Brief regering : Aanvalsplan grutto en initiatiefnota "Weidse blik op de weidevogels”

Nr. 218 BRIEF VAN DE LANDBOUW, NATUUR EN VOEDSELKWALITEIT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 15 december 2020

Met deze brief informeer ik uw Kamer over de wijze waarop het Aanvalsplan Grutto uitgevoerd
kan worden, zoals gevraagd in de motie van het lid Von Martels c.s. (Kamerstuk 35 570 XIV, nr. 34). Hiermee betrek ik tevens de initiatiefnota «Weidse blik op de weidevogels» (Kamerstuk
35 616, nr. 2), conform het verzoek van uw vaste commissie voor LNV van 18 november 2020 om een
reactie.

De verantwoordelijkheid voor het weidevogelbeleid ligt met de decentralisatie van
het Natuurbeleid in beginsel bij de provincies. Om dit beleid succesvol te maken is
samenwerking tussen de verschillende overheden met lokale kennishouders als terreinbeheerders
en natuurorganisaties en met de boeren zelf van belang en noodzakelijk. Deze samenwerking
is niet nieuw. Overheden, de agrarische collectieven, terreinbeherende organisaties
en natuurorganisaties werken in de weidevogelgebieden met veel inzet en passie, ondersteund
door vele vrijwilligers, aan het behoud van de weidevogels waarvan de grutto het icoon
is.

Het aanvalsplan grutto en de initiatiefnota «weidse blik op de weidevogels» komen
op een goed moment om een extra impuls te geven aan het weidevogelbeleid. Ten eerste
omdat de cijfers daar alle aanleiding toe geven en ten tweede omdat er goede verbindingen
te maken zijn met actuele programma’s zoals bijvoorbeeld de regionale veenweideplannen
en de Klimaatplannen, die ook van belang zijn voor het behoud van de weidevogels.

Context

De weidevogels, met de grutto als icoon, staan voor de staat van ons landschap, de
kwaliteit van de bodem en de biodiversiteit. De recent gepubliceerde boerenlandvogelbalans
geeft aan dat het aantal boerenlandvogels sinds 1990 bijna is gehalveerd (Kamerstuk
33 576, nr. 201). Hoewel sommige soorten op provinciaal niveau een stabilisatie of zelfs een toename
laten zien, is de negatieve trend vooral waar te nemen bij de vogels van het open
boerenland. Sinds 1990 zijn de vogels van het open boerenland zoals de grutto met
70% gedaald. De oorzaken voor het verminderde broedsucces van weidevogels in het agrarisch
gebied en de natuurgebieden zijn divers. Samengevat is het areaal grasland dat geschikt
is als broedbiotoop door de intensivering en schaalvergroting van de landbouw achteruitgegaan.
Ook omgevingsfactoren zoals verminderde openheid van het landschap en verstoring van
de omgeving vormen een knelpunt. Tenslotte vormt de predatie van legsels en kuikens
een toenemend probleem. Deze factoren hebben een grote mate van onderlinge beïnvloeding.
Een aanpak om het broedsucces te vergroten zal dan ook gericht moeten zijn op een
samenhangende, gebalanceerde mix van activiteiten. Het aanvalsplan grutto en de initiatiefnota
von Martels bieden hiervoor goede voorstellen.

Aanvalsplan grutto en initiatiefnota «Weidse blik op de weidevogels»

Het aanvalsplan grutto benoemt in onderlinge samenhang de speerpunten om gezamenlijk
aan te pakken. Het aanvalsplan identificeert vier speerpunten. Een sterk toegespitst
beheer en inrichting in potentiele kansgebieden van voldoende schaal is een eerste
vereiste. Het aanvalsplan spreekt over een harde natuurkern (plasdras) van circa 200 ha en daaromheen in
de overgangszone een gebied waar agrarisch natuurbeheer plaatsvindt. Hoog waterpeil
en aangepast agrarisch natuurbeheer kenmerken de kansgebieden. Tenslotte is een actief
predatorenbeheer nodig om het natuurlijk evenwicht te herstellen. Per kansgebied is
maatwerk nodig dat wordt vastgesteld door alle betrokkenen; agrariërs, natuurorganisaties,
faunabeheerders en overheden.

De initiatiefnota van het lid Von Martels (CDA) sluit in de kern goed aan op de analyse
en de voorgestelde maatregelen van het Aanvalsplan grutto en benoemt concreet: het
verzorgen van een geschikte habitat, ondersteuning aan eigenaren en gebruikers van
het boerenlandschap en versterkt predatorenbeheer. Terecht stelt de initiatiefnota
dat al deze maatregelen in onderlinge samenhang opgepakt dienen te worden. De initiatiefnota
benadrukt dat het van belang is dat boeren die geïnteresseerd zijn om een deel van
hun land weidevogelvriendelijk in te richten en te beheren over de juiste middelen
dienen te beschikken om zo hun belangrijke aandeel in het weidevogelbeheer te kunnen
leveren. Dit sluit aan op het pleidooi uit het Aanvalsplan grutto om een wenkend verdienmodel
te ontwikkelen voor de boer. Naast de beschikbaarheid van voldoende financiële middelen
voor het Agrarisch Natuur en Landschapsbeheer benadrukt de initiatiefnota het belang
van kennis en de verspreiding daarvan naar de praktijk. Ik ondersteun het belang van de ontwikkeling van kennis
van harte en zie hier een belangrijke faciliterende en ondersteunende rol voor de
rijksoverheid. De initiatiefnota stelt dat de rijksoverheid als systeemverantwoordelijke
voor het natuurbeleid een leidende rol moet nemen bij de monitoring en evaluatie van
de effectiviteit van het weidevogelbeleid. Ik ben het hiermee eens. Zo wordt op dit
moment in opdracht van het Ministerie van LNV en de provincies een evaluatie uitgevoerd
van het nieuwe stelsel ANLb. Het onderzoek zal naar verwachting begin 2021 worden
afgerond en ik zal dit aan uw Kamer toezenden.

