Brief regering : Voortgang Akkoord Verbetering Productsamenstelling 2018

Nr. 343
BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 21 december 2018

Een van de pijlers voor een goede gezondheid is een verantwoord voedingspatroon. Dit
betekent gevarieerd eten met volop groente en fruit, veel volkoren, meer plantaardig
en minder vlees, zachte en vloeibare vetten, dorstlessers zonder suiker en niet te
vaak en niet teveel calorierijke producten. Met dit voedingspatroon volgens de Schijf
van Vijf zal de inname van mineralen, vitamines, eiwitten, koolhydraten, vetten en
vezels voldoende zijn en worden niet te veel calorieën, zout en verzadigd vet geconsumeerd.

Het RIVM heeft op 20 november 2018 de Voedselconsumptiepeiling 2012–20161 gepubliceerd. Het RIVM heeft geconcludeerd dat het Nederlandse voedingspatroon licht
is verbeterd; iets meer fruit en groente en minder vlees en minder suikerhoudende
dranken. Als deze ontwikkelingen zich komende jaren voortzetten kan dit overgewicht
en chronische ziekten helpen voorkomen.

Het Akkoord verbetering productsamenstelling (Akkoord) levert hier een bijdrage aan
door het productaanbod te verbeteren; minder zout, minder verzadigd vet en calorieën
(suikers, vet, portiegrootte).

Conform de toezegging uit 20132 om uw Kamer jaarlijks te informeren over de voortgang van de verbetering van productsamenstelling
breng ik u met deze brief op de hoogte van de voortgang van het Akkoord. In de bijlage
bij deze brief informeer ik u in meer detail over de voortgang van het Akkoord.

Het Akkoord verbetering productsamenstelling

Het Akkoord richt zich op zout, verzadigd vet en calorieën (via suikers, vet en portiegrootte).
Het gaat hierbij voornamelijk om die producten die niet te veel en niet te vaak moeten
worden geconsumeerd. Het Akkoord is één van de manieren om het voedselaanbod gezonder
te maken en de gezonde keuze over de gehele linie makkelijker te maken. In januari
2014 is het Akkoord gesloten3 met de brancheorganisaties van supermarkten en groothandel (CBL), levensmiddelenindustrie
(FNLI), horeca (KHN) en cateraars (Veneca) en zijn ambities gesteld om het productaanbod
te verbeteren. Het Akkoord loopt tot eind 2020.

Op 25 april 2018 heb ik u geïnformeerd over de tussenevaluatie (impactanalyse) van
het Akkoord4. Met behulp van scenario-analyses heeft het RIVM voor zout en suiker geconstateerd
dat de ambities van het Akkoord uit 2014 niet worden gehaald met alleen verbetering
van productsamenstelling (reductie zout, verzadigd vet, suiker). Dit is ook niet het
geval als de gemaakte sectorbrede afspraken worden verbreed naar meerdere (sub)categorieën
en als er grotere reductiestappen worden genomen. Deze berekening is uitgevoerd op
basis van de door de industrie en supermarkten gemaakte sectorbrede afspraken tot
en met 2016.

Hiermee wordt duidelijk dat de ambities van het Akkoord niet alleen met verbetering
van productsamenstelling gehaald kunnen worden, maar dat een verbetering in het voedselconsumptiepatroon
nodig is. Dit laat onverlet dat de akkoordpartijen blijven doorwerken aan een gezonder
productaanbod. In het Nationaal Preventieakkoord zijn ook doelstellingen en activiteiten
opgenomen om extra stappen te zetten in verbetering van productsamenstelling en verder
te werken aan een gezonder voedselconsumptiepatroon; we moeten meer volgens de Schijf
van Vijf gaan eten.

