Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Saris, Omtzigt en Inge van Dijk over het bericht 'Crisis bij UWV: tienduizenden uitkeringen na jaren aangepast wegens fouten' en brief van minister SZW d.d. 4 september 2024 naar aanleiding van deze berichtgeving

Antwoord van Minister Van Hijum (Sociale Zaken en Werkgelegenheid) (ontvangen 26 september
2024).

Vraag 1

Hoeveel mensen ontvangen een uitkering vanwege een van de arbeidsongeschiktheidswetten
(Wajong, Wet Werk en Inkomen naar Arbeidsvermogen (WIA), Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering
(WAO), Wet arbeidsongeschiktheidsverzekering zelfstandigen (WAZ))? Hoeveel van deze
uitkeringen (gespecificeerd naar arbeidsongeschiktheidswet) zijn volgens u juist vastgesteld,
dat wil zeggen dat de keuring juist verlopen is, de dagloonbereking klopt en het tijdig
verlopen is?

Antwoord 1

Eind 2023 ontvingen 422.850 mensen een WIA-uitkering (waarvan 169.847 IVA en 253.003
WGA), 166.670 mensen ontvingen een WAO-uitkering en 5.792 mensen een WAZ-uitkering.1

De fouten die vanuit de steekproeven door UWV geconstateerd zijn, zien op de berekeningen
van de hoogte van WIA-uitkeringen in de periode 2020 – heden. Het gaat hier om de
groep mensen voor wie vastgesteld is dat zij recht hebben op een WIA-uitkering. Zoals
ik in de kamerbrief van 4 sept jl.2 heb aangegeven, is het – gezien de complexiteit en de omvang van de totale populatie
– voor UWV nog niet mogelijk om precies aan te wijzen welke mensen benadeeld zijn
en om welke bedragen het gaat. Ook is nog onvoldoende in beeld of deze fouten later
nog gecorrigeerd zijn, bijvoorbeeld omdat betrokkenen bezwaar hebben aangetekend.
Om gemaakte fouten te kunnen corrigeren is uiteraard van het grootste belang dat we
vanuit de inzichten uit steekproeven zo snel mogelijk komen tot inzicht in de totale
problematiek. UWV werkt hier hard aan en verwacht uiterlijk in december een compleet
beeld te hebben.

Wat betreft de tijdigheid van de WIA-beoordelingen kan ik u melden dat deze al langere
tijd onder druk staat. Mijn ambtsvoorgangers hebben uw kamer hier de afgelopen jaren
periodiek over geïnformeerd middels de voortgangsbrieven sociaal-medisch beoordelen.3 Ik geef u later dit jaar een update van de voortgang middels een Kamerbrief.

Vraag 2

Indien iemand een beschikking van het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen
(UWV) ontvangt dat hij/zij recht op een uitkering heeft, mag daar dan het recht aan
ontleend worden dat de beschikking (waartegen geen bezwaar gemaakt is) jaren later
nog ten nadele van de burger aangepast kan worden?

Antwoord 2

Juridisch gezien is UWV in beginsel verplicht om beslissingen op basis waarvan te
veel uitkering is betaald, te herzien of in te trekken.

UWV is ook verplicht om hetgeen te veel is betaald (als gevolg van zo’n herziening
of intrekking) terug te vorderen.4 De wet kent ook een uitzondering op beide verplichtingen: indien er sprake is van
dringende redenen kan UWV beslissen om geheel of gedeeltelijk af te zien van herziening
of intrekking, of van terugvordering.

Daarbij geldt echter dat we geleerd hebben van de lessen uit het verleden. In eerdere
brieven hebben mijn voorgangers uw Kamer geïnformeerd over de inhoudelijke herijking
van het handhavingsstelsel in de sociale zekerheid. U bent recent geïnformeerd over
de voortgang van het wetsvoorstel Handhaving sociale zekerheid.

