Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Jasper van Dijk over de levering van JSF-onderdelen aan Israël

Antwoord van Minister Schreinemacher (Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking)
en van Minister Bruins Slot (Buitenlandse Zaken) (ontvangen 23 november 2023).

Inleiding

Bijgevoegd bij deze beantwoording vindt u twee documenten die deel uitmaken van het
besluitvormingsproces om niet in te grijpen in de werking van de Regeling Algemene
vergunning NL009 die ziet op de doorlevering van Amerikaanse F-35-onderdelen. Het
betreft twee nota’s waarin de integrale advisering ten behoeve van besluitvorming
is uitgewerkt. Deze nota’s volgen elkaar op waarbij de tweede nota (d.d. 15 november)
aanvullingen, en verduidelijkingen van de eerste (d.d. 19 oktober) bevat en de basis
vormt voor het genomen besluit. Daarnaast vindt u in de bijlages een informatienota
van de Directie Juridische Zaken over internationaalrechtelijke aspecten van het gewapend
conflict tussen Hamas en Israël en een door ons gevraagde juridische appreciatie van
een uitspraak van Hoge Vertegenwoordiger van de Unie voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid
Borrell. In de openbaarmaking van deze stukken is een zo groot mogelijke mate van
transparantie betracht, waardoor u de juridische elementen aantreft evenals andere
elementen die hebben bijgedragen aan de brede afweging die ten grondslag ligt aan
het genomen besluit.

Tot slot bieden wij excuses aan voor de late verzending. De aard van de vragen vereiste
brede afstemming waardoor meer tijd nodig was voor een zorgvuldige beantwoording.

Vraag 1 en 2

Wat is uw oordeel over het bericht «Nederland blijft Israël F35-onderdelen leveren
ondanks waarschuwing schending oorlogsrecht»?1

Is het juist dat u na het uitbreken van de oorlog in Gaza heeft besloten om onderdelen
voor de F35 aan Israël te leveren? Om welke onderdelen en om welke bedragen gaat het?

Antwoord 1 en 2

Er is na het uitbreken van de oorlog in Gaza geen besluit genomen om onderdelen aan
Israël te leveren. Er is besloten om niet in te grijpen op een bestaande regeling
die in het kader van Nederlandse deelname aan het F-35-programma is ingeroepen. Middels
deze regeling worden onderdelen die in Amerikaans eigendom zijn vanuit het European Regional Warehouse in Woensdrecht doorgeleverd naar gebruikers van de F-35, waaronder Israël.

Omdat er vanuit het European Regional Warehouse veel exporttransacties plaatsvinden is het exportcontroleproces gestroomlijnd. In
2016 is daarom de ministeriële Regeling Algemene vergunning NL009 ingesteld. Deze
algemene vergunning regelt dat bedrijven, na eenmalige registratie, F-35-goederen
kunnen doorleveren.

Uw Kamer wordt middels het jaarrapport exportcontrole strategische goederen geïnformeerd
over de transacties onder de algemene vergunning NL009. Daarbij wordt ook aangegeven
dat er transacties plaatsvinden naar Israël. Uw Kamer heeft dit rapport het meest
recent in september 2023 ontvangen (Kamerstuk 2023D38918).

Vraag 3 en 6

Is het juist dat ambtenaren hebben gewaarschuwd dat hiermee mogelijk «ernstige schendingen
van het humanitair oorlogsrecht» worden begaan? Waarom heeft u hier niet naar geluisterd?

Waarom heeft u niet ingegrepen toen juristen u waarschuwden «dat er risico’s waren
op schendingen van het oorlogsrecht, omdat Israël de F35’s gebruikt bij de grootschalige
bombardementen op Gaza»?

Antwoord 3 en 6

De ambtelijke advisering betrof de vraag of het kabinet middels ingrijpen in de werking
van de Regeling Algemene vergunning NL009 de doorlevering van de F-35-onderdelen via
het European Regional Warehouse aan Israël kan en wil stopzetten.

Er is besloten niet in te grijpen in de werking van de Regeling Algemene vergunning
NL009.

Dit besluit is genomen op basis van een integrale buitenlandspolitieke en veiligheidsafweging.

