Verslag van een schriftelijk overleg : Antwoorden op vragen commissie over de bestuursafspraak Friese Taal en Cultuur 2024-2028 (Kamerstuk 36410-VII-107)

Nr. 117
VERSLAG VAN EEN SCHRIFTELIJK OVERLEG

Vastgesteld 28 juni 2024

De vaste commissie voor Binnenlandse Zaken heeft een aantal vragen en opmerkingen
voorgelegd aan de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties over:

– de brief van 8 april 2024 inzake Bestuursafspraak Friese Taal en Cultuur 2024–2028
(Kamerstuk 36 410 VII, nr. 107),

– de brief van 19 februari 2024 inzake de Kabinetsreactie op het zevende evaluatierapport
over Nederland inzake het Europees Handvest voor regionale talen en talen van minderheden
en het vierde advies over Nederland inzake het Kaderverdrag voor de bescherming van
nationale minderheden van de Raad van Europa (Kamerstuk 36 410 VII, nr. 89) en

– de brief van 27 december 2024 inzake het Werkprogramma DINGtiid 2024–2025 (Kamerstuk
33 335, nr. 20)

De vragen en opmerkingen zijn op 26 april 2024 aan de Minister van Binnenlandse Zaken
en Koninkrijksrelaties voorgelegd. Bij brief van 28 juni 2024 zijn de vragen beantwoord.

De fungerend voorzitter van de commissie, De Groot

Adjunct-griffier van de commissie, Kling

Vragen en opmerkingen vanuit de fracties en Antwoord / reactie van de Minister Fries
in de rechtspraak

De leden van de GroenLinks-PvdA-fractie en de leden van de D66-fractie hebben zorgen
over de achteruitgang van de positie van het Fries in de rechtspraak. Deze leden vragen
de Minister of de situatie van het Fries in de rechtspraak, 73 jaar na Kneppelfreed,
niet al lang had moeten worden opgelost. Deelt de Minister de opvatting dat het recht
om Fries te spreken in de rechtspraak op dit moment onvoldoende geborgd is, gezien
het aantal incidenten van mensen die niet volledig van dat recht gebruik kunnen maken
ter zitting? Zo ja, wat is volgens de Minister de oorzaak hiervan?

De leden van de GroenLinks-PvdA-fractie vragen wat de Minister gaat doen om bij de
in de BFTK genoemde gesprekken met de Raad voor de Rechtspraak erop aan te dringen
dat het recht om Fries te spreken in de rechtszaal wordt geborgd?

Ook de leden van de D66-fractie vragen of de Minister bereid is om bij de in de BFTK
genoemde gesprekken met de Raad voor de Rechtspraak eropaan te dringen dat zij zorg
dienen te dragen voor het recht van de Friezen om Fries te spreken, ook in de rechtspraak?

De inzet van het kabinet is om het gebruik van de Friese taal te stimuleren en te
faciliteren in de Rechtspraak. Ook de besturen van de rechtbank Noord-Nederland en
het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden vinden het voor de toegankelijkheid en de kwaliteit
van de rechtspleging belangrijk dat de inwoners van de provincie Fryslân in hun provincie
hun wettelijke recht om in de Friese taal kunnen procederen ook kunnen effectueren.

Het kabinet betreurt het als er incidenten plaatsvinden waarin procesdeelnemers niet
volledig gebruik hebben kunnen maken van hun recht om op de mondelinge behandeling
Fries te spreken. Het kabinet krijgt echter vanuit de Rechtspraak signalen dat bij
incidenten die de media halen herhaaldelijk nuances ontbreken. Hierdoor doet de berichtgeving
geen recht aan de feitelijke situatie.1 Mede gelet op deze signalen vanuit de Rechtspraak kan het kabinet op grond van die
incidenten niet de conclusie trekken dat het recht om Fries te spreken in de Rechtspraak
op dit moment onvoldoende geborgd is. Het is uiteraard wel de inzet om incidenten
waarin procesdeelnemers niet volledig gebruik kunnen maken van hun recht om Fries
te spreken te onderzoeken en te voorkomen.

