Brief regering : Gevolgen COVID-19-uitbraak voor Defensie

25 295
Infectieziektenbestrijding

Nr. 64
BRIEF VAN DE MINISTER EN STAATSECRETARIS VAN DEFENSIE

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 15 mei 2020

In aanvulling op de brief «Gevolgen COVID-19 op uitzendingen en inzet in het buitenland»
(Kamerstukken 29 521 en 25 295, nr. 402) en de brief «Actualisering gevolgen COVID-19 op uitzendingen en inzet in het buitenland
(Kamerstukken 29 521 en 25 295, nr. 404), zenden wij u hierbij de brief «Gevolgen van de COVID-19-uitbraak voor Defensie».

In deze brief gaan wij in op de gevolgen op de korte termijn met een doorkijk naar
de gevolgen op de langere termijn. Hiermee wordt invulling gegeven aan uw verzoek,
zoals verwoord in de brief van 21 april jl.

Gevolgen korte termijn

In deze bijzondere tijden ondersteunt Defensie de civiele autoriteiten om de COVID-19-uitbraak
het hoofd te bieden. Per bijstands- of ondersteuningsverzoek worden door het Landelijk
Operationeel Coördinatiecentrum en Defensie afgewogen of en op welke wijze Defensie
kan ondersteunen, zowel in Nederland als in het Caribische deel van het Koninkrijk.
De COVID-19-uitbraak heeft ook directe en indirecte gevolgen voor Defensie. Op de
korte termijn betreffen dat de onderstaande thema’s.

Inzet in het Koninkrijk

Reguliere inzet in Nederland

De reguliere inzet van Defensie binnen het Koninkrijk gaat, naast de COVID-19 gerelateerde
inzet, in deze periode door. Zo staat bijvoorbeeld de Quick Reaction Alert van de Koninklijke Luchtmacht paraat, worden duikers van de Koninklijke Marine ingezet,
worden explosieven geruimd door de Explosieven Opruimingsdienst, die is ondergebracht
bij de Koninklijke Landmacht, en wordt toezicht gehouden op de grenzen door de Koninklijke
Marechaussee.

Inzet in het kader van het ondersteunen van civiele autoriteiten in Nederland

Defensie ondersteunt de civiele autoriteiten bij het reduceren van de gevolgen van
de COVID-19-uitbraak. De ondersteuning van Defensie vindt momenteel plaats op het
gebied van medisch personeel en medische middelen, zowel in ziekenhuizen, zorginstellingen,
medische/logistieke planning, als bij post IC-capaciteit.

Daarnaast levert Defensie capaciteit ten behoeve van de coördinatie van de maatregelen
op landelijk niveau, intensivering van het grenstoezicht, handhaving van de reisbeperkingen
en noodverordeningen, ondersteuning van de voedselbanken en het beschikbaar stellen
van infrastructuur en diensten.

Inzet Caribisch deel van het Koninkrijk

Op 9 april jl. is de Kamer geïnformeerd over de inzet van Zr.Ms. Karel Doorman in
het Caribisch gebied in het kader van COVID-19 (Kamerstuk 35 420, nr. 19). Het schip is voor een periode van ongeveer drie maanden inzetbaar in het Caribisch
gebied om op korte termijn ondersteuning te kunnen leveren aan de lokale civiele autoriteiten
bij het bestrijden van de COVID-19-crisis. Afhankelijk van de ontwikkeling van de
COVID-19-crisis bestaat de mogelijkheid tot verlenging van de inzet. Zr.Ms. Karel
Doorman is een waardevolle aanvulling op de ondersteuning die het Ministerie van Defensie
in het kader van COVID-19 reeds in het Caribisch gebied levert. Hierover is de Kamer
op 7 april jl. geïnformeerd (Kamerstuk 35 420, nr. 12).

Defensiepersoneel van alle operationele commando’s ondersteunen momenteel de civiele
autoriteiten in het Caribisch deel van het Koninkrijk met medische capaciteit, bij
de handhaving van de openbare orde, met assistentie bij het maritiem grenstoezicht,
bij het intensiveren van de politiezorg, luchttransport en ondersteuning van de voedselbanken.

