Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Eerdmans over het bericht 'Aan Oekraïne geleverde NAVO-wapens in beslag genomen die in criminele circuit waren beland'

Antwoord van Minister Van Weel (Justitie en Veiligheid) en van Minister Brekelmans
(Defensie) (ontvangen 4 november 2024). Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar
2024–2025, nr. 386.

Vraag 1

Bent u op de hoogte van het bericht «Aan Oekraïne geleverde NAVO-wapens in beslag
genomen die in criminele circuit waren beland» uit de Volkskrant van 6 september jongstleden?1

Antwoord 1

Ja, hier ben ik mee bekend.

Vraag 2

Kunt u ingaan op de conclusie in het artikel dat er op nationaal, NAVO of EU-niveau
«geen plan [is] om de verspreiding van wapens na de oorlog in Oekraïne te beteugelen»?

Antwoord 2

Oekraïne en zijn internationale partners waaronder ook Nederland zijn zich bewust
van het risico op mogelijke omleiding van wapens naar het illegale circuit. Het kabinet
heeft dit risico ook meermaals besproken met de Tweede Kamer. Het risico weegt echter
niet op tegen het grote belang Oekraïne militair te blijven steunen in zijn strijd
tegen Rusland. Die strijd raakt immers ook de Europese en Nederlandse veiligheid.

De Oekraïense autoriteiten tonen zich zeer bewust van de risico’s van omleiding en
nemen mitigerende maatregelen om dit actief te voorkomen, te monitoren, en tegen te
gaan. Ook staat de dreiging van de verspreiding van wapens vanuit Oekraïne naar andere
landen al geruime tijd hoog op de internationale agenda van de Europese Unie. Daarom
is vanaf het begin van het conflict een «EU-list of actions» met 11 actiepunten opgesteld,
waaraan de EU-lidstaten en Oekraïense autoriteiten aandacht moeten schenken en invulling
dienen te geven. Deze acties richten zich onder meer op een strikte controle van legaal
wapenbezit (via nationale wetgeving), registratie, import en export van wapens, en
de bestrijding van illegale wapenhandel, onder meer door de verscherping van goederencontroles
aan de buitengrenzen van de EU en de oprichting van de nationale Firearms Focal Points
(NFFP). Oekraïne wordt hierbij ondersteund door EU-organisaties zoals EMPACT, Europol
en Frontex, en internationale organisaties zoals de VN, Interpol, SEESAC en de OVSE.

Het naleven van deze actielijst en de daarbij geboden ondersteuning door partners
is essentieel om zoveel mogelijk te voorkomen dat wapens tijdens en na de oorlog in
illegale handen terechtkomen. Ook binnen Nederland is deze dreiging tijdig onderkend.
In lijn met het uitgangspunt dat voorkomen beter is dan genezen, ondersteunt Nederland
actief de uitvoering van de acties uit de «EU-list of actions». Daarnaast is een interdepartementaal
overleg ingericht waar onder andere het Ministerie van Defensie, Buitenlandse Zaken,
Justitie en Veiligheid en de Nationale Politie vertegenwoordigd zijn, en informatiedeling
centraal staat. Dit stelt ons in staat vroegtijdig in te grijpen waar nodig, om de
verspreiding van illegale wapens te voorkomen. Ook is in de bilaterale veiligheidsovereenkomst
tussen Nederland en Oekraïne vastgelegd dat Nederland en Oekraïne zullen samenwerken
om wegsluizen en illegale omloop van aan Oekraïne verstrekt militair materieel te
voorkomen.

Vraag 3

Bent u voornemens extra maatregelen te nemen in nationaal, NAVO en/of EU verband?
Zo ja, welke concrete maatregelen heeft u voor ogen?

Antwoord 3

De «EU-list of actions», zoals hierboven beschreven, is een dynamisch en flexibel
instrument. Dit betekent dat de lijst continu geëvalueerd en bijgewerkt wordt om relevant
te blijven en effectief in te spelen op nieuwe ontwikkelingen en behoeften. Wanneer
er in de toekomst nieuwe uitdagingen of prioriteiten binnen de EU opkomen, kan besloten
worden om extra acties aan de lijst toe te voegen.

