Brief regering : Verslag Europese Raad en Eurotop van 10 en 11 december 2020

Nr. 1638 BRIEF VAN DE MINISTER VAN BUITENLANDSE ZAKEN

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 16 december 2020

Hierbij bied ik u aan, mede namens de Minister-President, het verslag van de Europese
Raad en de Eurotop van 10 en 11 december 2020.

De Minister van Buitenlandse Zaken, S.A. Blok

VERSLAG VAN DE EUROPESE RAAD EN DE EUROTOP VAN 10 EN 11 DECEMBER 2020

Op donderdag en vrijdag 10 en 11 december vond een bijeenkomst van de Europese Raad
(ER) plaats in Brussel. De ER werd gevolgd door een Eurotop op 11 december. De Minister-President
nam deel aan de vergadering.

Aan het begin van de bijeenkomst stond de ER stil bij het overlijden van de voormalig
Franse President, Valéry Giscard d’Estaing.

Daarna vond de traditionele gedachtewisseling met de voorzitter van het Europees Parlement,
David Sassoli, plaats. Tijdens die gedachtewisseling gaf Sassoli aan tevreden te zijn
over de bereikte overeenstemming over het MFK-pakket tot nu toe en het toe te juichen
als de Europese Raad een oplossing zou vinden over de impasse ten aanzien van de MFK-rechtsstaatverordening
zodat het Europees Parlement er in de week van 14 december over kan stemmen.

Meerjarig Financieel Kader

De Europese Raad nam conclusies aan over de MFK-rechtsstaatverordening. Daarbij heeft
de Minister-President goede nota genomen van de uitspraken van de voorzitter van het
Europees Parlement en een van de rapporteurs van het EP voor de verordening, Petri
Sarvamaa, waarin zij de conclusies verwelkomd hebben en net als Nederland vaststellen
dat deze niets afdoen aan de inhoud van de MFK-rechtsstaatverordening. Daarnaast heeft
de Minister-President bevestiging gekregen van de juridische dienst van de Raad dat
de conclusies de inhoud en doelstellingen van de MFK-rechtsstaatverordening respecteren
en daarmee verenigbaar zijn. Meer specifiek heeft de juridische dienst van de Raad
verklaard dat geen enkel element van de ER-conclusies in strijd is met of tegenstrijdig
is aan de MFK-rechtsstaatverordening en deze ook niet wijzigen, conform de moties
van het lid Omtzigt c.s.1 en van het lid Leijten2. Ook heeft de juridische dienst van de Raad in meer algemene zin verklaard dat de
conclusies in lijn zijn met het Verdrag en dat zij de balans tussen en de bevoegdheden
van de verschillende EU-instellingen respecteren. De opinie van de juridische dienst
van de Raad (doc. 13961/20) is openbaar gemaakt3. Tot slot heeft de voorzitter van de Commissie, Ursula von der Leyen, aan de Minister-President
bevestigd dat de Commissie schendingen van de principes van de rechtsstaat vanaf de
datum van inwerkingtreding op 1 januari 2021 zal analyseren en beoordelen alsmede
op basis daarvan maatregelen aan de Raad zal voorleggen om deze schendingen te aan
te kaarten, zodra zij richtsnoeren over de toepassing van de verordening heeft vastgesteld.
Met inachtneming van deze garanties, heeft het Duitse EU-voorzitterschap de aanname
van de MFK-rechtsstaatverordening, de MFK-verordening en het Eigenmiddelenbesluit
in gang gezet. Nederland heeft daarmee ingestemd en daarbij verklaard dat de regering
het Eigenmiddelenbesluit aan het parlement ter goedkeuring zal voorleggen zodra de
triloog over de RRF-verordening (herstelfonds) met een voor Nederland acceptabele
uitkomst is afgerond.

