Brief regering : Voortgang integrale aanpak van cybercrime

33 552 Slachtofferbeleid

Nr. 696 BRIEF VAN DE MINISTER VAN JUSTITIE EN VEILIGHEID

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 29 juni 2020

De dreiging van cybercrime is onverminderd groot, terwijl de afhankelijkheid van het
internet is toegenomen. Het aanpakken van criminelen die misbruik maken van het internet
vraagt daadkrachtig optreden. Met deze brief informeer ik u, mede namens de Minister
voor Rechtsbescherming en de Staatssecretaris van Economische Zaken en Klimaat, over
de voortgang van de integrale aanpak van cybercrime. Hierover heb ik u eerder op 12 juni
2019 geïnformeerd (Kamerstuk 28 684, nr. 564). In de brief zet ik de belangrijkste acties van het afgelopen jaar uiteen. De bijlage
bevat meer gedetailleerde informatie per maatregel. De aanpak van cybercrime en de
versterking van cybersecurity vertonen samenhang. Over de voortgang van de Nederlandse
Cybersecurity Agenda1 (NCSA) wordt u apart geïnformeerd.

Cybercrime is voortdurend in ontwikkeling. Een adequate bescherming van de samenleving
tegen cybercrime vereist de doorlopende verwerking van nieuwe inzichten en ontwikkelingen.
In het afgelopen jaar zijn meerdere wetenschappelijke onderzoeken naar cybercrime
gepubliceerd.2 In expertsessies is gekeken hoe de onderzoeksresultaten verwerkt kunnen worden in
de aanpak. De wetenschappelijke inzichten ondersteunen de opzet en de maatregelen
van de huidige aanpak. Op enkele punten worden de maatregelen verfijnd en aangepast.
In deze brief worden de uitkomsten per spoor uiteengezet.

Algemeen beeld – cybercrime blijft een dreiging

De dreiging van cybercrime voor burgers en organisaties is zeer reëel. De afgelopen
jaren toonden een toename van cybercrime. Ook in de coronacrisis bleef cybercrime
verontrustend verder stijgen.3 Door de coronacrisis neemt de afhankelijkheid van digitale dienstverlening bovendien
toe, door het thuiswerken, het volgen van online onderwijs en de toename van online
bestellingen bij webwinkels. Criminelen maken misbruik van deze afhankelijkheid. Daarbij
toont de coronacrisis eens te meer dat criminelen snel inspelen op ontwikkelingen
in de samenleving.4 Het lijkt erop dat online criminaliteit in de coronacrisis definitief is doorgebroken
als business model. Zo ziet de politie een forse toename van fraude via communicatieapps.

Door de goede Nederlandse ICT-infrastructuur en het gunstige vestigingsklimaat blijft
Nederland een aantrekkelijk land voor cybercriminelen. Illegale activiteiten voltrekken
zich op Nederlandse servers of worden (on)bewust gefaciliteerd door in Nederland gevestigde
hosters. Het gebruik van geavanceerde digitale middelen blijft bovendien niet beperkt
tot vormen van cybercrime. Ook bij andere criminaliteitsvormen ziet de politie een
toename van het gebruik van deze middelen om misdrijven te plegen of af te schermen,
geholpen door professionele dienstverleners.

Ransomware-aanvallen blijven een grote dreiging. De laatste jaren hebben met name zware, georganiseerde
en technisch vaardige cybercriminelen ransomware als lucratief verdienmodel ontdekt.5 Deze criminelen zijn in staat processen van grote bedrijven en instellingen te verstoren
en hierbij (bedrijfs)informatie te vergaren. Naast de vergrendeling van systemen vindt
bij ransomware in toenemende mate ook afpersing plaats door dreiging van de publicatie van informatie.6
Ransomware leidt dan ook tot aanzienlijke financiële en economische schade.7
Phishing blijft een veelvuldig gebruikte methode als initiëring van online criminaliteit.
Hierbinnen ontstaan nieuwe werkwijzen, zoals phishing via sms (smishing) of andere communicatieapps.8 Het aantal slachtoffers van computervredebreuk blijft stijgen ten opzichte van voorgaande
jaren.9 Ook DDoS-aanvallen zijn een blijvend risico.10 De uitvoering van deze aanvallen blijft laagdrempelig vanwege de criminele dienstverlening.
De hoeveelheid DDoS-aanvallen in Nederland is licht gedaald, maar lijken in omvang en duur toe te nemen.11

Ransomware-aanvallen

De ransomware-aanval op de Universiteit Maastricht toont de grote economische en maatschappelijke
impact die ransomware kan hebben. Nadat de daders via twee phishing-mails toegang verkregen, verkenden ze twee maanden lang het netwerk om vervolgens
de ransomware in te zetten. De universiteit betaalde vervolgens dertig bitcoins, ongeveer
200.000 euro, om weer toegang te krijgen tot het netwerk. Zowel het kabinet als het
OM en de politie raden sterk af losgeld te betalen, omdat dit het criminele verdienmodel
in stand houdt.12

