Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Sjoerdsma over het bericht 'Nederland blijft Israel F-35 onderdelen leveren ondanks waarschuwing schending oorlogsrecht'

Antwoord van Minister Schreinemacher (Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking)
en van Minister Bruins Slot (Buitenlandse Zaken) (ontvangen 23 november 2023).

Inleiding

Bijgevoegd bij deze beantwoording vindt u twee documenten die deel uitmaken van het
besluitvormingsproces om niet in te grijpen in de werking van de Regeling Algemene
vergunning NL009 die ziet op de doorlevering van Amerikaanse F-35-onderdelen. Het
betreft twee nota’s waarin de integrale advisering ten behoeve van besluitvorming
is uitgewerkt. Deze nota’s volgen elkaar op waarbij de tweede nota (d.d. 15 november)
aanvullingen, en verduidelijkingen van de eerste (d.d. 19 oktober) bevat en de basis
vormt voor het genomen besluit. Daarnaast vindt u in de bijlages een informatienota
van de Directie Juridische Zaken over internationaalrechtelijke aspecten van het gewapend
conflict tussen Hamas en Israël en een door ons gevraagde juridische appreciatie van
een uitspraak van Hoge Vertegenwoordiger van de Unie voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid
Borrell. In de openbaarmaking van deze stukken is een zo groot mogelijke mate van
transparantie betracht, waardoor u de juridische elementen aantreft evenals andere
elementen die hebben bijgedragen aan de brede afweging die ten grondslag ligt aan
het genomen besluit.

Tot slot bieden wij excuses aan voor de late verzending. De aard van de vragen vereiste
brede afstemming waardoor meer tijd nodig was voor een zorgvuldige beantwoording.

Vraag 1

Klopt het dat dit kabinet goedkeuring heeft gegeven voor de levering van F-35 onderdelen
aan Israël mid-oktober?1

Antwoord 1

Het kabinet heeft na het uitbreken van de oorlog in Gaza geen besluit genomen om onderdelen
aan Israël te leveren. Er is besloten niet in te grijpen op een bestaande regeling
die in het kader van Nederlandse deelname aan het F-35-programma is ingeroepen. Middels
deze regeling worden onderdelen die in Amerikaans eigendom zijn vanuit het European Regional Warehouse in Woensdrecht doorgeleverd naar gebruikers van de F-35, waaronder Israël.

Vraag 2

Klopt het dat de Ministers van Buitenlandse Zaken en Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking
deze goedkeuring hebben gegeven, ondanks de ambtelijke waarschuwingen dat hiermee
mogelijk «ernstige schendingen van het humanitaire oorlogsrecht» worden begaan? Zo
ja, kunt u aangeven waarom u deze waarschuwingen hebt genegeerd?

Antwoord 2

De ambtelijke advisering betrof de vraag of het kabinet middels ingrijpen in de werking
van de Regeling Algemene vergunning NL009 de doorlevering van de F-35-onderdelen via
het European Regional Warehouse aan Israël kan en wil stopzetten.

Er is besloten niet in te grijpen in de werking van de Regeling Algemene vergunning
NL009. Het kabinet is niet gehouden om de doorlevering van Amerikaanse F-35-goederen
onder de algemene vergunning NL009 per individueel geval te toetsen aan de criteria
van het Europees wapenexportbeleid, zoals bij een individuele vergunningaanvraag.

Dit besluit is genomen op basis van een integrale buitenlandpolitieke en veiligheidsafweging.

De F-35 is van groot belang voor Israël om te kunnen reageren op een mogelijke regionale
escalatie van het conflict (dreigingen vanuit onder andere Iran, Syrië, Hezbollah)
en heeft daarbij een afschrikwekkende werking in deze dreiging voor het voortbestaan
van Israël. Door doorlevering van F-35-onderdelen aan Israël via het European Regional Warehouse te stoppen zouden beperkingen worden opgelegd aan de mogelijkheid van Israël de toestellen
in het kader van deze regionale dreigingen in te zetten. Alles afwegende is dit een
ongewenst signaal aan Israël en de landen in de regio.