Mede hierom kijken zowel het kabinet als de gerechten naar mogelijkheden om het Fries
in het rechtsverkeer verder te borgen. In de afgelopen periode hebben de rechtbank
Noord-Nederland en het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden in dat kader concrete stappen
gezet. Daarbij wordt verwezen naar een overzicht met maatregelen van die gerechten
dat als bijlage is toegevoegd aan de Bestjoersôfspraak Fryske Taal en Kultuer 2024–2028.2
3 Met DINGtiid hebben de gerechten de afspraak gemaakt een werkgroep te starten om
te bezien of en hoe het spreken van het Fries tijdens een zitting verder gefaciliteerd
en/of onder de aandacht gebracht kan worden. Ook het kabinet onderzoekt in samenspraak
met de gerechten of en zo ja, welke verdere maatregelen kunnen worden genomen om het
gebruik van Fries verder te bevorderen, ook met het oog op de uitvoering van de motie
van de leden Tjeerd de Groot en Meulenkamp.4

Het kabinet heeft het belang van het recht om Fries te spreken extra onder de aandacht
gebracht van de Raad voor de rechtspraak. Ook de rechtbank en het gerechtshof hebben
hier aandacht voor. Zowel binnen de rechtbank, locatie Leeuwarden, als binnen het
gerechtshof, locatie Leeuwarden, is een interne actie/werkgroep gestart die tot doel
heeft ervaringen te delen en knelpunten op te lossen met betrekking tot het gebruik
van de Friese taal tijdens de zitting. Het is uiteindelijk aan de individuele rechter
om de orde op de zitting te bepalen. Daarin kunnen de gerechten niet treden.

De leden van de GroenLinks-PvdA-fractie vragen hoe de Minister de aangenomen Kamermotie
om concrete maatregelen te nemen om het Fries in het rechtsverkeer in Fryslân te bevorderen,
gaat uitvoeren. Ook de leden van de D66-fractie vragen, indien de gesprekken met de
Raad voor de rechtspraak niet tot significante verbetering leiden, hoe de Minister
dan van plan is uitvoering te geven aan de motie van de leden Tjeerd de Groot en Meulenkamp
over concrete maatregelen om het Fries in het rechtsverkeer in Fryslân te bevorderen
(Kamerstuk 36 410 VII, nr. 94)?

Het kabinet heeft de uitvoering van de motie ter hand genomen. In overleg met de rechtbank
Noord-Nederland en het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden wordt onderzocht of en zo ja,
welke maatregelen kunnen worden genomen om het gebruik van Fries verder te bevorderen,
in aanvulling op de maatregelen die deze gerechten al hebben genomen en gaan nemen.
Daarnaast zal het kabinet in navolging van de motie verkennen of wet- en regelgeving
geactualiseerd dient te worden om het Fries in het rechtsverkeer te bevorderen, en
op welke wijze Friestalige zaken kunnen worden gecentreerd in de locatie Leeuwarden.
DINGtiid heeft aangegeven dit onderwerp te betrekken in haar verkenning naar Fries
in het recht zoals beschreven in het werkprogramma DINGtiid 2024/20255. Hierover wordt uw Kamer naar verwachting na het zomerreces geïnformeerd aan de hand
van de tussentijdse update van het werkprogramma 2024/2025. Het kabinet zal die verkenning
betrekken bij de uitvoering van de motie. Het streven is uw Kamer daarover in het
najaar nader te informeren.

Voor de leden van de SP-fractie is de goede beschikbaarheid en de mogelijkheid van
het spreken van de Friese taal van groot belang. Recente berichtgeving hierover richting
hun kant geeft de indruk dat dit nog niet duurzaam is gewaarborgd op het moment. Zo
werd recent ook duidelijk dat bij de Rechtbank in Leeuwarden de verdachte zich niet
in het Fries mocht verdedigen, maar dit slechts in het slotbetoog mocht doen, terwijl
een Friese tolk in de zaal aanwezig was. Dit terwijl er ook een motie is aangenomen
waarin het kabinet wordt verzocht dit wel te borgen, namelijk de motie van de leden
Kwint en Van Nispen over garanderen dat het kunnen spreken van de Friese taal in de
rechtbank geborgd is (Kamerstuk 36 200 VII, nr. 136). Op welke manier gaat het kabinet ervoor zorgen dat deze motie duurzaam wordt opgevolgd
en de Friese Taal te allen tijde in de rechtszaal een mogelijkheid blijft?

Het kabinet verwijst naar de beantwoording van vraag 1.

Zorgplicht voor het Fries

De leden van de GroenLinks-PvdA-fractie en de leden van de D66-fractie hebben een
vraag over het verder uitwerken van de wettelijke zorgplicht en verantwoordelijkheid
voor de Friese taal en cultuur door een commissie (Kamerstuk 36 200 VII, nr. 128). Is de Minister, zo vragen deze leden, bereid om zo snel als mogelijk na de totstandkoming
van het advies, en in ieder geval voor 2025, de Kamer te informeren over de vervolgstappen
die genomen zullen worden ter verdere uitwerking van de wettelijke zorgplicht en verantwoordelijkheid
voor de Friese taal en cultuur.

