Brief regering : Vierde rapportage Renovatie Binnenhof

Nr. 94 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN BINNENLANDSE ZAKEN EN KONINKRIJKSRELATIES

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 30 april 2020

Zoals ik heb toegezegd aan uw Kamer ontvangt u minimaal twee keer per jaar Binnenhofcomplex.
Op 7 oktober 2019 heb ik u de derde rapportage toegestuurd1. Tijdens het AO op 17 oktober heb ik de Tweede Kamer een aantal toezeggingen gedaan
en is er een aantal moties aangenomen (Kamerstuk 34 293, nr. 91). In deze vierde rapportage ga ik hier nader op in.

De renovatie van het Binnenhof komt meer in de uitwerkingsfase terecht. Deze rapportage
staat in het teken hiervan. In lijn met de Regeling Grote Projecten rapporteer ik
u over de wijze waarop de planning en realisatie tijdens de verschillende ontwerpfasen
van zowel financiële als niet-financiële aspecten van het project zich tot elkaar
verhouden. Bovendien ga ik in op de projectrisico's en de manier waarop deze voor
zover mogelijk worden afgedekt.

Dat het project meer in de uitwerkingsfase terecht komt is het gevolg van een aantal
bereikte2 en aankomende mijlpalen:

– De architecten voor het gebouwdeel Tweede Kamer zijn geselecteerd en gecontracteerd.
Deze hebben samen met de technisch adviseurs afgelopen februari de eerste integrale
ontwerpen ter beoordeling voor te leggen aan de gebruiker en Rijksvastgoedbedrijf.

– In december is gestart met de openbaarmaking van belangrijke, vastgestelde documenten.

– Voor het gebouwdeel Tweede Kamer wordt gewerkt volgens de nieuwe governancestructuur.

– Het opgeleverde rapport Duurzaamheid door de TU Delft / Van den Dobbelsteen is bekeken
en geanalyseerd. De uitkomsten hiervan vormen samen met de eerder bepaalde duurzaamheidsmaatregelen
de basis voor het pakket aan maatregelen dat verder wordt uitgewerkt binnen de bestaande
kaders.

– Voor de tijdelijke huisvestingen van de Tweede Kamer en Eerste Kamer / Raad van State
zijn de werkzaamheden in volle gang.

– In het tweede kwartaal worden samenwerkingsovereenkomsten gesloten met de aannemers
voor de renovatie. Op 15 april is de eerste samenwerkingsovereenkomst gesloten.

– De verschillende ontwerpen van de gebouwdelen liggen op planning, rond de zomer worden
hier belangrijke mijlpalen bereikt.

Ik heb u toegezegd terug te komen op de kosten van het jaar uitstel, de totale omvang
van de extra kosten voor de beveiliging bij de tijdelijke huisvesting en de dekking
hiervan. De renovatie van het Binnenhof wordt sober en doelmatig doorgezet. Het mag
duidelijk zijn dat in deze tijden dat meer dan ooit het uitgangspunt zal moeten zijn.
Ik kom hier later in deze brief op terug.

De opbouw van deze rapportage is als volgt:

1. Algemene stand van zaken, inclusief duurzaamheid.

2. Algemene stand van zaken tijdelijke huisvesting.

3. Renovatie gerelateerde aanpalende onderwerpen.

4. Financiën en planning.

5. Risico’s en beheersing.

6. Communicatie en omgeving.

1. Algemene stand van zaken Renovatie, inclusief duurzaamheid

Hoofdindeling gebouwstructuur

De hoofdindeling van de gebouwstructuur, waarover u in de Tweede rapportage bent geïnformeerd3, is in de Voorontwerpfase verder uitgewerkt in een aangepast voorstel en besproken
met de gebruikers. Het heeft geleid tot een preciezere invulling van deze indeling,
passend binnen de randvoorwaarden. Dit voorstel maakt de technische inrichting en
(brand)beveiliging eenvoudiger, sluit beter aan bij de architectuur van het Binnenhof
en de onderlinge relatie tussen de gebruikersfuncties ten opzichte van de huidige
situatie. De gebruikers zijn met deze indeling akkoord gegaan en dit past binnen de
scope van het project. Dit leidt tot wijzigingen in het ontwerp voor de gebouwdelen
van de gebruikers Eerste Kamer en Raad van State. Voor de gebruikers Algemene Zaken
en Tweede Kamer wordt de vastgestelde invulling meegenomen in de huidige voorontwerpfase.
Hiervoor loopt een proces om samen met de gebruiker en het ontwerpteam te komen tot
een zorgvuldige totstandkoming en besluitvorming van het voorontwerp. Dit is rond
de zomer gereed.

