Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Van Houwelingen over het Volkskrant-artikel ‘AIVD en MIVD rekruteerden journalisten als agent, ‘ondermijning geloofwaardigheid’ van het vak’

Antwoord van Minister Brekelmans (Defensie), mede namens de Minister van Binnenlandse
Zaken en Koninkrijksrelaties (ontvangen 14 augustus 2024).

Vraag 1

Bent u bekend met het volgende artikel in de Volkskrant «AIVD en MIVD rekruteerden
journalisten als agent, «ondermijning geloofwaardigheid» van het vak»?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2, 3 en 10

Is de bewering in de Volkskrant, dat de AIVD en MIVD journalisten rekruteerden als
agent, correct? Zo nee, waarom niet?

Worden er, op dit moment, nog steeds journalisten gerekruteerd door de AIVD of MIVD?

Waarom rekruteren Nederlandse inlichtingendiensten journalisten in Nederland?

Antwoord 2, 3 en 10

Op grond van artikel 41 van de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2017
(Wiv 2017) hebben de diensten de mogelijkheid tot het inzetten van agenten. Een agent
is een natuurlijk persoon die weloverwogen door de diensten wordt ingezet en aangestuurd
om gericht informatie te verzamelen die voor de taakuitvoering van de diensten van
belang is. De diensten kunnen hiervoor in beginsel eenieder benaderen, dus ook journalisten.
Het kan namelijk zijn dat alleen een journalist over informatie beschikt of kan beschikken
die van belang is voor een onderzoek van de diensten en derhalve van belang is voor
de bescherming van de nationale veiligheid. Er zal vanwege de positie van de journalist
(geheimhouder) altijd worden afgewogen of deze informatie niet op een andere wijze
verkregen kan worden. Zo wordt bezien of dat noodzakelijk, subsidiair, proportioneel
en zo gericht mogelijk is.

Voor journalisten wordt – net als voor een aantal andere maatschappelijke functies
en verschoningsgerechtigden – apart beleid met extra waarborgen gehanteerd. De bevindingen
in de CTIVD-rapporten laten zien dat de diensten aandacht hebben voor de specifieke
omstandigheden en bijbehorende extra waarborgen die nodig zijn bij het inzetten van
journalisten als agent. De aanbevelingen die de CTIVD heeft gedaan worden overgenomen.

Vraag 4, 5, 6, 7, 8 en 9

Hoeveel journalisten worden er, gemiddeld, op jaarbasis gerekruteerd door de AIVD?

Hoeveel journalisten worden er, gemiddeld, op jaarbasis gerekruteerd door de MIVD?

Hoeveel journalisten werken op dit moment (deels) voor de AIVD?

Hoeveel van de door Nederlandse inlichtingendiensten gerekruteerde journalisten werken
in het buitenland?

Antwoord 4, 5, 6, 7, 8 en 9

Gelet op de wettelijke plicht tot geheimhouding wordt in het openbaar niet ingegaan
op de bronnen, het actuele kennisniveau en de modus operandi van de diensten.

Bronbescherming is een van de hoogste prioriteiten van de diensten, en is ook van
toepassing op de inzet van agenten. Voor de veiligheid van agenten doen wij geen uitspraken
over aantallen. De diensten kunnen hun wettelijke taak uitsluitend binnen een zekere
mate van geheimhouding effectief uitoefenen. Het geven van inzicht daarin gaat ten
koste van het goed functioneren van de diensten en daarmee ten koste van de bescherming
van de nationale veiligheid.

Vraag 11

Bent u het eens met de bewering van Thomas Bruning, secretaris van de Nederlandse
Vereniging van Journalisten, dat het inzetten van verslaggevers door geheime diensten
«zeer kwalijk» is? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 11

Het kan noodzakelijk zijn voor de bescherming van de nationale veiligheid om een journalist
op grond van artikel 41 van de Wiv 2017 in te zetten als agent.

De bevindingen in de rapporten laten zien dat de diensten aandacht hebben voor de
specifieke omstandigheden en bijbehorende extra waarborgen die nodig zijn bij het
inzetten van journalisten als agent. Wij achten het daarnaast van belang te benadrukken
dat agenten altijd op basis van vrijwilligheid samen met de diensten werken. De Commissie
van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) heeft in haar onderzoeken
ook geen aanleiding gevonden om te veronderstellen dat de inzet van de betreffende
journalisten niet vrijwillig heeft plaatsgevonden.

Vraag 12 en 13

Bent u van mening dat het in het publiek belang is te weten welke journalisten in
Nederland (deels) werken voor Nederlandse inlichtingendiensten? Zo nee, waarom niet?

Kunt u de Tweede Kamer een lijst doen toekomen met de namen van journalisten die werkzaam
zijn in Nederland en (deels) werken voor Nederlandse inlichtingendiensten? Zo nee,
waarom niet?

Antwoord 12 en 13

Nee. De diensthoofden zijn, conform artikel 23 van de Wiv 2017, verantwoordelijk voor
de geheimhouding van hun bronnen en de veiligheid van agenten. Het delen van een dergelijke
lijst zou die geheimhouding schenden en de veiligheid van de agent in gevaar kunnen
brengen. Daarnaast is bronbescherming een van de hoogste prioriteiten van de diensten.
Dit is intrinsiek ingebed in de gehele organisatie. Dit is daarom ook in de praktijk
van toepassing op alle agenten binnen de AIVD en MIVD, waaronder journalisten. De
CTIVD bevestigt in beide rapporten dat de werkwijze van de diensten is gericht op
geheimhouding van de identiteit van de (journalist als) agent door middel van interne
maatregelen.

Vraag 14

Kunt u de bovenstaande vragen afzonderlijk en binnen de gebruikelijke termijn van
drie weken beantwoorden?

Antwoord 14

De vragen zijn zo snel als mogelijk beantwoord. Gelet op de aard van de vragen zijn
sommige vragen gezamenlijk beantwoord.