Lijst van vragen en antwoorden : Lijst van vragen en antwoorden over de Initiatiefnota van het lid Paulusma over toegang tot abortus is een mensenrecht (Kamerstuk 36247-2)

Nr. 6
LIJST VAN VRAGEN EN ANTWOORDEN

Vastgesteld 22 november 2024

De vaste commissie voor Buitenlandse Zaken heeft een aantal vragen voorgelegd aan
de initiatiefnemers over de initiatiefnota inzake toegang tot abortus is een mensenrecht
(Kamerstuk 36 247, nr. 2).

Het lid Paulusma heeft deze vragen beantwoord bij brief van 22 november 2024. Vragen
en antwoorden zijn hierna afgedrukt.

De voorzitter van de commissie, Klaver

De griffier van de commissie, Westerhoff

1

Op grond waarvan acht u het financieren van abortussen voor niet-Nederlandse ingezetenen
van zodanig groot belang, dat u hiervoor drie miljoen euro uit het mensenrechtenfonds
op de begroting van het Ministerie van Buitenlandse Zaken weg wilt halen? Hoe weegt
u dit belang af tegen het belang van de bescherming van andere mensenrechten?

Antwoord

Wereldwijd gaan er 39.000 vrouwen per jaar dood aan de gevolgen van een onveilige
abortus. Nog veel meer vrouwen kampen met langdurige gezondheidscomplicaties ten gevolge
van een onveilige abortus. De indiener vindt dit een grove schending van mensenrechten,
gezien het gaat om leed dat kan worden voorkomen. Dat rechtvaardigt het genoemde bedrag.
Zoals beschreven in de initiatiefnota zijn gelijke rechten voor vrouwen en meisjes
al een prioriteit binnen het mensenrechtenfonds. Daar hoort gelijke toegang tot gezondheidszorg
ook bij.

2

Kunt u toelichten welke evaluatie u gemaakt heeft bij het potentieel erkennen van
abortus als een mensenrecht binnen de Europese Unie (EU) en het draagvlak onder individuele
lidstaten van de EU? Hoe beoordeelt u het risico dat het draagvlak onder conservatieve
lidstaten afneemt door dit voorstel?

Antwoord

De initiatiefnemer ziet breed draagvlak onder Europese lidstaten en baseert zich op
een stemming waarbij een meerderheid van het Europarlement heeft ingestemd met een
oproep om abortus als mensenrecht te erkennen en op te nemen in het Handvest van de
grondrechten van de Europese Unie.1 De initiatiefnemer ziet geen risico dat het draagvlak onder conservatieve lidstaten
afneemt door dit voorstel.

3

Kunt u toelichten hoe u ertegen aankijkt dat in potentie conservatieve lidstaten dit
voorstel om van abortus een mensenrecht te maken, kunnen gebruiken als legitimatie
om bepaalde EU-eisen juist af te zwakken?

Antwoord

De initiatiefnemer ziet geen risico dat andere lidstaten dit voorstel zullen gebruiken
als legitimatie om bepaalde EU-eisen af te zwakken.

4

Kunt u nader toelichten of er onderzoek gedaan is door uw fractie naar eventuele (onbedoelde)
gevolgen van het verklaren van abortus als mensenrecht, rekening houdend met negatieve
ontwikkelingen rondom democratie en rechtsstaat in de EU?

Antwoord

De initiatiefnemer verwacht geen negatieve ontwikkelingen rondom democratie en rechtsstaat
als gevolg van het eerbiedigen van mensenrechten. Het doel van het voorstel is juist
het versterken van de rechtsstaat voor iedereen.

5

Kunt u toelichten of het risico bestaat dat bij het financieren van abortuszorg in
Nederland voor niet-Nederlandse ingezetenen, zonder een verhoging van het subsidiebudget,
de financiering van abortuszorg voor Nederlandse vrouwen onder druk komt te staan?