Figuur 1: Demarcatie gebouwdelen Binnenhof na Renovatie

Duurzaamheid

In de derde rapportage is een overzicht gegeven van de stand van zaken rondom het
thema duurzaamheid en heeft u het rapport over het onderzoek naar aanvullende duurzaamheidsmaatregelen
van de TU Delft / Van den Dobbelsteen ontvangen. In de bijlage bij deze rapportage
is een overzicht en weging opgenomen4, conform de motie van de leden Van Eijs en Van der Graaf5 van de verschillende maatregelen uit dit rapport. Van deze 13 maatregelen die in
het rapport worden voorgesteld zijn er 10 al grotendeels opgenomen in de verschillende
voorontwerpen of worden deze momenteel nader onderzocht, inclusief terugverdientijden6 en uiteraard moeten zij binnen de financiële kaders passen. Dat laatste gebeurt parallel
aan het opstellen van de ontwerpen van de gebouwdelen. De Tweede Kamer heeft daarnaast
in haar rol van gebruiker een second opinion op het binnenklimaat uitgevoerd. Mede
als gevolg hiervan voert het ontwerpteam van het deel Tweede Kamer momenteel een quickscan
uit ten aanzien van de impactbepaling van het na-isoleren van gevels in dit deel.

Door dit proces worden de uitgangspunten voor de verdere uitwerking vastgelegd. De
onderdelen die deel uit gaan maken van de desbetreffende voorontwerpen, worden uiteraard
in deze fase meegenomen. In de volgende rapportage informeer ik u, conform eerdergenoemde
motie, over de uitkomst van de verdere uitwerking conform proces en kaders zoals hiervoor
geschetst en eventueel te maken keuzes, of tussentijds wanneer er zich grote ontwikkelingen
of extra mogelijkheden op het gebied van duurzaamheidsmaatregelen bij de renovatie
van het Binnenhof voordoen.

Tweede Kamer

Specifiek met de Tweede Kamer is afgesproken dat voor (een deel van) de huidige locaties
buiten het Binnenhof en de gevolgen van de motie van het lid Jetten c.s. (Kamerstuk
35 300, nr. 19) een duurzame lange termijn huisvestingsbehoefte wordt ingevuld. Verder is het nieuwe
architectenteam bestaande uit zes architectenbureaus en vijf technisch adviseurs met
de heer De Bruijn als integraal adviseur, bezig om het voorontwerp af te ronden. Eind
februari hebben zij conform planning het functioneel voorontwerp ter toetsing voorgelegd
aan de gebruiker en het Rijksvastgoedbedrijf. Voor de zomer leggen zij het uiteindelijke
voorontwerp ter toetsing voor aan de gebruiker en het Rijksvastgoedbedrijf voor besluitvorming
rond de zomer.

Buitenruimte

Het voorontwerp van de buitenruimte is in concept gereed. Voor dit ontwerp geldt dat
het afgerond kan worden nadat alle voorontwerpen van het Binnenhof gereed zijn, omdat
deze ontwerpen van de gebouwdelen van het Binnenhof aansluiten en invloed hebben op
de buitenruimte.

Aannemers

Voor de renovatie van het Binnenhofcomplex zijn de eerste gesprekken met aannemers
gestart. In het tweede kwartaal worden de samenwerkingsovereenkomsten gesloten met
de aannemers. Op 15 april 2020 is de eerste samenwerkingsovereenkomst gesloten met
Heijmans, Heijmans gaat voor deze opgave een samenwerking aan met Burgy Bouwbedrijf
te Leiden. Om het tempo erin te houden en om de stikstofproblematiek te mitigeren
laat ik tegelijkertijd verkennen in welke mate de renovatie emissiearm kan worden
uitgevoerd en wat de kosten hiervan zijn. Hierover informeer ik u in een volgende
rapportage.