Compliance RIVM-maatregelen

Defensie houdt zich in beginsel aan de gestelde RIVM-maatregelen. Zo werkt een groot
deel van het personeel thuis of in aangepaste omstandigheden op de werkplek. Defensie
heeft daartoe de mogelijkheden verruimd om met technische middelen vanaf het thuisadres
effectief te werken. Hierbij blijft onverminderd aandacht voor de beveiligingsaspecten
die hiermee gepaard gaan.

De werving- en selectieactiviteiten hebben in de afgelopen periode slechts beperkt
doorgang gevonden. Uitzondering hierop vormen de keuringen voor medisch personeel
die wel zijn gehouden. In aanvulling hierop zullen de keuringen worden hervat van
functies die gerelateerd zijn aan essentiële taken.

Defensie bereidt zich momenteel voor op de «1,5 meter-bedrijfsvoering» conform de
rijksbrede aanpak met maatregelen op het gebied van afstand houden, hygiëne en bescherming.
Integraal wordt bekeken op welke wijze, stapsgewijs, processen weer opgepakt kunnen
worden of op een andere manier kunnen worden ingericht.

Expeditionair optreden

EU-missies

De militaire inzet in EU-kader wordt gecoördineerd vanuit Brussel, waar de EU- Militaire
Staf verantwoordelijk is voor de COVID-19-maatregelen binnen de EU- operaties en de
Military Planning and Conduct Capability voor de EU trainingsmissies. Voor de EU-trainingsmissies geldt dat de werkzaamheden
tijdelijk zijn afgeschaald en niet-essentiële staf wordt gerepatrieerd. Enkele adviseringstaken
worden momenteel nog wel uitgevoerd, specifiek gericht op COVID-19. Zo worden de strijdkrachten
van de landen waarin de EU Training Missions (EUTM) actief zijn geadviseerd over ondersteuning van de civiele autoriteiten die
verantwoordelijk zijn voor de bestrijding van het virus. Op 30 april zijn de Nederlandse
stafofficieren uit EUTM Mali teruggekeerd naar Nederland.

Bij de drie operaties van de EU (EUFOR Althea in Bosnië en Herzegovina, Operatie Atalanta
rond de Hoorn van Afrika en Operatie Irini in de Middellandse Zee) zijn verschillende
maatregelen ingesteld teneinde fysiek contact te vermijden. Zo is de personele bezetting
in de operationele hoofdkwartieren opgesplitst om zo de kans op besmetting te verkleinen.
Bij alle drie de operaties is een quarantaineperiode verplicht gesteld. EUFOR Althea
is operationeel: er wordt gepatrouilleerd, maar train- en adviestaken worden zeer
beperkt en enkel op afstand uitgevoerd. Het effect op missies die nog niet (volledig)
operationeel zijn, waaronder Operatie Irini, is gering. COVID-19-maatregelen ingesteld
door deelnemende landen en gastlanden hebben wel een vertragend effect op de ontplooiing
van de missies.

Operation Inherent Resolve, Irak

Op 16 maart jl. heeft de missieleiding van de Operation Inherent Resolve de opdracht gegeven om in de tussentijd het personeel dat niet essentieel is voor
de voortzetting van de missie tijdelijk terug te trekken. Zoals op 24 maart jl. is
gemeld zijn de trainingsactiviteiten van de anti-ISIS- coalitie in de omgeving van
Erbil en in Bagdad tijdelijk stilgelegd. Het is thans de verwachting dat deze na 5 juli
worden voortgezet. De Nederlandse aanwezigheid bestaat op dit moment nog uit ongeveer
15 personen. Onder dit essentieel personeel valt bijvoorbeeld de medische zorg en
force protection. Het gaat om personeel dat van essentieel belang is om een basis in bedrijf te houden.

EMASOH

De deelnemende eenheden noch het Fleet Headquarters (FHQ) zijn door het virus getroffen. Wel zijn voorzorgsmaatregelen getroffen. Zo
bivakkeert de gehele staf van het FHQ op de Franse militaire basis in Abu Dabi en
niet meer in hotels buiten de basis. Tevens zijn er aanpassingen voor wat betreft
verplaatsingen: in verband met COVID-19 is het via civiele kanalen niet meer mogelijk
het land binnen te komen. Frankrijk heeft echter een luchtbrug waarmee personeel,
na akkoord van de Verenigde Arabische Emiraten, kan worden ingevlogen. Nederland kan
hier ook gebruik van maken. Zr. Ms. De Ruyter heeft maatregelen genomen om het COVID-19-virus
buiten het schip te houden, bijvoorbeeld door de bezoeken aan buitenlandse havens
te vervangen door slechts korte logistieke stops in Abu Dabi. Voor EMASOH levert COVID-19
derhalve geen onoverkomelijke problemen op.