Ook binnen de huidige kaders bestaat al de mogelijkheid om per individueel geval zorgvuldig
en met oog voor de menselijke maat een afweging te maken, waarbij meeweegt dat hier
fouten zijn gemaakt door de uitvoeringsorganisatie en niet door de mensen. Daarbij
wordt onder andere gekeken of iemand redelijkerwijs had kunnen weten dat de uitkering
te hoog was.5 Op basis van recente jurisprudentie kijken we daarbij niet alleen naar de gevolgen
van een eventuele terugvordering, maar ook naar de oorzaak, zoals in dit geval dat
er sprake is van een fout bij de uitvoeringsorganisatie, in dit geval het UWV.6

Vraag 3

Indien de uitkering achteraf aangepast kan worden, op basis van welke wet of welk
rechtsbeginsel mag dat en hoe zijn de rechten van de uitkeringsgerechtigde dan geborgd?

Antwoord 3

Bij de beantwoording van vraag 2 is de betreffende wet- en regelgeving benoemd.

Vraag 4

Kunt u een lijst geven van problemen die u op dit moment bekend zijn bij de WIA en
het UWV?

Antwoord 4

De uitvoering van de WIA door het UWV staat onder druk. Dat speelt op een aantal domeinen.

Over knelpunten in de uitvoering van de WIA door UWV wordt u periodiek geïnformeerd
in stand van de uitvoering en de knelpuntenbrieven van UWV. Zo stond in de stand van
de uitvoering van december 2023 en juni 2024 dat UWV had geconstateerd dat er fouten
zijn gemaakt bij de indexatie van WIA-uitkeringen.

Daarnaast wordt de Kamer sinds 2021 tweemaal per jaar geïnformeerd over de stand van
zaken omtrent sociaal medisch beoordelen. Op dit moment is de vraag naar sociaal-medische
beoordelingen groter dan het aantal beoordelingen dat UWV kan verrichten. De wachttijden
voor met name de WIA-beoordelingen zijn hierdoor te lang. Dit geeft veel onzekerheid
voor mensen die langdurig ziek zijn. Zij moeten nu lang wachten op duidelijkheid over
het recht op een uitkering.

Ook zijn er verschillende rapporten over de uitvoering van de WIA verschenen. In haar
verantwoordingsonderzoek van de Algemene Rekenkamer die op 17 mei 2023 is gepubliceerd
constateert zij dat de WIA niet uitvoerbaar is. De afgelopen jaren hebben we al op
verschillende plekken knelpunten in de uitvoering van de WIA geïdentificeerd. Panteia
heeft in juni 2022 onderzoek gedaan naar hardvochtige effecten op burgers door knelpunten
in de (uitvoering) van wet- en regelgeving binnen de sociale zekerheid.7
Hierin staat ook een aantal knelpunten specifiek t.a.v. de WIA beschreven. De vakbewegingen
FNV, CNV en VCP presenteerden in april 2022 een witboek waarin diverse «hardheden
in de WIA» staan opgesomd.8

Mijn voorganger heeft – mede naar aanleiding van deze signalen – de onafhankelijke
commissie toekomst arbeidsongeschiktheidsstelsel (OCTAS) gevraagd om fundamenteel
te kijken naar het stelsel voor ziekte en arbeidsongeschiktheid, en advies te geven
over een toekomstbestendig arbeidsongeschiktheidsstelsel dat uitvoerbaar, betaalbaar
en uitlegbaar is voor werkzoekenden, werkenden (waaronder zelfstandigen), werkgevers,
uitvoerende organisaties en andere mensen die een beroep (willen) doen op het stelsel.

OCTAS heeft inmiddels een probleemanalyse (oktober 2023) en een eindrapport (februari
2024) opgeleverd. In de probleemanalyse geeft OCTAS een overzicht van wat volgens
de commissie de problemen in de WIA zijn.3 In het kort constateert de commissie dat:

– de complexiteit van het stelsel het meest urgente probleem is.

– de huidige wet- en regelgeving onvoldoende werkt voor mensen met arbeidsbeperkingen
zonder werkgever. Zij komen moeilijk aan het werk, ondanks financiële prikkels in
het stelsel. In

– de mensen met de laagste inkomens op de arbeidsmarkt, het meeste te maken hebben met
een stapeling van knelpunten.