De F-35 is van groot belang voor Israël om te kunnen reageren op een mogelijke regionale
escalatie van het conflict (dreigingen vanuit onder andere Iran, Syrië, Hezbollah)
en heeft daarbij een afschrikwekkende werking in deze dreiging voor het voortbestaan
van Israël. Door doorlevering van F-35-onderdelen aan Israël via het European Regional Warehouse te stoppen zouden er beperkingen opgelegd worden aan de mogelijkheid van Israël de
toestellen in het kader van deze regionale dreigingen in te zetten. Alles afwegende
is dit een ongewenst signaal aan Israël en de landen in de regio.

In algemene zin geldt dat het complex is om een oordeel te vormen over de naleving
van het humanitair oorlogsrecht in relatie tot concrete gevechtshandelingen zoals
bombardementen. Dit geldt ook voor specifieke inzet van de F-35. In het ambtelijk
advies is ook het risico op gebruik van Israëlische F-35-toestellen bij ernstige schendingen
van het humanitair oorlogsrecht meegenomen. Op basis van huidige informatie over de
Israëlische F-35 inzet kan niet worden vastgesteld dat de F-35’s bij ernstige schendingen
van het humanitair oorlogsrecht zijn betrokken.

Daarnaast geeft Nederland via het European Regional Warehouse in Woensdrecht invulling aan langlopende afspraken binnen het F-35-programma die
toezien op betrouwbare toelevering van onderdelen die in Amerikaans eigendom zijn
aan alle partners binnen het programma. Direct ingrijpen in de werking van de Regeling
Algemene vergunning NL009 is waarschijnlijk mogelijk op basis van artikel 8 van die
regeling, maar zou het ongewenste gevolg hebben dat de doorlevering van F-35-onderdelen
naar alle F-35-partnerlanden die gebruik maken van het European Regional Warehouse aan een individuele vergunning wordt onderworpen. Het stopzetten van deze leveranties
via ingrijpen op de Regeling algemene vergunning NL009 zou afbreuk doen aan de verwachtingen
van alle F-35-partners en het belang een betrouwbare bondgenoot te zijn. Het zou ook
een negatieve weerslag hebben op het Nederlandse aandeel in het F-35-programma omdat
de positie van het European Regional Warehouse ter discussie zal komen te staan. Dit zou de inzetbaarheid van de Nederlandse F-35-vloot
negatief beïnvloeden en kan gevolgen hebben voor de F-35-motorenonderhoudsfaciliteit
die ook in Woensdrecht gesitueerd is. Het kan ook negatieve gevolgen hebben voor de
deelname van Nederlandse bedrijven in het F-35-programma.

Voor de kabinetspositie ten aanzien van het bestaansrecht van Israël, het recht van
Israël op zelfverdediging en het belang van naleving van het internationaal recht
en het humanitair oorlogsrecht verwijzen wij u naar de beantwoording van het kabinet
van het Schriftelijk Overleg Israël en de Palestijnse Gebieden (Kamerstuk 2023 D,
nr. 46550).

Tot slot is op het moment niet duidelijk of Nederland in de context van afspraken
over het F-35-programma de mogelijkheid heeft om in te grijpen in de doorlevering
van goederen die in Amerikaans eigendom zijn vanuit het European Regional Warehouse naar Israël. Het kabinet doet op het moment nader onderzoek.

Vraag 4

Hoe kan deze levering de toets voor wapenexport hebben doorstaan, waarin staat dat
Nederland geen vergunning afgeeft wanneer militaire goederen: «bijdragen aan mensenrechtenschendingen,
interne repressie, internationale agressie of instabiliteit»?2

Antwoord 4

Voor exporttransacties onder algemene vergunningen geldt dat deze niet worden getoetst
aan de acht criteria van het EU wapenexportbeleid. Omdat er vanuit het European Regional Warehouse veel exporttransacties plaatsvinden is het exportcontroleproces gestroomlijnd. In
2016 is daarom de ministeriële Regeling Algemene Vergunning NL009 ingesteld. Deze
algemene vergunning regelt dat bedrijven, na eenmalige registratie, F-35-goederen
kunnen doorleveren. Bedrijven registreren zich op basis van Amerikaanse documentatie
die hun betrokkenheid in het F-35-programma bevestigt. Bedrijven hoeven na registratie
niet voor elke transactie een individuele vergunning aan te vragen, maar kunnen voor
onbepaalde tijd militaire goederen doorleveren binnen de kaders van het F-35-programma.
Vanwege de aard van de Regeling algemene vergunning NL009 heeft het kabinet hier geen
direct zicht op. Dit wordt pas inzichtelijk na rapportage over gerealiseerde transacties.

