Brief regering : Financieringsmonitor 2019 en de speciale uitgave over vrouwelijk ondernemerschap

Nr. 411 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN ECONOMISCHE ZAKEN EN KLIMAAT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 19 februari 2020

Financiering is voor ondernemers essentieel om te kunnen ondernemen. Het is nodig
voor hun dagelijkse bedrijfsactiviteiten, maar ook voor hun investerings- en innovatie-inspanningen.
Als eigen middelen niet toereikend, zijn dan hebben ondernemers de mogelijkheid om
op zoek te gaan naar externe financiering. Als goede ideeën blijven liggen omdat er
geen of geen passende financiering voor te vinden is, is dat nadelig voor het innovatievermogen
en de economische ontwikkeling van Nederland.

Hierbij bied ik uw Kamer, mede namens de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap,
de recent opgeleverde financieringsmonitor 2019 (hierna de monitor) en de speciale
uitgave over vrouwelijke ondernemers en hun zoektocht naar financiering1. Hiermee voldoe ik tevens aan mijn toezegging om onderzoek te laten doen naar het
aantal aanvragen voor financiering en de uitkomst daarvan, in antwoord op Kamervragen
van de leden Bergkamp, Sjoerdsma en van Weyenberg over vrouwelijke ondernemers.2

De Financieringsmonitor 2019

Samen met het CBS is voor het tweede jaar gewerkt aan een monitor, die voortaan jaarlijks
zal verschijnen. De methodiek, aanpak en vorm zijn nieuw. Dit jaar is de monitor uitgebreid
met een special over vrouwelijke ondernemers en hun zoektocht naar financiering.In
figuur (1) zijn de hoofdresultaten van deze monitor weergegeven, waar ik hierna nader
op in ga.

Figuur 1: de zoektocht naar financiering door het mkb in de business economy (juli
2018–juli 2019):

Bron: CBS 2019

Alternatieve financiering nog beperkt in omvang3

Bancaire financiering blijft de belangrijkste vorm van externe financiering voor mkb
bedrijven. Equipment lease, factoring en private equity zijn met afstand de drie grootste vormen van alternatieve financiering en maakten
en sterke groei door. Crowdfunding maakt een stabiele groei door. Maar vergeleken
met bankfinanciering blijven de alternatieve financieringsvormen beperkt in omvang.
De bank is en blijft het voornaamste kanaal waar ondernemers met een financieringsbehoefte
een beroep op doen: 80% stapt direct naar de bank om de mogelijkheden te bespreken.
Bankleningen worden vervolgens door 70% (in 2018 was dit 62%) overwogen en dat is
meer dan een jaar eerder. Met name de relatie met de bank en de bekendheid van dit
financieringskanaal zorgen voor deze voorkeur.

Slaagkans neemt toe bij bedrijfsomvang

Uit de monitor 2019 blijkt dat 20% van het mkb behoefte heeft aan externe financiering.
Het merendeel van deze bedrijven (83%) oriënteert zich en vervolgens doet 69% daarvan
een aanvraag. Van de bedrijven die een daadwerkelijke financieringsaanvraag doen krijgt
84% dit toegekend en wordt 16% afgewezen. De kans op slagen hangt wel sterk samen
met de omvang van het bedrijf en de levensfase waarin een bedrijf zich bevindt. Zo
is de slaagkans het laagst bij het microbedrijf (81%) terwijl dit oploopt tot wel
98% voor het grootbedrijf. In 2018 was dit 79% voor het microbedrijf en 98% voor het
grootbedrijf.