Nieuwspoort

Nieuwspoort heeft de renovatie benut om haar maatschappelijke toegevoegde waarde te
onderstrepen, als centrum van het vrije woord en plek van ontmoeting tussen de pers,
publiek en politiek. Dit heeft geresulteerd in de aangescherpte missie »Het Binnenhof
en Nieuwspoort, sinds 1962 samen». Vertegenwoordigers van Nieuwspoort, het Rijksvastgoedbedrijf,
de Tweede Kamer en de betrokken architecten Pi de Bruijn/Architekten Cie. hebben overlegd
over de terugkeer van Nieuwspoort in het gebouw van de Tweede Kamer met behoud van
haar maatschappelijk toegevoegde waarde als onderdeel van het Binnenhof. Besluitvorming
door de gebruiker en het Rijksvastgoedbedrijf over de definitieve situatie is voorzien
voor het zomerreces.

Publieksentrée Tweede Kamer

Over de definitieve invulling van de publieksentrée van de Tweede Kamer vindt momenteel
nader onderzoek plaats, in samenhang met het Programma van Eisen beveiliging van de
Tweede Kamer dat in concept gereed is en de verwachte bezoekersstromen. De implicaties
op tijd en kosten hiervan moeten nog worden vastgesteld en gewogen, in samenhang met
het Functioneel en Technisch Programma van Eisen, in de fase van het voorontwerp en
dit leidt zo nodig tot een verzoek tot wijziging. In het ontwerpatelier worden thans
meerdere varianten onderzocht, zowel binnen als buiten de huidige contour van het
complex. Bij de afronding van het voorontwerp Tweede Kamer wordt gestreefd om een
zo duidelijk mogelijk beeld te hebben van de publieksentree.

2. Algemene stand van zaken tijdelijke huisvesting

Tweede Kamer

Voor de Tweede Kamer is het gebouw Bezuidenhoutseweg 67 eind 2020 bouwkundig gereed.
In overleg met de gebruiker wordt dan gestart met de voorbereiding van de inhuizing
van de Tweede Kamer. Een aantal specifieke aspecten:

– Als gevolg van de ontstane tijdsruimte door het jaar uitstel is er meer tijd om de
ICT en audiovisuele middelen te realiseren.

– Over de inpassing van Nieuwspoort in de Tijdelijke Huisvesting van de Tweede Kamer
vindt overleg plaats tussen vertegenwoordigers van Nieuwspoort, het Rijksvastgoedbedrijf,
de Tweede Kamer en de betrokken architect van de tijdelijke huisvesting: ZECC. De
planning is dat voor de zomer de vergunning wordt aangevraagd.

– In het AO Renovatie Binnenhof van 17 oktober 2019 heb ik u toegezegd dat ik met de
Voorzitter van de Tweede Kamer zal beoordelen of er een mogelijkheid is de audiomaquette
te verhuizen naar de tijdelijke huisvesting. Ik kan uw Kamer melden dat deze audiomaquette
geschikt wordt gemaakt voor gebruik in de tijdelijke huisvesting. Dit gebeurt in samenspraak
met de gebruiker Tweede Kamer op een sobere en doelmatige manier, mede door het aanpassen
van de geluidsbanden voor het specifieke gebruik van de tijdelijke huisvesting door
de Tweede Kamer.

Eerste Kamer en de Raad van State

De Eerste Kamer en de Raad van State verhuizen naar het Lange Voorhout 34. De aannemer
is momenteel in dit gebouw aan de slag. Dit gebouw is begin 2021 bouwkundig gereed
waarna in overleg met de gebruiker wordt gestart met de voorbereiding van de inhuizing.

Algemene Zaken

Het Ministerie van Algemene Zaken verhuist naar het terrein van het Catshuis. In mijn
brief van 12 juli 20197 meldde ik al dat hoge eisen op het gebied van informatiebeveiliging behoorlijk wat
tijd vergde. De stikstofproblematiek bij deze tijdelijke huisvesting is onlangs opgelost
zodat de vergunningsaanvraag in zijn afrondende fase is. Er wordt bekeken of de opgelopen
vertraging door de stikstofproblematiek ingelopen zou kunnen worden. Het Catshuis
zelf moet verder geschikt worden gemaakt voor de toekomstige functie tijdens de tijdelijke
huisvesting, zoals het plaats laten vinden van de ministerraad, waarbij tegelijk het
noodzakelijk onderhoud wordt uitgevoerd.