Preventie

Uit onderzoek naar slachtofferschap van online criminaliteit lijkt, naast de hoeveelheid
internetgebruik, de manier waarop men zich op het internet gedraagt een risicofactor
voor slachtofferschap te zijn.13 Het onderzoek over veilig gedrag online toont bovendien dat respondenten zich minder
veilig gedragen dan zij zelf denken. Meer kennis over de digitale wereld leidt daarbij
lang niet altijd tot veilig gedrag.14 Uit de expertsessies bleek dat voor gedragsverandering door betere bewustwording
specifiekere en gerichtere communicatie aan verschillende doelgroepen meer effect
kan hebben dan enkel algemene communicatie. In 2019 is mede op basis van een convenant
met publieke en private partijen de publiekscampagne «Eerst checken, dan klikken»
uitgevoerd. Gedurende de

coronacrisis is de campagne door convenantpartners opnieuw verspreid. Het convenant
eindigde in mei 2020 en is inmiddels vernieuwd en verlengd voor drie jaar. De wetenschappelijke
inzichten zijn verwerkt in het vernieuwde convenant. Hierin is opgenomen dat toekomstige
algemene communicatie bij voorkeur aangevuld wordt met communicatie die zich richt
op specifieke doelgroepen, vormen van cybercrime en/of preventieve handelingen. In
het kader van de Roadmap Digitaal Veilige Hard- en Software is het Ministerie van
EZK, in nauwe samenwerking met JenV, in november 2019 de campagne «Doe je updates»
gestart. Deze campagne is specifiek gericht op de noodzaak van het regelmatig updaten
van slimme apparaten.

Specifiekere communicatie wordt reeds ingezet voor jongeren, ouderen en laaggeletterden.
Om deze groepen zo goed mogelijk te bereiken werkt JenV samen met jongeren- en ouderenorganisaties
aan bewustwordingsactiviteiten. Zo publiceerde www.scholieren.com een video gericht op jongeren met uitleg over hacken en het gebruik van sterke wachtwoorden.
In 2019 richtte het jaarlijkse themanummer van het ledenblad van ouderenbond KBO-PCOB
zich op cybercrime met daarin adviezen om online activiteiten veiliger uit te voeren.
Zoals eerder is toegezegd, wordt later dit jaar een kleine campagne opgezet gericht
op de weerbaarheid van ouderen en kwetsbare groepen tegen babbeltrucs.15 Hierin wordt ook aandacht besteed aan cybercrime.

In 2020 steunt JenV wederom initiatieven en pilots van gemeenten, regionale samenwerkingsverbanden
en Platforms Veilig Ondernemen (PVO) die zich richten op het vergroten van de weerbaarheid
van jongeren, ouderen, laaggeletterden en ondernemers. Bezien wordt of deze samenwerking
in de tweede helft van 2020 kan worden geformaliseerd in een City Deal «Lokale weerbaarheid
cybercrime». Voor de invulling en ondertekening van deze City Deal vinden gesprekken
plaats met de Ministeries van BZK en EZK, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten
(VNG) en een tiental gemeenten en regionale samenwerkingsverbanden, zoals PVO’s.

Het onderzoek naar daderprofielen toont aan dat voor daders van cybercrime geen eenduidig
profiel bestaat. Bij jongere daders bleken enkele kenmerken wel vaker voor te komen.
Zij plegen strafbare feiten in eerste instantie vaker uit nieuwsgierigheid, intellectuele
uitdaging of leergierigheid, en zijn zich niet altijd bewust van de strafbaarheid.16 De in 2019 door de politie uitgevoerde campagne «je bent maar één klik verwijderd
van cybercrime» richtte zich specifiek op het voorkomen van daderschap bij jongeren.
In het voorjaar van 2020 is door de politie een snelle, toegespitste start gemaakt
met het vervolg van deze campagne aangezien jongeren door de coronacrisis veel online
zijn. Het bredere vervolg van de campagne is dit najaar voorzien. Over de aanpak van
jeugdcriminaliteit wordt u door de Minister voor Rechtsbescherming nader geïnformeerd.

Uit de expertsessies blijkt het belang van technische maatregelen voor de preventie
van cybercrime. In het kader van de Roadmap Digitaal Veilige Hard- en Software wordt
in EU-verband gepleit voor het stellen van minimum digitale veiligheidseisen aan Internet
of Things-apparaten. Daarnaast kunnen technische maatregelen helpen bij het tegengaan
van specifieke criminaliteitsvormen, zoals blijkt uit de publiek-private aanpak van
helpdeskfraude. In deze samenwerking tussen politie, OM en binnen- en buitenlandse
private partijen zijn door een softwarebedrijf zelf technische aanpassingen gedaan
aan hun softwareprogramma. Dit bemoeilijkt misbruik van deze software voor het plegen
van helpdeskfraude.

Campagne «gamechangers»

Gedurende de coronacrisis is in april 2020 door de politie de campagne «GameChangers»
gestart die zich richt op jongeren. Via online uitdagingen en games kunnen jongeren
hun digitale vaardigheden testen en ontwikkelen. Zo leren ze cybercrime te herkennen
en wordt hen een legaal alternatief geboden wat daderschap kan voorkomen. Met de uitdagingen
zijn prijzen te winnen, zoals een politie-ervaring. Wegens succes is de campagne verlengd
tot 1 juni en zijn nieuwe uitdagingen toegevoegd.

