Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Vermeer over mijnbouwherstel in Limburg

Antwoord van Minister Hermans (Klimaat en Groene Groei) (ontvangen 27 maart 2025).
Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2024–2025, nr. 1313.

Inleiding

Alvorens ik in ga op het beantwoorden van de specifieke vragen die aan mij zijn gesteld,
vind ik het belangrijk om te benoemen dat ik op 10 maart jl. in Zuid-Limburg ben geweest.
Tijdens het bezoek heb ik gesproken met bewoners, een oud-mijnwerker, de kwartiermakers
en regionale bestuurders. De bewoners hebben mij verteld over de schade aan hun woning
en het leed dat dit veroorzaakt. Zij hebben ook verteld over de teleurstelling dat
de schadeafhandeling nog niet is begonnen. Ik vond het een intens en goed gesprek
waarin duidelijk werd wat de schade met de bewoners doet. Er is besproken dat het
kabinet alles op alles zal zetten om ervoor te zorgen dat de schadeafhandeling aan
het eind van dit jaar zal beginnen. De bestuurders gaven mee dat nu vooral zichtbare
stappen belangrijk zijn zodat het voor Limburg duidelijk is dat we binnenkort echt
van start gaan. Het toenmalige kabinet heeft in 2023 met Limburg de afspraak gemaakt
dat particuliere woningeneigenaren een tegemoetkoming krijgen waarmee de mijnbouwschade
aan hun woning hersteld kan worden. Mijn inzet is hetzelfde. Uit reacties is gebleken
dat het niet duidelijk was of de regeling ook zal gelden voor particuliere huiseigenaren
die wonen in appartementencomplexen met een Vereniging Van Eigenaren. Het kabinet
kan hierbij bevestigen dat de regeling ook voor hen zal gelden.

Vraag 1

Wat is er tussen 2020 en 2024 ondernomen om de openstelling van de schadeafhandeling
mogelijk te maken?

Antwoord 1

Vanaf 2020 zijn met rechtsopvolgers van voormalige mijnbouwbedrijven gesprekken gevoerd.
Helaas lukte het niet om met de rechtsopvolgers tot een passende oplossing te komen
voor de afhandeling van schade door voormalige steenkoolwinning. Vanaf 2022 zijn er
gesprekken gevoerd met de regio over de vormgeving van een regeling waarbij het uitgangspunt
een onverplichte tegemoetkoming vanuit de overheid was voor mijnbouwschade aan woningen
van particuliere huiseigenaren. In mei 2023 heeft het kabinet samen met de regio gezamenlijke
uitgangspunten vastgesteld en in oktober 2023 is dit verder uitgewerkt tot de zogenoemde
inrichtingsprincipes.

Vervolgens is geprobeerd om de uitvoering van de beoogde regeling bij een bestaande
organisatie te beleggen. Dit bleek helaas niet mogelijk. Hierbij is ook gekeken naar
regionale oplossingen. Omdat het twee tot drie jaar kan duren voordat er een nieuwe
organisatie met een wettelijke taak is opgericht en ingericht, is er nu voor gekozen
om eerst een tijdelijke organisatie in te richten die vervolgens over kan vloeien
in een definitieve organisatie. De implementatie hiervan vergt tijd. Ook voor een
tijdelijke organisatie geldt bijvoorbeeld dat er een ICT-systeem moet worden ingericht
en mensen moeten worden geworven. Het streven is om de tijdelijke organisatie zo spoedig
mogelijk te laten starten met de afhandeling van schades. De schadeafhandeling zal
eind 2025 worden gestart.

Vraag 2

Kunt u nu bevestigen dat u alles scherp op de radar heeft zodat het gerechtvaardigd
is te zeggen dat het Rijk kan garanderen dat de regeling op 2 januari 2026 uiterlijk
voor burgers opengaat?

Antwoord 2

Ja, het kabinet heeft de benodigde stappen scherp op de radar. De grootste stap is
het inrichten van de tijdelijke organisatie. Deze zal bemenst worden vanuit RVO en
werken onder de vlag van het Ministerie van Klimaat en Groene Groei. Parallel hieraan
zal begonnen worden met het inrichten van een definitieve organisatie. Dit traject
zal twee tot drie jaar duren. Ik zal mij maximaal inspannen om ervoor te zorgen dat
de regeling, en als eerste het digitale loket, eind 2025 open kan.

Vraag 3

Op welke wijze kunt u versnelling organiseren binnen het voorbereidingsproces, zodat
zorgvuldigheid en daadkracht worden gecombineerd en de regeling mogelijk al in 2025
open kan voor de gedupeerde eigenaren?