– dat de uitvoering van de wet- en regelgeving vastloopt, wat af te lezen is aan toenemende
achterstanden en lange wachttijden voor een beoordeling.

Vraag 5

Vindt u dat de WIA in de huidige vorm uitlegbaar en uitvoerbaar is?

Antwoord 5

De uitvoering van de WIA door het UWV staat onder druk, dat blijkt ook uit de knelpunten
die bij vraag 4 zijn weergegeven. Ik acht het daarom noodzakelijk om zowel op het
terrein van de uitvoering als op het terrein van wet- en regelgeving met urgentie
verbeteringen door te voeren, onder andere op basis van het rapport van OCTAS. In
het regeerprogramma is opgenomen dat het kabinet de WIA verbetert en vereenvoudigt
met concrete voorstellen, geïnspireerd door de aanbevelingen van de OCTAS. Daarnaast
wil het kabinet aan de slag met de meer fundamentele ideeën van de OCTAS. Dat betreft
ten eerste het idee van een stelsel dat aanvankelijk gericht is op re-integratie en
minder op de (medische) beoordeling. Ten tweede het idee om regelingen voor verschillende
groepen werkenden in meer of mindere mate te harmoniseren.

We zijn op dit moment bezig de ideeën uit OCTAS verder vorm te geven, en in het najaar
van 2024 presenteer ik voorstellen waarmee ik verwacht dat we een vereenvoudigingsslag
kunnen bewerkstelligen die de uitlegbaarheid en uitvoerbaarheid ten goede kan komen.

Vraag 6

Kunt u alle rapportages die de UWV accountantsdienst (die sinds kort auditdienst heet)
de afgelopen 12 maanden aan de Raad van Bestuur heeft uitgebracht, aan de Kamer ter
beschikking stellen?

Antwoord 6

Ja. De rapporten met betrekking tot de WIA zijn gedeeld in reactie op het Woo-verzoek
(auditrapporten-wia_tcm94-461518.pdf (uwv.nl)).

Vraag 7

Is het UWV volledig in control bij de uitvoering van de WIA? Indien het antwoord niet
ondubbelzinnig ja is, kunt u dan aangeven op welke onderdelen van het proces het UWV
niet in control is?

Antwoord 7

De uitvoering van de WIA door het UWV staat onder druk. Zoals bij vraag 2 is weer
gegeven zijn er onder andere forse knelpunten ten aanzien van de mismatch op het terrein
van sociaal medisch beoordelen.

Daarnaast is gebleken dat er fouten zijn gemaakt bij de vaststelling van uitkeringen.
Tot en met 2019 vond er een maandelijkse steekproef plaats op de kwaliteit van beoordelingen.
Dit gaf een stabiel beeld van de kwaliteit. Tijdens de coronacrisis is besloten om
minder onderzoeken te verrichten, zodat in verband met corona zoveel mogelijk medewerkers
konden worden ingezet om mensen te beoordelen en te voorkomen dat de achterstanden
verder zouden oplopen. Hierdoor zijn minder dossiers gecontroleerd. Uit de onderzoeken
en steekproeven die UWV tijdens en na de coronacrisis wel heeft uitgevoerd komt naar
voren dat er in een substantieel gedeelte van de dossiers fouten waren gemaakt en
dat een deel van de dossiers niet afdoende waren om een goed en volledig beeld te
vormen van de kwaliteit van WIA beoordelingen. Daarnaast zijn signalen in interne
UWV rapportages niet altijd goed opgevolgd.

In mijn brief van 4 september jl. heb ik aangegeven welke actielijnen worden ingezet
om de kwaliteitsbewaking te versterken en ervoor te zorgen dat toekomstige beoordelingen
aan de kwaliteitseisen voldoen.

Vraag 8

In de brief van 4 september 2024 geeft u aan dat u recent bent geïnformeerd, wat bedoelt
u met recent?