COVID-19

De discussie tijdens de ER spitste zich toe op de timing en de wijze waarop de vaccinaties
zullen worden uitgerold in de verschillende EU-lidstaten. Een meerderheid van lidstaten
pleitte voor goede coördinatie ten aanzien van de uitvoering van de nationale vaccinatiestrategieën.
De voorzitter van de Europese Commissie lichtte toe dat het de verwachting is dat
voor zomer 2021 het grootste deel van de bevolking ingeënt moet kunnen zijn. De lidstaten
werden aangemoedigd goede voorbereidingen te treffen zodat vaccinaties zo snel mogelijk
kunnen worden uitgerold. De ER stond ook stil bij het belang van duidelijke en feitelijke
informatie over vaccins en het tegengaan van desinformatie. De ER constateerde dat,
met het zicht op vaccinaties, de pandemie nog niet voorbij is en de epidemiologische
situatie zorgelijk blijft. Dat betekent dat de inspanningen moeten worden voortgezet
om de verspreiding van het virus tegen te gaan. Een aantal lidstaten vroeg om goede
afstemming van maatregelen rond de Kerstvakantie. Afgesproken werd om de coördinatie
van inspanningen voort te zetten, zeker waar het gaat om het voorbereiden van geleidelijke
opheffing van beperkingen en het terugkeren naar de mogelijkheid vrij te reizen zodra
de gezondheidssituatie dat toelaat. Zo werd de Commissie gevraagd aanbevelingen te
doen voor een raamwerk voor antigen-testen en voor wederzijdse erkenning van testresultaten.
Met inachtneming van de bestaande afspraken en structuren zal de EU internationale
samenwerking op het gebied van pandemieën bevorderen waaronder het onderzoeken van
de mogelijkheid van een internationaal verdrag in het kader van de Wereld Gezondheidsorganisatie
(WHO).

Klimaat

Om de ambitie van klimaatneutraliteit in 2050 te verwezenlijken, in lijn met het akkoord
van Parijs, is de Europese Raad een bindende netto doelstelling overeengekomen die
een vermindering behelst van tenminste 55% van de uitstoot van broeikasgassen in 2030.
Deze nieuwe doelstelling zal in de Europese Klimaatwet worden opgenomen. De EU zal
haar Nationally Determined Contribution onder het akkoord van Parijs aanpassen en deze voor het eind van het jaar indienen
bij het UNFCCC-secretariaat. De Europese Raad benadrukt dat engagement van internationale
partners van cruciaal belang is om klimaatverandering succesvol aan te pakken. De
Raad roept alle partijen, in het bijzonder grote economieën, op om ook ambitieuze
doelen en beleid na te streven. Actieve Europese klimaatdiplomatie moet aanzetten
tot sterke, gecoördineerde actie. De EU zal zekerstellen dat haar handelsbeleid en
haar handelsverdragen consistent zijn met haar klimaatambitie.

Het ophogen van de klimaatambitie is goed voor duurzame economische ontwikkeling van
de EU, voor de werkgelegenheid, de gezondheid en het milieu. Bovendien draagt het
nieuwe doel bij aan het lange termijn concurrentievermogen van de Unie door innovatie
in groene technologieën.

De Europese Raad kwam overeen dat het verhoogde doel collectief moet worden gerealiseerd,
op de meest kosteneffectieve manier. Alle lidstaten dragen aan het doel bij, waarbij
wel de verschillende uitgangsposities van lidstaten en hun specifieke nationale omstandigheden
worden meegewogen, waaronder die van eilandlidstaten en eilanden. Iedere lidstaat
behoudt het recht om zelf over zijn energiemix te beslissen en op de meest geschikte
technologieën in te zetten, inclusief overgangstechnologieën zoals gas. Deze laatste
toevoeging was voor een aantal Oost-Europese lidstaten van belang, omdat zij gas beschouwen
als een onmisbare tussenschakel in hun overgang van kolen/hout naar schonere energie.

Om de verhoogde klimaatambitie gestand te doen, moeten middelen – zowel publiek als
privaat – worden gemobiliseerd die de investeringsbehoeften kunnen dekken. Er moet
in dit opzicht optimaal gebruik worden gemaakt van het Meerjarig Financieel Kader
en het Next Generation-pakket, inclusief het Just Transition-mechanisme. Zoals overeengekomen in juli 2020, is klimaatactie een dwarsdoorsnijdend
thema voor beleid en programma’s die onder het MFK en het Next Generation-pakket worden gefinancierd, waarbij een klimaatdoel van tenminste 30% geldt voor
de besteding van deze middelen.