Enhanced Forward Presence, Litouwen

Zoals uw Kamer op 24 maart jl. is gemeld, is bij enkele Nederlandse militairen die
deelnemen aan enhanced Forward Presence, de vooruitgeschoven NAVO-aanwezigheid in Litouwen, besmetting met COVID-19 vastgesteld.
Alle besmette militairen zijn gerepatrieerd naar Nederland, waar passende maatregelen
zijn getroffen. Vooralsnog blijft de gehele kazerne waar de multinationale battlegroup gelegerd is quarantainegebied. Hoewel dit zorgt voor enige verplaatsingsbeperkingen,
is de multinationale battlegroup tot dusver in staat haar doelstellingen te realiseren en is de volledige battlegroup COVID-19-vrij. Vooralsnog houdt Defensie de geplande rotaties van de vooruitgeschoven
NAVO-post aan. Nederlands personeel dat inroteert, brengt vooraf twee weken in quarantaine
door.

Voor de ontwikkelingen ten aanzien van COVID-19 voor Resolute Support Mission Afghanistan verwijzen wij naar de Kamerbrief van 24 maart jl.

Overige aspecten

Des- en misinformatie rond COVID-19

Naast de fysieke gevolgen van COVID-19 voor Defensie, blijkt de uitbraak van het virus
ook aanleiding voor het verspreiden van des- en misinformatie, bijvoorbeeld over de
rol van Defensie en de NAVO rond COVID-19. Dit raakt de Nederlandse veiligheidsbelangen,
al dan niet in internationaal verband.

Internationaal en nationaal werkt Defensie nauw samen in EU- en NAVO-verband en met
afzonderlijke lidstaten, betrokken departementen en inlichtingen- en veiligheidsdiensten
om des- en misinformatie te signaleren, te duiden en daar zo nodig naar te handelen.
Over verdere nationale ontwikkelingen rond desinformatie en COVID-19 wordt uw Kamer
binnenkort geïnformeerd door de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.

Defensie- en veiligheidsindustrie

De COVID-19-uitbraak heeft impact op de materieel toeleveringsketen en de defensie-
en veiligheidsindustrie. In het kader van de crisis heeft Defensie daarom begin april
een brief verstuurd naar ongeveer vijfhonderd bedrijven, waarin zij worden verzocht
om hun uitdagingen en knelpunten vroegtijdig kenbaar te maken, zodat daar waar mogelijk
passende maatregelen getroffen kunnen worden. Defensie is inmiddels met de defensie-
en veiligheidsindustrie in gesprek om te bezien waar maatwerk nodig is. Tevens heeft
Defensie begin april maatregelen getroffen om ketenpartners, die relevant zijn voor
het vitale proces «inzet Defensie», eventueel uit te zonderen in het geval een verregaande
lockdown noodzakelijk blijkt.

Tenslotte heeft de Staatssecretaris van Defensie op uitnodiging van de stichting Nederlandse
Industrie en Veiligheid op 22 april jl. een constructief gesprek gehad met negen aan
Defensie gerelateerde bedrijven om concreet over hun uitdagingen en mogelijke oplossingen
te spreken. Defensie werkt aan de concrete actiepunten die in goed overleg met deze
bedrijven zijn overeengekomen. Een voorbeeld hiervan is het gezamenlijk inrichten
van één loket als aanspreekpunt bij Defensie voor uitdagingen op projectniveau als
gevolg van de uitbraak van COVID19. Een ander actiepunt is dat Defensie mogelijke
«ongevraagde voorstellen» door het bedrijfsleven zal beoordelen.

Tevens wordt bezien onder welke voorwaarden personeel uit het bedrijfsleven mogelijk
tijdelijk bij Defensie gedetacheerd kan worden. Daarnaast bekijkt Defensie de mogelijkheid
om investeringen, instandhoudingsprojecten en de betaling van facturen te versnellen.