Antwoord 8

Mede door mediaberichtgeving (AD, EenVandaag), die centraal stond tijdens het mondeling
vragenuur van 24 juni jl., zijn breder vragen gerezen over de kwaliteit van de sociaal-medische
beoordelingen van UWV. UWV heeft intern nader onderzoek gedaan naar interne signalen
over de kwaliteit van sociaal-medisch beoordelen en of dit gevolgen heeft voor mensen.
Op 26 augustus ben ik geïnformeerd dat UWV had vastgesteld dat er een substantiële
groep mensen in de WIA te veel of te weinig geld heeft ontvangen. Ambtelijk is dat
ca. twee weken eerder aan het ministerie meegedeeld. De tussenliggende tijd is benut
om de situatie preciezer in beeld te krijgen. Nadat ik geïnformeerd was, heb ik uw
Kamer op 4 september geïnformeerd over de feitelijke situatie en welke acties UWV
en het Ministerie van SZW ondernemen om te komen tot correctie van gemaakte fouten
en verbetering in de toekomst.

Vraag 9

Kunt u een tijdlijn geven van alle gesprekken die hebben plaatsgevonden tussen bewindspersonen
en het UWV over bovengenoemd onderwerp?

Antwoord 9

Op 20 juni 2024 heeft de voorzitter van de Raad van Bestuur van UWV mijn ambtsvoorganger
een bericht gestuurd over de kwaliteit van sociaal-medische beoordelingen naar aanleiding
van berichtgeving in de media. Daarin gaf deze duiding van de situatie, zoals hij
het op dat moment zag. Naar aanleiding van de mediaberichtgeving heeft UWV intern
nader onderzoek verricht. Dit leidde binnen UWV uiteindelijk tot de conclusie dat
mogelijk tienduizenden mensen te veel of te weinig hebben ontvangen. Nadat ik hierover
geïnformeerd was, heb ik op 2 september een gesprek met de voorzitter van de Raad
van Bestuur gehad om de situatie te bespreken. Op 4 september heb ik de Kamer geïnformeerd,
conform de toezegging die mijn voorganger al gedaan heeft gedurende het genoemde mondeling
vragenuur. Meer in algemene zin is natuurlijk de vraag hoe intern UWV en tussen UWV
en SZW in de afgelopen jaren de communicatie is verlopen, welke signalen er waren
en hoe daarmee is omgegaan. Dit laat ik in het onafhankelijk onderzoek nader onderzoeken
op basis van alle beschikbare informatie.

Vraag 10

In uw brief schrijft u dat tijdens de coronacrisis is besloten om minder onderzoeken
te verrichten, er minder dossier zijn gecontroleerd, ook andere kwaliteitsinstrumenten
konden niet of beperkt doorgang vinden, heeft UWV dit afgestemd met het Ministerie
Sociale Zaken en Werkgelegenheid? Zo ja, kunt u inzage verschaffen in deze afstemming
en eventuele afspraken die hierover gemaakt zijn?

Antwoord 10

Tijdens de coronacrisis heeft UWV verschillende crisismaatregelen genomen om artsencapaciteit
vrij te spelen. Een van de maatregelen was om minder onderzoeken te verrichten, zodat
in verband met corona zoveel mogelijk medewerkers konden worden ingezet om mensen
te beoordelen en te voorkomen dat de achterstanden verder zouden oplopen. Voor deze
maatregel was er een programma, waarbij een Adviseur Verzekeringsarts, een Adviseur
Arbeidsdeskundige en een Staf Procesbegeleider SMZ-dossiers onafhankelijk opnieuw
bekijken en toetsen op kwaliteit. Het UWV heeft destijds mijn ministerie over deze
crisismaatregelen geïnformeerd. Dit blijkt ook uit de openbaar gemaakte WOO-stukken.

Vraag 11

Welke informatie heeft u van het UWV ontvangen naar aanleiding van de Kamervragen
die op 24 juli jl. zijn gesteld over de sociaal medische beoordelingen?

Antwoord 11

Voor de beantwoording gaan wij er vanuit dat het gaat om de informatie die SZW heeft
ontvangen na de mondelinge vragen gesteld op 25 juni over de WIA.