Opsporing, vervolging, sanctionering, verstoring

Conform de afspraken in de Veiligheidsagenda is in 2019 door de politie en het OM
gestart met een eenheidsoverstijgende fenomeenaanpak, naast de reguliere opsporingsonderzoeken.
Eenheden richten zich hierbij elk op de bestrijding van een cybercrimefenomeen met
een integrale, multidisciplinaire aanpak. In totaal zijn in 2019 21 fenomeenonderzoeken
afgerond en eind 2019 bevonden zich 35 onderzoeken in de tactische fase. Dit blijft
achter bij de ambitie van 41 onderzoeken. Met 381 reguliere onderzoeken is de landelijke
beleidsdoelstelling van 310 ruimschoots gehaald. Het Team High Tech Crime (THTC) heeft
negentien van de twintig geambieerde zaken afgerond. Het THTC en het Landelijk Parket
constateren daarbij een toename in de (technische) complexiteit van de zaken. In de
beantwoording van de Kamervragen over het Jaarverslag 2019 is toegezegd in deze brief
voor 2017, 2018 en 2019 het gecorrigeerde aantal veroordelingen voor cybercrime te
noemen dat heeft plaatsgevonden nadat hoger beroep is ingesteld.17 In 2017 zijn 69 meerderjarigen en 9 minderjarigen na hoger beroep veroordeeld. In
2018 ging het om 91 meerderjarigen en 15 minderjarigen, in 2019 betrof het 118 meerderjarigen
en 10 minderjarigen.

Het Regeerakkoord heeft bij de politie een uitbreiding van 145 fte mogelijk gemaakt.
Na vertraging in de startfase verloopt de werving van politiepersoneel met de juiste
expertise inmiddels goed. Naar verwachting is de werving voor de zomer van 2020 afgerond.
Deze medewerkers worden onder andere ingezet bij de cybercrimeteams in de regionale
eenheden om de fenomeenaanpak te versterken. De beschikbare capaciteit bij het OM
blijft achter bij de politie. De cybercrimeteams werken in een landelijke structuur
samen met het THTC en ondersteunen districtsrecherches en basisteams bij de kennisopbouw
voor de uitvoering van reguliere onderzoeken naar cybercrime. Dit heeft een positieve
invloed op het aantal cybercrimezaken die de regionale eenheden uitvoeren. De cybercrimeteams
ontwikkelen in publiek-private samenwerkingen bestrijdingsaanpakken voor fenomenen
als ransomware, phishing, DDoS-aanvallen, business email compromise-fraude en helpdeskfraude.

Binnen de opsporingsonderzoeken die de politie en het OM uitvoeren richten zij zich
onder meer op hostingbedrijven die bewust criminaliteit faciliteren, zogenaamde bullet proof hosters. Daarnaast wordt in Nederland ook criminaliteit gefaciliteerd door hostingbedrijven
die daar zelf (mogelijk) geen weet van hebben. De meeste grote hostingbedrijven gaan
dergelijk misbruik van hun systemen actief tegen. Er lijken echter ook bedrijven te
zijn die hier weinig werk van maken. In de hostingsector komen bovendien vaak «reseller»-constructies
voor, waarbij hostingcapaciteit wordt doorverhuurd. Deze constructies compliceren
de opsporing en vervolging van cybercrime. De Ministeries van JenV en EZK werken met
de politie en het OM aan maatregelen om het faciliteren van criminaliteit via hostingbedrijven
tegen te gaan.

Sinds de inwerkingtreding per 1 maart 2019 van de Wet Computercriminaliteit III wordt
de nieuwe bevoegdheid tot het heimelijk en op afstand binnendringen in een geautomatiseerd
werk meermaals ingezet. U bent inmiddels geïnformeerd over het aantal inzetten van
deze bevoegdheid in 2019.18 Vanaf 2021 wordt het jaarlijkse aantal inzetten gepubliceerd in het Jaarverslag van
JenV. In het Regeerakkoord is afgesproken de wet na twee jaar te evalueren. Omdat
de evaluatie naar verwachting erg omvangrijk wordt en er voor de andere onderdelen
van de wet naar verwachting na twee jaar beperkt gegevens beschikbaar zijn, heb ik
besloten de evaluatie in eerste instantie te beperken tot de bevoegdheid tot binnendringen
in een geautomatiseerd werk. Voor de overige onderdelen van de wet wordt aangesloten
bij de gebruikelijke evaluatietermijn van vijf jaar na inwerkingtreding.

Tot slot blijkt uit het onderzoek naar daders van cybercrime dat bij het voorkomen
van recidive klassieke interventies bruikbaar zijn, indien ze worden aangepast aan
de digitale context. De pilot Hack_Right, waarbij Halt samen met het OM, de politie,
de Raad voor de Kinderbescherming, Reclassering Nederland en het bedrijfsleven werkt
aan een aanvullende interventie voor jonge daders is verlengd tot 31 december 2021.