Financiën op de korte termijn

De aanvragen van kortdurende inzet lopen in eerste instantie via de reguliere bijstandsconstructie
en worden gefinancierd vanuit het budget Financiering Nationale Inzet Defensie (FNIK).
Wanneer de inzet van Defensie buiten de reguliere bijstandsconstructie van FNIK valt
en in opdracht van een ander departement gebeurt, loopt de financiering van deze inzet
ook via het desbetreffende departement. De uitputting van FNIK wordt door Defensie
nauwlettend gevolgd.

Gevolgen langere termijn

Defensie brengt op dit moment de effecten van de COVID-19-uitbraak voor Defensie op
de langere termijn (>6 maanden) in kaart. De gevolgen zijn op dit moment nog niet
op alle vlakken geheel goed in te schatten. De inschatting betreft de onderstaande
thema’s.

EU-veiligheidsbeleid en NAVO

Hoewel de bestrijding van COVID-19 nog volop in ontwikkeling is, is zowel binnen de
EU als binnen de NAVO het gesprek gestart over de gevolgen op de lange termijn.

In januari heeft het Kabinet in navolging van de motie van de leden Sjoerdsma, Belhaj
en Kerstens (Kamerstuk 35 189, nr. 7) de Adviesraad Internationale Vraagstukken gevraagd te kijken naar de rol van de
EU, de NAVO en coalitions of the willing binnen de Europese veiligheidsarchitectuur. Voorzien is dat de mogelijke lange termijneffecten
van de COVID-19-uitbraak in algemene zin zullen worden meegenomen in het advies dat
in juni van dit jaar wordt verwacht. De gevolgen van de uitbraak zullen naar verwachting
ook worden meegenomen in het reflectieproces van de NAVO dat recent is gestart. Voor
de NAVO geldt in elk geval dat de hoofdtaken (collectieve verdediging, coöperatieve
veiligheid en crisismanagement) onverminderd van belang zijn. Op de impact van het
COVID-19-virus zal in EU-verband ook worden gereflecteerd in de discussie omtrent
de ontwikkeling van een strategisch kompas. Het Strategisch Kompas dient de drie abstracte
prioriteiten van de EU Global Strategy (reageren op externe conflicten en crises, capaciteitsopbouw van partners en het
beschermen van de EU en haar burgers) te vertalen naar concrete, gedeelde ambities
en prioriteiten.

Operaties

De missies zelf zijn niet gewijzigd als gevolg van de COVID-19-uitbraak. Wel zijn
binnen een aantal missies niet-noodzakelijke activiteiten tijdelijk opgeschort. Het
garanderen dat de missies worden voortgezet, met alle maatregelen die door de betreffende
coalities en gastlanden zijn afgekondigd, maken de voortzetting uitdagend, maar hebben
niet geresulteerd in het beëindigen van de inzet. In de missies houdt Nederland vooralsnog
de geplande rotatiemomenten aan. Tot nu toe zijn geen andere effecten op de langere
termijn zichtbaar dan die door de betreffende coalities in gezamenlijkheid zijn bepaald.

De gevolgen voor de gereedstelling worden momenteel door Defensie in kaart gebracht.
De operationele gereedheid zal, bij het aanhouden van de huidige maatregelen, in de
komende periode teruglopen, omdat Defensie de opleidingen en oefeningen tot het noodzakelijke
minimum heeft beperkt. Momenteel wordt bezien welke activiteiten er ontplooid moeten
worden om de vermindering in de operationele gereedheid zo veel mogelijk te voorkomen.
Ook de gereedstellingsactiviteiten worden besmettingsrisico’s zo veel mogelijk beperkt
en worden de RIVM-richtlijnen gerespecteerd.

Het verminderen van training en oefeningen hebben als voordeel dat bestaande achterstanden
in de materiële gereedheid worden ingelopen. De toename van de materiële gereedheid
is echter relatief, doordat onderhoudscapaciteit en reserveonderdelen niet altijd
volledig beschikbaar zijn als gevolg van COVID-19.