Met name micro-bedrijven, startups en innovatieve ondernemingen vinden toegang tot
financiering een uitdaging

Ondanks dat veruit het grootste deel van het mkb met een financieringsbehoefte ook
stappen onderneemt om deze mogelijkheden te onderzoeken en een daadwerkelijke aanvraag
indient, doet bijna één op de vijf dat niet. Het gaat hier om een groep mkb bedrijven
die aangeeft de externe financiën goed te kunnen gebruiken, maar die toch niet tot
oriëntatie over gaat. De belangrijkste reden hiervoor is dat mkb-ondernemers geen
succesvolle aanvraag verwachten. Dit effect is het sterkst bij het microbedrijf, de
landbouw en in de sectoren handel, vervoer en horeca. Enkele factoren die bijdragen
aan de keuze om geen externe financiering aan te vragen zijn bijvoorbeeld de behoefte
om volledige invloed te behouden op de eigen bedrijfsvoering, of de wens om versneld
af te lossen. Het aantrekken van externe financiering is tegelijkertijd ook niet geheel
zonder risico’s, doordat bijvoorbeeld rentebetalingen op schulden ook gedaan moeten
worden in economisch mindere tijden.

Uit de uitkomsten van de monitor over de financieringsaanvraag blijkt dat mkb-financiering
vooral gebruikt wordt voor: (a) investeringen in uitbreiding en vernieuwing, (b) operationeel
beheer en onderhoud, (c) financiering van een fusie of bedrijfsovername en (d) werkkapitaal
en voorraden. Tevens blijkt uit de monitor dat met name microbedrijven, startups en
innovatieve ondernemingen de toegang tot financiering een uitdaging vinden. Deze drie
typen mkb-bedrijven hebben gemeen dat ze een beperkte staat van dienst en omvang hebben.
Het niet kunnen aantrekken van de gezochte financiering vormt daarmee een mogelijke
belemmering voor doorgroei en opschaling.

Uit de monitor blijkt verder dat 16% van de aanvragen door mkb-ondernemers afgewezen
wordt bij een financieringsaanvraag. Dit kan verschillende redenen hebben. Zo kan
het voorkomen dat de financiële gezondheid van het bedrijf niet toereikend is, of
dat de business case niet sluitend of te risicovol is voor de financier. Ook kan deze
vraag onvoldoende aansluiten bij het risicoprofiel van de financier.

Wanneer een financieringsaanvraag wordt afgewezen door een financier, dan is het wel
het van belang dat de ondernemer de juiste terugkoppeling krijgt. Van de (deels) afgewezen
ondernemers kreeg 78% feedback (in 2018 was dit 93%), maar werd slechts 12% doorverwezen
(in 2018 was dit 17%) naar een andere financieringsvorm, zoals crowdfunding. Ruim
een kwart van de bedrijven trekt na de financieringsaanvraag alsnog de aanvraag terug.
De financieringsvoorwaarden (kosten of rentetarief) blijken dan toch tegen te vallen
of de situatie van het bedrijf is tijdens de aanvraag simpelweg veranderd.

Samenvattend, kan op basis van de financieringsmonitor geconcludeerd worden dat de
potentie van alternatieve financieringsvormen nog niet volledig wordt benut. Dit beeld
herken ik. Om alternatieve financiering verder te stimuleren heb ik dan ook een aantal
acties aangekondigd in mijn beleidsvisie ten aanzien van de mkb-financieringsmarkt,
die ik op 5 november 2019 aan uw Kamer heb gestuurd4. Enkele voorbeelden van deze acties zijn: (a) het versterken van kennis en vaardigheden
van ondernemers om een goede financieringsaanvraag te kunnen doen en (b) verdere stimulering
van de alternatieve sector door de inzet van de EZK financieringsinstrumenten. Door
middel van deze acties wil ik de beschikbaarheid van alternatieve financiering verder
stimuleren voor ondernemers in Nederland. Zoals eerder aangegeven, zal ik u over de
voortgang informeren doormiddel van de voortgangsrapportage van het mkb-actieplan
die in juni 2020 naar uw Kamer wordt gestuurd.