In algemene zin geldt dat het complex is om een oordeel te vormen over de naleving
van het humanitair oorlogsrecht in relatie tot concrete gevechtshandelingen zoals
bombardementen. Dit geldt ook voor specifieke inzet van de F-35. In het ambtelijk
advies is het risico op gebruik van Israëlische F-35-toestellen bij ernstige schendingen
van het humanitair oorlogsrecht meegenomen.

Op basis van huidige informatie over de Israëlische F-35-inzet kan niet worden vastgesteld
dat de F-35’s bij ernstige schendingen van het humanitair oorlogsrecht zijn betrokken.

Daarnaast geeft Nederland via het European Regional Warehouse in Woensdrecht invulling aan langlopende afspraken binnen het F-35-programma die
toezien op betrouwbare doorlevering van onderdelen die in Amerikaans eigendom zijn
aan alle partners binnen het programma. Direct ingrijpen in de werking van de Regeling
Algemene vergunning NL009 is waarschijnlijk mogelijk op basis van artikel 8 van die
regeling, maar zou het ongewenste gevolg hebben dat de doorlevering van F-35-onderdelen
naar alle F-35 partnerlanden die gebruik maken van het European Regional Warehouse aan een individuele vergunning wordt onderworpen. Het stopzetten van deze leveranties
via ingrijpen op de Regeling algemene vergunning NL009 zou afbreuk doen aan de verwachtingen
van alle F-35-partners en het belang een betrouwbare bondgenoot te zijn. Het zou ook
een negatieve weerslag hebben op het Nederlandse aandeel in het F-35-programma omdat
de positie van het European Regional Warehouse ter discussie zal komen te staan. Dit zal de inzetbaarheid van de Nederlandse F-35-vloot
negatief beïnvloeden en kan gevolgen hebben voor de F-35-motorenonderhoudsfaciliteit
die ook in Woensdrecht gesitueerd is. Het kan ook negatieve gevolgen hebben voor de
deelname van Nederlandse bedrijven in het F-35-programma.

Voor de kabinetspositie ten aanzien van het bestaansrecht van Israël, het recht van
Israël op zelfverdediging en het belang van naleving van het internationaal recht
en het humanitair oorlogsrecht verwijzen wij u naar de beantwoording van het kabinet
van het Schriftelijk Overleg Israël en de Palestijnse Gebieden (Kamerstuk 2023 D,
nr. 46550)

Tot slot is op het moment niet duidelijk of Nederland in de context van afspraken
over het F-35-programma de mogelijkheid heeft om in te grijpen in de doorlevering
van goederen die in Amerikaans eigendom zijn vanuit het European Regional Warehouse naar Israël. Het kabinet doet op het moment nader onderzoek.

Vraag 3

Had Nederland op dat moment al aanwijzingen dat Israël mogelijk schendingen van het
internationaal recht had begaan, in het bijzonder door middel van de inzet van F-35s?

Antwoord 3

Voor de positie van het kabinet ten aanzien van de verplichtingen van Israël onder
het internationaal recht verwijzen wij kortheidshalve naar de brief van het kabinet
bij de beantwoording van het Schriftelijk Overleg Israël/ Palestijnse Gebieden (Kamerstuk
2023 D, nr. 46550).

In algemene zin geldt dat het zeer complex is om een oordeel te vormen over de naleving
van het humanitair oorlogsrecht in relatie tot concrete gevechtshandelingen zoals
bombardementen. De reden is dat de benodigde specifieke informatie over de omstandigheden
en afwegingen daartoe op dit moment ontbreekt. Daarnaast is er in te beperkte mate
informatie over de wijze van oorlogsvoering van Hamas en hun infrastructuur in Gaza.
Dit geldt ook voor specifieke inzet van de F-35. Op basis van huidige informatie over
de Israëlische F-35-inzet kan niet worden vastgesteld dat de F-35’s bij ernstige schendingen
van het humanitair oorlogsrecht zijn betrokken.

Vraag 4

Waarom hebt u de Tweede Kamer niet geïnformeerd over dit besluit, gezien de zwaarwegende
ambtelijke waarschuwingen en het karakter van de levering?

Antwoord 4

Er is na het uitbreken van de oorlog in Gaza geen besluit genomen om onderdelen aan
Israël te leveren. Er is besloten om niet in te grijpen op een bestaande regeling
die in het kader van Nederlandse deelname aan het F-35-programma is ingeroepen. Middels
deze regeling worden onderdelen die in Amerikaans eigendom zijn vanuit het European Regional Warehouse in Woensdrecht gedistribueerd naar gebruikers van de F-35, waaronder Israël.