Opsporingsonderzoeken bullet proof hosters

In 2019 is in samenwerking met de Nederlandse politie in Duitsland een bullet proof hoster ontmanteld, gevestigd in een oude NAVO-bunker. Vanuit deze «cyberbunker» hostten
de zeven verdachten een omvangrijke, wereldwijde online drugsmarktplaats. Vier van
de verdachten waren Nederlanders. Ook is in 2019 de bullet proof hoster KV Solutions opgerold, waarbij een versie van het Mirai-botnet uit de lucht is gehaald.
Via dit grote botnet werden DDoS-aanvallen uitgevoerd.

Aandacht voor het slachtoffer

Recent onderzoek naar slachtofferschap van online criminaliteit toont dat de impact
van online delicten groot kan zijn. Daarnaast hebben slachtoffers soms te maken met
onbegrip uit hun omgeving. Er is behoefte aan erkenning van het slachtofferschap,
ook vanuit overheidsinstanties. Inmiddels zijn enkele nieuwe maatregelen genomen om
slachtoffers beter te ondersteunen. Begin 2020 is Slachtofferhulp Nederland (SHN)
een campagne gestart gericht op slachtoffers van online criminaliteit. Via het programma
«Mens als maat» ontwikkelt SHN instrumenten voor de omgeving van slachtoffers om deze
beter te ondersteunen. Het OM is in 2020 begonnen met de inzet van slachtoffercoördinatoren
bij impactvolle zaken, waaronder online delicten.

Campagne Slachtofferhulp Nederland

In mei 2020 is de campagne «Van oplichting naar opluchting» van Slachtofferhulp Nederland
van start gegaan. Deze campagne deelt de verhalen van slachtoffers van phishing en andere vormen van online criminaliteit. Slachtoffers worden gestimuleerd te praten
over het delict, waarbij zij online steun kunnen vinden bij lotgenoten. Het doel is
om schaamte weg te nemen en de impact van slachtofferschap te verkleinen.

Wetenschappelijk onderzoek

De inzichten uit de gepubliceerde onderzoeken zijn waardevol gebleken voor de aanpak.
Momenteel lopen nog twee onderzoeken bij het WODC. De resultaten daarvan worden in
2020 en 2021 verwacht. Daarnaast voeren andere kennisinstellingen onderzoek uit naar
cybercrime en gerelateerde onderwerpen. Het blijft van belang wetenschappelijke inzichten
te verwerken in de aanpak en nieuw onderzoek dat bijdraagt aan de aanpak waar mogelijk
te stimuleren. Om tegemoet te komen aan de gewijzigde motie van het lid Van Toorenburg19 om te bezien of een nationaal rapporteur voor internetcriminaliteit gewenst is, zal
onderzoek worden uitgevoerd naar lacunes in het overheidsbeleid inzake online content
vanuit een burgerperspectief.

Tot slot

De samenleving digitaliseert, waarbij de online en offline levens van burgers zich
in toenemende mate vermengen. Ook criminelen vinden steeds beter hun weg op het internet.
Een veilige online samenleving vraagt een toekomstbestendige aanpak van cybercrime.
De overheid en private partijen hebben hierin een gezamenlijke verantwoordelijkheid.
Samenwerking blijft daarom een belangrijk uitgangspunt. Het afgelopen jaar leverden
vele partijen onophoudelijke inspanningen en boekten successen. Tegelijkertijd blijft
de dreiging van cybercrime groot en ontwikkelen criminaliteitsvormen zich in rap tempo.
De bestrijding van cybercrime blijft hierdoor onverminderd van belang.

De Minister van Justitie en Veiligheid, F.B.J. Grapperhaus

Bijlage – overzicht maatregelen

Preventie

Flexibele, snel inzetbare preventiecampagnes

In 2019 is de brede publiekscampagne «Eerst checken, dan klikken» uitgevoerd. Het
doel van de campagne was om mensen bewust te maken van de gevaren van phishing en aan te sporen tot veiliger online gedrag. Ook is aandacht gevraagd voor fraude
via communicatieapps. Bij de uitvoering van de campagne is samengewerkt met private
partijen en technisch experts van buiten de overheid. De campagne is via TV, online
artikelen en displays, sociale mediakanalen en kanalen van de convenantpartners verspreid.
Hierbij zijn ook specifieke uitingen gedaan richting jongeren en ouderen. Het effectonderzoek
toont een bovengemiddelde waardering voor de campagne en de afzonderlijke uitingen
daarvan ten opzichte van andere Rijksoverheidcampagnes. De uitingen slaan aan bij
de doelgroep en geven veel nieuwe informatie. Uit het effectonderzoek blijkt echter
dat het controleren van links en bijlagen, en kennis daarover achterblijft. Het blijkt
dat na een combinatie van media-uitingen mensen aangeven vaker links en/of plotselinge
betaalverzoeken te controleren. Het effect van de campagne op gedragsverandering lijkt
echter nog beperkt. De uitingen gericht op ouderen zijn goed ontvangen. Het aantal
lezers van de berichtgeving met tips en uitleg over internetcriminaliteit is hoger
dan verwacht. Gedurende de coronacrisis brachten convenantpartners en andere betrokkenen
nogmaals het gevaar van phishing onder de aandacht, met name via sociale media. Het convenant «Eerst checken, dan
klikken» is in mei 2020 met drie jaar verlengd. Deze voortzetting richt zich op de
preventie van cybercrime met aandacht voor specifieke thema’s. De convenantpartners
kunnen zo communicatie specifieker uitdragen naar hun doelgroep of branche.