Mogelijke verhuizing tijdens het verkiezingsreces

Ik heb u tijdens het AO van 17 oktober 2019 in reactie op een vraag van het lid Ronnes
toegezegd te kijken naar de consequenties van het voorstel om het moment van verhuizing
naar de tijdelijke huisvesting te laten plaatsvinden tegelijk met de geplande verkiezingen
in maart 2021. Het uitgangspunt bij de planning van het proces is, dat het democratisch
proces te allen tijde ongestoord moet kunnen doorgaan. In dat licht woog en weegt
het zwaar dat de gebruikers Eerste Kamer en de Tweede Kamer hebben aangegeven dat
zij, gezien de complexiteit van hun processen en de wederzijdse afhankelijkheden,
uitsluitend tegelijk (het verkiezingsreces geldt niet voor de Eerste Kamer) in het
zomerreces kunnen verhuizen naar de tijdelijke huisvestingen. Tevens hebben de gebruikers
Eerste Kamer (en Raad van State vanwege huisvesting in hetzelfde gebouwdeel) en Tweede
Kamer naar aanleiding van de motie aangegeven de verhuizing niet op deze termijn te
kunnen realiseren, dit in combinatie met de planning rondom oplevering van de tijdelijke
huisvesting.

Op basis van deze input van de gebruikers, bevestigd in de Stuurgroep Binnenhof, zie
ik geen mogelijkheid, ondanks het voordeel van het benutten van het reces van de Tweede
Kamer, om de verhuizing van de Tweede Kamer tegelijk met de geplande verkiezingen
in maart 2021 te laten plaatsvinden.

3. Renovatie gerelateerde, aanpalende onderwerpen

Op het Binnenhof spelen verschillende zaken die van invloed kunnen zijn op de renovatie,
maar niet in de scope van het project zijn opgenomen. In deze paragraaf treft u hiervan
een overzicht aan.

Historische graven

Zoals ik eerder aankondigde voerde de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE), in
nauwe samenwerking met de gemeente Den Haag, verkennend onderzoek uit naar de mogelijkheden
voor het vinden van het graf van Johan van Oldenbarnevelt (Kamerstuk 34 293, nr. 81). Dit onderzoek is inmiddels afgerond en zal naar verwachting binnenkort aan de Tweede
Kamer worden toegezonden door de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

Motie Jetten

De Tweede Kamer nam vorig jaar tijdens de algemene politieke beschouwingen de motie
van het lid Jetten c.s. (Kamerstuk 35 300, nr. 19) aan om het budget voor de ondersteuning van parlementariërs structureel met € 10 miljoen
per jaar te verhogen. Dit betreft een totaalbedrag voor extra ondersteuning, benodigde
huisvesting, etc. In november 2019 is het amendement Sneller ingediend en aangenomen.
Dit amendement geeft nadere invulling aan de aangenomen motie van het lid Jetten c.s.
De uitwerking hiervan wordt parallel onderzocht naast de Voorontwerpfase van gebouwdeel
Tweede Kamer. Deze uitwerking kan leiden tot een huisvestingsvraag voor de Tweede
Kamer als gebruiker waarbij alle huisvestingslocaties van de Tweede Kamer worden beschouwd,
zowel binnen als buiten het Binnenhof.

Motie Bisschop over functie Oude Zaal

In het VAO Renovatie Binnenhof van 21 november 2019 is de gewijzigde motie van het
lid Bisschop8 met betrekking tot de Oude Zaal in het gebouw van de Tweede Kamer ingediend en daarna
aangenomen. Zoals aangegeven in dit VAO is dit een zaak van de gebruiker. Zoals gebruikelijk
kan een gebruiker een verzoek tot wijziging hiervoor indienen, waarbij ook inzicht
dient te zijn in de financiële consequenties en financiering door de gebruiker en
eventuele gevolgen voor de tijdplanning. Op basis van het verzoek tot wijziging wordt
het als onderzoek meegenomen in de voorontwerp fase.

4. Financiën en planning

In het AO van 17 oktober jl. en het VAO van 21 november jl. heb ik u drie zaken toegezegd:

1. Een meer uitgebreide financiële paragraaf in de rapportage (zie hierna 1a) inclusief
de financiële gevolgen van het besluit tot een jaar uitstel (zie hierna 1b).