Antwoord

Het subsidiebudget wordt wel verhoogd en gedekt uit het mensenrechtenfonds, dat is
bedoeld voor het versterken van mensenrechten van mensen buiten Nederland.

6

Waarop is het getal van 39.000 gebaseerd?

Antwoord

Op onderzoek van de WHO.2

7

Hoe definieert u een onveilige abortus? Voor wie is die onveilig?

Antwoord

Een voor de vrouw onveilige abortus wordt door de WHO gedefinieerd als een procedure
voor het afbreken van een zwangerschap die wordt uitgevoerd door personen die niet
over de nodige informatie of vaardigheden beschikken of in een omgeving die niet voldoet
aan de minimale medische normen, of beide.3

8

Kunt u een bronvermelding geven voor de stelling dat onveilige abortussen de nummer
één doodsoorzaak voor zwangere vrouwen zijn?

Antwoord

Dit was een onjuiste constatering in de initiatiefnota. Wat de initiatiefnemer duidelijk
wilde maken is dat onveilige abortus één van de belangrijkste te voorkomen oorzaken
van moedersterfte is.

9

Kunt u uitleggen waarom onveilige abortussen «in feite een oorlog tegen vrouwen» zijn?

Antwoord

In feite wordt er bewust medische zorg onthouden waardoor onveilige abortussen de
enige optie zijn. Zoals de VN Commissie inzake de Uitbanning van alle Vormen van Discriminatie
van Vrouwen (CEDAW) onlangs schreef over de Poolse abortuswet: «Het dreigt marteling,
onmenselijke en onterende behandeling te worden.»4

10

Daar waar staat «Het kind» kon niet «weggehaald worden» vanwege een hartslag, vanaf
wanneer begint een mensenleven volgens u?

Antwoord

De initiatiefnemer kan aangeven wanneer het leven biologisch start, namelijk bij de
bevruchting van de eicel door de zaadcel. Maar deduceert dat de vraagsteller graag
wil weten hoe de initiatiefnemer kijkt naar de beschermwaardigheid van het ongeboren
leven. Er bestaan verschillende visies ten aanzien van op welke de wijze de beschermwaardigheid
van een embryo dient te worden gewogen. Er zijn denkbeelden die zich uitstrekken van
absolute beschermwaardigheid tot een uiterst instrumentele visie. Bij absolute beschermwaardigheid,
veelal ingegeven door geloofsovertuiging, is het leven vanaf het begin (vanaf de bevruchting
tussen eicel en zaadcel) beschermwaardig. Aan het andere kant van het spectrum wordt
de waarde van het embryo anders gezien en is het meer instrumenteel van aard. De initiatiefnemer
neemt een tussenpositie in: vroege vormen van menselijk elven zijn weliswaar beschermwaardig,
maar niet absoluut beschermwaardig. Er kunnen belangen en waarden zijn die zwaarder
wegen dan de beschermwaardigheid. De initiatiefnemer vindt dat vrouwen zelf en in
samenspraak met een zorgprofessional in staat zijn om deze belangen af te wegen.

11

Aan welke standpunten ziet u dat de antiabortusbewegingen zijn geradicaliseerd? Wanneer
waren zij gematigder en sinds wanneer zijn ze radicaler?

Antwoord

De radicalisering is in Nederland bijvoorbeeld te zien door toename in het aantal
demonstraties rond abortusklinieken. Ook het kabinet erkent deze radicalisering in
de kabinetsreactie (Kamerstuk 36 247, nr. 3) op voorliggende initiatiefnota. Zij stelt bijvoorbeeld dat weerstand tegen toegang
tot SRGR toeneemt, «onder andere gevoed door invloedrijke extremistische religieuze,
conservatieve en populistische actoren.»

12

Daar waar u stelt dat abortustoegang een mensenrecht is en dat u van mening bent dat
dat zo is, presenteren deze zinnen een feit of een mening? Indien het eerste, waaruit
blijkt dit verifieerbaar?