Vraag 4

Welke maatregelen zijn al genomen om te voorkomen dat wapens uit het Oekraïense conflict
terechtkomen in het Nederlandse criminele circuit?

Antwoord 4

Allereerst is Oekraïne zeer bewust van mogelijke risico’s op omleiding van wapens
naar het illegale circuit, en werkt daarom intensief samen met bilaterale partners,
de EU en andere internationale organisaties om omleiding actief tegen te gaan.

Daarnaast speelt Nederland een actieve rol in de internationale samenwerking op het
gebied van illegale wapenhandel, met speciale aandacht voor de wapens die vanuit Oekraïne
richting Nederland kunnen komen. In nauwe samenwerking met de Europese Unie, Europol
en Interpol deelt Nederland informatie over wapenstromen, onder andere afkomstig uit
Oekraïne. Door deel te nemen aan diverse operaties, zoals het trainen en opleiden
van grenspersoneel aan de EU-buitengrenzen in de landen van het Oostelijk Partnerschap
(EaP), draagt Nederland bij aan het vroegtijdig opsporen van wapensmokkel, de inbeslagname
van illegale wapens en de aanhouding van verdachten.

Het recent opgerichte Oekraïense en Nederlandse nationale Firearms Focal Point (NFFP)
fungeert daarbij als een centraal knooppunt voor informatie en analyse op het gebied
van vuurwapens. Dit knooppunt vergemakkelijkt zowel de nationale als internationale
uitwisseling van informatie, waardoor sneller en doelgerichter kan worden ingegrepen
wanneer wapens vanuit Oekraïne in Europa worden aangetroffen. Hierdoor wordt de opsporing
van illegale wapens effectiever en kan tijdig worden gehandeld om verdere verspreiding
te voorkomen.

Vraag 5

Welke waarborgen en controles zijn op voorhand ingesteld om ervoor te zorgen dat door
NAVO-landen aan Oekraïne geleverde wapens niet ter plaatse in handen van criminelen
vallen? Acht u deze waarborgen voldoende robuust?

Antwoord 5

Nederland onderwerpt leveringen van militaire goederen aan Oekraïne aan een wapenexporttoets.
In deze toets wordt het risico op omleiding naar het illegale circuit al sinds de
start van de Nederlandse leveringen in februari 2022 meegewogen. In de beoordeling
wordt eveneens gekeken naar het Oekraïense recht zichzelf te verdedigen tegen de Russische
agressie, de mitigerende maatregelen die Oekraïne neemt en de toegevoegde waarde van
de militaire goederen op het slagveld.

Het risico op omleiding staat niet in verhouding tot de urgente behoeftes van Oekraïne
en het Nederlandse belang Oekraïne met militaire goederen te blijven steunen. De voortdurende
Russische agressie heeft ook ingrijpende gevolgen voor de Europese en Nederlandse
veiligheid. Tegelijkertijd moeten risico’s tot omleiding zoveel mogelijk worden gemitigeerd.

Zoals genoemd, lopen er verschillende initiatieven van o.a. vanuit de Europese Commissie,
Europol, de OVSE en de VS, waarbij met Oekraïne wordt samengewerkt in het actief voorkomen,
monitoren en tegengaan van omleiding van wapens naar het illegale circuit. Nederland
is betrokken bij meerdere van deze initiatieven.

Vraag 6

Hoe wordt ervoor gezorgd dat ongeregistreerde, buitgemaakte Russische wapens, de zogenoemde
«trophy weapons», niet onder de radar blijven?

Antwoord 6

Dit is inderdaad een zorg die Oekraïne en internationale partners, waaronder ook Nederland,
delen. Veel van deze wapens blijven, door de aard van de voortdurende agressie tegen
Oekraïne, buiten het zicht. In verschillende internationale gremia, waar ook Oekraïne
deel van uitmaakt, heeft Nederland zijn bezorgdheid hierover uitgesproken. Daarbij
is zowel de internationale gemeenschap als Oekraïne opgeroepen om hier aandacht voor
te blijven hebben. Sinds begin 2022 zijn er in Oekraïne organisaties actief die zich
richten op het documenteren, registreren en traceren van Russische en Iraanse wapensystemen
die in het conflict worden ingezet. Daarnaast heeft de Oekraïense regering burgers
en militairen de opdracht gegeven om deze wapens te melden en te registreren bij de
bevoegde autoriteiten.