Eind 2019 en begin 2020 is door het Ministerie van EZK, in nauwe samenwerking met
het Ministerie van JenV, de campagne «Doe je updates» uitgevoerd. Het doel was om
consumenten voor te lichten over de noodzaak van het regelmatig updaten van slimme
apparaten. Deze updates beveiligen de meeste slimme apparaten. Consumenten zijn hier
echter beperkt van op de hoogte. Het overbrengen van deze kennis is daarom van belang
voor de digitale weerbaarheid van burgers. De campagne is via online kanalen, radiocommercials
en muziekdiensten verspreid. In de campagnes van de Ministeries van JenV en EZK wordt
verwezen naar www.veiliginternetten.nl en voor het bedrijfsleven naar www.digitaltrustcenter.nl. Mede door deze campagnes, de cybersecuritymaand in oktober en Alert Online is breder
ingezet op preventie van cybercrime en cyberveiligheid. Gezamenlijk hebben deze initiatieven
veel mensen bereikt. Dit is deels terug te zien in de verdubbelde bezoekersaantallen
van www.veiliginternetten.nl in de maanden juni en oktober 2019, en februari 2020. In de toekomst blijven de Ministeries
van JenV en EZK samenwerken bij preventieactiviteiten gericht op het weerbaarder maken
van burgers en organisaties.

In 2019 heeft de politie de campagne «je bent maar één klik verwijderd van cybercrime»
uitgevoerd, gericht op daderpreventie bij jongeren. Deze geslaagde campagne is beloond
met de Lovie Award en de SpinAward. Gedurende de coronacrisis is een snelle en beperkte
start gegeven aan het vervolg van deze campagne. Via de campagne «GameChangers» worden
jongeren die vanwege de coronamaatregelen veel online zijn behoed voor het plegen
van strafbare feiten. Via meerdere uitdagingen en games wordt jongeren een legitiem
alternatief geboden, waarbij zij hun vaardigheden kunnen testen en verbeteren. Bovendien
wordt voorlichting gegeven over de strafbaarheid van cybercrime. De campagne is vanwege
succes verlengd tot 1 juni. Hierbij zijn de bestaande uitdagingen verlengd en zijn
nieuwe uitdagingen toegevoegd. Het bredere vervolg van de campagne is in het najaar
van 2020 voorzien.

Ondersteuning veiligheid niet vitale bedrijfsleven: Digital Trust Center (DTC)

Het doel van het DTC is om het niet vitale deel van ondernemend Nederland in staat
te stellen zich weerbaarder te maken tegen cyberaanvallen.20 Vanwege het belang van veilig digitaal ondernemen wordt het DTC na de programmaperiode
van 2018–2020 een vast organisatieonderdeel van het Ministerie van EZK. Hiervoor is
structureel financiering beschikbaar. Op deze manier blijft het DTC ondernemend Nederland
cyberweerbaar maken. Daarnaast wordt gewerkt om het DTC te laten voldoen aan de wettelijke
voorwaarden die worden gesteld aan een OKTT.21 Een wettelijke basis biedt het DTC meer mogelijkheden om vertrouwelijke informatie
over risico’s en dreigingen te delen met het niet-vitale bedrijfsleven. Zo kunnen
bedrijven hun eigen cyberweerbaarheid verbeteren.

In november 2019 is het digitale platform van het DTC gestart. Via deze digitale ontmoetingsplaats
kunnen ondernemers afgeschermd kennis delen over veilig digitaal ondernemen. Daarnaast
waren bij het DTC eind 2019 twintig samenwerkingsverbanden van bedrijven aangesloten.
Het doel is dit in 2020 uit te breiden naar dertig. Deze samenwerkingsverbanden zijn
sectoraal of regionaal georganiseerd. Ook zal het DTC deze zomer informatiepakketten
voor brancheorganisaties en gemeenten beschikbaar maken. Op deze manier wordt informatiedeling
nog meer gestimuleerd.

Ondersteuning gemeenten en MKB-ondernemingen

In de samenwerking met het Ministerie van BZK en het DTC heeft het Ministerie van
JenV in 2020 wederom subsidie verstrekt aan gemeenten, regionale samenwerkingsverbanden
veiligheid en Platforms Veilig Ondernemen (PVO). De gesteunde initiatieven zijn gericht
op het vergroten van de cyberweerbaarheid van jongeren, ouderen, laaggeletterden en
ondernemers. Door deze steun kunnen deze organisaties hun rol bij de preventie van
cybercrime beter invullen. Bezien wordt of dit samenwerkingsverband in de tweede helft
van 2020 kan worden geformaliseerd in een City Deal. In deze City Deal ontwikkelen
interbestuurlijke partners, het bedrijfsleven en kennisinstellingen nieuwe aanpakken
om de doelgroepen beter te bereiken en gedragsverandering te bewerkstelligen. Momenteel
voert het Ministerie van JenV met het Ministerie van BZK, het DTC, de VNG, gemeenten
en regionale samenwerkingsverbanden gesprekken over de invulling van deze City Deal.

