Brief regering : Toekomstscenario kind- en gezinsbescherming

Nr. 771 BRIEF VAN DE MINISTER RECHTSBESCHERMING EN DE STAATSSECRETARIS VAN VOLKSGEZONDHEID,
WELZIJN EN SPORT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 30 maart 2021

Uw Kamer heeft geregeld aandacht gevraagd voor de noodzaak van een verbetering en
vereenvoudiging van de jeugdbeschermingsketen. Zoals aan uw Kamer is toegezegd sturen
wij u hierbij het toekomstscenario voor kind- en gezinsbescherming, dat ook de organisatorische
consequenties benoemt en advies geeft over een passende vervolgaanpak. Dit scenario
is in gezamenlijk opdrachtgeverschap van het Rijk en de VNG opgesteld.

Kinderen en gezinnen moeten kunnen rekenen op bescherming en tijdige hulp en daarbij
hebben we alle betrokkenen hard nodig. In de huidige jeugdbeschermingsketen (lokale
teams, Veilig Thuis (VT), Gecertificeerde Instellingen (GI) en de Raad voor de Kinderbescherming
(RvdK)) zijn de volgende knelpunten benoemd1:

– Er zijn veel organisaties die werken met een gezin die onvoldoende op elkaar aansluiten
en aparte schakels vormen. De jeugdbeschermingsketen is complex georganiseerd. Lokale
teams, Veilig Thuis, RvdK en GI’s voeren in een estafettemodel en deels overlappend
hun eigen onderzoekstaken en hulpplannen uit. Kinderen en gezinnen krijgen hierdoor
diverse professionals over de vloer, tegen wie ze opnieuw hun verhaal moeten doen.
Voor de betrokken gezinnen is het dan vaak onduidelijk waar ze aan toe zijn en waar
ze naar toewerken.

– Kinderen en gezinnen krijgen te vaak geen tijdige passende hulp. Het estafettemodel
zorgt er ook voor dat kinderen en gezinnen vaak lang moeten wachten op bescherming
en hulp. Met als consequentie dat problemen zich kunnen opstapelen, escaleren en uiteindelijk
kunnen leiden tot een situatie waarin de veiligheid ernstig in het geding komt. Ook
is het in het huidige stelsel moeilijk om gezamenlijk effectief aan de veiligheid
in gezinnen te werken. Er is vaak onvoldoende samenhang in de aanpak van bescherming
en hulp en daarmee lukt het onvoldoende om de schadelijke effecten van onveiligheid
te beperken of duurzaam te stoppen.

– De achterliggende problematiek binnen het gezin krijgt te weinig aandacht. Achter
een kind met een ontwikkelingsbedreiging of veiligheidsproblematiek gaat vaak een
gezin met een stapeling van problemen schuil, zoals psychiatrische problematiek van
de ouders, verslaving, schulden, complexe scheidingen, en problemen met huisvesting.
Deze achterliggende problematiek binnen het gezin krijgt in het huidige stelsel nog
te weinig aandacht. Als de problemen van een kind voortkomen uit of samenhangen met
problemen van de ouders, dan zijn het de ouders die aan de slag moeten. De inzet van
een kinderbeschermingsmaatregel (alleen) is dan niet altijd passend en effectief.

De geschetste knelpunten hangen dermate samen met de inrichting van het huidige stelsel
dat dit niet opgelost kan worden zonder stevig in te zetten op nieuwe vormen van samenwerking
tussen de partners in de jeugdbescherming. Het is voor het kind, de ouders en de professionals
belangrijk om de jeugdbescherming slimmer en effectiever te organiseren, als onderdeel
van een brede, gezinsgerichte aanpak.

Aan de totstandkoming van het scenario hebben betrokken ketenpartners op een constructieve
wijze bijgedragen. Wij spreken onze waardering uit voor hun inzet en bijdrage.

In deze brief gaan wij in op:

1. Het toekomstscenario kind- en gezinsbescherming dat uitgaat van de leidende principes:
gezinsgericht, eenvoudig, transparant, met rechtswaarborgen omkleed en gericht op
voortdurend leren en zichtbaar verbeteren.

2. Het vervolgproces: de start van de consultatieronde en het vervolg op de pilots jeugdbescherming.

1. Het toekomstscenario

Het toekomstscenario schetst op hoofdlijnen hoe de kind- en gezinsbescherming er over
zo’n vijf tot tien jaar uit zou kunnen zien.

Dit houdt kort samengevat in:

– Om kinderen en gezinnen heen staat het Lokaal Team dat hulp verleent.

– Er is één vast gezicht binnen het Lokaal Team dat indien nodig samen optrekt met een
professional uit het op te richten Regionaal Veiligheidsteam. Er kan zo sneller hulp
worden geboden waardoor de situatie van het kind en in het gezin niet onnodig escaleert
en onaanvaardbare veiligheidsrisico’s worden tegengegaan.

– Het gezin krijgt dus een vaste professional of een vast duo dat gedurende de periode
van hulpverlening bij hen betrokken blijft. Kinderen en gezinnen hoeven niet opnieuw
hun verhaal te doen.

– Er vindt ook geen onnodig tijdverlies plaats, omdat het kind niet meer van de ene
naar de andere organisatie en van wachtlijst naar wachtlijst gaat.