Vraag 7

Uit het Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum (WODC-) onderzoek «Smokkel van
handvuurwapens vanuit voormalige Oostbloklanden naar Nederland» blijkt dat «machinepistolen
en verborgen vuurwapens die in Nederland in het illegale circuit worden gebruikt voor
vrijwel honderd procent uit voormalige Oostbloklanden afkomstig zijn»;2 welke lessen zijn er getrokken uit de situatie van rond de millenniumwisseling?

Antwoord 7

Na de reeks aan conflicten in de voormalige Oostbloklanden, die plaatsvonden tussen
1991 en 2001, werd Europa geconfronteerd met een onverwachte stroom van wapens, handgranaten
en explosieven die daar ongeregistreerd aanwezig waren en naar het Westen werden gesmokkeld.
Een belangrijke les hieruit is het belang van vroegtijdig ingrijpen, zoals nu ook
in Oekraïne wordt toegepast. Specifiek in Nederland zijn na 2000 diverse maatregelen
genomen om de handel in illegale wapens terug te dringen. Dit gebeurde door het aanscherpen
van wetgeving, intensievere (internationale) samenwerking, gerichte opsporingsacties
en preventieve maatregelen, zoals wapeninleveracties. Daarnaast is er geïnvesteerd
in geavanceerde technologieën voor politie en douane, waaronder digitale tools om
criminele netwerken te identificeren en scantechnologieën bij grenzen en havens.

Nederland werkt actief samen met Oekraïne, Europese landen en andere internationale
partners (zoals EMPACT en SEESAC) in de strijd tegen wapenhandel, met een blijvende
focus op wapens afkomstig uit vroegere conflictgebieden, zoals de Oostbloklanden en
de Balkan. De combinatie van betere informatiepositie van inlichtingendiensten, grensoverschrijdende
acties en publieke bewustwording heeft de aanpak van illegale wapens in Nederland
aanzienlijk verbeterd.

Vraag 8

Het blijkt dat wapens afkomstig uit voormalig Joegoslavië, Slowakije, Bosnië en Servië
nog altijd een gestage stroom vormen richting Nederland;3 welke specifieke afspraken zijn er gemaakt met deze landen om deze stroom te verminderen?

Antwoord 8

Het in 2002 door de Verenigde Naties opgerichte SEESAC (South Eastern and Eastern
Europe Clearinghouse for the Control of Small Arms and Light Weapons)4 werkt aan het bevorderen van samenwerking, beleidsontwikkeling, wapenvernietiging
en het versterken van de capaciteit van nationale en regionale instanties in Zuidoost-
en Oost-Europa. Het specifieke doel hiervan is de bestrijding van illegale wapenhandel
in deze regio.

SEESAC is verantwoordelijk voor de uitvoering van de Western Balkans Small Arms and
Light Weapons Roadmap, een lijst van acties die is opgesteld om onder meer te voorkomen
dat wapens uit deze regio illegaal worden verhandeld. Zo wordt ingezet op het volledig
uitvoeren én monitoren van hun nationale wet- en regelgeving, het verbeteren van processen
en capaciteiten van rechtshandhavingsinstanties, en samenwerking op bilateraal, regionaal
en internationaal niveau. Nederland levert een substantiële financiële bijdrage, te
weten 1,5 miljoen euro in zowel 2019 als in 2023, aan het MPTF (Multi partner Trust
Fund) van de UNDP en UNODC ter implementatie van de Roadmap en ondersteunt zo de internationale
inspanningen om illegale wapenstromen vanuit Zuidoost-Europa tegen te gaan.

Slowakije wordt binnen de Europese Unie momenteel niet langer als bronland voor illegale
wapens beschouwd, na wetswijzigingen in 2015 en 2021 in dat land die de legale verkoop
van zogenaamde akoestische wapens (alarmwapens) en Flobert-wapens aanzienlijk hebben
beperkt.