Brief regering : Toekomstvisie ADL-assistentie

Nr. 250
BRIEF VAN DE MINISTER VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 5 juni 2019

In een brief van 20 december 20181 heb ik uw Kamer een visie op ADL-wonen (Fokus-wonen) aangekondigd. Daarbij heb ik
aangegeven deze visie te willen verbinden met een strategische heroriëntatie van Fokus,
op basis van een uitgebreide cliëntenraadpleging.

De subsidieregeling ADL-assistentie maakt het mogelijk dat cliënten met een lichamelijke
beperking zelfstandig kunnen wonen. Een van de voorwaarden om binnen een ADL-woning
te kunnen wonen is dat cliënten in staat zijn om zelf regie te kunnen voeren over
het eigen leven. Binnen een cluster van zelfstandige woningen kunnen zij 24 uur per
dag en 7 dagen per week ADL-assistentie oproepen die (zeker bij noodoproepen) ook
snel aanwezig moet kunnen zijn. De ADL-assistenten leveren zorg op afroep en op aanwijzing
door de cliënt waarmee de regie van de cliënt wordt gewaarborgd.

Er zijn in Nederland drie aanbieders die vanuit de subsidieregeling gezamenlijk zorg
leveren aan ongeveer 1.400 cliënten. Omdat Fokus verreweg de grootste aanbieder2 is van deze vorm van zorg wordt vaak ook de term Fokus-concept gebruikt.

Het Fokus-concept is in stand gebleven bij de hervorming van de langdurige zorg en
ondersteuning in 2015. In debatten met uw Kamer heeft de vorige Staatssecretaris op
aandringen van uw Kamer toegezegd dat hij «linksom dan wel rechtsom» de speciale positie
van het Fokus-concept in stand zou houden. Dat heeft geleid tot de subsidieregeling
ADL-assistentie waarmee de ADL-assistentie in en om de woning wordt bekostigd. De
zorg buiten de woning en de zorg binnen de woning die zo specifiek is dat de ADL-aanbieder
deze niet kan leveren, komt vanuit de Wmo en de Zvw. Ik beschouw het Fokus-concept
daarmee als een aanvulling (een extra keuzemogelijkheid) op het aanbod dat mogelijk
is vanuit de Wlz of vanuit Zvw/Wmo.

In de subsidieregeling is – net als voorheen in de AWBZ – een koppeling opgenomen
tussen wonen en zorg. Voor deze koppeling is bewust gekozen om daarmee de 24/7 oproepbaarheid
van de ADL-assistentie te kunnen waarborgen.

Ik heb al eerder aangegeven dat ik de bijzondere positie van het Fokus-concept niet
ter discussie wil stellen, maar dat binnen het concept vooral gezocht moet worden
naar mogelijkheden van flexibiliteit in de uitvoering.

Kenmerkend voor het wonen in een ADL-woning is dat er dat veelal sprake is van langdurige
(samenwerkings)relaties tussen de cliënt en de organisaties die deze vorm van zorg
aanbieden en met de individuele ADL-assistenten. Binnen het concept moet een constante
afstemming plaats vinden met de wensen van de cliënten.

De koppeling van wonen en zorg vormt voor mij een onlosmakelijk onderdeel van het
concept, maar dat is voor mij niet altijd een kwestie van alles of niets. In overleg
tussen bewoner en de ADL-aanbieder moet het mogelijk zijn dat delen van de zorg wel
door de bewoner zelf georganiseerd kunnen worden, zonder dat dit ten koste hoeft te
gaan van de exploiteerbaarheid van het cluster. Daarbij is het van belang dat partijen
ook begrip hebben voor de (on)mogelijkheden die bij de ander bestaan. Als de wensen
van beide partijen te veel uit elkaar lopen dan kan het ook zo zijn dat de conclusie
getrokken moet worden dat het Fokus-concept niet meer past en dat een alternatief
gezocht moet worden. Het zoeken naar mogelijkheden om binnen het concept delen van
de zorg zelf te organiseren is maatwerk dat wat mij betreft in overleg tussen cliënt
en aanbieder tot stand moet komen. Het is onmogelijk om dat in regelgeving vast te
leggen. Ik zie geen aanleiding om de subsidieregeling fundamenteel te veranderen.