Antwoord

De initiatiefnemer is van mening dat abortus een mensenrecht is en pleit ervoor dit
ook internationaal vast te leggen. Dit standpunt wordt gedeeld door bijvoorbeeld de
VN, die hebben geconcludeerd dat de restrictieve abortuswet in Polen een schending
van mensenrechten is.5

13

Als Nederland abortus als mensenrecht moet gaan behandelen, doet zij dit nu dan nog
niet?

Antwoord

Nederland doet het beter dan veel andere landen en er zijn belangrijke stappen gezet,
zoals het afschaffen van de verplichte beraadtermijn en het beschikbaar maken van
de abortuspil bij de huisarts. Juist deze vooruitstrevendheid maakt Nederland bij
uitstek geschikt om voorop te lopen in het realiseren van abortus als mensenrecht.
Tegelijkertijd staat abortus nog altijd in het Wetboek van strafrecht, dus ook Nederlandse
vrouwen hebben baat bij een internationale verankering van abortus als mensenrecht.

14

Hoe verhoudt de kernwaarde «vrijheid van ieder individu om naar eigen keuze het leven
in te richten» zich tot de belangen en/of rechten van een ongeboren leven, die bij
iedere zwangerschap in het geding zijn?

Antwoord

Toegang tot veilige abortus beperken leidt niet tot minder abortussen, maar tot minder
onveilige abortussen. Dit voorstel zal daarom geen invloed hebben op het ongeboren
leven, maar wel een grote invloed op de veiligheid en gezondheid van de vrouw.

15

Als toegang tot veilige abortus een mensenrecht is, hoe verhoudt zich dat tot de rechten
en/of belangen van het ongeboren leven dat daarbij betrokken is? Wordt er een afweging
gemaakt van deze strijdige belangen en, zo ja, hoe?

Antwoord

Toegang tot veilige abortus beperken leidt niet tot minder abortussen, maar tot minder
onveilige abortussen. Dit voorstel zal daarom geen invloed hebben op het ongeboren
leven, maar wel een grote invloed op de veiligheid en gezondheid van de vrouw.

16

Op welke achterhaalde denkbeelden doelt u en op grond waarvan stelt u dat deze denkbeelden
achterhaald zijn?

Antwoord

Hiermee bedoelt de initiatiefnemer denkbeelden waarin vrouwen niet in staat worden
gesteld keuzes te maken over hun eigen lichaam en leven in het geval van een ongewenste
zwangerschap en waar van overheidswege wordt bepaald dat zij geen toegang tot bepaalde
zorg hebben.

17

Kunt u toelichten wat u precies bedoelt met dogmatische en intolerante wetgeving?
Welke dogma’s in wetgeving doelt u op en wat is het intolerante aan deze wetgeving?

Antwoord

Het is wat de initiatiefnemer betreft intolerant om vrouwen te dwingen tot het dragen
van een kind of een onveilige abortus met alle gevaren en risico’s die daarbij komen
kijken. Het van overheidswege (in bepaalde gevallen) verbieden van abortus heeft dit
echter wel tot gevolg. Vrouwen zouden wat de initiatiefnemer betreft zelf de vrijheid
over hun lichaam moeten hebben.

18

Doelt u met de stelling, dat iedere vrouw die sterft aan een abortus slachtoffer is
van haar eigen regering, van dogmatische en intolerante wetgeving en van achterhaalde
denkbeelden, op alle gevallen van abortus of alleen op die gevallen, wanneer er sprake
is van medische noodzaak of wanneer de zwangerschap het gevolg is van verkrachting?

Antwoord

De initiatiefnemer doelt hiermee op alle gevallen van abortus.

