Brief regering : Reactie op verzoek commissie over de uitvoering van de motie van de leden Ellemeet en Veldman over onderzoeken of aanbestedingscriteria kunnen worden gebaseerd op de productielocatie van medicijnen (Kamerstuk 35570-XVI-115)

Nr. 710
BRIEF VAN DE MINISTER VOOR MEDISCHE ZORG

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 29 juni 2021

De commissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport heeft mij verzocht om een voortgangsbrief
naar uw Kamer te sturen over de uitvoering van de motie (Kamerstuk 35 570 XVI, nr. 115 van het lid Ellemeet (GroenLinks) en het voormalig lid Veldman (VVD), waarin genoemde
leden de regering vragen sturing te geven aan het versterken van de leveringszekerheid
en te onderzoeken of aanbestedingscriteria kunnen worden gebaseerd op de productielocatie
van medicijnen.

Met deze brief informeer ik u over mijn bevindingen en geef ik aan hoe ik de motie
uitvoer. Ik ga daarbij in op mijn inzet om de leveringszekerheid te versterken en
concludeer dat aanbestedingscriteria gebaseerd op productielocatie geen kansrijke
route is om de leveringszekerheid van geneesmiddelen te versterken.

Laat ik vooropstellen dat ik uit de motie van genoemde leden opmaak, dat zij net als
ik kwetsbaarheden in de internationale geneesmiddelenketen zien en de beschikbaarheid
van voldoende en goede geneesmiddelen van groot belang achten voor patiënten. Ik steun
dan ook de context van deze motie en zet mij nationaal en Europees in om werk te maken
van de leveringszekerheid van medisch producten voor patiënten en zorgprofessionals.

Aanbesteden en inkopen van medicijnen

De Aanbestedingswet 2012, die onder de verantwoordelijkheid van de Staatssecretaris
van EZK valt en is gebaseerd op de Europese aanbestedingsrichtlijnen, geldt voor aanbestedende
diensten van de rijksoverheid, decentrale overheden en publiekrechtelijke instellingen
(zoals universiteiten en scholen). Indien een aanbestedende dienst, zoals VWS, geneesmiddelen
zou inkopen, dient zij de Aanbestedingswet 2012 toe te passen en de opdrachten (indien
boven de drempelwaarde) Europees aan te besteden. VWS is echter geen inkoper van geneesmiddelen
en zet hiervoor dus ook geen aanbestedingen uit. Een beperkt aantal organisaties die
geneesmiddelen inkopen zijn aanbestedende diensten, waaronder het RIVM (rijksvaccinatieprogramma)
en universitair medische centra. De meeste geneesmiddelen worden ingekocht door algemene
ziekenhuizen, groothandels en zorgverzekeraars en die hoeven de Aanbestedingswet niet
toe te passen omdat zij niet aanbestedingsplichtig zijn. Daarmee concludeer ik dat
het bereik van aanbestedingscriteria slechts op een beperkte omvang van de geneesmiddelen
in Nederland zal zijn.

Europees aanbesteden en productielocatie

Op basis van de Aanbestedingswet 2012 moeten eisen en gunningscriteria verband houden
met het voorwerp van de opdracht en proportioneel zijn. Dit betekent dat in principe
geen eisen mogen worden gesteld aan waar een product wordt geproduceerd of aan de
herkomst van de inschrijver op de aanbesteding. De regels gaan namelijk uit van een
open economie waarbinnen EU-bedrijven en bedrijven uit landen die zijn aangesloten
bij de Overeenkomst inzake Overheidsopdrachten (Government Procurement Agreement,
GPA) van de Wereldhandelsorganisatie WTO onder gelijke en niet-discriminerende voorwaarden
met elkaar kunnen concurreren. Dit betekent dat geen onderscheid mag worden gemaakt
tussen Nederlandse bedrijven en andere Europese bedrijven. Ditzelfde geldt voor het
maken van onderscheid tussen inschrijvingen van Nederlandse/Europese bedrijven en
bedrijven uit landen die zijn aangesloten bij de GPA dan wel bedrijven uit landen
waarmee de EU een bilaterale handelsovereenkomst heeft gesloten die toegang geeft
tot de Europese markt voor overheidsopdrachten.