Antwoord 3

De huidige planning voor het inrichten van de tijdelijke organisatie is ambitieus,
maar haalbaar. Het kabinet begrijpt dat u daadkracht wil zien. De kennis en ervaring
die is opgedaan bij de oprichting van de Tijdelijke Commissie Mijnbouwschade Groningen
(TCMG), de voorganger van het Instituut Mijnbouwschade Groningen (IMG), zal worden
gebruikt om de uitvoering van de regeling via de tijdelijke organisatie in te richten.
Die ervaring leert ook dat het juist in deze fase belangrijk is om zorgvuldig te zijn,
om te zorgen voor een soepele implementatie en uitvoering van de regeling. Het kabinet
zal de regeling eind 2025 openstellen.

Vraag 4

Welke zwaarwegende redenen zouden er kunnen zijn om eventueel van een zelfstandig
bestuursorgaan (zbo) af te zien? Zijn er alternatieve rechtsvormen die voor de betrokken
burgers sneller of betere uitkomsten kunnen bieden?

Antwoord 4

Het kabinet heeft in het voorjaar van 2024 aan het adviesbureau AEF gevraagd om mogelijke
organisatievormen te onderzoeken. Uit het advies kan geconcludeerd worden dat een
Rijksdienst de meest haalbare optie is. In juni 2024 zijn twee kwartiermakers aan
de slag gegaan. Zij hebben in december 2024 geadviseerd om een zelfstandig bestuursorgaan
in te richten.

Het kabinet werkt nu, naar het advies van de kwartiermakers, verder uit hoe de uitvoering
kan worden vormgegeven. Dit moet gebeuren in lijn met het kabinetsbeleid inzake verzelfstandiging1 en in een wet.2 Dit beleid vereist terughoudendheid bij het opzetten van (nieuwe) zelfstandige bestuursorganen.
Om die reden vergt dit instemming van de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties,
als verantwoordelijk Minister voor de organisatie van het openbaar bestuur. Ook worden
de aanbevelingen van de Nationale ombudsman gevolgd om de lessen uit andere hersteloperaties
te benutten.3

Vraag 5

Kunt u toelichten welke processen parallel geschakeld zijn of worden teneinde de burgers
niet nodeloos te laten wachten op openstelling, in het licht van de oprichting van
een Tijdelijke Organisatie (TO)?

Antwoord 5

Een operationele Tijdelijke Organisatie is nodig om de regeling open te kunnen stellen.
Hier zit straks de menskracht, de systemen en het fysieke loket om – samen met de
Limburg Kamer van de Commissie Mijnbouwschade – de aanvragen te kunnen behandelen.
Conform planning zal de regeling eind 2025 open gaan. Een projectteam vanuit KGG-RVO
zal tot en met medio december werken aan de volgende parallelle trajecten. Dit zijn:

– Opzetten van de tijdelijke organisatie en bestuur (medezeggenschapstraject en werving,
selectie en inwerken nieuwe medewerkers);

– Inrichting van het ICT-systeem;

– Plan opstellen en deels al uitvoeren voor communicatie richting de doelgroep;

– Inrichting van het loket (fysieke inrichting en Klantcontact);

– Uitwerken van processen en werkinstructies;

– Voorbereiden van advisering door de Limburg Kamer van de Commissie Mijnbouwschade
en de aanbesteding van externe deskundigen).

Vraag 6

Deelt u dat de burgers die schade hebben niet nodeloos in schadetoerekeningformules
betrokken moeten worden? Als het aannemelijk is dat de aangetroffen schade voortkomt
uit de mijnbouw, is dat dan afdoende?

Antwoord 6

Ja, dat deelt het kabinet. Het kabinet wil dat de schadeafhandeling laagdrempelig
en transparant is. Het kabinet deelt ook dat het criterium «voldoende aannemelijk»
voor deze schade afhandeling zal worden gebruikt. Fysieke schade aan woningen van
particuliere huiseigenaren waarvan het voldoende aannemelijk is dat deze is veroorzaakt
door bodembeweging als gevolg van de voormalige steenkoolwinning zal worden vergoed.
Wat voldoende aannemelijk is, zal objectief en op eenduidige en begrijpelijke wijze
moeten worden vastgesteld. Zo moet bijvoorbeeld worden vastgesteld of de schade geen
andere autonome oorzaak heeft. De Limburg Kamer van de Commissie Mijnbouwschade (hierna:
commissie) heeft de definitie van «voldoende aannemelijk» nader uitgewerkt in de werkgroep
«Aannemelijkheid». De commissie wordt gevraagd om advies uit te brengen over aanvragen
op grond van de regeling, doet in dat kader onderzoek en geeft een advies over het
schadebedrag. De commissie zal in de komende maanden via een pilot project bekijken
hoe het criterium «voldoende aannemelijk» in de praktijk werkt.