19

Blijkt uit het feit dat Nederland een van de weinige landen is die abortus tot 24
weken toelaat, dat Nederland vooruitstrevend is? Wat bedoelt u precies met vooruitstrevend
in dit verband? Zou Nederland in dit opzicht nog vooruitstrevender zijn wanneer de
grens verder verhoogd wordt?

Antwoord

Nederland is vooruitstrevend omdat vrouwen altijd het recht hebben om te kiezen voor
het afbreken van een ongewenste zwangerschap. Wel is de initiatiefnemer van mening
dat er nog stappen zijn waardoor abortuszorg beter toegankelijk zou kunnen worden
gemaakt, bijvoorbeeld door abortus uit het Wetboek van Strafrecht halen.

20

In welke zaken ziet u dat het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) een
brede «margin of appreciation» hanteert? Wat zijn redenen voor het EHRM om een «margin
of appreciation» te hanteren?

Antwoord

Dit is onder meer te lezen in A, B en C tegen Ierland en M.L. tegen Polen. Redengevend hiervoor is dat het EHRM inzake medisch-ethische zaken een bredere appreciatiemarge
hanteert in verband met de pluraliteit van opvattingen die hierover bestaat in verschillende
lidstaten.

21

Kunt u nader toelichten om hoeveel abortuscasussen het gaat bij het EHRM en hoeveel
van deze casussen worden afgewezen op grond van de brede «margin of appreciation»,
zoals gesteld in de nota?

Antwoord

Het is niet mogelijk om, zonder verdere specificering, een getal te koppelen aan abortuscasussen.
Die kunnen immers zeer divers zijn. Wel is duidelijk dat het EHRM consistent veel
ruimte laat aan de lidstaten.

22

Als gezondheidsrechten abortus bevatten, wiens gezondheid wordt dan door abortus bevorderd?

Antwoord

Het beperken van toegang tot abortus betekent dat vrouwen de toegang tot een specifieke
vorm van medische zorg wordt ontzegd. De initiatiefnemer doelt hiermee dan ook op
de gezondheid van de vrouw, die door deze beperking gedwongen wordt tot onveilige
abortus met grote gezondheidsrisico’s.

23

In welk document moet abortus als mensenrecht op Europees niveau vastgelegd worden?

Antwoord

In het Handvest van Grondrechten van de Europese Unie, zoals ook bij meerderheid uitgesproken
door het Europarlement6

24

Waarmee onderbouwt u de stelling over een niet afnemend aantal abortussen na het verbieden
van abortus?

Antwoord

Onder andere uit onderzoek van de WHO.7 Deze onderzoeken laten zien dat vrouwen vaak een weg vinden om een ongewenste zwangerschap
te onderbreken. Een abortus zonder medisch toezicht brengt grote risico’s met zich
mee, daarom is de initiatiefnemer van mening dat toegang tot veilige abortus van levensbelang
is.

25

Daar waar u het een beperking van het United Nations Population Fund (UNFPA) noemt,
dat deze organisatie alleen binnen de wet van een land mag handelen, bedoelt u hiermee
dat het beginsel van non-interventie geldt?

Antwoord

Het non-interventieprincipe stelt dat staten zich niet mogen mengen in politieke aangelegenheden
van andere landen. In dit geval gaat het niet om politieke aangelegenheden, maar het
bieden van medische zorg die in het land zelf niet beschikbaar is.

26

Wordt er in het geval van Justyna Wydrzynska een artikel uit het Pools strafrecht
gehandhaafd? Welk bewijs heeft u dat de aanklacht tegen Wydrzynska als afschriktechniek
bedoeld is?

Antwoord

Justyna Wydrzynska is veroordeeld tot acht maanden cel voor de intentie tot hulp bij
abortus en ongeoorloofde verspreiding van een farmaceutisch middel. De initiatiefnemer
heeft geen direct bewijs dat de aanklacht als afschriktechniek was bedoeld. Het was
echter overduidelijk dat de conservatieve partij Recht en Rechtvaardigheid, die de
rechtspraak in Polen een stuk minder onafhankelijk heeft gemaakt, een signaal wilde
afgeven.