2. De omvang van de totale extra kosten voor beveiliging bij de tijdelijke huisvestingsprojecten
in de volgende rapportage mee te nemen.

3. Terug te komen op of en, zo ja, welk deel van de aan het architectenbureau OMA betaalde
vergoeding leidt tot een financieel knelpunt.

Ad.1a Uitgebreide financiële paragraaf

In 2015 is het budget vastgesteld op € 475 mln. prijspeil 2015. Deze bestaat uit een
investeringsbudget van € 462,5 mln. waarvan € 410,4 mln. voor de renovatie van het
Binnenhof en € 52,1 mln. voor de tijdelijke huisvestingen. Daarnaast is er in het
projectbudget een post van € 12,5 mln. opgenomen voor niet-huisvestingskosten. Niet-huisvestingskosten
zijn zaken die geen onderdeel vormen van het investeringsbudget en zijn kosten die
de gebruikers hebben als gevolg van de renovatie, aanvullend op hun normale bedrijfsvoeringskosten.
Het gaat hier onder andere om verhuiskosten, audiovisuele middelen en ICT.

Het investeringsbudget van € 462,5 mln. wordt in de begroting vertaald naar een jaarlijkse
vergoeding vanuit beleidsartikel 9 «Uitvoering Rijksvastgoedbeleid» van de begroting
van BZK die de dekking vormt voor het investeringsbudget. Het betreft een jaarlijkse
bijdrage voor de huisvesting van de Hoge Colleges en het Ministerie van Algemene Zaken.
BZK is opdrachtgever voor de huisvestingsbudgetten van de Hoge Colleges van Staat
en Algemene Zaken. Eventuele wijzigingen in het investeringsbudget leiden tot een
andere bijdragereeks. De bijdrage bestaat uit rente en afschrijving. Met deze jaarlijkse
bijdrage wordt het hiervoor genoemde investeringsbudget van € 462,5 mln. in de komende
jaren gefinancierd en is dit budget hiermee begrotingstechnisch gedekt.

De investeringen voor de tijdelijke huisvestingen worden dus gefinancierd door middel
van jaarlijkse bijdragen vanuit beleidsartikel 9 «Uitvoering Rijksvastgoedbeleid».
Deze panden behoren tot de strategische voorraad van het Rijksvastgoedbedrijf. Dat
betekent dat er na afloop van de tijdelijke huisvestingen andere rijksorganisaties
in de panden komen die voor het gebruik gaan betalen. De jaarlijkse bijdrage voor
de periode van 5,5 jaar dat de Hoge Colleges en het Ministerie van Algemene Zaken
in de tijdelijke huisvesting zitten, past binnen het daarvoor beschikbaar gestelde
budget inclusief effect van de disclaimers.

Bij de doorvertaling van het investeringsbudget is initieel wel rekening gehouden
met een structurele indexatie9 van 2,5% per jaar, maar niet met de huidige marktsituatie die aanleiding geeft voor
financiële spanning op het beschikbare budget. Door de krapte op de bouwmarkt is gebleken
dat de conjuncturele component de afgelopen jaren veel harder is gestegen. Dit valt
onder de marktspanning en daarom is in het afgelopen jaar € 15,7 mln. extra investeringsbudget
toegevoegd voor de tijdelijke huisvestingen. Dit is vertaald naar een opwaartse aanpassing
van de gebruiksvergoedingsreeks voor de tijdelijke huisvestingen.

De hierna onder 1b en 2 genoemde onderwerpen zijn aan de zogenaamde disclaimers gerelateerd,
zoals beschreven in eerdere rapportages. Met de afronding van de voorjaarsbesluitvorming
zijn over de betreffende onderwerpen financiële en inhoudelijke afspraken gemaakt.
Afgezien van de maatregelen die nodig zijn wegens COVID-19, zorgt het kabinet ervoor
dat de uitgaven binnen de afgesproken kaders blijven.

