Brief regering : Toezegging gedaan tijdens het notaoverleg van 11 februari 2021 over de 'initiatiefnota van het lid Veldman over structurele weerbaarheid van de medische industrie in crisistijd', m.b.t. de leveringszekerheid van medische producten

Nr. 703 BRIEF VAN DE MINISTER VOOR MEDISCHE ZORG

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 7 mei 2021

Tijdens het Notaoverleg over de initiatiefnota van het lid Veldman over structurele
weerbaarheid van de medische industrie in crisistijd1 van afgelopen 11 februari jl. heb ik uw Kamer een verslag toegezegd van de rondetafelgesprekken
leveringszekerheid gehouden op 1, 2 en 4 maart jl. Met deze brief kom ik deze toezegging
na.

Het versterken van de leveringszekerheid van medische producten (medische hulpmiddelen,
persoonlijke beschermingsmiddelen en geneesmiddelen) was, is en blijft een belangrijk
aandachtspunt voor het Ministerie van VWS. We willen dat zorgprofessionals en patiënten
kunnen beschikken over voldoende medische producten van goede kwaliteit. Als het gaat
om het verminderen van de structurele kwetsbaarheden in de nationale en internationale
productie- en leveringsketen en het adresseren van ongewenste geopolitieke afhankelijkheden,
staat bij mij de leveringszekerheid van medische producten voor de patiënt en zorgprofessional
altijd centraal. Het borgen van leveringszekerheid kan op verschillende manieren gebeuren
en zowel op nationaal als op Europees niveau. Het meest effectief is om de kwetsbaarheden
en geopolitieke strategische afhankelijkheden met name in EU verband aan te pakken.
Op korte termijn kan er ook door middel van beleid op nationaal niveau de leveringszekerheid
worden versterkt. Eén van de manieren is het opbouwen van een nationale ijzeren voorraad
voor geneesmiddelen en medische hulpmiddelen. Hierover heb ik uw Kamer onlangs in
twee separate brieven geïnformeerd2, 3. Ook heb ik uw Kamer recentelijk geïnformeerd over de leveringszekerheid van vaccins4 en loopt er op dit moment een onderzoek naar de zogenoemde «onderkant van de markt»
met als doel om een beter beeld krijgen van de effecten van de dynamiek in het speelveld,
overheidsinstrumenten en de rol van verschillende partijen in de geneesmiddelenketen5.

De coronacrisis heeft bestaande kwetsbaarheden, die er eerder op onderdelen ook al
waren, op dit terrein extra blootgelegd. Ik herken de terechte aandacht die er hiervoor
is vanuit uw Kamer, maar ook vanuit Europa. Eerder heeft uw Kamer de motie van de
leden Marijnissen en Heerma6 aangenomen waarin u vraagt om een voorstel over hoe de productie van geneesmiddelen,
vaccins en beschermingsmateriaal voor zowel de korte als de lange termijn in ons land
en binnen Europa versterkt en uitgebreid kan worden. Ook is in de initiatiefnota van
het lid Veldman7 aandacht gevraagd voor de internationale afhankelijkheden in de productie en import
van medische hulpmiddelen, persoonlijke beschermingsmiddelen (hierna: PBM) en geneesmiddelen.
Mijn reacties hierop heb ik eerder aan uw Kamer doen toekomen8, 9.

Op dit mo
ment werk ik voor de toekomst en met name ook voor de lange termijn aan een strategische
beleidsagenda ten aanzien van de leveringszekerheid van medische producten. Deze bouwt
voort op de reeds in gang gezette acties ten aanzien van leveringszekerheid. Om leveringszekerheid
te versterken werken we aan verschillende aanvullende oplossingsrichtingen waarbij
de overheid en de relevante marktpartijen samenwerken. Gezien het internationale karakter
van de productie en levering van medische producten doe ik dit zowel nationaal als
in Europees verband. De inbreng en visie van verschillende betrokken veldpartijen
in Nederland neem ik hierin graag mee. In dat kader heb ik begin maart een serie online
rondetafelgesprekken georganiseerd voor vertegenwoordigers van de zorg en de geneesmiddelen-
en medische technologie branche. De resultaten uit deze sessies vormen een waardevolle
bijdrage aan de strategische beleidsagenda ten aanzien van leveringszekerheid van
medische producten. Ik deel in onderstaand verslag graag met uw Kamer op hoofdlijnen
de belangrijkste onderwerpen die de deelnemers aan de rondetafels hebben ingebracht.