27

Hoeveel rechtszaken moet de Minister volgens u bijwonen? Is dat zo productief mogelijk
gebruikmaken van de beperkte tijd van de Minister?

Antwoord

Het is niet aan de initiatiefnemer om het aantal rechtszaken te bepalen, dat laat
zij aan het kabinet. Zij is van mening dat het wel degelijk productief gebruik maakt
van de tijd van de Minister, aangezien het bevorderen van mensenrechten wereldwijd
onderdeel van zijn taakomschrijving is en Nederland gebaat is bij een wereld waar
mensenrechten worden gewaarborgd.

28

Hoe begrijpt u de clausule «waar nodig voor extra bescherming te zorgen»? Komt dit
bovenop een strafrechtadvocaat?

Antwoord

Dit kan bovenop een strafrechtadvocaat komen. Bijvoorbeeld door het bieden van opvang
of het ondersteunen van NGO’s die mensenrechtenverdedigers beschermen.

29

Naar welke «wereldbeelden» van Amerikaanse pro-life organisaties verwijst u hier?

Antwoord

Hiermee bedoelt de initiatiefnemer denkbeelden waarin vrouwen niet in staat worden
gesteld keuzes te maken over hun eigen lichaam en leven in het geval van een ongewenste
zwangerschap en waar van overheidswege wordt bepaald dat zij geen toegang tot bepaalde
zorg hebben.

30

Hoe verstaat u «banden hebben met»? Hoe sterk moeten die banden zijn, voordat u graag
ziet dat een organisatie aan banden wordt gelegd?

Antwoord

Indien dergelijke organisaties bijdragen aan het beperken van de toegang tot abortus
en dus het schenden van mensenrechten zouden deze aan banden moeten worden gelegd,
ongeacht of het gaat om financiële of andersoortige steun. Het betreft hier immers
ongewenste buitenlandse beïnvloeding die onze waarden ondermijnt, daar moet de overheid
een serieus antwoord op hebben.

31

Bent u bekend met het feit dat het in 2022 bijna 36.000 abortussen betrof? Welke verandering
daarin verwacht u naar aanleiding van deze nota, mocht alles beleid worden?

Antwoord

De initiatiefnemer verwacht, zoals onderzoek van onder andere de WHO heeft laten zien,
geen verandering in het daadwerkelijke aantal abortussen.

32

Welk aandeel van het mensenrechtenfonds betreft het bedrag van 3 miljoen euro, uitgedrukt
in een percentage?

Antwoord

Ongeveer 5% in het budget voor 2024.

33

Welke gevolgen heeft het overhevelen van 3 miljoen euro voor andere programma’s uit
het mensenrechtenfonds? En betaalt u dat uit de pijler «gelijke rechten voor vrouwen
en meisjes» of dekt u het uit het mensenrechtenfonds in het algemeen?

Antwoord

Uiteindelijk is die keuze aan het kabinet. De initiatiefnemer stelt voor het te dekken
uit de pijlers «gelijke rechten voor vrouwen en meisjes», «mensenrechtenverdedigers»
en «vrijheid van religie en levensovertuiging».

34

Hoe groot is het bedrag waarmee de Verenigde Staten beleid ten aanzien van Seksuele
en Reproductieve Gezondheid en Rechten financiert momenteel? Waaruit wilt u zo’n «tegenvaller»
opvangen, mocht dat gebeuren?

Antwoord

Het is moeilijk te voorspellen hoe een dergelijke tegenvaller eruit zal zien en daarom
kan de initiatiefnemer ook niet vooruitlopen op de precieze dekking. Wel is zij van
mening dat Nederland in het geval dit gebeurt het initiatief zou moeten nemen voor
een internationale conferentie om met zoveel mogelijk andere landen geld op te halen
voor het beschermen van de rechten van vrouwen in de Verenigde Staten.