De EU zal de ontwikkeling van gemeenschappelijke, mondiale standaarden voor groene
financiering bevorderen. De Europese Raad roept de Commissie op om voor juni 2021
een wetgevend voorstel te presenteren voor een EU standaard ten aanzien van groene
obligaties. De Raad verwelkomt de Climate Bank Roadmap 2021–2025 van de Europese Investeringsbank, die moet bijdragen aan de verwezenlijking
van EIB’s voornemen 1 biljoen euro aan klimaat en milieu-investeringen te ondersteunen
voor 2030.

De Europese Raad nodigt de Europese Commissie uit om te beoordelen op welke wijze
economische sectoren het best kunnen bijdragen aan het verhoogde doel voor 2030 en
hiertoe de noodzakelijke voorstellen aan te dragen, vergezeld van een inschatting
van de milieueffecten en de economische en sociale impact op het niveau van lidstaten.
De Commissie wordt hierbij gevraagd in het bijzonder te overwegen hoe het ETS (Emissions Trading System) kan worden versterkt, met name ten aanzien van de beprijzing van koolstof. De Commissie
wordt ook gevraagd te kijken naar maatregelen die energie-intensieve industrieën in
staat stellen om innovatieve, klimaatneutrale technologieën te ontwikkelen en in te
zetten, met behoud van concurrentievermogen. Tot slot wordt de Commissie gevraagd
een Carbon Border Adjustment-mechanisme voor te stellen, dat het weglekken van koolstof voorkomt en WTO-conform
is.

Ten aanzien van het Moderniseringsfonds, als onderdeel van het ETS, heeft de Europese
Raad, na lang aandringen van één lidstaat, besloten dat waar begunstigden van het
Moderniseringsfonds onevenwichtigheden constateren tussen inkomsten uit het ETS en
betalingen aan het ETS, deze bekeken zullen worden als onderdeel van toekomstige wetgeving.

Tot slot heeft de Europese Raad afgesproken om, nog voordat de Commissie haar voorstellen
presenteert, opnieuw over klimaat te spreken en aanvullende richting te bepalen. Bij
deze gelegenheid zal ook de toekomst van het ESR (Effort Sharing Regulation) worden meegenomen.

Veiligheid/terrorisme

De ER veroordeelde de recente terroristische aanslagen in Oostenrijk, Frankrijk en
Duitsland. De lidstaten toonden zich verenigd in de strijd tegen radicalisering, terrorisme
en gewelddadig extremisme en veroordeelden iedere vorm van aanval tegen vrijheden
van meningsuiting, religie en overtuiging. De ER benadrukte het belang van het voorkomen
van radicalisering en het aanpakken van de ideologieën achter terrorisme en gewelddadig
extremisme, ook online. In dat licht riep de ER onder meer de Commissie op een voorstel
te doen om de verantwoordelijkheden van online platforms te versterken en om haast
te maken met de behandeling van de terrorist content online (TCO)-verordening. Ook riep de ER op het functioneren van Schengen te versterken,
door bijvoorbeeld beter gebruik te maken van Europese databases en informatiesystemen,
door versterking van de grensprocedure aan de buitengrenzen en intensivering van politiële
en justitiële samenwerking.

Extern beleid

Turkije

De ER van 1–2 oktober jl. besloot om in december opnieuw te spreken over de ontwikkelingen
in de Oostelijke Middellandse Zee en de relatie tussen de EU en Turkije. Daarbij werd
een tweesporen-benadering ten aanzien van Turkije overeengekomen. De ER stelde op
10–11 december vast dat Turkije unilaterale acties en provocaties is blijven ondernemen
en zijn retoriek tegen de EU heeft opgevoerd. De ER nam kennis van de terugtrekking
van het schip de Oruç Reis en insisteerde erop dat de de-escalatie zich zou voortzetten
opdat rechtstreekse besprekingen tussen Griekenland en Turkije snel weer van start
kunnen. De ER veroordeelde de acties van Turkije met betrekking tot Varosha en sprak
opnieuw zijn steun uit voor snelle hervatting van de Cyprus onderhandelingen onder
leiding van de VN.