Samenhangende aanpak

Natuurorganisaties, agrariërs, de weidevogelprovincies en het Rijk slaan de handen
ineen. Ik zie verschillende manieren om de uitvoering van het Aanvalsplan te ondersteunen
zoals bijvoorbeeld met onderzoek, opbouw van kennis over effectieve maatregelen, pilots
en experimenten en waar het speelt aanpassing van belemmerende wet- en regelgeving.

De ontwikkeling van een robuust verdienmodel is van cruciaal van belang om de boer
te interesseren om een bijdrage te leveren aan het maatschappelijke belang van het op pijl houden van de weidevogelstand. Want zonder de
boer gaat dat niet lukken. Daarvoor is een betere vergoeding voor de boer nodig. Het
aanvalsplan pleit voor langjarige beheercontracten, hogere beheervergoeding binnen
de kansgebieden, korting op de pachtprijs, lagere waterschapslasten en hoger melkgeld.
Deze en andere voorstellen zullen we samen met alle betrokken partijen, ook uit de
markt, verder uitdiepen en uitwerken; en we zullen daarbij onderzoeken we hoe de beleidsinstrumenten
daarop benut kunnen worden en zijn in te richten, zoals bijvoorbeeld het ANLb en nieuwe
GLB.

Het aanvalsplan grutto kiest voor een gebiedsgerichte uitwerking. Hiervoor zijn de
provincies als eerste aan zet. In 2018 hebben de provincies gezamenlijk een plan van
aanpak voor weide- en akkervogels vastgesteld. Dit is in diverse provincies nader
uitgewerkt in een Actieplan voor weidevogels. Voorbeelden zijn Zuid-Holland met het
provinciale Actieplan Boerenlandvogels waarbij naast financiële middelen ook eigen
grond ingezet wordt voor het realiseren van weidevogelgebieden en Friesland met haar
provinciale weidevogelbeleid waarin door alle bij weidevogels betrokken partijen wordt
samengewerkt in het Olterterpoverleg, om robuuste kerngebieden voor weidevogels te
creëren. Waarbij naast het optimaliseren van het beheer, inrichting en predatiebeheer
het zoeken naar nieuwe verdienmodellen centraal staat. In de Regio Deal Natuurinclusieve
landbouw wordt vanuit de gebieden nagedacht over versterking biodiversiteit. Binnen
de Regio Deal wordt zowel in de Friese kleiweide als veenweide door boeren, bewoners
en ecologen gewerkt aan verbetering van de samenhang in maatregelen. Noord-Holland
voert eveneens haar Actieplan Weidevogels uit, en werkt aan een intensieve, gebiedsgerichte
aanpak.

Door slimme verbindingen te maken met bestaande programma’s in het kader van klimaat,
veenweide en biodiversiteit komen de maatregelen die daar worden genomen en de financiën
die hiervoor worden aangewend ook ten goede aan het weidevogelbeleid. Zo komt bijvoorbeeld
verhoging van het waterpeil in de veenweidegebieden ook ten goede aan het creëren
van een optimaal leefgebied voor de weidevogels in deze gebieden. Daarnaast zie ik
goede mogelijkheden om in het nieuwe GLB de ecoregelingen te benutten voor het weidevogelbeleid.
Dit wordt op dit moment door de lidstaat Nederland uitgewerkt in een Nationaal Strategisch
Plan bij het nieuwe GLB.

Vervolg uitvoering aanvalsplan grutto

Op initiatief van de provincie Friesland is een Gruttoberaad ingesteld. Hierin werken
naast de betrokken weidevogelprovincies ook LTO, BoerenNatuur, de natuurorganisaties
en terreinbeherende organisaties, de waterschappen en de zuivelketen samen aan de
uitwerking van het aanvalsplan. Ik omarm dit initiatief en de aanpak daarbinnen om
deze inzet te verbinden met de ontwikkeling van de veenweideplannen en andere relevante
programma’s en beleidsontwikkelingen. Zoals gememoreerd sluit de initiatiefnota goed
aan bij bovengenoemde aanpak van het Aanvalsplan en is mijn inzet om de elementen
uit de initiatiefnota binnen dit samenwerkingsverband van het gruttoberaad te borgen.
Het uitvoering geven aan een extra impuls aan het weidevogelbehoud vraagt tijd en
doorzettingsvermogen om gebiedsprocessen te richten op het behoud van weidevogels
en om de voorwaarden voor boeren om deel te nemen aan het behoud van weidevogels goed
uit te werken. Met deze inzet van ons allen ben ik ervan overtuigd dat de weidevogels
in het Nederlandse weidelandschap toekomst hebben.

De Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit,
C.J. Schouten