DINGtiid is momenteel n.a.v. de motie Bevers en Van der Molen (Kamerstuk 36 200 VII, nr. 132) bezig met het schrijven van een advies over de samenstelling en invulling van de
landelijke commissie Frysk. In overleg met DINGtiid is reeds overeengekomen dat het
wenselijk is om de landelijke commissie te laten bestaan uit een vaste kern en daarnaast
uit individuele onafhankelijke experts die, afhankelijk van het te bespreken onderwerp,
uitgenodigd worden om deel te nemen aan de commissie.

Zoals eerder aangegeven lijkt het mij bij uitstek een opgave voor deze landelijke
commissie om te onderzoeken hoe de wettelijke zorgplicht en verantwoordelijkheid voor
de Friese taal en cultuur verder kan worden uitgewerkt. Het advies van DINGtiid m.b.t.
de landelijke commissie wordt momenteel verwacht in september 2024. N.a.v. dit advies
zal de Tweede Kamer nog voor 2025 op de hoogte worden gebracht over de nodige vervolgstappen.

Monitoring van het Fries

De leden van de VVD-fractie onderstrepen het behouden en stimuleren van de Friese
taal en de gestelde doelstellingen. Daarom vragen deze leden de Minister ook of in
de voortgangsrapportage zal worden stilgestaan bij de effecten van de nieuwe (en nog
geldende) maatregelen en de doelmatigheid en doeltreffendheid van de maatregelen.
Zij blijven graag actief betrokken bij de voortgang van de Bestuursafspraak.

Dit kabinet onderschrijft het belang van een goede monitoring van de effecten van
de nieuwe (en nog geldende) maatregelen zoals vastgelegd in de BFTK 2024–2028. Echter
staat de voortgangsrapportage gepland voor de zomer van 2026. Dit zal naar verwachting
te kort dag zijn om daadwerkelijk meetbare effecten van de genomen maatregelen waar
te nemen. Allereerst is er tijd nodig voor de implementatie van de maatregelen. Zo
is dit kabinet momenteel bezig met o.a. het convenant voor de Bachelor Fries. Ook
de Provincie is druk bezig met het aanstellen van de meertaligheidscoordinatoren.
Ook na implementatie zal het naar verwachting nog even duren voor een daadwerkelijk
effect meetbaar is.

Dit betekent uiteraard niet dat Rijk en Provincie in de tussentijd niet scherp zullen
monitoren op de uitvoering van de maatregelen. In de BFTK 2024–2028 staat opgenomen
dat de monitoring van deze bestuurafspraak zal plaatsvinden aan de hand van een tweejaarlijks
overleg tussen Rijk en Provincie. Ook DINGtiid zal hierbij geraadpleegd worden. Gedurende
dit overleg bespreken partijen de voortgang van de uitvoering van de afspraken en
(na de voortgangsrapportage) ook het effect van deze afspraken op de vitaliteit van
het Fries. Hierbij wordt gekeken naar de negen pijlers van het taalvitaliteitsmodel
van UNESCO, zoals omschreven in hoofdstuk 1 van de BFTK. Voor cijfers zal vooralsnog
gekeken worden naar de Fryske Taalatlas. Deze taalatlas wordt iedere vier jaar uitgebracht.

Europees Handvest

De leden van de CDA-fractie willen graag aanstippen dat er recent een motie is aangenomen
over het feit dat Nederland het Papiaments heeft aangemeld voor deel III van het Europees
Handvest regionale talen, met onderdelen waarvoor het Fries niet is aangemeld. In
die motie werd beargumenteerd dat het voor de positionering van het Fries van belang
kan zijn om inzicht te krijgen of en welke meerwaarde ook aanmelding van het Fries
voor deze onderdelen heeft. Deze leden zijn benieuwd of de Minister kan voorzien in
een tijdpad met betrekking tot het bezien welke voor- en nadelen het heeft om het
Fries aan te melden voor deel III van het Europees Handvest regionale talen met vergelijkbare
rechten als het Papiaments. Zij stellen dezelfde vraag over de mogelijkheid voor een
planning met betrekking tot het inzichtelijk maken van eventuele voorbereiding en
mogelijk te zetten stappen bij aanmelding hiervoor.

Bij de appreciatie van de motie van Van Dijk is aangegeven dat erkenning van een taal
onder deel drie van het Europees Handvest voor regionale talen en talen van minderheden
plaatsvindt op basis van bestaande wet- en regelgeving. Dat er voor het Papiaments
en het Fries verschillende bepalingen zijn toegepast is het gevolg van verschillen
tussen bestaande wet- en regelgeving voor het Fries in Fryslân en voor het Papiaments
op Bonaire.