Het kabinet heeft, cf. de motie van het lid Van der Graaf c.s.4, aangedrongen op gerichte en effectieve sancties. De ER kwam overeen dat de Raad
additionele listings zal aannemen onder het sanctie-regime tegen Turkije voor illegale
boringen. De ER nodigde voorts de Hoge Vertegenwoordiger en de Commissie uit een rapport
op te stellen over de stand van de EU-Turkije-relatie op politiek, economisch en handelsvlak,
daarin de instrumenten die de Unie tot haar beschikking heeft te inventariseren en
opties te presenteren over de weg voorwaarts, waaronder de mogelijkheden voor uitbreiding
van de reikwijdte van het sanctieregime. De ER zal op zijn laatst in maart 2021 op
de EU-Turkije-relatie terugkomen.

Tegelijkertijd hield de ER het aanbod van een positieve agenda op tafel mits Turkije
een waarlijk partnerschap met de Unie en haar lidstaten aan wil gaan. De ER benadrukte
dat de communicatiekanalen tussen de EU en Turkije open moeten blijven en onderstreepte
haar bereidheid bij te blijven dragen aan de kosten van opvang voor Syrische vluchtelingen
en samen te werken met Turkije bij het beheersen van migratiestromen richting de EU
en bij de bestrijding van mensensmokkel-netwerken. De ER hernieuwde zijn verzoek aan
de Hoge Vertegenwoordiger het voorstel voor een multilaterale conferentie over de
Oostelijke Middellandse Zee verder te ontwikkelen. De EU zal de samenwerking zoeken
met de VS ten aanzien van de situatie in de Oostelijke Middellandse Zee.

Het kabinet heeft tijdens de Europese Raad zijn grote zorgen uitgesproken over de
rechtsstaat in Turkije. Het kabinet onderstreepte in dat verband het belang van de
vrijheid van meningsuiting en het recht van parlementariërs om onbelemmerd hun werk
te kunnen doen. Het kabinet heeft, ter uitvoering van de motie van het lid Emiel van
Dijk5, tijdens de Europese Raad uitgesproken dat het onacceptabel is dat de Turkse president
probeert de vrijheid van meningsuiting van Geert Wilders te beperken door tegen hem
aangifte te doen.

EU-VS

In zijn bespreking van de EU-VS-relatie na de Amerikaanse presidentsverkiezingen onderstreepte
de Europese Raad het belang van een krachtig trans-Atlantisch partnerschap. De EU
en de VS delen dezelfde waarden en belangen. De Europese Raad blikte vooruit naar
de samenwerking tussen de EU en de VS bij de strijd tegen COVID-19, bij de strijd
tegen klimaatverandering, en op economisch, digitaal, technologisch en handelsterrein,
inclusief de hervorming van de Wereldhandelsorganisatie. In lijn met de Nederlandse
inzet toonde de Europese Raad zich proactief. De ER wil snel gezamenlijke prioriteiten
met de nieuwe Amerikaanse president overeenkomen, ook op het vlak van de versterking
van het multilaterale stelsel.

Zuidelijk Nabuurschap

De Europese Raad sprak over de EU-relatie met het Zuidelijk Nabuurschap. Een democratisch,
stabieler, groener en welvarender Zuidelijk Nabuurschap is een strategische prioriteit
van de EU, zo stelde de ER vast. De ER streeft nauwe samenwerking tussen de EU en
de landen van het Zuidelijk Nabuurschap na bij het bestrijden van de pandemie, het
vergroten van de weerbaarheid van economie en samenleving, het waarborgen van veiligheid,
het aangaan van de uitdagingen op het vlak van migratie en mobiliteit, en het bieden
van perspectief aan jongeren aan beide zijden van de Middellandse Zee. Op basis van
de kernbeginselen van het Europese nabuurschapsbeleid, waaronder mensenrechten, de
rechtsstaat en democratie, wil de ER een nieuwe Agenda voor het Middellandse-Zeegebied
gericht op milieu, connectiviteit, onderwijs en cultuur, en natuurlijke hulpbronnen.
De ER onderstreepte in dat verband het belang van versterking van de rol van het maatschappelijk
middenveld. De Europese Raad heeft alle actoren opgeroepen zich ten aanzien van Libië
aan de uitgangspunten van het Berlijn-proces te houden. De ER heeft de bereidheid
van de EU herhaald om de Libische kustwacht te ondersteunen in overeenstemming met
het internationale recht en het internationale humanitaire recht. De EU riep tenslotte
op tot de vrijlating van twee Italiaanse vissers die reeds enkele maanden in Libië
gevangen zitten.