Ad 1.b) Besluit tot een jaar uitstel (gerelateerd aan stikstof)

Ik heb u in het AO van 17 oktober 2019 de toezegging gedaan om in deze rapportage
de financiële gevolgen inzichtelijk te maken van het besluit tot een jaar uitstel
als gevolg van de stikstofproblematiek. Deze kosten betreffen enerzijds kosten aan
de tijdelijke huisvestingen zoals algemene bouwplaatskosten en beveiliging. Daarnaast
zijn er ook instandhoudingskosten op het Binnenhof. Anderzijds zijn er, zij het beperkte,
besparingen omdat er meer ruimte in de planning is ontstaan wat heeft geleid tot minder
overwerk. Deze kosten bedragen alles bij elkaar opgeteld circa € 25 mln. en deze financiële
gevolgen worden voor € 20 mln. opgevangen door een versobering van de scope van de
renovatie waardoor de Grafelijke Zalen niet worden gerenoveerd. Het resterende deel
van € 5 mln. wordt opgevangen binnen de begroting van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.

Ad.2 Beveiliging bij de tijdelijke huisvesting

Eén van de vier disclaimers betreft extra eisen ten aanzien van beveiliging. Het gaat
dan om veiligheidseisen die bovenop de reeds in het project aanwezige maatregelen
komen. De NCTV heeft op basis van de inlichtingen, dreigingsanalyse en de risico’s
die opgesteld zijn door de AIVD een scenariobeeld gegeven aan de beveiligingsambtenaar
als vertegenwoordiger van de gebruiker. De beveiligingsambtenaar van de gebruiker
bepaalt op basis van dit scenariobeeld welk pakket aan maatregelen noodzakelijk is
en deze maatregelen vinden uiteindelijk zijn weerslag in het Programma van Eisen beveiliging.
Tijdens de vaststelling van de scope van het project en de daarmee gemoeide raming
is er rekening gehouden met beveiligingsmaatregelen (zowel elektronisch als bouwkundig)
die toen bekend waren. Dit was voorafgaande aan de vaststelling van de Programma’s
van Eisen. Daarna hebben nieuwe inzichten geleid tot hogere eisen ten aanzien van
veiligheid. Dit betreft circa € 25 mln. en wordt binnen de begroting van Binnenlandse
Zaken en Koninkrijksrelaties opgevangen. Na vaststelling hiervan is de beveiliging
bij de tijdelijke huisvesting financieel en in maatregelen grosso modo afgerond.

Ad.3 Aan OMA betaalde vergoeding

In de vorige rapportage heb ik aangegeven dat er kosten verbonden zijn aan het beëindigen
van het contract met OMA. Er is, zoals in de derde voortgangsrapportage gemeld, een
vergoeding overeengekomen van € 2,7 mln. excl. BTW. Dit is voor geleverd werk, waaronder
het voorontwerp en het intellectueel eigendom en het missen van toekomstige inkomsten.
Een deel van het voorontwerp is herbruikbaar voor de nieuwe architecten en dus te
activeren in het project. Dit bedraagt € 1,2 mln. excl. BTW. Het andere deel van de
kosten van € 1,5 mln. excl. BTW komt uit de post onvoorzien.

5. Risico’s & Beheersing

In de vorige rapportage ben ik ingegaan op een aantal risico’s, zoals de ICT bij de
tijdelijke huisvesting. Hiervan heb ik eerder in deze rapportage de stand van zaken
gemeld. De huidige COVID-19 uitbraak kan ook de renovatie van het Binnenhof en aanpalende
activiteiten raken. Op dit moment kan ik eventuele gevolgen hiervan nog niet inschatten.
Van de overige risico’s wil ik graag nu twee risico’s afzonderlijk benoemen: het Programma
van Eisen beveiliging van de Tweede Kamer en stikstof. Deze zal ik onderstaand verder
toelichten. De risico’s kunnen ook gevolgen hebben voor het budget en genoemde disclaimers10 waarbij uiteraard de stikstofproblematiek is toegevoegd.

Programma van Eisen beveiliging Tweede Kamer

Het Programma van Eisen beveiliging van de gebruiker Tweede Kamer is in concept gereed.
Als de gebruiker Tweede Kamer hierover definitief heeft besloten, kan worden beoordeeld
wat dit betekent voor het ontwerp, tijd en kosten.