In de aanbestedingsstukken kan wel worden opgenomen dat landen die géén onderdeel
uitmaken van de hierboven genoemde verdragen, zoals bijvoorbeeld India en China, worden
uitgesloten van deelname aan de Europese aanbesteding. Deze landen hoeven namelijk
niet toegelaten te worden tot Europese aanbestedingen die Nederland uitvoert. Overigens
speelt hier wel mee dat een reeds binnen de Europese interne markt gevestigde dochtermaatschappij
van een moederbedrijf uit een derde land als Europees beschouwd moet worden en niet
op grond van de herkomst van het moederbedrijf uitgesloten kan worden.

Inkopen en productielocatie

Europese aanbestedingsregels zijn niet van toepassing bij private partijen die medicijnen
inkopen. Daarbij gaat het om private contracten. Inkoopcriteria zouden dan gebruikt
kunnen worden om de leveringszekerheid te versterken, waarbij productielocatie een
mogelijk criterium kan zijn.

Oplossingsrichtingen

Hierboven heb ik geschetst welke beperkingen er zijn ten aanzien van aanbestedingsregels
en productielocatie die gelden voor overheden en publiekrechtelijke instellingen.
En dat private partijen, zoals zorgverzekeraars, groothandels en (algemene) ziekenhuizen
niet aanbestedingsplichtig zijn en hun eigen inkoopbeleid inrichten.

Zorgverzekeraars, die voor hun verzekerden zorg inkopen of deze vergoeden, kopen niet
zelf medicijnen in. Zij maken soms wel afspraken met leveranciers, bijvoorbeeld in
het kader van hun preferentiebeleid. Maar – ook al zouden zij zelf medicijnen inkopen
– dan geldt ook voor hen dat zij niet aanbestedingsplichtig zijn. In het kader van
de zorgplicht heeft een zorgverzekeraar echter wel een rol in het beschikbaar zijn
van voldoende medicijnen.

Ook de rol van de groothandel is van belang. Zij zijn een intermediair tussen farmaceutische
industrie en apotheken en ziekenhuizen.

In overleg met deze partijen wil ik nader bekijken of inkoopcriteria kunnen bijdragen
aan het borgen van leveringszekerheid en welke randvoorwaarden daarvoor noodzakelijk
zijn. Recent heb ik uw Kamer een verslag gestuurd van de online rondetafelgesprekken
leveringszekerheid medische producten1. Tijdens deze gesprekken is met een brede vertegenwoordiging van veldpartijen ook
gesproken over of inkoopbeleid kan bijdragen aan leveringszekerheid van medische producten.
Met veldpartijen wil ik verder verkennen hoe hun inkoopbeleid kan bijdragen aan leveringszekerheid
en wat de overheid daarin kan betekenen. Hierbij betrek ik ook de resultaten van het
onderzoek naar de onderkant van de geneesmiddelenmarkt, waarin ik onder andere kijk naar de rol van inkoopbeleid in relatie tot de beschikbaarheid
van kwetsbare geneesmiddelen. Deze resultaten verwacht ik in oktober 2021.

Ik merk op dat ook binnen Europa wordt gesproken over de rol van inkoopbeleid en inkoopcriteria
in relatie tot leveringszekerheid. De Nederlandse afzetmarkt heeft naar verwachting
een beperkte invloed op de manier waarop de internationale keten is ingericht (en
bijvoorbeeld de keuze om in Europa of buiten Europa te produceren). Ik volg daarom
ook nauwgezet de Europese ontwikkelingen en inzichten op dit gebied.

Mijn inzet rondom inkoopcriteria is onderdeel van een bredere aanpak om leveringszekerheid
te borgen. In het derde kwartaal van 2021 informeer ik u over mijn beleidsagenda medische
producten.

Conclusie ten aanzien van de motie

Ik concludeer dat aanbestedingscriteria gebaseerd op productielocatie geen kansrijke
route is om de leveringszekerheid van medicijnen te versterken. Ik baseer dat op het
feit dat slechts een beperkte gedeelte van de medicijnen via aanbestedingen worden
ingekocht en de juridische complexiteit die gepaard gaat met aanbestedingscriteria
gebaseerd op productielocatie.

De Minister voor Medische Zorg,
T. van Ark