Speciale uitgave: Vrouwelijke ondernemers en hun zoektocht naar financiering

Om meer zicht te krijgen op aanvragen en afwijzingen bij financiering heeft het CBS
de data van de laatste twee financieringsmonitoren gecombineerd. Het CBS heeft aangegeven
dat het aantal vrouwelijke ondernemers tot een te beperkt aantal leidt om uitspraken
over de financiering van vrouwelijk ondernemerschap te kunnen doen. Door een indeling
te maken op basis van de meerderheid binnen het team, komt ruim 40% van de ondernemingen
onder het vrouwelijke ondernemerschap te vallen. De resultaten van dit onderzoek gaan
dus ook expliciet over gemengde teams die ondernemingen leiden, waarin de meerderheid
vrouw is (geclassificeerd als ondernemingen geleid door een vrouw), en niet uitsluitend
over ondernemingen geleid door alleen één of meerdere vrouwen.

Financieringsbehoefte van vrouwelijke ondernemers uiteindelijk minder vaak ingevuld

Uit het onderzoek van het CBS komt naar voren dat (gemengde) teams die geleid worden
door een vrouw vaker afvallen in hun zoektocht naar financiering dan teams (voornamelijk)
geleid door mannen. Dit betekent dat (teams van) vrouwelijke ondernemers met een externe
financieringsbehoefte er minder vaak in slagen in die behoefte te voorzien dan mannelijke
ondernemers; namelijk 37% tegenover 52%. In figuur (2) staan de hoofdresultaten van
dit onderdeel van het onderzoek.

Figuur 2: de zoektocht naar financiering door het mkb in de business economy (juli
2017–juli 2019:

Bron: CBS 2019

Uit dit onderzoek blijkt tevens dat (gemengde) teams geleid door een vrouw minder
actief zijn op de financieringsmarkt. Van de ondernemingen met voornamelijk vrouwelijke
ondernemers, heeft 19% een financieringsbehoefte. Hiervan oriënteert 70% zich op de
financieringsmarkt. Dit is minder dan het aandeel mannelijke ondernemers met een financieringsbehoefte
(23%), dat zich vervolgens oriënteert op de financieringsmarkt (88%).

Een financieringsaanvraag wordt vaker door (teams van) mannelijke ondernemers gedaan
met een financieringsbehoefte: 68% ten opzichte van 61% onder (teams van) vrouwelijke
ondernemers met een financieringsbehoefte. Vrouwelijke ondernemers verwachten vaker
geen succes of dat de financiering te duur is. Als mannelijke en vrouwelijke ondernemers
eenmaal een aanvraag doen, dan zijn ze wel even succesvol.

Deze bevindingen geven mij aanleiding om het onderzoek naar vrouwen en financiering
een structureel onderdeel van de financieringsmonitor te maken voor de komende twee
jaar. Daarnaast wil ik met RVO en de Kamer van Koophandel (KvK) in gesprek gaan over
hoe voorlichting over de financieringsinstrumenten en het brede aanbod van mkb-financiering
specifiek op vrouwelijke ondernemers te richten, zodat zij zich beter kunnen oriënteren
op mkb-financiering en de stap zullen nemen om een financieringsaanvraag in te dienen.
Medio 2020 zal ik de Kamer informeren over de voortgang.

Het bevorderen van een ecosysteem waarin vrouwelijke en mannelijke ondernemers dezelfde
kansen kunnen hebben heeft mijn continue aandacht. Zo wordt er onder meer actief gewerkt
aan het verbeteren van de genderdiversiteit in adviescommissies die oordelen over
de toekenning van middelen binnen het EZK-financieringsinstrumentarium. De inspanningen
op dit gebied van TechLeap.NL, als initiatiefnemer van Fundright, ondersteun ik van
harte. Ook zal Invest-NL een beleid vaststellen voor maatschappelijk verantwoord ondernemen,
dat onder meer inspanningen zal bevatten om genderdiversiteit te stimuleren.

De Staatssecretaris van Economische Zaken en Klimaat, M.C.G. Keijzer