Wel kan het zo zijn dat er sinds de erkenning van het Fries a.d.h.v. de verhoogde
ambitie in deze en voorgaande bestuursafspraken nieuwe wet- en regelgeving is ontstaan
die het toepassen van nieuw bepalingen mogelijk maakt. Aangegeven is daarom dat er
gekeken zal worden naar de nieuwe wet- en regelgeving sinds de erkenning van het Fries
in 1994 om te verkennen of het mogelijk is om op basis van deze nieuwe wet- en regelgeving
aanvullende artikelen onder het Europees Handvest toe te passen. Planning is om dit
najaar te starten met de verkenning. De bevindingen die voortkomen uit deze verkenning
zullen uiterlijk eind 2024 met de Kamer gedeeld worden.

Fries in het primair en voortgezet onderwijs

De leden van de VVD-fractie lezen dat er structureel 1,4 miljoen euro wordt vrijgemaakt
voor het optimaliseren van het Friese onderwijs. Zij achten goed Fries onderwijs cruciaal
voor het ontwikkelen van de Friese taal en willen de Minister vragen of hij nader
in kan gaan op de besteding van deze middelen.

Er komen vanaf dit jaar structurele middelen van € 1,4 miljoen vrij naar aanleiding
van het amendement van het lid Van der Molen.6 Deze extra middelen zijn ten behoeve van leraren Fries in het primair- en voortgezet
onderwijs. Voldoende gekwalificeerd personeel met kennis van de Friese taal en cultuur
is van essentieel belang voor het aanbieden van volwaardig Fries onderwijs. Momenteel
is er sprake van een lerarentekort waardoor niet alle leerlingen in Fryslân de kans
krijgen om Fries te leren.

Om de structurele middelen te verstrekken in lijn met de wens van de Kamer, moeten
de middelen mét afspraken worden uitgekeerd aan de provincie Fryslân. In 2024 zijn
de middelen beschikbaar gesteld aan de provincie Fryslân via een Decentralisatie Uitkering,
zoals vermeld in de meicirculaire van het Provinciefonds.7 Hoe de middelen in 2025 en verder aan de provincie Fryslân worden uitgekeerd, wordt
nog bezien.

Door de komende jaren te investeren in leraren Fries, krijgen meer leerlingen de kans
om Fries te leren. Hiermee wordt het voortbestaan van de Friese taal en cultuur gewaarborgd.

Ook de leden van de SP-fractie zijn enthousiast over het feit dat de motie Beckerman
c.s. om het Friese taalonderwijs in het primair en voortgezet onderwijs in Fryslân
blijvend te stimuleren (Kamerstuk
36 410 VII, nr. 99) is aangenomen. Zij willen de Minister vragen naar de plannen waarin uitvoering wordt
gegeven aan deze motie en zo mogelijk een tijdslijn waarin deze plannen worden gerealiseerd.

Allereerst is het belangrijk om aan te geven dat scholen in de provincie Fryslân onderwijs
in de Friese taal moeten geven conform de Wet op het Primair Onderwijs, de Wet op
het Voorgezet Onderwijs 2020 en de Wet op de expertisecentra. De Inspectie van het
Onderwijs ziet toe op het onderwijsaanbod Fries. Vanuit deze wettelijke positie zien
het Rijk en de provincie Fryslân het stimuleren van het Friese taalonderwijs als continue
opdracht.

Zoals opgenomen in de nieuwe Bestjoersôfspraak Fryske taal en kultuer 2024–2028 wordt
de komende periode op het gebied van onderwijs veel in gang gezet en gecontinueerd.
Zo worden de kerndoelen en eindtermen Fries gedurende de looptijd van de nieuwe bestuursafspraak
geactualiseerd en komen er vanaf dit jaar structurele middelen vanuit het Rijk vrij
voor leraren Fries primair en voortgezet onderwijs. Dit zijn belangrijke ontwikkelingen
die bijdragen aan het stimuleren van het Friese taalonderwijs.

Kerndoelen en eindtermen

Sinds 2014 heeft de provincie Fryslân de verantwoordelijkheid voor het Friese onderwijs
en daarmee ook de kerndoelen Fries. Onderwijsorganisatie Cedin voert in opdracht van
de provincie de bijstelling van de kerndoelen Fries uit. Het herzieningstraject kent
eenzelfde proces als de landelijke curriculumherziening. Dit voorjaar zijn de conceptkerndoelen
voor het leergebied Friese taal en cultuur opgeleverd.8
9 De conceptkerndoelen Fries vertonen veel overeenkomsten met de conceptkerndoelen
Nederlands en lopen gelijk qua tijdspad en ontwikkeling. De conceptkerndoelen leggen
meer de verbinding met de Friese cultuur, taalbewustzijn en nieuwe inzichten rondom
meertaligheid. De conceptkerndoelen zijn ambitieus maar bieden ruimte voor niveauverschillen
passend bij de achtergrond van de leerling. Scholen dienen die kerndoelen integraal
aan te bieden binnen hun onderwijsaanbod. Dat biedt kansen om tot kwalitatief goed
Fries onderwijs te komen.