Resultaten tot en met 2018

Voor de productcategorieën waarvan de inname aan zout, verzadigd vet en suikers het
hoogst zijn, zijn in de afgelopen vijf jaren maximumnormen opgenomen in sectorbrede
afspraken. In totaal zijn door de industrie en supermarkten tot en met 2018 voor 16
verschillende productcategorieën afspraken gemaakt. In de bijlage is een tabel opgenomen
met deze afspraken en de bijbehorende reductiepercentages. In 2018 zijn sectorbrede
afspraken gemaakt in de productcategorieën hartige broodjes, hartige diepvriessnacks,
ontbijtgranen, smeerkaas, salades (exclusief maaltijdsalades) en sauzen (ketchup en
knoflooksauzen).

Ook de horeca en de catering werken aan een gezonder productaanbod, dit doen zij door
het aanpassen van recepturen, het inkopen van producten met een verbeterde productsamenstelling
en door de klant te helpen bij een gezonde keuze (nudging).

Met de activiteiten in het Nationaal Preventieakkoord zal door de Akkoordpartijen
een extra impuls worden gegeven aan de verbetering van productsamenstelling en het
realiseren van een gezonder productaanbod voor consumenten.

Monitor RIVM

Voor die productcategorieën waarvoor afspraken met maximumnormen voor zout, verzadigd
vet en/of suikers zijn gemaakt, hebben het RIVM en de NVWA afgelopen jaren al geconstateerd
dat de productsamenstelling daadwerkelijk verbetert. Het RIVM heeft in 2018 voor het
eerst een monitor uitgevoerd op basis van gegevens uit externe databases die verzameld
zijn in de Levensmiddelendatabank. Deze databank bevat samenstellingsinformatie van
ongeveer 80% van de in de supermarkten verkochte producten. Ik verwacht met deze nieuwe
wijze van monitoring in de komende jaren een beter beeld te kunnen geven van de samenstelling
van het productaanbod en de verandering ervan. Door een andere methodiek en andere
steekproef in 2018 is een vergelijking dit jaar met voorgaande jaren niet mogelijk.
Het betreft een nieuwe nulmeting, waarmee we komende jaren vergelijkingen kunnen maken
om de voortgang in verandering van productaanbod te meten.

Wetenschappelijke Adviescommissie van het Akkoord

De Wetenschappelijke Adviescommissie van het Akkoord (WAC) heeft de afgelopen jaren
herhaaldelijk geadviseerd over de sectorbrede afspraken per productgroep. Het blijkt
lastig te zijn om de praktisch opgestelde sectorbrede afspraken afzonderlijk te toetsen
aan de ambities van het Akkoord. Daarom zal de WAC per 2019 jaarlijks de impact van
de totale set aan ingediende sectorbrede afspraken toetsen aan de ambities van het
Akkoord. De WAC zal binnenkort haar werkwijze voor deze toetsing, in overleg met de
stuurgroep, nader uitwerken.

Nationaal Preventieakkoord

Zoals afgesproken in het Nationaal Preventieakkoord zal ik de regie nemen om een systeem
op te zetten dat bedrijven stimuleert gezondere producten aan te bieden en met een
breed draagvlak van betrokken partijen in te zetten op een voedselkeuzelogo dat de
consument helpt een gezonde voedselkeuze te maken. Dit zal ervoor zorgen dat ook na
afronding van het Akkoord verbetering productsamenstelling in 2020 het voedselaanbod
gezonder wordt en consumenten gezonder gaan eten. Na de zomer van 2019 informeer ik
u over de voortgang van dit traject.

De Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport,
P. Blokhuis

BIJLAGE

In deze bijlage informeer ik u in meer detail over a) de afspraken en activiteiten
in 2018 en plannen voor 2019 en b) monitoring en databanken.

a) Afspraken en activiteiten 2018 en 2019

Het Akkoord verbetering productsamenstelling (Akkoord) is een belangrijk middel om
het voedselaanbod gezonder te maken en de gezonde keuze over de gehele linie makkelijker
te maken. In januari 2014 is het Akkoord gesloten5 waarmee met de brancheorganisaties van supermarkten en groothandel (CBL), levensmiddelenindustrie
(FNLI), horeca (KHN) en cateraars (Veneca) ambities zijn gesteld om het productaanbod
te verbeteren. Het Akkoord, dat loopt tot 2020, focust op zout, verzadigd vet en calorieën
(suikers, vet en portiegrootte).