35

Kunt u toelichten welke landen plaats zouden nemen in de internationale kopgroep?

Antwoord

Dat zouden bijvoorbeeld Duitsland en Oostenrijk kunnen zijn, die net als Nederland
het recht op abortus waarborgen.

36

Hoe verhoudt het werken «juist in landen waar abortus illegaal is» zich tot het non-interventieprincipe?

Antwoord

Het non-interventieprincipe stelt dat staten zich niet mogen mengen in politieke aangelegenheden
van andere landen. In dit geval gaat het niet om politieke aangelegenheden, maar het
bieden van medische zorg die in het land zelf niet beschikbaar is.

37

Over hoeveel rechtszaken per jaar zou het ongeveer gaan, waar Nederlandse vertegenwoordiging,
dan wel de Minister aanwezig moet zijn?

Antwoord

Het is niet aan de initiatiefnemer om het aantal rechtszaken te bepalen, dat laat
zij aan het kabinet.

38

Kunt u toelichten waarop het bedrag van 1 miljoen euro extra per jaar, dat nodig zou
zijn voor NGO’s, is gebaseerd? Welke berekening ligt hieraan ten grondslag?

Antwoord

Hieraan ligt geen specifieke berekening ten grondslag, de initiatiefnemer heeft op
basis van de beschikbare middelen ingeschat dat dit bedrag een belangrijk aandeel
kan hebben in het ondersteunen van vrouwen wereldwijd. Indien het nodig is om extra
middelen vrij te maken, zal de initiatiefnemer hier altijd welwillend tegenover staan.

39

Heeft u er rekening mee gehouden dat het gratis beschikbaar stellen van abortuszorg
mogelijk zal leiden tot meer aanvragen om hier gebruik van te maken? Wilt u de 3 miljoen
euro, die u als budget heeft vastgesteld, dan als maximum budget inzetten of wilt
u het bedrag mee laten groeien met de hoeveelheid mensen die hierheen komt?

Antwoord

De initiatiefnemer stelt nu een bedrag van 3 miljoen voor. Indien het plafond snel
bereikt zou worden, zal moeten worden bezien of verhoging hiervan wenselijk en haalbaar
is. Maar de hoop van de initiatiefnemer is dat dit niet nodig zal zijn als abortus
wordt vastgelegd als mensenrecht en elke vrouw in haar eigen land toegang tot veilige
abortus heeft.

40

Welke andere maatregelen, naast maatregelen tegen de internationale financiering
van anti-abortusorganisaties, vindt u dat het kabinet nu al neemt om de toenemende
regressieve druk op abortusrecht te bestrijden?

Antwoord

Nederland heeft lang vooropgelopen in het bevorderen van seksuele en reproductieve
gezondheid en rechten door het financieren van organisaties wereldwijd die zich hiervoor
inzetten, het financieren van medische voorzieningen en diplomatieke druk te zetten
op landen die dergelijke rechten hebben ingeperkt.

41

Welke andere maatregelen, naast maatregelen tegen de nationale financiering van anti-abortusorganisaties,
vindt u dat het kabinet nu al neemt om de toenemende regressieve druk op abortusrecht
te bestrijden

Antwoord

De initiatiefnemer ziet niet dat het kabinet maatregelen neemt om de toenemende regressieve
druk op abortusrecht te bestrijden. Integendeel, de coalitie heeft besloten dat de
wettelijke kader van abortus ongewijzigd blijven. Daarnaast heeft Minister Klever
onlangs bekend gemaakt welke impact de bezuinigingen op ontwikkelingssamenwerking
zullen hebben op het bevorderen van seksuele en reproductieve gezondheid en rechten
(Kamerstuk 36 600 XVII, nr. 13). Daarin wordt duidelijk dat Nederland hier minder steun aan zal geven en daarmee
de koploperspositie dreigt kwijt te raken.