Brief regering : Onderzoek 'Naar een nabijheidsrechter'

Nr. 535 BRIEF VAN DE MINISTER VOOR RECHTSBESCHERMING

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 9 september 2019

Naar aanleiding van de motie van het lid Segers1 heeft het WODC, in opdracht van het Ministerie van Justitie en Veiligheid, onderzoek
laten verrichten naar de inpasbaarheid van de vrederechter in België en Frankrijk
in het Nederlandse rechtsbestel. Dit onderzoek is uitgevoerd door het Montaigne Centrum
voor Rechtsstaat en Rechtspleging van de Universiteit Utrecht, in samenwerking met
de Katholieke Universiteit Leuven.

Met deze brief bied ik u het onderzoeksrapport «Naar een nabijheidsrechter? Een onderzoek
naar de inpasbaarheid van de vrederechter in België en Frankrijk in het Nederlandse
rechtsbestel» aan2. Het onderzoeksrapport brengt de geschiedenis en het functioneren van de vrederechter
goed in beeld en geeft handvatten hoe elementen in het Nederlandse rechtsbestel zouden
kunnen worden opgenomen.

De centrale vragen van het onderzoek zijn hoe de vrederechter in Frankrijk en België
functioneert en hoe een dergelijk instituut in Nederland vorm zou kunnen krijgen.
Voor Frankrijk geldt dat er nu geen levende praktijk is. Daarom is vooral gekeken
naar het functioneren van de vrederechter in Frankrijk in het verleden en naar de
achtergrond van verschillende ontwikkelingen in Frankrijk.

In België heeft de vrederechter wel nog een belangrijke rol in de samenleving. Het
onderzoek naar de situatie in België heeft zich zowel gericht op de regelgeving en
«law in the books» als op de praktische toepassing. De onderzoekers gaan in op de
ontwikkelingen in Nederland, waar de vrederechter ook heeft bestaan en de kantonrechter
als de opvolger daarvan kan worden gezien. De onderzoekers brengen de verschillen
en overeenkomsten tussen de vrederechter en de kantonrechter in kaart. Daarbij besteden
de onderzoekers ook aandacht aan de diverse experimenten met laagdrempelige rechtspraak
in Nederland, zoals de spreekuurrechter, de wijkrechter en de regelrechter.

De onderzoekers zien meerwaarde in een ontwikkeling naar een Nederlandse «nabijheidsrechter»,
vooral voor de groep rechtszoekenden die nu niet of onvoldoende in het rechtspraakaanbod
bediend wordt. De onderzoekers stellen dat de vrederechter in België een belangrijke
rol speelt om die groep binnenboord van de samenleving en de rechtsstaat te houden.
De onderzoekers nemen de huidige kantonprocedure en praktijk van de kantonrechter
als uitgangspunt en pleiten voor een geleidelijke aanpassing van de praktijk en de
regelgeving om de kantonrechter pragmatischer, informeler en oplossingsgerichter te
laten worden. Daarbij kan worden voortgebouwd op experimenten die nu in het kader
van maatschappelijk effectieve rechtspraak (MER) worden gehouden. De onderzoekers
geven aan dat in de geleidelijke aanpassing varianten kunnen worden beproefd met toepassing
van de toekomstige Tijdelijke experimentenwet rechtspleging. Daarbij bevelen de onderzoekers
aan in elk geval invoering van een «verzoeningsprocedure» te verkennen en deze te
laten aansluiten op de procedure op tegenspraak.

In het onderzoek is ook aandacht besteed aan de kosten en baten van de invoering van
een nabijheidsrechter. Extra kosten kunnen onder meer worden verwacht van extra zittingen,
langere behandeltijd op zitting en meer zaken. Daarnaast is het aantal locaties waar
zitting wordt gehouden een kostenfactor. De maatschappelijke baten zien de onderzoekers
in het algemene belang dat toegankelijke en laagdrempelige rechtspraak bijdraagt aan
«maatschappelijke vrede». Daarnaast zien de onderzoekers in deze vorm van rechtspraak
een snelle en effectieve conflictbeslechting.

Aanpassing van de praktijk en de procedures vraagt volgens de onderzoekers consistent
beleid waar het gaat om de toegang tot de rechter, de rol van de rechter in de samenleving
en de verhouding tot andere vormen van geschilbeslechting.

Het kabinet zet in lijn met het regeerakkoord in op maatschappelijk effectieve rechtspraak,
waarin daadwerkelijke oplossing van problemen belangrijk is. Dit sluit aan op een
door de Rechtspraak gestarte initiatieven met diverse experimenten waarin laagdrempelige
toegang tot de rechter en oplossingsgerichtheid centraal staan. Verdergaande experimenten
zullen mogelijk worden als het bij uw Kamer aanhangige wetsvoorstel voor de Tijdelijke
experimentenwet rechtspleging door het parlement is aangenomen.

Ik zie de uitkomsten van dit onderzoek als steun in de rug voor deze reeds in gang
gezette ontwikkelingen. Het is nu nog te vroeg om keuzes maken over landelijke invoering
van een nabijheidsrechter en aanpassing van regelgeving. Daarvoor moeten de evaluaties
van lopende pilots worden afgewacht en ook intern binnen de rechtspraak het gesprek
verder worden gevoerd. Ik ga hierover de komende periode met de Raad voor de rechtspraak
in overleg en zal uw Kamer over nieuwe ontwikkelingen nader informeren.

De Minister voor Rechtsbescherming,
S. Dekker