Binnen de City Deal wordt tevens de verbinding gelegd met het actieprogramma «Veilig
Ondernemen 2019–2022». Dit actieprogramma dient ter versterking van de digitale veiligheid
in het MKB. Hierin wordt onder andere experimenteel onderzoek uitgevoerd om het risico
van slachtofferschap bij MKB-ondernemingen in de metaalsector te verkleinen. In 2020
is de eerste tussenrapportage opgeleverd en wordt verder onderzoek gedaan naar interventies
en de implementatie hiervan. De tussenrapportage beschrijft de omvang van het probleem,
de risicogedragingen en de gedragsdeterminanten van cyber(on)veilig gedrag. Hierna
wordt een overzicht met kansen voor gedragsverandering en mogelijke gedragsinterventies
gemaakt. Deze kansen worden vervolgens getest in een proeftuin. Publicatie wordt begin
2021 verwacht. Het Ministerie van JenV heeft in aanvulling op het actieprogramma subsidie
verstrekt aan pilots die zich richten op cyberweerbaarheid in het MKB. Daarnaast worden
er ook dit jaar weer (digitale) bijeenkomsten georganiseerd door PVO’s om de bewustwording
in het MKB te vergroten.

Digitaal veilige hard- en software

In het kader van de Roadmap Digitaal Veilige Hard- en Software (DVHS) is afgelopen
jaar voortgang geboekt bij het verhogen van het cybersecurityniveau van ICT-producten
en -diensten en het Internet of Things (IoT). Over de voortgang van de Roadmap DVHS
wordt u in het najaar door de Staatssecretaris van Economische Zaken en Klimaat geïnformeerd.
De Europese Commissie heeft in 2019 impactstudies uitgevoerd naar het stellen van
wettelijke minimumeisen aan de veiligheid van IoT-apparaten via de Radio Equipment Directive. Naar verwachting gaat de Commissie dit jaar over tot het formuleren van de noodzakelijke
gedelegeerde handelingen. Nederland zet er op in dat de eisen eind 2020 van kracht
worden, zodat op termijn minimale veiligheidseisen gelden voor alle apparaten die
zijn verbonden met het internet.

In 2019 is de Europese Cyber Security Act in werking getreden. Deze verordening vormt een raamwerk voor de certificering van
ICT-producten, -diensten en -processen. Inmiddels is begonnen met de ontwikkeling
van Europese certificeringschema’s voor onder andere clouddiensten. Nederland draagt
via het publiek-private Partnering Trust bij aan de ontwikkeling van dit schema.

Voor bedrijven en organisaties is toegang tot betrouwbare en kwalitatief hoogwaardige
private cybersecuritydienstverlening belangrijk. De Ministeries van JenV en EZK hebben
een subsidie verstrekt aan het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid
(CCV) om een risicomodel en kwaliteitsregeling voor leveranciers van cybersecuritydiensten
te ontwikkelen. Dit bevordert een basisniveau van betrouwbaarheid en kwaliteit. Oplevering
hiervan wordt medio 2020 verwacht, waarna in de tweede helft van dit jaar pilots plaatsvinden
en mogelijke verbeteringen worden doorgevoerd. Begin 2021 vindt de definitieve vaststelling
en publicatie plaats.

Met bovenstaande passage voldoe ik aan de toezegging van de Minister voor Rechtsbescherming
om de Kamer te informeren over de wijze waarop apparaten veiliger kunnen worden gemaakt.
Deze toezegging is gedaan tijdens het plenair debat over internetpesters op 18 februari
2020.

Opsporing, vervolging, sanctionering en verstoring

Versterking aanpak van de politie en in de strafrechtketen

De gelden uit het Regeerakkoord hebben onder andere bijgedragen aan de uitbreiding
van cybercrimeteams in de regionale eenheden van de politie. Het afgelopen jaar zijn
ondanks de lastige situatie op de arbeidsmarkt tachtig fte geworven. Naar verwachting
is de werving van in totaal 145 fte in de zomer van 2020 afgerond. De extra capaciteit
bij de politie is onder meer ingezet voor de versterking van regionale cybercrimeteams
bij de fenomeenaanpak. De capaciteit op cybercrime bij het OM blijft hierbij achter.
De fenomeenonderzoeken kunnen zich richten op de opsporing van criminele samenwerkingsverbanden,
maar hebben ook aandacht voor preventie- en verstoringsmogelijkheden. De operationele
coördinatie vindt plaats op landelijk niveau. Tussen de basisteams, districtsrecherches,
cybercrimeteams en het THTC is de samenwerking versterkt. Ook werkt de politie bij
de bestrijding van cybercrime samen met het Nederlands Forensisch Instituut. Voor
2020 zijn inmiddels nieuwe afspraken gemaakt in de Veiligheidsagenda.