De besluiten op basis van de adviezen van de commissie worden ten tijde van de Tijdelijke
Organisatie genomen door de Minister, en later door Instituut Mijnbouwschade Limburg
(IML) op het moment dat het IML daartoe wordt gemandateerd.

De regeling zal ook gaan gelden voor particuliere huiseigenaren die lid zijn van een
Vereniging van Eigenaren.

Vraag 7

Is het volgen van een medezeggenschapstraject een vereiste voor het oprichten van
een Tijdelijke Organisatie? Is het noodzakelijk dat de selectie van directeur en bestuur
via de Algemene Bestuursdienst verloopt, of is dit een keuze die u zelf kunt maken?

Antwoord 7

Het kabinet verwacht dat het medezeggenschaptraject voor de tijdelijke organisatie
nodig zal zijn. Het functieniveau van de bestuurlijke en de leidinggevende functies
van de tijdelijke organisatie en een definitieve organisatie vereisen dat de werving
via de Algemene Bestuursdienst verloopt. De regio zal betrokken worden bij het opstellen
van de functieprofielen en bij de selectie van de kandidaten.

Vraag 8 en 9

Is de gehele post «Schadeafhandeling Mijnbouw Limburg» in de begroting van Klimaat
en Groene Groei bedoeld voor schade-uitkeringen aan gedupeerde burgers, of worden
hier ook andere kosten uit gefinancierd?

Is de begrotingspost van 19,5 miljoen euro bedoeld als een eerste aanzet, en is voorzien
dat deze wordt aangevuld zolang dat nodig is?

Antwoord 8 en 9

De post «Schadeafhandeling Mijnbouw Limburg» is bedoeld voor de schadevergoedingen,
onderzoekskosten en uitvoeringskosten. Voor de periode 2025 tot 2029 zijn de volgende
bedragen beschikbaar: € 5,7 mln. (2025), € 2,2 mln. (2026), € 4,0 mln. (2027), € 4,0 mln.
(2028), € 4,0 mln. (2029). Vanaf 2030 is structureel € 1,0 mln. beschikbaar.4 De inzet van het kabinet is om de kosten te verhalen op de rechtsopvolgers van de
voormalige mijnbouwbedrijven.

Vraag 10 en 11

Kunt u toezeggen dat in de nieuwe structuur die nu wordt ingericht, de samenwerking
tussen de drie overheidslagen geborgd blijft? Op welke wijze wordt gewaarborgd dat
de nieuwe organisaties onafhankelijk kunnen adviseren, terwijl er tegelijkertijd voldoende
draagvlak in de regio blijft bestaan?

Deelt u de zienswijze dat het opteren voor een adviesrecht door de regio een sleutel
voor succes is, en bent u bereid zich maximaal in te spannen om dit te realiseren?

Antwoord 10 en 11

De betrokkenheid van de regio bij deze regeling is heel belangrijk en daarmee een
sleutel voor succes. Uiteraard zal op bestuurlijk niveau in een adequate overlegstructuur
worden voorzien. In de komende maanden zal met de regio verder worden verkend op welke
wijze haar rol bij de afhandeling van schade door de uitvoeringsorganisatie kan worden
vormgegeven. Dat dit de vorm krijgt van een adviesrecht voor de regio deelt het kabinet
echter niet op voorhand. Het is bijvoorbeeld onduidelijk wat de status van zo’n advies
zou zijn op het moment dat de schadeafhandeling wordt uitgevoerd door een zelfstandige
uitvoeringsorganisatie.

Vraag 12

Kunt u toezeggen dat de Commissie Mijnbouwschade aan de slag gaat met de 10 pilotgevallen,
en dat de Kamer op de hoogte wordt gehouden van het verloop van deze pilots?

Antwoord 12

Ja, de Limburg Kamer van de Commissie Mijnbouwschade (hierna: commissie) heeft hiervoor
onlangs een opdracht gekregen. Via deze pilot kan de commissie onder meer testen hoe
het uitgangspunt voldoende aannemelijkheid in de praktijk werkt. De commissie heeft
op 21 maart jl. met de tien bewoners gesproken en heeft hen geïnformeerd over de planning
van de pilot. De commissie zal over de pilot een rapport opstellen. Het rapport zal
naar verwachting na de zomer gereed zijn. Het zal in de stuurgroep I3ML worden besproken
en naar de Tweede Kamer worden gestuurd.