Thema’s rondetafelgesprekken leveringszekerheid

Op maandag 1, dinsdag 2 en donderdag 4 maart stonden drie hoofdonderwerpen op de agenda
namelijk: 1) productie- en toeleveringsketens, 2) inkoop van medische producten en
3) innovatieve, duurzame productie dichtbij huis. Vanwege de verschillen in de markten
voor enerzijds geneesmiddelen en anderzijds medische hulpmiddelen en PBM, is er per
hoofdonderwerp steeds in twee parallelsessies (sessie geneesmiddelen en een sessie
medische hulpmiddelen/PBM) met de betreffende vertegenwoordigers gesproken.

Deelnemers

De partijen die hebben deelgenomen aan de online rondetafelgesprekken leveringszekerheid
hadden verschillende achtergronden. Zo waren er vertegenwoordigers uit de geneesmiddelen
en medische technologie industrie (onder andere producenten, groothandels, koepelorganisaties),
apothekersorganisaties, patiëntenorganisaties, verzekeraars, zorginstellingen en kennisinstellingen.
Ik ben dankbaar voor de actieve en betrokken participatie van de deelnemers, maar
ook voor partijen die zich voorafgaand of ook na deze rondetafelgesprekken bij mij
hebben gemeld met inbreng en relevante informatie, zoals studies, analyses en/of visiedocumenten.
Ik blijf hier ook voor open staan, omdat het behulpzaam is bij het vormen van de lange
termijn strategie voor leveringszekerheid.

Belangrijkste onderwerpen die zijn ingebracht

1. Belang van aandacht voor risico’s in productie en toeleveringsketen

De deelnemers geven aan te herkennen dat leveringszekerheid van belang is voor alle
medische producten, maar dat het ene product een ander aandachtspunt heeft dan het
andere. Ruimte voor maatwerk in plaats van een one-size-fits-all benadering is daarom gewenst, aldus deelnemende partijen. Ze geven aan dat het identificeren
van welke (essentiële) producten, essentiële technologieën en kwetsbaarheden in de
internationale productie- en leveringsketen specifieke aandacht behoeven helpt om
de focus aan te brengen die richting kan geven aan een structurele aanpak. De deelnemers
zien met name risico’s ten aanzien van leveringszekerheid in de beschikbaarheid van
grondstoffen en eindproducten, maar ook in de beschikbaarheid van halffabricaten en
hulp- en actieve stoffen.

2. Productie- en toeleveringsketens

De productie- en toeleveringsketens van medische producten kennen volgens partijen
verschillende knelpunten en kansen ten aanzien van leveringszekerheid. Een knelpunt
dat de aanwezigen noemen is de geopolitieke situatie: de strategische afhankelijkheid
van leverancier of partij uit een ander land. Deelnemers geven aan dat ketens vaak
ingericht zijn op een bepaalde vraag. Als de vraag onverwacht groter wordt, kan niet
altijd tijdig worden ingespeeld op die vraag. Voorspelbaarheid van de vraag is daarmee
een factor die van belang is voor leveringszekerheid aldus partijen. De deelnemers
geven aan dat diversificatie van productie- en toeleveringsketens en beter supply chain management kansen zijn om de leveringszekerheid te versterken, en er meer transparantie moet
komen tussen partijen en eventueel voor de patiënt of eindgebruiker van medische producten.
Tegelijkertijd gaven sommige partijen aan dat het voor een deel van de «goedkope»
generieke geneesmiddelen uitdagend zou zijn om deze veranderingen door te voeren,
omdat de marges in een deel van deze markt te laag zouden zijn om de aanvullende kosten
die hiermee gepaard gaan te ondervangen.

3. Europese aanpak

De deelnemers brengen in dat veel productie- en toeleveringsketens van medische producten
internationaal van aard zijn en daarmee de Nederlandse grenzen overschrijden. Deze
ketens zijn ook vaak complex. De deelnemers wijzen er tijdens de rondetafelgesprekken
op dat Nederland en de Nederlandse markt te klein zijn om zelfvoorzienend te zijn
ten aanzien van (alle) medische producten. Ze vragen naast nationale maatregelen ook
om een Europese en integrale aanpak. Daarbij geven de deelnemers aan dat er goed bekeken
moet worden hoe Nederland zich positioneert in de Europese context. Volgens partijen
kan Europese harmonisatie voorkomen dat er concurrentie ontstaat tussen lidstaten.
Ze roepen ook op om de EU beleidslijnen t.a.v. de EU Gezondheidsunie10, de farmaceutische strategie voor Europa11 en de Green Deal12 waar mogelijk te verbinden, zodat de grote transities op het terrein van het klimaat
en digitalisering zich ook verschuift naar de medische industrie.

4. Inkoopbeleid en -criteria

Op de tweede dag van de rondetafelgesprekken stond inkoop en daarbij specifiek inkoopcriteria
en samenwerking of gecoördineerde inkoop centraal. Volgens deelnemers is het in de
coronacrisis duidelijk(er) geworden dat bij inkoop van medische producten niet alleen
op prijs gestuurd moet worden. Veldpartijen geven aan dat indien bij inkoop meer belang
wordt toegekend aan dienstverlening en betrouwbare levering naast prijs, dit versterking
van leveringszekerheid tot gevolg zal hebben. Ook zijn in de sessie rondom medische
hulpmiddelen en PBM de voordelen van gecoördineerde inkoop genoemd. Bij de sessie
over geneesmiddelen zijn voordelen benoemd voor leveringszekerheid als er verschillende
inkopende partijen zijn, omdat hierdoor meerdere leveranciers als preferente aanbieder
aangewezen kunnen worden en deze aanbieders op de Nederlandse markt blijven om deze
te bedienen. Meer zicht op de verwachte vraag naar producten kan volgens de partijen
leveranciers helpen om hun aanbod daar op aan te passen. De aanwezigen geven aan behoefte
te hebben aan meer regie en kaderstelling vanuit de overheid bij inkoop van medische
producten zoals bij de uittreding van het VK uit de EU het geval was. De deelnemers
geven aan dat deze aanpak efficiëntie kan opleveren. Verder vinden partijen dat de
voordelen van productie dichtbij huis, zoals duurzaamheid (footprint) maar ook werkgelegenheid en het vergroten van kennis, terug moeten komen in de kostprijsstructuur
door middel van zogenaamde true pricing.

5. Innovatieve, duurzame productie dichtbij huis

Tijdens de coronacrisis is waardevolle ervaring opgedaan met de productie van beschermingsmiddelen
in Nederland, deelnemers roepen op om manieren te zoeken om deze te behouden. Deelnemers
delen dat productie dichtbij huis in Nederland of EU zich kan onderscheiden door innovatie
gericht op duurzaamheid. Het kan daarbij onder meer gaan om circulair gebruik van
grondstoffen, schonere en innovatieve productietechnologieën of verminderde CO2-uitstoot doordat een innovatief productieproces efficiënter is of vanwege het verminderen
van transport in de keten. Daarbij benoemen deelnemers dat hergebruik van medische
hulpmiddelen, een vorm van duurzame productie, kan bijdragen aan leveringszekerheid.
Veldpartijen geven aan dat de overheid de kaders kan scheppen voor duurzaam produceren.
Ook kan de overheid duurzame productie dichtbij huis stimuleren door de voordelen
hiervan mee te (laten) nemen in de kostprijs (true pricing) zoals hierboven genoemd. Ook is besproken dat flexibele, opschaalbare productiecapaciteit
kan bijdragen aan leveringszekerheid. Opschalen werkt met name als er al «warme productie»
is13. Deelnemers noemen dat verbetering van het vestigingsklimaat in Nederland en Europa
de productie dichtbij huis aantrekkelijker kan maken.