Stikstof

In de derde rapportage, in mijn brief van 16 oktober 201911 en het daaropvolgende AO van 17 oktober heb ik u geïnformeerd over het jaar uitstel.
Ten aanzien van de renovatie is, voorafgaand aan besluit tot jaar uitstel, op basis
van aannames een stikstofberekening gemaakt. Voor precieze berekeningen (ook met de
aanpassingen in het AERIUS rekenprogramma) en nieuwe aannames is het nodig dat de
nog te contracteren aannemers inzicht hebben in de plannen en een eerste schets van
logistieke aanpak kunnen maken. Vanwege het noodzakelijk tempo en om de stikstofproblematiek
te mitigeren, laat ik tegelijkertijd verkennen in welke mate de renovatie emissiearm
kan worden uitgevoerd. De inschatting is dat hierdoor extra reducties mogelijk zijn,
maar nog niet bekend is in hoeverre en tegen welke kosten. Bij afronding van de definitief
ontwerpen zullen de berekeningen plaatsvinden en in overleg met de (deels) nog te
contracteren uitvoerende partijen en experts zal de uiteindelijke aanpak worden bepaald.

6. Communicatie en Omgeving

Mijn ambitie is dat het huidige aantal bezoekers aan het gebied rondom het Binnenhof
gedurende de renovatie op peil blijft. Het Rijksvastgoedbedrijf heeft samen met de
gemeente Den Haag op verschillende manieren contact met de stakeholders rondom het
Binnenhof: individueel, als deelnemer aan bestaande overlegvormen zoals die van ondernemers-
of bewonersverenigingen, de Stichting Binnenstad of netwerkbijeenkomsten. De renovatie
is ook een unieke kans om burgers te betrekken bij de geschiedenis van het fysieke
fundament van onze democratie. Elementen uit de communicatie en het contact met de
omgeving zijn rondleidingen in de Grafelijke zalen, informatiebijeenkomsten rond de
zomer en, onder andere huis aan huis verspreide, nieuwsbrieven (naar verwachting een
extra tweetal in 2020). Tevens is gestart met de voorbereidingen voor het te realiseren
«uitkijkpunt», het informatiecentrum, «aangeklede» bouwdoeken en rondleidingen gedurende
de bouw, gereed in de zomer van 2021.

Tevens informeerde ik u in mijn vorige rapportage dat het zomerfestival ondanks het
uitstel van de renovatie in 2020 op kleinere schaal wordt georganiseerd. Als gevolg
van de maatregelen ter beperking van de verspreiding van het COVID-19 virus dient
nog besloten te worden of het festival in 2020 doorgang zal vinden.

Burgerparticipatie bij archeologisch onderzoek

De renovatie van het Binnenhof is een unieke kans om meer inzicht te geven in de geschiedenis
van het complex. In oktober heb ik u aangegeven in deze voortgangsrapportage in te
gaan op de motie van het lid Beckerman met betrekking tot burgerparticipatie bij archeologisch
onderzoek12. Door het jaar uitstel zijn in 2020 vooralsnog op zeer beperkte schaal, kleine onderzoeken
gepland. Indien deze geschikt zijn voor burgerparticipatie zoals in de motie gevraagd,
zal daar aandacht aan worden gegeven. Grotere onderzoeken zijn vanwege het jaar uitstel
gepland in de tweede helft van 2021, na de verhuizing van de gebruikers. Het Rijksvastgoedbedrijf
is in gesprek met de afdeling archeologie van de gemeente Den Haag over de wijze waarop
aan de motie vorm kan worden gegeven. De subsidieregeling voor invulling van deze
motie vervalt eind 2020.

Openbaarmaking

In de derde rapportage heb ik, in overeenstemming met de motie van het lid Ronnes
c.s.13 het beleid ten aanzien van het delen van informatie aangepast naar «openbaar, tenzij».
In december 2019 is hiermee gestart door de verschillende bouwhistorische onderzoeken
openbaar te maken. In januari zijn de ontwerpdocumenten en verslagen van de kwaliteitsteams
openbaar geworden en eind maart de documenten rondom de architectenselectie. De documenten
zijn te vinden op de website van het Rijksvastgoedbedrijf (https://www.rijksvastgoedbedrijf.nl/vastgoed/projecten-in-uitvoering/de…) en de websites van de gebruikers als zij eigenaar zijn van de documenten. In de
toekomst wordt per kwartaal verder beoordeeld, welke documenten openbaar worden gemaakt.

Deze rapportage zend ik ook aan Eerste Kamer en in afschrift aan de Raad van State
en de gemeente Den Haag.

De Staatssecretaris van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, R.W. Knops