Ik heb eerder aangegeven dat ik in mijn brief aandacht zou besteden aan de strategische
heroriëntatie van Fokus op basis van een uitgebreide cliëntenraadpleging. In het hiernavolgende
ga ik daarop in.

Diversiteit binnen Fokus

Recent onderzoek bij Fokus heeft laten zien dat de cliëntenpopulatie diverser wordt.
Daarbij spelen thema’s als cliënten die ouder worden en langer thuis wonen met een
toenemende zorgbehoefte. Dat legt een druk op de voorwaarde dat cliënten zelf de regie
kunnen voeren. Verreweg het grootste deel van de cliënten kan goed geholpen met de
geleverde ADL-assistentie. Daarnaast werkt Fokus aan het aanpassen van de dienstverlening
en samenwerking met collega instellingen, om cliënten, ook wanneer de assistentie
ingewikkeld wordt, de juiste ADL-assistentie en zorg op maat te kunnen verlenen. Dat
is anders dan in het (recente) verleden waarin Fokus veel meer vasthield aan een «zwart-wit»-invulling
van het Fokus-concept.

Organisatie binnen Fokus

In 2019 heeft Fokus haar organisatiestructuur aangepast met de inrichting van drie
regio’s (Noord/Oost, Midden/West en Zuid) waar het primair proces, de ADL-assistentie,
onder aansturing staat van managers en een directeur die verantwoordelijk is voor
de regio. Ook de inhoudelijke staf, zoals transfer-coaches en verpleegkundigen, worden
nu in plaats van landelijk aangestuurd, toebedeeld aan een regio. Ook wil Fokus meer
nadruk leggen op het aangaan van lokale samenwerkingsverbanden en maatwerk creëren
bij cliënten waar dit nodig is.

In 2016 heeft Fokus het concept «zelforganisatie» binnen de ADL-teams ingevoerd. Fokus
heeft geconstateerd dat de invoering hiervan niet vlekkeloos gaat en dat het concept
niet te star moet worden gehanteerd. Op enkele onderdelen worden aanpassingen doorgevoerd.
Het concept zelforganisatie houdt niet in dat (alle) managementtaken in de teams worden
belegd. Deze worden op een ander niveau georganiseerd. Door middel van de hier voor
genoemde regionalisering is het aantal managers licht uitgebreid en wordt vooral ingezet
op het eerder en meer ondersteunen van de cliënten en ADL’ers in de diverse projecten
en als het moet tijdig instappen en overnemen.

Kwaliteit van zorg

In 2018 is het kwaliteitskader ADL-assistentie landelijk ingevoerd. Dit kader geldt
voor alle ADL-aanbieders en geeft een specificatie van wat goede ADL-assistentie is.
Hier vinden ook interne audits op plaats en ook de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd
hanteert dit kwaliteitskader.

Kwaliteit wordt gemaakt op de diverse locaties, met name door de ADL’ers en in direct
contact met de cliënt. Op ieder project vinden jaarlijks zogenoemde «dialoogsessies»
plaats waar het ADL-team en de cliënten de kwaliteit samen bespreken en de ruimte
hebben om jaarplannen te maken. Deze dialoogsessies kunnen worden begeleid door coaches
of andere deskundigen als daar behoefte aan is.

Organisatie van de zorgverlening

De ADL-clusterregeling biedt de mogelijkheid om in een sociale huurwoning ADL-assistentie
op afroep en 24/7 te organiseren. Om de 24/7 beschikbaarheid te kunnen garanderen
zijn de woningen geclusterd aanwezig in de wijk.

Aanvullend op deze manier van werken is Fokus gestart om bij ADL-intensieve cliënten,
cliënten die dus iets meer nodig hebben, de ADL-assistentie in een kleiner team rondom
de cliënt te organiseren. De specifieke noden, handelingen en benadering kunnen zo
beter worden vormgegeven en de bekwaamheden die nodig zijn bij dit «type» cliënt sneller
en beter worden aangeleerd. Dit noemt Fokus «de cirkel binnen een cirkel», waarmee
kwetsbaardere cliënten binnen het concept toch nog langer thuis blijven wonen met
assistentie op afroep.