Overigens wordt uw Kamer middels het jaarrapport exportcontrole strategische goederen
geïnformeerd over de transacties onder de Regeling algemene vergunning NL009. Daarbij
wordt ook aangegeven dat er transacties plaatsvinden naar Israël. Uw Kamer heeft dit
rapport het meest recent in september 2023 ontvangen (Kamerstuk 2023D38918).

Vraag 5

Bent u bereid de levering van deze onderdelen te staken om te voorkomen dat Nederland
medeplichtig wordt aan schendingen van het oorlogsrecht? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 5

Nee, zie het antwoord op vraag 2.

Vraag 6

Wilt u, conform artikel 68 Grondwet, alle juridische adviezen die u hebt ontvangen
over (mogelijke) schendingen van het internationaal recht door Israël sinds 7 oktober
2023 uiterlijk donderdag 9 november 2023 aan de Tweede Kamer doen toekomen?

Antwoord 6

Om zo transparant mogelijk aan uw verzoek tegemoet te komen geven we u de volledige
nota’s waarin u de juridische elementen aantreft evenals de andere elementen die hebben
bijgedragen aan de brede afweging die ten grondslag ligt aan het genomen besluit.

Advisering over het internationaal recht vindt zowel mondeling als schriftelijk plaats.
Sinds 7 oktober 2023 is er op diverse momenten mondeling overleg geweest over internationaalrechtelijke
aspecten van het gewapend conflict tussen Hamas en Israël. De Directie Juridische
Zaken van het ministerie heeft hierover voorts op 16 oktober 2023 een informatienota
aan ons gestuurd. Deze nota is bijgevoegd. Tevens is een door ons gevraagde juridische
appreciatie van een uitspraak van HV Borrell bijgevoegd. Daarnaast vindt binnen het
ministerie besluitvorming plaats op basis van integrale advisering, waarin alle aspecten
van een voorgenomen besluit bijeen worden gebracht in nota’s en in dossiers ten behoeve
van overleggen. Van de integrale advisering over de doorlevering van F-35-onderdelen
aan Israël maakt ook de internationaalrechtelijke appreciatie deel uit. Een tweetal
nota’s over doorlevering van F-35-onderdelen via het European Regional Warehouse die juridische aspecten bevatten zijn bijgevoegd. De nota’s volgen elkaar op waarbij
de tweede nota aanvullingen, verduidelijkingen en nuancering van de eerste bevat.
Het besluit om niet in te grijpen op de werking van de Regeling Algemene vergunning
NL009 is genomen op basis van de tweede nota. Ook is informatie gedeeld over de positie
van andere landen en internationale organisaties over het conflict. Het naar buiten
brengen van deze informatie kan de positie en diplomatieke betrekkingen van de Nederlandse
staat schaden. Zie ook het antwoord op vraag 4 op de vragen van het lid Piri over
de doorlevering van F-35-onderdelen via het European Regional Warehouse.

Vraag 7

Kunt u de garantie geven dat de juridische dienst in volstrekte onafhankelijkheid
en zonder overige ambtelijke bemoeienis haar adviezen rechtstreeks aan u kan uitbrengen?
Zo nee, waarom niet?

Antwoord 7

Ja. Zie in dit verband ook de kabinetsreactie op het rapport van de commissie van
onderzoek inzake het Non Lethal Assistance (NLA) programma in Syrië (commissie Cammaert) van 20 december 2022 (Kamerstuk 32 623, nr. 322).

Vraag 8

Bent u bereid met spoed deze vragen, de vragen van het schriftelijk overleg over de
Situatie in Israël en Gaza d.d. 1 november jl., en de vragen van het schriftelijk
overleg d.d. 7 november jl. in voorbereiding op de Raad Buitenlandse Zaken van 13 november
2023, te beantwoorden?

Antwoord 8

Het kabinet heeft de genoemde vragen zo snel mogelijk beantwoord.

Toelichting

Deze vragen dienen ter aanvulling op eerdere vragen terzake van het lid Jasper van
Dijk (SP), ingezonden 8 november 2023 (vraagnummer 2023Z18976).