Brief regering : Onderzoek dienstverlening SAR helikopters

Nr. 32 BRIEF VAN DE MINISTER VAN INFRASTRUCTUUR EN WATERSTAAT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 26 februari 2020

De Search and Rescue (SAR)-diensten omvatten het 24 uur per dag, zeven dagen per week
garanderen dat in nood verkerende bemanningen en passagiers van schepen, luchtvaartuigen
en mijnbouwinstallaties of mensen betrokken bij andere activiteiten op zee en de ruime
binnenwateren snel kunnen worden opgespoord en redding in gang kan worden gezet. De
SAR-helikoptercapaciteit is een onderdeel van het pakket aan middelen dat voor de
SAR beschikbaar is. Omdat geen twijfel over de kwaliteit van deze dienstverlening
mag bestaan heb ik ten aanzien van de SAR-helikopters zoals aangekondigd1 een onderzoek laten uitvoeren naar de uitoefening van het contract van de SAR helikopters
door Noordzee Helikopters Nederland (NHN).2 De onderzoeksresultaten bied ik uw Kamer met deze brief aan3.

Het onderzoek heeft waardevolle bevindingen opgeleverd. Samen met de andere betrokken
partijen ga ik aan de slag met de aanbevelingen voor zowel de korte als lange termijn.

Dit onderzoek staat los van de safety survey die in opdracht van Airport Medical Services
(AMS) is uitgevoerd, waarover de leden Van den Berg en Amhaouch (beiden CDA) op 15 januari
jl. vragen stelden, die ik heden mede namens de Minister voor Medische Zorg en Sport
heb beantwoord.

Wel hebben de onderzoekers de uitkomsten van de safety survey van AMS waar relevant
betrokken in het onderzoek.

Bevindingen

De onderzoekers geven met hun aanbevelingen aan dat de uitoefening van het contract
voor SAR helikopter dienstverlening en de eisen die daaraan worden gesteld niet los
kunnen worden gezien van wetgeving en toezicht. Deze onderdelen samen bepalen de kwaliteit
van de dienstverlening. De onderzoekers constateren dat op dit geheel verbetering
nodig is. Op drie punten plaatsen zij kritische kanttekeningen.

«Ten eerste is het Programma van Eisen dat ten grondslag ligt aan de dienstverlening
zeer breed interpreteerbaar en moeilijk te handhaven. Dit heeft ertoe geleid dat er
al sinds de gunning voortdurend discussie is of NHN al dan niet voldoet aan de gestelde
eisen. Het al dan niet voldoen aan deze eisen is ons inziens niet objectief vast te
stellen. Er is twijfel of NHV met de geboden oplossing kan voldoen aan de normstelling
om onder de meeste omstandigheden binnen 90 minuten in het gehele verantwoordelijkheidsgebied
te zijn voor het redden van 16 personen.»

Dit is voor mij aanleiding om de contracteisen opnieuw te beoordelen en de interpretatie
die ik hierbij heb op structurele wijze vast te leggen met NHN, om onduidelijkheid
op dit punt weg te nemen. In aanvulling op de contacten met het Ministerie van Defensie
en het Koninklijk Nederlands Lucht- en Ruimtevaartcentrum (NLR), wordt externe expertise
betrokken.

Ik vind het belangrijk dat de afgesproken capaciteit voor het redden van mensen op
zee gewaarborgd is. Dat NHN kan voldoen aan de zorgnorm is beoordeeld door het NLR.
Aanvullend zal ik NHN vragen om met een praktijktest aan te tonen dat ze kan voldoen
aan de normstelling.

Daarnaast start ik op korte termijn met een beleidsevaluatie van de zorgnorm met betrekking
tot de SAR helikopter dienstverlening. Ik zal een externe partij vragen te onderzoeken
of de zorgnorm in de huidige omstandigheden nog steeds haalbaar en doelmatig is. Onderdeel
van dit onderzoek is ook een vergelijking met andere landen. De resultaten van deze
beleidsevaluatie zal ik in het najaar met uw Kamer delen.

«Ten tweede is er geen externe luchtvaartregelgeving en -toezicht op de SAR operatie
van kracht, en is ook intern toezicht door NHV op de primaire basis Den Helder ontoereikend.
Daardoor is de vliegveiligheid op Den Helder onvoldoende geborgd. NHV voldoet op Den
Helder niet volledig aan de Arbowet en arbeidstijdenwet. Op de andere basis Pistoolhaven
is de operatie vervlochten met andere helikopterdiensten door NHV en daardoor is de
vliegveiligheid en het voldoen aan de Arbowet daar afdoende geborgd.»

Met mijn brief van 27 november 2019 heb ik uw Kamer ook geïnformeerd dat ik in samenwerking
met de ministeries die betrokken zijn bij de Kustwacht een onderzoek start naar het
operationele toezicht op de vliegende eenheden (vliegtuigen en helikopters) van de
Kustwacht en de SAR organisatie in Nederland en Caribisch Nederland.4 Daarin betrek ik ook de verhouding tot het toezicht door buitenlandse autoriteiten.
Dit onderzoek is inmiddels begonnen. Voor de zomer verwacht ik uw Kamer over de uitkomsten
te kunnen informeren.

NHN is eind 2019 gestart met een SAR verbeterprogramma. Met dit verbeterprogramma
zal onder meer de operatie van Den Helder worden verbeterd en in lijn worden gebracht
met de operatie van de Pistoolhaven. NHN heeft mij met een statement aangegeven de
kwaliteitsverbetering door te voeren in de SAR helikopter dienstverlening. Dit blijkt
ook uit de betrokkenheid op alle niveaus binnen NHN en het moederbedrijf NHV. Het
verbeterprogramma en de aanbevelingen van de onderzoekers maak ik onderdeel van het
te verlengen contract. Samen met de aanscherping van het Programma van Eisen moet
dit leiden tot een verbeterd contract voor SAR helikopter dienstverlening en de uitvoering
daarvan in het algemeen en van de basis in Den Helder in het bijzonder.