Fokus wil vaker samenwerkingsverbanden opzetten met bijvoorbeeld de thuiszorg. Hierbij
worden de ADL-assistentie van Fokus en specialistische thuiszorg rondom de cliënt
in afstemming georganiseerd. Als de zorgintensiteit verder toeneemt en een opname
in bijvoorbeeld een verpleeghuis aan de orde is, heeft Fokus nu ook een medewerker
in dienst om deze overgang te begeleiden.

Vastgoed

Er is in Nederland een groot tekort aan sociale huurwoningen, zeker ook aan aangepaste
sociale huurwoningen die wonen met zorg mogelijk maken.

Fokus geeft aan dat het tekort aan sociale huurwoningen en het ontbreken van nieuwe
huurwoningen ervoor zorgt dat zij noodgedwongen strak vasthouden aan het huidig woningenbestand
en de koppeling tussen wonen en zorg. Indien in een woning niet langer ADL-assistentie
wordt geleverd is het onmogelijk om andere woningen aan de voorraad ADL-woningen toe
te voegen, waarmee de levensvatbaarheid kwetsbaar wordt.

Fokus geeft aan dat het programma van eisen uit de Wlz-subsidieregeling dusdanig specifiek
is dat nieuwe woningen niet worden gerealiseerd en ook bij veroudering van (en eventuele
vervanging van) complexen woningcorporaties aanlopen tegen de voorwaarden in de subsidieregeling.
De bouweisen (die bij de hervorming van de langdurige zorg en ondersteuning in 2015
zijn overgenomen vanuit de Awbz) dateren uit 2006 en zijn inmiddels achterhaald. In
het programma van eisen en de besteksbepalingen voor ADL-clusterprojecten wordt zeer
gedetailleerd omschreven waaraan de bouw moet voldoen. Dat gaat tot en met het niveau
van het aantal stopcontacten per ruimte. Tevens is daarin bijvoorbeeld aangegeven
dat de centrale ADL-post een voorziening moet hebben waar cliënten in bad kunnen gaan,
terwijl deze voorziening in de meeste clusters niet gebruikt wordt. De besteksbepalingen
dateren uit de tijd dat er nog een aparte subsidieregeling was voor de bouw en aanpassing
van ADL-woningen. Deze subsidie voor bouw en aanpassing van woningen is afgeschaft
in 2009.

Een moderner programma van (bouw)eisen (die minder specifiek kunnen zijn) kan ervoor
zorgen dat bij veroudering van clusters modernisering mogelijk is, maar ook dat Fokus
minder strak hoeft vast te houden aan de koppeling van wonen en zorg binnen de bestaande
clusters.

Als de bouweisen ruimer worden omschreven zullen woningcorporaties eerder geneigd
zijn om woningen voor deze doelgroep te realiseren. Mogelijk kan dat er ook toe leiden
dat woningcorporaties nieuwe clusters gaan bouwen (ook in samenwerking met andere
leveranciers dan Fokus). Een grotere mogelijkheid om woningen toe te voegen aan de
bestaande voorraad van woningen waar ADL-assistentie wordt geboden, biedt de ADL-aanbieders
de gelegenheid om minder strak vast te houden aan het koppelen van wonen en zorg (alhoewel
dat principe nooit helemaal losgelaten kan worden). Een minder strakke koppeling betekent
dat cliënten ook meer keuzemogelijkheden krijgen.

Ik ben graag bereid om de bouweisen in de subsidieregeling tegen het licht te houden.
Ik wil dat graag in overleg met de huidige ADL-aanbieders en een vertegenwoordiging
vanuit de woningcorporaties nader uitwerken.

Ten slotte

Zorg is mensenwerk, en die mensen zijn schaars heden ten dage. Het vraagt van Fokus
om een aantrekkelijke werkgever te zijn. Fokus is het afgelopen jaar naast de ADL-assistentie-opleiding
gestart met ongeveer 200 opleidingsplekken voor niveau 2 en 3. Ondanks al deze inspanningen
heeft ook Fokus last van langdurig openstaande vacatures. Fokus heeft aangegeven blij
te zijn met campagnes als «Ik zorg», waar Fokus ook aan heeft deelgenomen. Ook hier
zoekt Fokus steeds meer de samenwerking met ketenpartners.

De Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport,
H.M. de Jonge