Belangrijke informatie die naar aanleiding van de mondelinge vragen verstrekt is aan
mijn departement:

– Een aantal interne rapportages over de WIA (gedeeld op 21 en 27 juni)

– Long-covid onderzoek (gedeeld door de onderzoeker op 26 juni)

– Informatie het kwaliteitssysteem binnen Sociaal Medische Zaken (besproken op 12 juli)

– Deelrapportages van de SMC-evaluatie 2024. (besproken op 18 juli) evaluatie-sociaal-medische-centra-2024.pdf (uwv.nl)

– Interne rapportages over de WIA (gedeeld op 25 juli, eerste bespreking op 31 juli)
maandrapportages-vakinhoudelijke-kwaliteit-sociaal-medische-zaken.pdf (uwv.nl)

– Woo-documenten en conceptanalyse (feitenrelaas) over kwaliteit en sociaal medische
beoordelingen, (23 augustus 2024)

– Mappen van het Woo-verzoek (2 september) (Woo-besluit kwaliteit WIA-beoordelingen | UWV | Over UWV)

In deze periode zijn diverse werksessies en overleggen geweest ten behoeve van de
Kamerbrief en de onderliggende analyse.

Vraag 12

Wanneer heeft u welke informatie van het UWV ontvangen?

Antwoord 12

In de bovenstaande tijdslijn staat wanneer de informatie door SZW is ontvangen.

Vraag 13

Kunt u een tijdlijn gegeven van de ontvangen informatie?

Antwoord 13

Zie vraag 11.

Vraag 14

Kunt u deze informatie aan de Kamer verstrekken?

Antwoord 14

Ja.

Het grootste deel van de stukken is al openbaar vanwege de reikwijdte van het WOO-verzoek.
Bijgevoegd treft u in aanvulling hierop een document met de naam «concept-feitenrelaas»
over de kwaliteit van de sociaal medische beoordelingen. Dit concept-feitenrelaas
is een tussenstand met de informatie die op dat moment beschikbaar was. Op basis van
nadere analyse is nadien het eerste beeld ontstaan, zoals opgenomen in de Kamerbrief.
Op dit moment werkt UWV aan het zo compleet mogelijk in kaart brengen van de problematiek.
Uiterlijk in december is dat beschikbaar.

Vraag 15

Is er al een schaderaming gemaakt door het UWV? Zo ja, wat is de schatting? Zo nee,
waarom niet?

Antwoord 15

Op dit moment is het nog niet mogelijk om een totaal beeld van de kosten te geven.
Eerst moet er inzicht komen in de totale problematiek. Gezien de complexiteit en omvang
van de totale populatie is het voor UWV nu nog niet mogelijk om precies aan te wijzen
welke mensen benadeeld of bevoordeeld zijn en om welke bedragen het gaat. Ook is nog
onvoldoende in beeld of deze fouten later nog gecorrigeerd zijn, bijvoorbeeld omdat
betrokkenen bezwaar hebben aangetekend. UWV komt in november met een verbeterplan
voor zowel de correctie van gemaakte fouten als het op orde krijgen van de kwaliteit
van beoordelingen, inclusief tijdpad en meetbare doelstellingen. UWV werkt hier hard
aan en verwacht uiterlijk in december een compleet beeld te hebben.

Vraag 16

Hoe gaat u ervoor zorgen dat er een oplossing komt voor mensen die een te lage WIA-uitkering
ontvangen en mogelijk door een (forse) nabetaling in de knel komen met betrekking
tot eventuele zorg- en huurtoeslagen?

Antwoord 16

Zoals ik in mijn brief van 4 sept jl. heb aangegeven, is een eerste voorzichtige inschatting
van UWV dat op basis van de steekproeven het bij onjuistheden in ca. de helft van
de gevallen om een te hoge uitkering en in ca. de helft van de gevallen om een te
lage uitkering gaat. Het kan om kleine bedragen gaan, maar er zijn ook situaties aangetroffen
waar het om een aanzienlijk bedrag per maand gaat. UWV onderzoekt op dit moment om
welke mensen het precies gaat. Hierbij onderzoekt UWV de mogelijkheden om dit zorgvuldig
te doen met aandacht voor de menselijke maat en ook te bekijken wat de consequenties
zijn van een eventuele nabetaling voor bijvoorbeeld eerder ontvangen toeslagen, en
hoe hiermee om te gaan.

