Brief regering : Grieks-Nederlandse samenwerking ter verbetering situatie alleenstaande minderjarige asielzoekers in Griekenland

Nr. 111 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN JUSTITIE EN VEILIGHEID

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 7 mei 2020

Sinds 2015 heeft Nederland, in reactie op de ongekende irreguliere migratiestroom
vanuit Turkije, Griekenland doorlopend ondersteund bij het verbeteren van de opvangomstandigheden
en de asielprocedures, het bevorderen van terugkeer en het versterken van de bewaking
van de EU-buitengrenzen. Dit gebeurt met name in Europees verband en via de EU-agentschappen,
maar waar nodig en mogelijk doet Nederland dit ook bilateraal.1 Ondanks alle (nood)maatregelen die door de vorige en huidige Griekse regering zijn
getroffen en alle steun die Griekenland hierbij in de afgelopen vijf jaar heeft ontvangen,
is het duidelijk dat de situatie van asielzoekers en irreguliere migranten, met name
waar het de meest kwetsbaren betreft op de Griekse eilanden, al geruime tijd zorgelijk
is. Juist ook nu, vanwege mogelijke besmettingen met het coronavirus.

De zorg voor de alleenstaande minderjarige vreemdelingen leeft ook in uw Kamer, zoals
omschreven in de motie van het lid Voordewind c.s.2 Het Nederlandse kabinet is niet voor een tijdelijke oplossing voor de situatie op
de Griekse eilanden, zoals de ad hoc herplaatsing van alleenstaande minderjarige kinderen
vanuit Griekenland naar Nederland. Nederland zet in op structurele verbeteringen van
de opvang, het versnellen van asielprocedures en het bevorderen van terugkeer naar
het land van herkomst, in aanvulling op de uw Kamer bekende inzet van het kabinet
om in Europees verband te komen tot een gemeenschappelijk mechanisme om lidstaten
te ondersteunen in geval van aanhoudende, disproportionele migratiedruk, op basis
van de principes van solidariteit en verantwoordelijkheid.

De afgelopen tijd heb ik intensief contact gehad met mijn Griekse ambtgenoot, Minister
Koumoutsakos, over de wijze waarop Nederland op structurele wijze Griekenland kan
ondersteunen bij de opvang en begeleiding van alleenstaande minderjarige asielzoekers.
Recent heeft dit geleid tot een Grieks-Nederlands initiatief dat is gericht op de
spoedige realisatie van een voogdijsysteem voor alleenstaande minderjarige asielzoekers
en de duurzame verbetering van hun opvang en bescherming. De verantwoordelijkheid
en aansprakelijkheid voor de alleenstaande minderjarige asielzoekers, de voogdij en
de asielprocedure blijft hierbij bij de Griekse autoriteiten liggen. Zoals aangekondigd
in het Schriftelijk Overleg met uw Kamer ter voorbereiding op de informele JBZ-raad
van 28 april jl. (Kamerstuk 32 317, nr. 615), informeer ik uw Kamer hierbij nader over dit initiatief.

Voogdijsysteem en de opvang van alleenstaande minderjarigen in Griekenland

Griekenland kent sinds 2018 een wet op de voogdij, ook voor alleenstaande minderjarige
vreemdelingen. Specifiek voor de bescherming van alleenstaande minderjarige asielzoekers
heeft Griekenland recent een zogenaamde Special Secretary for Unaccompanied Minors aangesteld. Een voogd is de wettelijke vertegenwoordiger van een alleenstaande minderjarige
asielzoeker en is verantwoordelijk voor het welzijn en de bescherming van de minderjarige
gedurende, maar ook na, de asielprocedure. De capaciteit van het Griekse voogdijsysteem
is nog beperkt. Een van de voornaamste knelpunten is het ontbreken van een adequaat
opleidings- en begeleidingssysteem voor voogden.

Verder beschikt Griekenland niet over voldoende adequate opvangplekken voor minderjarige
asielzoekers, terwijl de behoefte hieraan vanwege de verhoogde instroom, met name
in de tweede helft van 2019 en begin 2020, juist is toegenomen. Volgens schattingen
van het Nationaal Centrum voor Sociale Dienstverlening E.K.K.A. verbleven eind april
jl. ca. 5.180 alleenstaande minderjarigen in Griekenland.3 Naar opgave van de Special Secretary verblijven daarvan nog ca. 1.300 op de Griekse
eilanden.

Gezien de moeilijke situatie in de opvangkampen aldaar, mede vanwege de vrees voor
het coronavirus, worden alleenstaande minderjarige vreemdelingen zo veel mogelijk
overgebracht naar opvangvoorzieningen op het Griekse vasteland. Een deel wordt herplaatst
naar andere lidstaten. Hoewel er sinds begin maart jl. vrijwel geen nieuwe aankomsten
meer zijn en het aantal alleenstaande minderjarigen volgens de Europese Commissie
stabiliseert en zelfs afneemt, overtreffen de aantallen nog altijd ruimschoots de
capaciteit van de opvangvoorzieningen van de Griekse overheid. Een niet onbelangrijk
deel van de opvang en begeleiding wordt uitgevoerd door, of in nauwe samenwerking
met, nationale en internationale maatschappelijke organisaties.