Uw Kamer wordt middels het jaarrapport exportcontrole strategische goederen geïnformeerd
over de transacties onder de Regeling algemene vergunning NL009. Daarbij wordt ook
aangegeven dat er transacties plaatsvinden naar Israël. Uw Kamer heeft dit rapport
het meest recent in september 2023 ontvangen (Kamerstuk 22 054, nr. 396).

Vraag 5

Waarom was u niet alert toen de douane bij u informeerde of u de goederen wilde blokkeren?

Antwoord 5

Het kabinet is zich vrijwel vanaf het begin van het conflict bewust geweest van de
mogelijke doorlevering van F-35-onderdelen naar Israël via het European Regional Warehouse. De besluitvorming over het mogelijk stopzetten van deze doorlevering kent vele elementen
die alle meegewogen dienen te worden.

Op het moment van publicatie van het NRC-artikel was er nog geen besluit genomen.
Daarnaast wilde het kabinet onderzoek doen naar de mogelijkheid en wenselijkheid om
in te grijpen in de doorlevering van goederen die in Amerikaans eigendom zijn vanuit
het European Regional Warehouse naar Israël. Het onderzoeksproces naar de mogelijkheid is nog niet helemaal afgerond,
onder andere omdat het overleg met bondgenoten behoeft. Desondanks is er een besluit
genomen zoals weergegeven onder antwoord op vraag 3.

Vraag 7

Was het argument om alsnog akkoord te gaan, dat het blokkeren van de levering «grote
schade» zou kunnen toebrengen aan de relatie met zowel Israël als de Verenigde Staten?
Vindt u dit niet beschamend?

Antwoord 7

Voor de overwegingen om de doorlevering van onderdelen die in Amerikaans eigendom
zijn vanuit het European Regional Warehouse in Woensdrecht aan Israël niet te onderbreken verwijzen wij naar het antwoord op
vraag 3.

Vraag 8

Gaat u leveringen alsnog aan een «extra controle» onderwerpen, zoals NRC schrijft?
Waarom doet u dit pas na publicatie in de media?

Antwoord 8

Nee, zie het antwoord op vraag 3.

Vraag 9

Deelt u de mening van hoogleraar Liesbeth Zegveld: «Nederland moet ervan uitgaan dat
alles wat wordt geleverd wordt ingezet bij disproportionele luchtaanvallen, waarbij
geen onderscheid wordt gemaakt tussen burgers en Hamas-strijders. Nederland draagt
willens en wetens bij aan oorlogsmisdaden»? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 9

Nederland voert een zorgvuldig wapenexportbeleid. Een van de afwegingen daarbij betreft
de vraag of er een duidelijk risico bestaat op het gebruik van de goederen bij het
begaan van ernstige schendingen van het humanitair oorlogsrecht. Zoals in het antwoord
op vraag 4 toegelicht volgt geen reguliere wapenexporttoets voor doorlevering van
militaire goederen die vallen onder de meerjarige algemene vergunning NL009. Voor
het overige verwijzen wij u naar de beantwoording naar vraag 3 en 6.

Vraag 10

Bent u bereid om wapenleveringen aan Israël – vanwege de enorme risico’s op medeplichtigheid
aan mensenrechtenschendingen – per direct stop te zetten?

Antwoord 10

Nee, de doorlevering van F-35-onderdelen vanuit Nederland aan Israël betreft geen
levering vanuit de Nederlandse overheid. Het gaat om doorlevering van onderdelen die
Amerikaans eigendom zijn en die in het kader van de Nederlandse deelname aan het F-35-programma
voor distributie aan alle Europese F-35-gebruikers in Woensdrecht liggen opgeslagen.

Voor de overwegingen om de doorlevering van Amerikaanse onderdelen vanuit het European Regional Warehouse in Woensdrecht aan Israël niet te onderbreken verwijzen wij naar het antwoord op
vragen 3 en 6.

Daar waar het gaat om individuele exporttransacties worden deze zorgvuldig getoetst
aan de criteria van het Europese wapenexportcontrolebeleid. Andere EU-lidstaten toetsen
individuele uitvoertransacties van militaire goederen ook aan deze criteria en navraag
leert dat zij op basis van hun eigen afweging tot besluiten zijn gekomen om vergunningen
zowel af als toe te wijzen.