Een stuurgroep met de brancheorganisaties, voorgezeten door het Ministerie van VWS,
geeft richting aan de ambities en de voortgang van het Akkoord. Daarbij baseert zij
haar besluiten onder andere op de adviezen van een Wetenschappelijke Adviescommissie
(WAC).

TERUGBLIK 2018

Voortgang afspraken levensmiddelenindustrie en supermarkten

Op de website van het Akkoord (www.akkoordverbeteringproductsamenstelling.nl) worden plannen, afspraken, beoordelingen door de WAC, besluiten van de stuurgroep
en resultaten vermeld, evenals de namen van bedrijven die deelnemen aan de gemaakte
afspraken in de verschillende sectoren. De levensmiddelenindustrie en de supermarkten
maken jaarlijks een werkplan waarin wordt aangegeven voor welke productcategorieën
normen worden afgesproken om het gehalte aan zout, verzadigd vet en/of suiker te reduceren.
De afspraken zoals gepland in het werkplan van 2018 zijn niet allemaal afgerond en
lopen deels door in 2019. Ook zijn er afspraken uit het werkplan van 2017 in 2018
ingediend. In de tabel aan het eind van deze paragraaf zijn de afgeronde en de nog
lopende afspraken met de bijbehorende (gemiddelde) reductiepercentages opgenomen.

In 2018 zijn maximumnormen afgesproken voor zout in hartige broodjes, hartige diepvriessnacks,
ontbijtgranen, smeerkaas, salades (exclusief maaltijdsalades) en knoflooksaus. Maximumnormen
voor suiker zijn afgesproken voor ontbijtgranen, salades (exclusief maaltijdsalades)
en ketchup. In de tabel hierna zijn de reductiestappen in procenten weergegeven.

Productgroep

Afspraak

Zout

Verzadigd vet

Toegevoegd

Suiker

 

start

eind

% reductie

% reductie

% reductie

Brood

2010

1-1-2013

18

 
 

Goudse kaas

2007

2010

14

 
 

 

2010

31-12-2015

10

 
 

Vleeswaren

2013

31-12-2015

10

 
 

Groenteconserven

 
 
 
 
 

diverse varianten

2011

2013

15 – 25

 
 

diverse varianten

2017

30-11-2018

20 – 30

 

5–35

Appelmoes

2017

30-11-2018

 
 

12

Soepen

2014

31-12-2016

5

 
 

Sauzen

 
 
 
 
 

Rode sauzen/Ketchup

2014

30-6-2017

10

 
 

Ketchup

2019

31-12-2020

 
 

10

Rode sauzen/Currysaus

2014

30-6-2017

5

 

Maaltijdsauzen/Pastasauzen

2014

30-6-2017

5

 
 

Knoflooksauzen

2019

31-12-2020

5

 
 

Hartige droge snacks

2016

31-12-2018

 
 
 

Aardappelchips

 
 

7

 
 

Aardappelchips paprika

 
 

9

 
 

Gecoate noten

 
 

12

 
 

Noten en notenmixen

 
 

15

 
 

Vleesconserven

2016

1-6-2018

 
 
 

Vleesproducten in opgiet

 
 

10

 
 

Rookworst

 
 

5

 
 

Ragoutachtigen

 
 

10

 
 

Vleesbereiding en -producten

2016

2019

10

 
 

Margarine cake

2016

31-12-2017

 

7

 

Maaltijden (Oosterse en Italiaanse)

2016

2018/2019

10

10

 

Frisdranken

2015

31-12-2020

 
 

15

Zuiveltoetjes

2015

31-12-2017

 
 

5

Hartige broodjes

2018

1-10-2019

 
 
 

Worstenbroodjes

 
 
 

13

 

Saucijzenbroodjes

 
 
 

4

 

Kaasbroodjes

 
 
 

7

 

Hartige diepvriessnacks

2018

1-6-2020

5

 
 