De Griekse regering werkt er hard aan om de verantwoordelijkheid voor alleenstaande
minderjarigen te dragen en wenst in dit kader een nieuw programma op te zetten om
de opvang en bescherming van deze kwetsbare groep structureel te verbeteren. Minister
Koumoutsakos heeft mij gemeld graag gebruik te willen maken van de expertise van de
Nederlandse voogdij-instelling Nidos en zou een dergelijk programma samen met Nidos
en andere Nederlandse partners willen realiseren. Het kabinet verwelkomt en ondersteunt
deze ambitie.

Hiermee zet de Griekse regering een belangrijke stap in de structurele verbetering
van het Griekse asiel- en opvangsysteem en de opbouw van benodigde capaciteit, specifiek
met betrekking tot deze kwetsbare groep. Ter ondersteuning van deze ambitie, heb ik
Minister Koumoutsakos toegezegd dat Nederland bereid is dit voogdijprogramma voor
een periode van drie jaar met expertise, advies en financiën mede op te zetten en
te ondersteunen. Bij dit Grieks-Nederlandse initiatief zal behalve met de centrale
overheid in Athene ook nauw worden samen gewerkt met decentrale overheden om ook op
lokaal niveau ownership te garanderen.

Contouren samenwerkingsverband

Dit Grieks-Nederlandse samenwerkingsverband zal bestaan uit drie elementen: 1) het
opzetten van een voogdijvoorziening in Griekenland, 2) het opzetten en organiseren
van opvang van alleenstaande minderjarige asielzoekers in opvangvoorzieningen, kleinschalige
begeleid wonen projecten en bij gastouders en 3) het bieden van hulp bij het begeleiden
van alleenstaande minderjarigen nadat zij de asielprocedure hebben doorlopen.

Met betrekking tot het eerste element zal, op verzoek van Griekenland, Nidos in samenwerking
met de Griekse partners een programma opzetten om op de korte termijn het voogdijsysteem
in Griekenland verder op te bouwen, mede op basis van de ervaringen vanuit het Nederlandse
model. Het streven is om een zogenaamd «centre of excellence» op te richten waar de gewenste standaarden voor opvang en begeleiding worden uitgedragen
en waar voogden door middel van een train-the-trainersprogramma worden getraind en
de benodigde ervaring opdoen.

In het kader van- en in samenhang met dit programma zal tevens worden gewerkt aan
een adequate opvang van alleenstaande minderjarige asielzoekers. Op korte termijn
zullen op het Griekse vasteland 48 alleenstaande minderjarige asielzoekers veilige
opvang krijgen, bekostigd door Nederland. Op basis van het huidige verloop van de
asielprocedure in Griekenland, wordt verwacht dat op basis van de oorspronkelijke
48 plaatsen, gedurende drie jaar, in totaal ruim 500 alleenstaande minderjarige asielzoekers
met dit programma opgevangen en geholpen kunnen worden.

De opvang vindt in eerste instantie plaats in opvangvoorzieningen, waar de alleenstaande
minderjarigen onderdak, onderwijs, psychosociale hulp, juridische begeleiding en gezondheidszorg
ontvangen, met voogdijvoorziening.

Het voogdijprogramma, dat door Nidos wordt begeleid en ondersteund, voorziet er ook
in, dat diegenen die de asielprocedure hebben doorlopen en een status hebben gekregen,
ook daarna begeleid zullen worden. Ook de minderjarigen die zijn afgewezen in de asielprocedure
zullen worden begeleid tot het moment van terugkeer.

Nadere details zullen op korte termijn in een aantal technische overleggen worden
uitgewerkt. Afspraken worden vastgelegd in een Memorandum of Understanding met Griekenland.

Bij het programma zullen Nederlandse maatschappelijke en non-gouvernementele organisaties
die ervaring hebben met de begeleiding en opvang van alleenstaande minderjarigen in
Griekenland worden betrokken, naast de meest relevante Griekse counterparts, inclusief
medeoverheden. Het Grieks-Nederlandse voogdijprogramma past binnen de EU-brede inspanningen
om het Griekse asiel- en opvangstelsel te verbeteren.

Het Ministerie van Justitie en Veiligheid zal het programma gedurende drie jaar financieel
ondersteunen. Dit is begroot op 3,5 tot 4 miljoen euro voor de gehele periode.

De afgelopen jaren hebben mijn voorgangers en ik veelvuldig met uw Kamer gesproken
over de zorgwekkende situatie op de Griekse eilanden. Hoewel de opvang van asielzoekers
en de asielprocedure primair een verantwoordelijkheid van de Griekse overheid zijn,
heeft Nederland zich altijd op het standpunt gesteld dat Griekenland daarin alle mogelijke
steun verdient van de Europees Commissie en de lidstaten. Met dit programma wordt
daarin een nieuwe belangrijke stap gezet. Op korte termijn wordt 48 alleenstaande
minderjarige vreemdelingen veilige opvang op het Griekse vasteland geboden. Op basis
van de 48 plaatsen wordt over een periode van drie jaar het leven van ruim 500 alleenstaande
minderjarigen in Griekenland verbeterd. Bovendien, en niet in de laatste plaats, worden
met het voogdijprogramma de onderliggende structurele problemen aangepakt om de situatie
duurzaam te verbeteren. Ik zal uw Kamer gedurende de looptijd van het programma met
regelmaat informeren over de uitvoering van het programma.

De Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid, A. Broekers-Knol