Rusland

De Europese Raad stond kort stil bij de uitvoering van de Minsk-akkoorden. Er is tot
op heden geen sprake van volledige implementatie van de akkoorden en derhalve geen
aanleiding voor opschorting of verlichting van de economische en financiële sancties
die zijn ingesteld tegen Rusland vanwege de Russische rol in het oosten van Oekraïne.

EU-mensenrechtensanctieregime

De ER verwelkomde, op de internationale dag van de rechten van de mens, de aanname
in de Raad Buitenlandse Zaken van het EU-mensenrechtensanctieregime.

Overig

Toekomstige relatie EU-VK

De voorzitter van de Europese Commissie gaf een korte terugkoppeling van het gesprek
dat zij voerde met de Britse premier, Boris Johnson, aan de vooravond van de Europese
Raad. Zij hebben tijdens het gesprek over de nog openstaande punten in de onderhandelingen
geconstateerd dat de posities nog ver uit elkaar liggen. Vervolgens hebben zij de
onderhandelaars nog een aantal dagen de tijd gegeven om de verschillen tussen de posities
te proberen te overbruggen, waarna er een besluit zal worden genomen over het vervolg
van de onderhandelingen. Nederland heeft aangegeven dat een akkoord met het VK de
voorkeur heeft boven geen akkoord, mits dat akkoord voldoet aan de EU-eisen en heeft
daarbij aangegeven dat dat beweging vanuit het VK vergt. De leden van de Europese
Raad hebben de vooruitgang die is geboekt in het Gemengd Comité met betrekking tot
de implementatie van het Terugtrekkingsakkoord en in het bijzonder het Protocol Ierland/Noord-Ierland
verwelkomd. Op 10 december jl. publiceerde de Europese Commissie tevens een mededeling
over de contingency-aanpak bij een no deal-scenario, met daarbij vier wetgevende contingency-maatregelen. Deze maatregelen beslaan de onderwerpen luchtvaart, luchtvaartveiligheid,
wegtransport en visserij. Nederland heeft herhaaldelijk opgeroepen tot publicatie
van de voorstellen en heeft deze tijdens de Europese Raad dan ook verwelkomd en opgeroepen
tot een snelle adoptie om zodoende klaar te zijn voor een no deal-scenario per 1 januari 2021. Een appreciatie van deze voorstellen komt de Kamer via
separate weg toe.

Benoeming ECB

De Europese Raad stemde in met de benoeming van Frank Elderson als directielid van
de Europese Centrale Bank (ECB). Het kabinet verwelkomt deze benoeming.

Eurotop

En marge van de Europese Raad vond op 11 december een Eurotop plaats waar alle 27
lidstaten aan deelnamen. Regeringsleiders namen een verklaring aan6 waarin het akkoord dat de Eurogroep in inclusief verband op 30 november jl. bereikte
over wijziging van het ESM-verdrag en de vervroegde invoering van de gemeenschappelijke
achtervang van het bankenresolutiefonds (SRF)7 werd verwelkomd. Daarnaast nodigen de regeringsleiders de Eurogroep uit om in inclusieve
samenstelling een werkplan op te stellen over alle openstaande elementen die nodig
zijn om de Bankenunie te voltooien. Met betrekking tot de Kapitaalmarktunie werd opgeroepen
tot voortgang op basis van het nieuwe Actieplan van de Commissie. Hierbij werd gewezen
op het belang van maatregelen die het leiderschap van EU op het terrein van groene
financiering ondersteunen. De volgende Eurotop is voorzien en marge van de Europese
Raad in juni 2021.