Ontbijtgranen

2018

1-3-2020

13x

 

10

Smeerkaas

2018

1-8-2021

6

 
 

Salades (excl maaltijdsalade)

2019

1-7-2020

5

 

5

Noot: de reductiepercentages hebben betrekking op gemiddelde gehaltes binnen de productgroep

x: alleen cornflakes (niet geëxtrudeerde/gepofte producten en krokante muesli)

Verbetering aanbod in horeca en catering

De brancheorganisatie voor de horeca (KHN) heeft in 2018, net als voorgaande jaren,
ingezet op het verhogen van het gezondheidsbewustzijn bij de horecaondernemers via
communicatie, het delen van best practices en het organiseren van inspiratietours.
Er is aandacht besteed aan meer (seizoens)groenten en minder vlees op het bord, minder
zoutgebruik en verantwoord frituren.

De brancheorganisatie voor de cateringpartijen (Veneca) stimuleert haar leden om bewust
producten met een goede of verbeterde samenstelling in te kopen en hun receptuur aan
te passen op minder zout, verzadigd vet en calorieën. Veneca stimuleert haar leden
nudgetechnieken toe te passen zodat cateraars consumenten naar gezondere keuzes kunnen
leiden. Hierbij wordt in overleg met het Voedingscentrum de toepassing van de kantinescan
meegenomen.

Wetenschappelijke adviescommissie (WAC)

De voorstellen voor sectorbrede afspraken zijn onderlinge praktische afspraken van
bedrijven voor maximumnormen. In deze afspraken worden de afbakening van (sub)productgroepen,
de keuze voor de te reduceren voedingsstoffen (zout, verzadigd vet, suikers), de grootte
van de reductiestappen en de tijd die nodig is om dit te bewerkstellingen niet wetenschappelijk
onderbouwd. De voorgestelde reducties van zout, verzadigd vet en suikers komen tot
stand op basis van (technisch) hoogst haalbare praktijken voor alle betrokken bedrijven.
(Behoud van) smaak is hierbij een belangrijk voorwaarde. De WAC-leden toetsen de afspraken
op basis van hun wetenschappelijke expertise en verwachten vaak meer uitleg en onderbouwing
bij de ingediende sectorbrede afspraken.

Door de meer praktische insteek van de ingediende afspraken is structureel een mismatch
ontstaan met de verwachting en het ambitieniveau van de WAC. De WAC-leden hebben aangegeven
hun expertise niet op een juiste wijze te kunnen inzetten en zijn gestopt met het
toetsen van nieuwe sectorbrede afspraken.

In overleg met de stuurgroep past de WAC nu haar werkwijze aan. Voortaan zal de WAC
jaarlijks de gehele set aan afspraken bekijken en de verwachte impact ervan nagaan.
Nieuwe sectorbrede afspraken zullen worden ondersteund met inzet van experts van WUR/WFBR
en NIZO om praktische en technologische kennis te benutten voor meer uitleg en onderbouwing
bij de afbakening van productcategorieën, keuze voor de te reduceren stoffen, hoogte
van reductiestappen en tijdsbestek voor de uitvoering. De afspraken worden vervolgens
aan de stuurgroep voorgelegd. De WAC zal op korte termijn haar nieuwe werkwijze starten
en de bezetting zo nodig wijzigen.

PLANNEN 2019

Levensmiddelenindustrie en supermarkten

De levensmiddelenindustrie en supermarkten zullen in 2019 afspraken maken voor zout-,
verzadigd vet- en/of suikerreductie in pizza’s, chips met smaakjes, zuiveldranken
en -toetjes, Hollandse kant-en-klaarmaaltijden, vleesvervangers, groenteconserven,
consumptie-ijs, jam en gehakt(ballen) en braadworst. Bij de afspraak over pizza’s
is, naast industrie en supermarkten, ook de horeca betrokken.