Bewustwording hostingproviders

Diverse rapporten tonen dat de Nederlandse hostingsector veelvuldig wordt gebruikt
door criminelen voor het plegen van strafbare feiten. Criminaliteit wordt gefaciliteerd
door malafide (bullet proof hosting) dan wel onwetende hostingbedrijven die zeer weinig maatregelen nemen (bad hosting). De Ministeries van JenV en EZK, de politie en het OM werken samen aan een aanpak.
Daarbij wordt tevens samenwerking met private partijen gezocht, waarbij aandacht is
voor de eigen rol en verantwoordelijkheid van de diverse partijen. Deze aanpak is
breder dan alleen bewustwording. Het Ministerie van EZK verkent in samenwerking met
het Ministerie van JenV de mogelijkheden voor het wijzigen van EU-regelgeving. Verder
werken de politie, het OM en een private partij binnen een Organized Crime Field Lab, een innovatieve werkvorm, aan maatregelen tegen bad hosting.

Verstoring crimineel verdienmodel

De politie heeft bij de aanpak van cybercrime gebruik gemaakt van alternatieve interventies
om het maatschappelijk effect te vergroten. In publiek-private samenwerkingen is voor
enkele criminaliteitsfenomenen inmiddels een bestrijdingsaanpak ontwikkeld. Dit geeft
zicht op meerdere interventiemogelijkheden, van preventie, schadebeperking, slachtoffernotificatie
en verstoring tot opsporing.

Het project NoMoreRansom, dat ransomware-aanvallen verstoort, bestond in 2019 drie jaar. Inmiddels zijn wereldwijd 150 partners
aangesloten en zijn losgeldbetalingen ter waarde van ruim honderd miljoen euro voorkomen.
Door de Electronic Crimes Taskforce, bestaande uit de politie, het OM en de bankensector,
is het project NoMorePhishing opgezet om phishing-aanvallen structureel te verstoren. Bij de bestrijding van DDoS-aanvallen sloot het
door de politie opgezette project NoMoreDDoS zich in 2019 aan bij een breder samenwerkingsverband
van 25 publieke en private partners. Hierbij wordt een gezamenlijke database ontwikkeld
met informatie over de digitale vingerafdruk van DDoS-aanvallen ten behoeve van beschermende
maatregelen en de opsporing. Tot slot zijn bij de aanpak van de helpdeskfraude technische
maatregelen doorgevoerd, vindt scherper toezicht door de ACM plaats en geven partners
preventieadviezen. De schade van helpdeskfraude is gedaald van zes miljoen euro in
2017 naar drie miljoen euro in 2019.

Versterking nationale wetgeving

Gestart is met de inventarisatie van mogelijke wijzigingen van nationale wetgeving
die bijdragen aan de aanpak van cybercrime. Bezien wordt in hoeverre de geïnventariseerde
wijzigingen nodig zijn en hoe deze zich verhouden tot lopende wetgevingstrajecten,
zoals de modernisering van het Wetboek van Strafvordering, de Innovatiewet Strafvordering
en de aanbevelingen van de Commissie Koops. Ook wordt de instelling van een Adviescommissie
«technologische ontwikkelingen in de (forensische) opsporing» verkend.

Internationale samenwerking

De politie en het OM werken aan het versterken van de rechtshulpprocessen voor digitaal
bewijs. Het 24/7 contactpunt is inmiddels georganiseerd binnen de informatieorganisatie,
zodat de werkzaamheden van het contactpunt minder interfereren met de landelijke opsporingsonderzoeken.

Internationale samenwerking is voor de politie een belangrijk onderdeel van de bestrijding
van cybercrime. Zo was het THTC tot april 2020 voorzitter van de Joint Cybercrime Action Taskforce (J-CAT) van Europol. Speerpunten van de J-CAT waren DDoS-bestrijding, de aanpak van
dienstverlening voor versleutelen en verhullen van malware en het lokaliseren van
verborgen cybercriminele infrastructuren.

Versterking internationale juridische kaders

Sinds 2018 draagt Nederland actief bij aan de Europese discussie over de E-evidence-verordening.
Hoewel Nederland groot belang hecht aan de versterking van de regelgeving op dit terrein,
was Nederland genoodzaakt in de JBZ-raad geen steun te verlenen aan de algemene oriëntatie.
Dit omdat onvoldoende tegemoet was gekomen aan de wensen van Nederland voor een notificatiemechanisme.
De JBZ-raad heeft het voorstel wel aangenomen. Nederland richt zich nu op de discussies
in het Europees Parlement en de triloog. In 2019 is ook een akkoord bereikt over de
bijbehorende richtlijn over het aanwijzen van een juridisch vertegenwoordiger in de
EU door private dienstverleners.

In het kader van de Raad van Europa blijft Nederland actief deelnemen aan de gesprekken
over een tweede protocol bij het Cybercrimeverdrag. Dit geldt ook voor de gesprekken
met de Commissie die onderhandelt met de Verenigde Staten over een EU-VS overeenkomst
inzake grensoverschrijdende toegang tot elektronisch bewijsmateriaal voor justitiële
samenwerking in strafzaken. U wordt hierover periodiek geïnformeerd in de geannoteerde
JBZ-agenda’s.

Aanpak jonge (potentiële) daders en beperking recidive

Samen met onder meer de politie, het OM, Halt en de Raad voor de Kinderbescherming
worden het risicotaxatie- en diagnose-instrumentarium (LIJ) en het interventiepalet
voor jeugdige cyberdaders aangevuld.