Personeel

De COVID-19-uitbraak heeft gevolgen voor het zittend personeel, de werving en selectie
van nieuw personeel en de militaire gezondheidszorg: zo zijn momenteel meerdere opleidingen
vertraagd en kan Defensie niet voldoen aan het gestelde in de aanstellingsopdracht.
Het realiseren van de aanstellingsopdracht stond al onder druk, maar de gevolgen van
de COVID-19-uitbraak zullen de realisatie verder vertragen.

Defensie verwacht in de komende periode een extra vraag naar personele en medische
dienstverlening. Te denken valt aan de uitgestelde reguliere gezondheidszorg, extra
wervingsactiviteiten en nieuw beleid om het thuiswerken te accommoderen. Bij de personeelsvoorziening
wordt in de huidige situatie focus gelegd op de medische functies. Dit wordt in de
komende periode breder getrokken naar functies benodigd voor essentiële taken. Wij
zullen u nader informeren over de gevolgen in toekomstige personeelsrapportages.1

Materieel, vastgoed, duurzaamheid en IT

Ook op het gebied van materieel, vastgoed, duurzaamheid en IT heeft de COVID-19-uitbraak
gevolgen. De gevolgen voor de investeringen, bijvoorbeeld voor projecten die vertragen
door uitgestelde leveringen, en instandhouding worden momenteel geïnventariseerd.
Wij zullen u nader informeren over de effecten op de individuele DMP-projecten in
het Defensie Projectenoverzicht dat met Prinsjesdag verschijnt. Naast de projecten
is ook aandacht voor het vasthouden van positieve effecten van de uitbraak, zoals
de verbeterde mogelijkheden voor het werken op afstand.

Financiën

Defensie inventariseert wat de gevolgen zijn op het verloop van de realisatie van
uitgaven en of het werken in de «1,5 meter-samenleving» gepaard gaat met een financiële
impact. U wordt op vaste momenten geïnformeerd over de effecten van de COVID-19-uitbraak
op de begroting van Defensie, zoals in de Begroting 2021, de Suppletoire Begrotingen
en de aanvullende rijksbrede rapportages.

Besturing, strategie en beleid

In het kader van besturing, strategie en beleid wordt gekeken naar de geleerde lessen
op het gebied van wendbaarheid en effectiviteit van besturen. Voorts wordt gekeken
naar de effecten op samenwerking in EU- en NAVO-verband, nationale veiligheid en crisisbeheersing.
Na het onderkennen van de lessen, worden deze verwerkt in lopende en toekomstige trajecten.

Tot slot

Het trekken van lessen is des te belangrijker omdat we vaker te maken zullen krijgen
met verwachte en onverwachte crises. De COVID-19-crisis laat de kracht, maar ook de
kwetsbaarheid van onze samenleving zien als de normale gang van zaken wordt verstoord.
Het is nu de COVID-19-uitbraak, maar in de toekomst kan het een andere dreiging zijn
die onze samenleving ontwricht: een nieuwe pandemie, een verlammende cyberaanval,
een aanval op het bondgenootschappelijk grondgebied of een dreiging tegen onze belangen
elders ter wereld? In toenemende mate gaan dreigingen in de fysieke dimensie gepaard
met die in virtuele en cognitieve dimensies van het informatiedomein.

Hopelijk wordt geen van de dreigingen werkelijkheid. Maar áls we geconfronteerd worden
met het onverwachte, zoals nu het geval is, moet Defensie er staan. Defensie moet
daarom goed voorbereid zijn om in die gevallen bij te dragen aan de weerbaarheid van
onze samenleving.

Dat het dreigingsbeeld onvoorspelbaar, diffuus en complex is, is de afgelopen jaren
in vele verslagen en strategieën benoemd. De Defensievisie zal het bredere beeld schetsen
dat we zien als we vijftien jaar vooruit kijken. Welke kansen en dreigingen komen
er op ons af en wat vraagt het van Defensie om er, in die context, voor onze samenleving
te staan? De Defensievisie zal de stappen op een rij zetten die de organisatie moet
nemen om de komende vijftien jaar te kunnen blijven beschermen wat ons dierbaar is.
U ontvangt de Defensievisie naar verwachting vóór de begrotingsbehandeling dit najaar.

De Minister van Defensie,
A.Th.B. Bijleveld-Schouten

De Staatssecretaris van Defensie,
B. Visser