Op dit moment worden de conceptkerndoelen beproefd op scholen en hierna verder aangescherpt.
De gedeputeerde staten van Fryslân stellen uiteindelijk de kerndoelen vast met goedkeuring
van de Minister en deze kerndoelen worden vervolgens verankerd in provinciale wet-
en regelgeving. Op basis van de definitieve kerndoelen wordt nieuw lesmateriaal ontwikkeld.
Hier zijn in 2023 extra middelen voor beschikbaar gesteld vanuit het Rijk. Er moet
nog worden besloten wanneer scholen met de nieuwe kerndoelen gaan werken, waaronder
ook het Fries. Dit is afhankelijk van de voorbereidingstijd die scholen en ondersteuners
van scholen nodig hebben om het nieuwe curriculum te implementeren. Dit wordt momenteel
onderzocht.

Ook wordt het conceptexamenprogramma met daarin de eindtermen voor het Fries op dit
moment bijgesteld door SLO en na de zomer van 2024 opgeleverd. Vervolgens worden voor
de vakken met een centraal examen, waaronder ook het Fries, syllabi ontwikkeld door
het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Deze syllabi zijn nodig voor nieuwe examens.
Dit kost één schooljaar. Parallel daaraan bereidt SLO de fase van beproeven voor in
samenwerking met CvTE en Stichting Cito en in afstemming met in elk geval de vakverenigingen.
In het begin van schooljaar 2025–2026 kan de fase van beproeven van start gaan. Als
er veel verandert in de examenprogramma’s en/of de examens, is er meer tijd nodig
om ze te beproeven in de praktijk. Dat verschilt per vak en per leerweg/schoolsoort
(vmbo/havo/vwo). Per vak zal daarvoor een impactanalyse gemaakt worden. De nieuwe
kerndoelen en eindtermen betekenen een impuls voor het Friese onderwijs.

Leraren Fries

De komende jaren wordt er ook geïnvesteerd in leraren Fries in het primair en voortgezet
onderwijs ter bevordering van het Friese onderwijs. Zie voor de invulling en besteding
van deze middelen het antwoord op vraag 7.

Tresoar

De leden van de GroenLinks-PvdA-fractie zijn blij met het opnemen van afspraken in
de BFTK over de financiële steun voor Tresoar in lijn met de motie van de leden Bevers
en Van der Molen over borging van het duurzaam behoud van Tresoar en de bestaande
financiële bijdrage (Kamerstuk 36 200 VII, nr. 133). Deze leden vragen of de Minister de mening deelt dat er niet alleen voor de financiën,
maar ook voor de vorm van Tresoar een oplossing dient te worden gevonden voor duurzaam
behoud van de organisatie. Zo ja, aan welke oplossing denkt de Minister? Zo nee, waarom
niet?

Ook de leden van de D66-fractie zijn de Minister erkentelijk voor het opnemen van
afspraken in de BFTK over de financiële steun voor Tresoar in lijn met de motie van
de leden Bevers en Van der Molen over borging van het duurzaam behoud van Tresoar
en de bestaande financiële bijdrage (Kamerstuk 36 200 VII, nr. 133). De leden vragen of de Minister, in lijn met de motie, onderstreept dat er niet
alleen voor de financiën, maar ook voor de vorm van Tresoar een oplossing dient te
worden gevonden voor duurzaam behoud van de organisatie.

De Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap is het met de leden van GroenLinks-PvdA
en D66 eens dat een stabiele toekomst van Tresoar meer vraagt dan alleen financiële
ondersteuning. Het is belangrijk dat Tresoar, ook na uittreding van de Minister van
OCW uit de gemeenschappelijke regeling Tresoar, een robuuste organisatievorm kent
waarbij sprake is van een stabiel en zo breed mogelijk samengesteld bestuur waarin
alle taken die Tresoar vervult afdoende vertegenwoordigd zijn. De Staatssecretaris
van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, de Provincie Friesland en Tresoar zijn momenteel
in gesprek over hoe dit het beste kan worden vormgegeven. De Staatssecretaris zal
uw Kamer te zijner tijd informeren over de voortgang van dit gesprek.