– In het Regionaal Veiligheidsteams zijn functies van de Gecertificeerde Instellingen,
Veilig Thuis en de Raad voor de Kinderbescherming samengebracht. Dit team heeft de
expertise op veiligheidsvraagstukken. Er wordt gewerkt in een model waarbinnen professionals
werken in teamverband, nabij het gezin.

– Dicht bij deze professionals en gezinnen staat een netwerk van specialisten met kennis
van kinderen, volwassenen en specifieke uitingsvormen van geweld. Professionals worden
gefaciliteerd om samen te werken en een lerende omgeving te vormen. Er wordt in gezinsgericht
en in gezamenlijkheid gewerkt aan het effectief en duurzaam borgen van duurzame veiligheid.

Het scenario komt hiermee tegemoet aan wat de meest kwetsbare kinderen, gezinnen en
huishoudens nodig hebben en heeft een brede blik van 0–100 jaar. Het betekent een
grote innovatie en verandering in de jeugdbeschermingsketen waarbij wordt overgestapt
van een kind- naar een gezinsgerichte benadering. Van een estafettemodel waar meerdere
organisaties het stokje doorgeven naar een teammodel. Van verschillende professionals
in een gezin naar één vertrouwd gezicht. Kennis en deskundigheid op het gebied van
zorg en veiligheid worden samengebracht. Belangrijke uitgangspunten hierbij zijn verder:
de beschikbaarheid van passende (jeugd)hulp, rechtswaarborgen en rechtsgelijkheid,
tegenspraak en het hanteren van begrijpelijke, toetsbare werkwijzen.

Tegelijkertijd zien wij dat dit scenario weliswaar een toekomstbeeld schetst maar
nog geen uitgewerkt plan is. Hoewel de urgentie onmiskenbaar groot is, zijn er ook
dilemma’s en uitwerkingsvragen. Bij het scenario is daarom een routekaart gevoegd.
Deze routekaart adresseert de belangrijkste uitzoekpunten en laat zien welke stappen
nodig zijn om het toekomstscenario te realiseren. Er zijn namelijk zaken die wij goed
moeten onderzoeken en beproeven alvorens tot definitieve besluitvorming kan worden
overgegaan, zoals de schaalgrootte en de organisatievorm (publieksrechtelijk) van
het beoogde Regionale Veiligheidsteam en de decentrale aansturing ervan, het verankeren
van de rechtswaarborgen en de rechtsgelijkheid, de verbinding met het jeugdstrafrecht
en het integreren van de expertise op het gebied van geweld in afhankelijkheidsrelaties.
Wij realiseren ons ook dat de financiële impact, doelmatigheid en doeltreffendheid
van het scenario nog verder in kaart moeten worden gebracht.

2. Hoe nu verder?

De uitdaging is om in gezamenlijkheid het toekomstbeeld te concretiseren en uit te
werken. Dit moet op een verantwoorde manier gebeuren, met een doelgerichte aanpak
én met een breed draagvlak. De nadruk die wij leggen op zorgvuldigheid komt voort
uit het besef dat het proces naar het toekomstscenario veel zal betekenen voor de
betrokken organisaties en professionals die daar werken.

Als eerste stap houden wij een consultatieronde in de maanden april tot juni 2021.
Het doel van deze consultatie is naast de betrokken (keten)partijen zoveel mogelijk
andere relevante partijen, waaronder ook cliënten en ervaringsdeskundigen, kennis
te laten maken met het scenario en hun zienswijze en ideeën hierover op te halen.
Wij nodigen deze partijen uit mee te denken en het scenario een stap verder te brengen.
Daarnaast zal de Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming (RSJ) in de zomer
van 2021 een advies uitbrengen over het scenario. Ook wordt tijdens de consultatieperiode
de financiële impact, doelmatigheid en doeltreffendheid van het scenario verder uitgewerkt.

Na het advies van de RSJ informeren wij uw Kamer in het najaar over de uitkomsten
van de consultatieronde, de aanscherpingen of bijstellingen die eventueel nodig zijn
op het scenario en verdere vervolgstappen, waarnaar uw Kamer ook heeft gevraagd.2 Besluitvorming over het scenario is aan het volgende kabinet. Tot dat moment is het
van belang om de lopende pilots Jeugdbescherming – als onze koplopers – te behouden
en hen de kans te geven om de in het toekomstscenario geschetste richting te beproeven
en door te ontwikkelen in de praktijk. Over de condities waaronder voortzetting mogelijk
is, worden met gemeenten en pilots afspraken gemaakt.

Het scenario moet ons op termijn een structurele oplossing bieden voor de geschetste
knelpunten. Maar het is ook nu, op de korte termijn, noodzakelijk om de meest urgente
problemen in de jeugdbescherming het hoofd te bieden. Daarom hebben wij de doorbraakaanpak
jeugdbescherming ingezet. Deze aanpak is erop gericht om voor ieder kind tijdig tot
een oplossing te komen en passende hulp te organiseren.

Tot slot

Onze gezamenlijke ambitie is kwetsbare kinderen en gezinnen die hulp en bescherming
nodig hebben dat ook te bieden. Het bijgevoegde scenario3 biedt daartoe een wenkend perspectief. Het is aan het volgende kabinet om te besluiten
of deze koers wordt voortgezet.

De Minister voor Rechtsbescherming,
S. Dekker

De Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport,
P. Blokhuis