Over het intern toezicht heb ik afspraken gemaakt met NHN.

«Ten derde hebben zowel Rijkswaterstaat als NHV ontoereikend gereageerd op zorgen,
klachten en vragen vanuit betrokken partijen.

RWS heeft deze zorgen, klachten en vragen en de antwoorden erop onvoldoende gedeeld
met de operationeel betrokkenen. RWS wordt in het contractbeheer gehinderd door geringe
kennis van luchtvaart en SAR.

NHV heeft onvoldoende voorkomend duidelijkheid verschaft en oplossingen ingeregeld
ten aanzien van langdurige klachten, onduidelijkheden en vragen. Het contractbeheer
en diverse audits geven geen volledig en geen representatief beeld van de situatie
als geheel.»

Rijkswaterstaat heeft vertrouwd op de jaarlijkse audits naar de uitvoering van de
SAR helikopter dienstverlening. Deze audits waren sterk gericht op de vraag of wordt
voldaan aan het Programma van Eisen. Hierbij is mogelijk onvoldoende oog geweest voor
signalen van derden. De audits zullen in de toekomst worden verbreed, waarbij ook
veiligheidscultuur, veiligheidsorganisatie, operaties, (intern) toezicht, naleving
van regelgeving en behandeling van signalen en klachten van derden integraal worden
meegenomen in de audit.

Vorig jaar is al ingezet om de organisatie van het programma Kustwacht binnen Rijkswaterstaat
te versterken door het aantrekken van meer expertise. Daarnaast zal Rijkswaterstaat
vaker externe deskundigheid betrekken in het proces. Tenslotte zal Rijkswaterstaat
de wijze waarop invulling wordt gegeven aan contractbeheer versterken door de afspraken
met betrekking tot contractuitvoering beter vast te leggen.

Aanbevelingen

De onderzoekers hebben concrete aanbevelingen gedaan op het gebied van contractvoorwaarden,
contractbeheer, dienstuitvoering en de nieuwe aanbesteding. In de bijlage bij deze
brief ga ik in op de aanbevelingen gericht aan de rijksoverheid5.

Daarnaast zijn zestien aanbevelingen gericht aan NHN. NHN heeft aangegeven alle aanbevelingen
waar zij verantwoordelijk voor is over te nemen, dit is ook aan mij bevestigd door
het moederbedrijf NHV. Opvolging van deze aanbevelingen is reeds onderdeel van het
genoemde SAR verbeterprogramma, of zal hieraan worden toegevoegd. Het verbeterprogramma
zal ik bij de contractverlenging ook contractueel vastleggen. Gedurende de looptijd
van het contract blijf ik met NHN in gesprek met NHN over de opvolging van deze aanbevelingen.
De voortgang op deze aanbevelingen zal tevens onderdeel uit maken van de jaarlijkse
audit.

Vervolg

Gelet op de constructieve houding van NHN en de wijze waarop zij in gesprek is met
Rijkswaterstaat over de vorderingen met betrekking tot het SAR verbeterprogramma,
hebben Rijkswaterstaat en de Kustwacht voldoende vertrouwen dat ze samen met NHN kunnen
komen tot een verbetering van de SAR helikopter dienstverlening.

Hierbij voel ik mij gesteund door de onderzoekers. Zij concluderen:

«Overwegende dat NHV op de basis Pistoolhaven laat zien dat ze een degelijke helikopteroperatie
onder regelgeving en toezicht uit kan voeren, en een hernieuwde commerciële aanbesteding
op korte termijn niet te realiseren is, kunnen de onderzoekers zich voorstellen dat
het Ministerie IenW tot verlenging van het contract met NHV overgaat onder de volgende
voorwaarden»

En verder concluderen de onderzoekers:

«NHV heeft gedurende de looptijd van het contract aan elke individuele aanvraag voor
een SAR-inzet kunnen voldoen. De beschikbaarheid van bemanningen en middelen is steeds
voldoende; de bemanningen zijn toegewijd, en er worden daadwerkelijk reddingen uitgevoerd.»

Ik heb vertrouwen dat met hulp van de aanbevelingen de SAR helikopter dienstverlening
kan worden verbeterd en de twijfel over de kwaliteit wordt weggenomen. Om de continuïteit
van de dienstverlening te borgen zal ik het contract met NHN verlengen voor een periode
van twee jaar, waarbij de kwaliteitsverbeteringen onderdeel worden van het contract.

Al bij de aanbesteding van het huidige contract voor SAR helikopter dienstverlening
was voorzien dat het Ministerie van Defensie het volgende contract voor de SAR helikopter
dienstverlening zal aanbesteden. De voorbereiding van deze aanbesteding loopt en is
erop gericht dat het nieuwe contract op 1 juli 2022 kan aanvangen. Deze periode is
nodig om de uitvraag voor te bereiden en af te stemmen met de verschillende partijen
binnen de Kustwacht. Daarnaast wordt voor een complex contract zoals de SAR helikopter
dienstverlening meer tijd genomen voor de dialoog met marktpartijen om te zorgen dat
duidelijk is wat wordt gevraagd en wat de partijen kunnen bieden. Tenslotte heeft
de partij die de dienst zal uitvoeren na gunning tijd nodig om materieel gereed te
maken en personeel te werven. Ook bij deze aanbesteding worden de aanbevelingen van
de onderzoekers meegenomen. In de loop van dit jaar kunnen partijen inschrijven.

De Minister van Infrastructuur en Waterstaat, C. van Nieuwenhuizen Wijbenga