Een aantal afspraken komen voort uit het Preventie Akkoord; tot 2020 aanvullende afspraken
worden gemaakt om de calorie-inhoud van deze producten te verlagen. Zo wordt/worden
er:

(1) branchebreed 5% extra suiker uit suikerhoudende zuivelproducten gehaald, bovenop de
bestaande Akkoord Verbetering Productsamenstellingafspraken,

(2) afspraken over portiegrootte gemaakt voor merkproducten in het koek-, snoepen chocoladeschap.
Het streven is om 70% van de A-merkproducten te omvatten,

(3) de huidige afspraak van 15% minder verkochte calorieën voor A-merk frisdranken, verscherpt
naar 25% minder verkochte calorieën in 2020. In 2025 zijn 30% minder calorieën verkocht
voor A-merk frisdranken. Supermarkten committeren zich voor de huismerken aan een
substantiële reductie van de calorieën in frisdrank en werken dat voor maart 2019
nader uit.

Horeca en catering

KHN en Veneca blijven werken aan het verhogen van het gezondheidsbewustzijn van hun
leden. Veneca werkt met het Voedingscentrum aan een verbetering van de kantinescan
voor het bevorderen van gezonde keuze in bedrijfsrestaurants. KHN werkt ook volgend
jaar weer samen met de Nierstichting aan de Restaurantdriedaagse, waarbij koks ervoor
zorgen dat er drie dagen een zoutbewust driegangenmenu wordt geserveerd. Verder werkt
KHN in 2019 samen met DutchCuisine aan aandacht voor meer groenten en minder vlees,
met de vereniging Margarine, Vetten en Oliën aan de campagne Verantwoord frituren.

b) Monitoring en databanken

Het RIVM heeft een monitor uitgevoerd op basis van gegevens in de Levensmiddelendatabank
(LEDA). De LEDA is afgelopen tijd flink uitgebreid met etiketgegevens uit externe
databases. De monitor is dit jaar gebaseerd op gegevens van ruim 50.000 producten.
Deze gegevens worden door de producenten zelf geactualiseerd. Voorheen werd de monitor
uitgevoerd op basis van gegevens van ca. 3.500 producten, met als voornaamste bronnen
gegevens aangeleverd door het bedrijfsleven en analysegegevens van de NVWA. Door de
verandering van methodiek bij de monitor is het niet mogelijk de resultaten van eerdere
monitors te vergelijken met de nieuwe resultaten.

De monitor van 2018 is een nieuwe nulmeting waarmee komende jaren vergelijkingen kunnen
worden gemaakt om de voortgang in verandering van productaanbod te meten. Het is noodzakelijk
dat de gegevens uit de externe databases actueel en van goede kwaliteit zijn. Het
bedrijfsleven werkt momenteel aan de kwaliteitsverbetering van de gegevens.

Het RIVM heeft met de gegevens in LEDA in beeld gebracht welk percentage van de producten
die vallen binnen de productcategorieën in de sectorbrede afspraken voldoen aan de
gestelde maximumnormen. Het RIVM heeft geconstateerd dat voor de meeste afspraken
het percentage producten van bedrijven die deelnemen aan de sectorbrede afspraken
hoger is dan van de niet-deelnemers.

Voor het merendeel van de afspraken is de einddatum nog niet gepasseerd en worden
producten nog aangepast in samenstelling. Hierdoor is het percentage producten dat
voldoet aan de gestelde maximumnormen in enkele gevallen 100%.

In 2019 zal het RIVM de verwerking en analyse van de gegevens voor de monitor verder
automatiseren. In 2020 volgt een volgende meting van de productsamenstelling. Bovendien
wordt in 2019 gekeken naar mogelijkheden om verkoopgegevens van supermarkten te koppelen
aan samenstellingsgegevens, zodat de gemiddelde productsamenstelling kan worden gewogen
naar verkoopvolume. Dit geeft een betere inschatting van het potentiële effect van
productverbetering op de inname. Daarnaast wordt in 2019 onderzocht of er een monitor
mogelijk is om na te gaan of verpakkingsmaten (portiegrootte) van de producten wijzigen.