6. Impact regelgeving op leveringszekerheid

Deelnemers noemen dat regelgeving en (administratieve) procedures zowel negatief als
positief impact kunnen hebben op de leveringszekerheid. Deelnemende partijen vragen
om bij de strategie ten aanzien van leveringszekerheid goed te kijken naar de werking
van regelgeving die een hinderend effect heeft op de leveringszekerheid van medische
producten en deze waar mogelijk weg te nemen. Ze vragen aandacht voor regelgeving
voor een gelijk speelveld. Regelgeving kan ook een stimulerende werking hebben, bijvoorbeeld
op het gebruik van milieuvriendelijke alternatieven. Zoals hierboven genoemd vragen
de aanwezigen aan de overheid om kaders te scheppen om duurzaamheid voor medische
producten te stimuleren. Verder geven de deelnemers aan dat de overheid kaders kan
scheppen waarbinnen zorginstellingen en verzekeraars kunnen bijdragen aan leveringszekerheid
zoals bijvoorbeeld het hanteren van bepaalde inkoopcriteria en aanhouden van voorraden14.

7. Kennis borgen en informatie delen

Betere voorspelbaarheid van vraag en aanbod zien de aanwezigen als een belangrijke
factor bij het vergroten van de leveringszekerheid. Ze geven aan dat het onderhouden
van (product)kennis en zorgen dat zorginstellingen en leveranciers toegang krijgen
tot elkaars informatie, de voorspelbaarheid kunnen ondersteunen. Uit de rondetafelgesprekken
is naar voren gekomen dat er behoefte is aan manieren om vraag en aanbod samen te
laten komen, om tijdig schaarste en leveringsproblemen te signaleren, tekorten te
voorkomen en hiermee de leveringszekerheid te borgen. Informatie over vraag en aanbod
kan ook worden gebruikt om aandacht te geven aan de risico’s ten aanzien van leveringszekerheid
zoals beschreven onder punt 1. Deelnemers geven aan dat de kennis en kunde die is
opgedaan tijdens de coronacrisis, onder andere bij productie van PBM in Nederland,
geborgd en behouden moet blijven. Naast het belang van kennisuitwisseling op nationaal
en organisatieniveau, geven veldpartijen aan dat er winst is te halen uit kennisdeling
op internationaal gebied. Zo geven zij aan te leren van best-practices van andere landen om bijvoorbeeld duurzame inkoop en productie te stimuleren.

Vervolgstappen strategische beleidsagenda leveringszekerheid

Deelnemers aan de rondetafels leveringszekerheid ondersteunen mijn voornemen om een
beleidsagenda op te stellen voor de strategie om de leveringszekerheid van medische
producten ook met name op de lange termijn te versterken. Op dit moment ben ik de
inbreng uit de rondetafels aan het inventariseren om te bepalen wat een zinvolle beleidsaanpak
is. Ik neem deze ook mee in besprekingen op Europees niveau waar parallel een soortgelijk
proces loopt voor beleidsvorming. Hierboven verwees ik reeds naar de opbouw van een
ijzeren voorraad voor zowel geneesmiddelen als medische hulpmiddelen en naar de leveringszekerheid
van vaccins. Ik noem ook nogmaals het stimuleren van productie in dichtbij huis in
Nederland en de EU15. Ik zal het geheel van deze trajecten als ook aspecten van kwaliteit, uitvoerbaarheid
en betaalbaarheid meenemen bij het uitwerken van de strategische beleidsagenda ten
aanzien van leveringszekerheid.

Ik verwacht uw Kamer deze zomer nader te informeren over de strategische beleidsagenda
ten aanzien van de leveringszekerheid van medische producten.

De Minister voor Medische Zorg, T. van Ark