Vraag 17

Kunt u inzage geven in de gevolgen voor werkgevers waarvan werknemers ziek uit dienst
gegaan zijn voor onder andere de gedifferentieerde premies?

Antwoord 17

Op dit moment is het nog niet mogelijk om de gevolgen voor werkgevers in te schatten.
Eerst moet er inzicht komen in de totale problematiek. Gezien de complexiteit en omvang
van de totale populatie is het voor UWV nog niet mogelijk om precies aan te wijzen
welke mensen benadeeld of bevoordeeld zijn en om welke bedragen het gaat. Ook is nog
onvoldoende in beeld of deze fouten later nog gecorrigeerd zijn, bijvoorbeeld omdat
betrokkenen bezwaar hebben aangetekend.

UWV werkt hier hard om tot een compleet beeld te komen. Van daaruit is het mogelijk
om een inschatting te maken van de mogelijke gevolgen op de gedifferentieerde premies
voor werkgevers.

Vraag 18

Kunt u aangeven welke effecten en omvang van deze fouten, voortvloeiend uit de onjuiste
uitkeringsgegevens, hebben voor verzekeraars en pensioenfondsen? Zo ja, wilt u aangeven
wat deze effecten zijn? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 18

Zie hiervoor de beantwoording van vraag 17 over de gevolgen voor werkgevers. Dit geldt
ook voor verzekeraars en pensioenfondsen.

Vraag 19

Kunt u een beeld geven van de aard en omvang van de signalen inzake de kwaliteit van
de administratie die zijn ontvangen door de leiding van het UWV?

Antwoord 19

De documenten die hierop betrekking hebben zijn openbaar gemaakt in het kader van
het WOO-verzoek.

In de afgelopen jaren heeft UWV veel tijd en energie gestoken in het terugbrengen
van het aantal mensen dat te lang moest wachten op een WIA-beoordeling. Gelijktijdig
waren er al geruime tijd signalen dat de kwaliteit van het berekenen en vaststellen
van WIA-uitkeringen onder druk stond. Zoals aangegeven in de Kamerbrief van 4 september
jl. lijkt niet of beperkt opvolging te zijn gegeven aan de signalen uit de interne
rapportages. Hiervan werd de impact voor cliënten onvoldoende onderkend. Dit betreuren
UWV en ik ten zeerste. In het onafhankelijk onderzoek dat ik heb aangekondigd in de
Kamerbrief zal nader worden gekeken hoe de sturing (op kwaliteit), zowel intern UWV
als tussen SZW en UWV, in deze casus in de praktijk heeft gewerkt.

Vraag 20

Kunt u inzage geven in aantal, aard en omvang van rechtszaken die zijn aangespannen
tegen het UWV?

Antwoord 20

Vorig jaar waren er in totaal zo’n 7.000 (hoger) beroepsprocedures, waarvan ruim de
helft (3.750) over de WIA ging (4.500 over de gecombineerde arbeidsgeschiktheidswetten).
Ruim tweederde daarvan gaat over de mate van arbeidsgeschiktheid. De rest van de zaken
gaat over een verscheidenheid aan onderwerpen.

In 2023 zijn er door de divisie Sociaal Medische Zaken in totaal meer dan 142 duizend
beslissingen genomen, minder dan een op de vijf cliënten ging in bezwaar.

Hieronder een overzicht van (hoger) beroepsprocedures van de afgelopen jaren.

Beroepszaken

Totaal

WIA

Wajong

WAO

WAZ

2021

7311

3236

502

211

24

2022

5868

2860

406

172

7

2023

5491

3017

421

123

10

2024

4280

2467

310

105

3

Hoger Beroep

Totaal

WIA

Wajong

WAO

WAZ

2021

1830

918

133

96

7

2022

1786

848

175

77

4

2023

1549

733

171

62

5

2024

903

435

111

41

1

Vraag 21

Kunt u deze vragen een voor een beantwoorden?

Antwoord 21

Ja