In de pilot Hack_Right beproeven het OM en de politie in samenwerking met Halt, de
Raad voor de Kinderbescherming, de reclassering en het bedrijfsleven een alternatieve
invulling van sancties voor jeugdige first offenders van cybercrime. Inmiddels zijn 22 (cybersecurity)bedrijven aangesloten.

Negentien jongeren hebben het programma succesvol doorlopen. Gestart is met de voorbereidingen
om Hack_Right te laten toetsen door de Justitiële Erkenningscommissie. Zo werkt men
aan een wetenschappelijk onderbouwde handleiding voor begeleiders van alle partners
uit de strafrechtketen en het bedrijfsleven.

De reclassering voert een project uit dat zich richt op het bevorderen van kennis
over cybercrime en daderprofielen, en het ontwikkelen van nieuwe of aanvullende werkwijzen
en interventies voor cyberdaders. Dit project is verlengd tot eind 2020. De reclassering
heeft een training «gedigitaliseerde criminaliteit» ontwikkeld. Veel reclasseringswerkers
hebben deze inmiddels gevolgd. Daarnaast is een Landelijke Kenniskring Cybercrime
opgericht met daarin reclasseringswerkers uit iedere regio. Hen worden activiteiten
aangeboden om de expertise op het gebied van cybercrime te vergroten. Via de Confederation
of European Probation (CEP) is met een survey uitgevraagd hoe andere Europese reclasseringsorganisaties
omgaan met cybercrime.

Verbetering aangifteproces

De politie heeft initiatieven gestart om het aangifteproces van cybercrime te verbeteren.
Cybercrimeteams ondersteunen intake- en servicemedewerkers bij aangiftes van cybercrime
en in enkele eenheden worden cybervrijwilligers ingezet bij de intake. Digitale aangifte
is mogelijk gemaakt voor helpdeskfraude en fraude via communicatieapps. Dit wordt
uitgebreid voor meer delicten. Deze digitale aangiftemodule helpt ook de intake- en
servicemedewerkers bij het opnemen van aangiften.

Aandacht voor slachtoffers

Ondersteuning slachtoffer

Slachtofferhulp Nederland (SHN) biedt emotionele, juridische en praktische hulp aan
slachtoffers. SHN rekent hiervoor geen kosten. Om slachtoffers nog beter te kunnen
helpen worden in het programma «mens als maat» van SHN instrumenten ontwikkeld voor
de omgeving van het slachtoffer. Daarbij is er specifiek aandacht voor slachtoffers
van online criminaliteit, aangezien deze slachtoffers soms onbegrip uit hun omgeving
ervaren. Daarnaast heeft SHN online lotgenotengroepen opgericht voor slachtoffers
van online criminaliteit. Ook startte SHN dit jaar de campagne «Van oplichting naar
opluchting». De campagne deelt verhalen van phishing en andere vormen van online criminaliteit, om zo slachtoffers te stimuleren te praten
over het delict. Zij kunnen steun vinden bij lotgenoten in online groepen.

Slachtoffercoördinatoren

Het OM is dit jaar begonnen met de inzet van slachtoffercoördinatoren voor impactvolle
zaken. Slachtoffers van impactvolle zaken, waaronder bepaalde online delicten, kunnen
hierdoor begeleiding krijgen om hun wensen tijdens het strafproces beter kenbaar te
maken. Bovendien worden zij persoonlijk geïnformeerd over hun rechten en hun zaak,
waardoor slachtoffers naar verwachting meer erkenning ervaren. Momenteel worden meer
slachtoffercoördinatoren geworven.

Voeging slachtoffers strafproces

Vanwege de schaalmogelijkheden van het internet maken cybercriminelen vaak veel slachtoffers
tegelijkertijd. Gekeken wordt of bij grote aantallen slachtoffers de voeging van hen
in het strafproces kan worden verbeterd.

Slachtoffernotificatie en schadebeperking

Daders van cybercrime kunnen met één delict veel slachtoffers maken. Bovendien is
niet iedereen van dit slachtofferschap op de hoogte. Om de schade te beperken en nieuw
slachtofferschap te voorkomen is het van belang slachtoffers snel te notificeren.
Het op effectieve wijze delen van operationele gegevens blijkt echter juridisch niet
altijd mogelijk. Bezien wordt of dit kan worden meegenomen bij de versterking van
de nationale wetgeving.

Wetenschappelijk onderzoek

Meerdere onderzoeken naar slachtofferschap en daderschap van cybercrime zijn inmiddels
gepubliceerd. De uitkomsten hiervan zijn verwerkt in de aanpak van cybercrime. Het
onderzoek naar de aard en omvang van cyber- en gedigitaliseerde criminaliteit wordt
naar verwachting na de zomer van 2020 gepubliceerd. De onderzoeken naar het verstoren
van cyber- en gedigitaliseerde criminaliteit en het onderzoek naar de strafrechtelijke
aanpak van cyber- en gedigitaliseerde criminaliteit zijn samengevoegd. Dit onderzoek
is naar verwachting in 2021 gereed. Publicatie van een onderzoek naar de behoeften
van burgemeesters in cyberspace is dit jaar voorzien. Buiten het WODC worden door
andere kennisinstellingen onderzoeken van belang voor de aanpak van cybercrime uitgevoerd,
onder meer bij de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO).