie en sloop-nieuwbouw.
Bij transformatie worden niet-woningen omgebouwd tot woningen en neemt de woningvoorraad
toe. Sloop-nieuwbouw is voor bewoners zeer ingrijpend. Niet alleen moeten zij hun
woning verlaten, maar ook (tijdelijk) de buurt zoals zij die soms al decennia kennen
en die door de sloop-nieuwbouw gaat veranderen. Daarom dient een afweging voor sloop-nieuwbouw
altijd zorgvuldig te worden gemaakt waarbij de belangen van de huidige bewoners meegerekend
worden en de wet- en regelgeving die hiervoor geldt wordt opgevolgd en nageleefd.
Sloop-nieuwbouwprojecten zijn complex, relatief duur en vergen een lange adem om te
realiseren. Toch kan sloop-nieuwbouw in sommige gevallen het juiste instrument zijn.
Zeker in gevallen waar een ingrijpende verandering in de woningvoorraad of buurt nodig
is. Sloop-nieuwbouw gebeurt meestal in een bredere aanpak van een gebied waarin ook
renovatie van woningen plaatsvindt. Daarin kan het een noodzakelijke ingreep zijn
om het woningaanbod op peil te brengen (bijvoorbeeld omdat er verdund of verdicht
moet worden) en om vernieuwing en verduurzaming in de woningvoorraad mogelijk te maken.
Ook kan het instrument helpen bij het differentiëren van het woningaanbod in woningtypen
en prijsklassen, wat noodzakelijk kan zijn om bijvoorbeeld sociale stijgers in een
wijk of buurt te behouden.

Overzicht van de activiteiten waar een bijdrage voor is toegekend

Herstructureringsactiviteit

Aantal woningen

Aantal deelplannen met deze activiteit

Renovatie

20.500

32

Nieuwe woningen door transformatie

40

3

Aantal te slopen woningen

1.250

14

Nieuwbouw na sloop1

1.900

12

X Noot

1

Nieuwbouw na sloop wordt niet meegerekend in het totaal te herstructureren woningen

Openbare ruimte

De openbare ruimte is een essentieel onderdeel in de beleving van veiligheid en leefbaarheid
van bewoners. In veel aanvragen zien we dan ook dat gemeenten willen investeren in
de openbare ruimte (o.a. veiligheid en klimaatadaptatie) in de directe woonomgeving
van de te herstructureren woningen en daarvoor in sommige gevallen ook middelen vanuit
het Volkshuisvestingsfonds nodig hebben.

Afgewezen aanvragen

Helaas zijn er ook gemeenten en regio’s die geen bijdrage ontvangen. Voor tien deelplannen
geldt dat zij ondanks een positief advies geen bijdrage ontvangen omdat het uitkeringsplafond
bereikt is. Dit is voor alle partijen een tegenvaller. Goede plannen verdienen het
om uitgevoerd te worden. Ik wil deze gemeenten en regio’s dan ook aansporen om, ondanks
dat de benodigde bijdrage uitblijft, toch zo veel mogelijk de projecten (gedeeltelijk)
op te starten.

Er zijn ook aanvragen die een negatief advies hebben gekregen omdat hun deelplan een
onvoldoende heeft gekregen. In totaal betreft dit 32 deelplannen. Redenen waarom de
toetsingscommissie negatief heeft geadviseerd zijn bijvoorbeeld dat een deelplan slechts
een beperkte bijdrage levert aan de doelen van het Volkshuisvestingsfonds, omdat de
realisatietermijnen niet realistisch zijn of omdat de plannen dermate duur zijn dat
de commissie van mening is dat de leefbaarheid in het gebied op een andere wijze doelmatiger
verbeterd kan worden. Bij een aantal aanvragen speelt dat de plannen inhoudelijk niet
goed genoeg hebben gescoord om de beperkte urgentie- en prioriteitsscore te compenseren.

De Toetsingscommissie heeft de afgelopen periode veel werk verzet om alle deelplannen
van een zorgvuldig en goed gewogen advies te voorzien. Door hun inzet is het mogelijk
om tot een besluit te komen. Daarvoor spreek ik dank uit naar de leden van de Toetsingscommissie.

Samenwerking gemeenten met woningcorporaties en andere partijen

Woningcorporaties spelen een onmisbare rol in het succes van het Volkshuisvestingsfonds
omdat zij de uitvoeringskracht hebben om grootschalige projecten op te pakken en ze
met gelijktijdige investeringen in hun eigen bezit op grotere schaal een brede impact
in de kwetsbare gebieden kunnen realiseren. In veel gebieden werken gemeenten, particulieren
en woningcorporaties samen aan het gebiedsgericht verbeteren van de woningen en woonomgeving.
Daar waar corporaties over onvoldoende financiële draagkracht beschikken, hebben zij
onderdeel uit kunnen maken van de aanvraag voor het Volkshuisvestingsfonds. In totaal
worden met de bijdrage uit het Volkshuisvestingsfonds circa 4.700 woningen (ruim 20%
van het totaal) van corporaties aangepakt, waaronder in gemengde VvE’s en zogenaamd
gespikkeld bezit: buurten waarin huur- en koopwoningen elkaar afwisselen.

Uit onderzoek blijkt dat de opgaven en middelen van corporaties3 op termijn uit balans raken, als eerste in de gebieden waarin Vestia werkzaam is.
In het onderzoek is het Volkshuisvestingsfonds genoemd als voorbeeld dat bijdraagt
aan het oppakken van de volkshuisvestelijke opgaven door corporaties in kwetsbare
gebieden. Om opgaven en middelen in balans te brengen zal het volgend kabinet verdergaande
keuzes moeten maken zodat corporaties kunnen blijven bijdragen aan het oplossen van
deze problematiek.

Het verbeteren van de leefbaarheid in kwetsbare gebieden vraagt meer dan alleen fysieke
ingrepen. Daarom is het van belang dat gemeenten een integrale aanpak opstellen waar
naast wonen ook thema’s als werk, onderwijs, veiligheid en gezondheid worden geadresseerd.
Ik ben blij om te zien dat in veel aanvragen gemeenten toelichten op welke wijze zij
samen met woningcorporaties, bewoners, zorg- en onderwijsinstellingen werken aan het
verbeteren van de leefbaarheid.

Expertisecentrum herstructurering

De Toetsingscommissie adviseert mij een expertisecentrum herstructurering in te zetten
voor herstructurering van de particuliere voorraad. Herstructurering is een complex
vraagstuk en voor een goede aanpak is betrokkenheid van bewoners voorwaardelijk, evenals
kennis wetgeving en inzet van (subsidie-)instrumenten. Het expertisecentrum bevordert
kennisoverdracht tussen gemeenten. Ik omarm het advies en ik breng de komende periode
samen met gemeenten, woningcorporaties en bewoners in beeld hoe zo’n centrum ingericht
kan worden. Het volgende kabinet zal moeten besluiten of en in welke vorm het Expertisecentrum
Herstructurering opgericht wordt. Vooruitlopend hierop stuur ik uw Kamer bijgaand
het onderzoek «Naar een aanpak voor kwetsbare particuliere woningen» van Stec Groep
toe4. Zij hebben op mijn verzoek in kaart gebracht wat nodig is om tot een doeltreffende
aanpak van de slechte bestaande (particulier) woningvoorraad in kwetsbare gebieden
te komen en welke instrumenten gemeenten hiervoor hebben.

De Toetsingscommissie heeft in haar brief tevens een aantal adviezen gegeven over
hoe eventuele opvolging van het Volkshuisvestingsfonds ingericht kan worden, bijvoorbeeld
om fijnmaziger of gerichter toe te kunnen wijzen. Die adviezen worden overwogen indien
het volgende kabinet kiest voor een opvolging van het Volkshuisvestingsfonds.

Aan de slag met het Volkshuisvestingsfonds

De volkshuisvestelijke opgaven voor zowel particulieren als woningcorporaties zijn
groot: de urgentie blijkt uit de grote belangstelling van gemeenten en regio’s voor
het Volkshuisvestingsfonds. Het beschikbare budget is met de aanvragen meer dan twee
keer overtekend. Het Volkshuisvestingsfonds levert een bijdrage aan de fysieke opgaven
in de kwetsbare wijken van de toegekende aanvragen. Een meer structurele inzet op
het verbeteren van de woningen en woonkwaliteit in kwetsbare gebieden in andere steden
en gebieden in het land, door middel van sloop-nieuwbouw, transformatie en renovatie,
is nodig om ook daar de problemen aan te pakken met het oog op een meer duurzame,
leefbare en veilige woonomgeving.

Met deze toekenningen van het Volkshuisvestingsfonds wordt een eerste belangrijke
stap gezet in het versterken van de bestaande woningvoorraad in de meest kwetsbare
wijken en gebieden. Daarmee kan in 29 gemeenten en 33 gebieden een volgende stap gezet
worden in het keren van de vicieuze cirkel en worden deze gebieden weer toekomstbestendig
en een prettige plek om te wonen. Ik vertrouw erop dat alle gemeenten met het Volkshuisvestingsfonds
samen met hun bewoners en corporaties de komende jaren voortvarend aan de slag gaan
met het verbeteren van de woningen en woonomgeving.

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties,
K.H. Ollongren

Bijlage: Overzicht toekenningen Volkshuisvestingsfonds

gemeente

Toegekende bijdrage

Achterhoek

€ 5.134.714

Amsterdam

€ 41.054.982

Arnhem

€ 25.469.957

Breda

€ 26.234.161

Eemsdelta

€ 18.521.090

Emmen

€ 28.173.653

Eindhoven

€ 20.348.417

Groningen

€ 10.514.469

Heerlen

€ 8.200.309

Hogeland

€ 5.967.198

Leeuwarden

€ 20.568.165

Lelystad

€ 39.211.834

Maastricht

€ 3.379.206

Midden Groningen

€ 11.028.406

Parkstad Limburg

€ 36.845.701

Rotterdam

€ 40.045.949

Schiedam

€ 11.107.863

Sittard-Geleen

€ 5.422.128

Tilburg

€ 11.984.186

Zaanstad

€ 43.435.849