Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen het lid Van Kent over de storting van ballaststenen in Apeldoorn

Antwoord van Staatssecretaris Heijnen (Infrastructuur en Waterstaat) mede namens de
Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (ontvangen 5 oktober 2023). Zie ook
Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2022–2023, nr. 3483.

Vraag 1

Wat is uw reactie op de berichten «Stenen met kankerverwekkende stof gestort in woonwijk
Apeldoorn» en «Onbegrip en woede in Apeldoorn om ProRail en BAM: «Jullie blijken kankerverwekkende
stof onze babykamer in te blazen»»?1,
2

Antwoord 1

Wij vinden het heel ernstig dat deze situatie in Apeldoorn is ontstaan. Het is begrijpelijk
dat de bewoners willen weten of de manier waarop zij zijn blootgesteld aan kwartsstof
gezondheidsrisico’s met zich meebrengt. Het had voorkomen moeten worden dat deze hoeveelheid
stof vrijkwam. BAM had daar als werkgever op basis van de Arbowet een wettelijke verplichting
toe. ProRail is conform de bouwprocesbepalingen (onderdeel van het Arbobesluit) en
milieuwetgeving verantwoordelijk om zich te vergewissen dat de hoofdaannemer alle
maatregelen neemt om blootstelling bij werknemers en de omgeving te voorkomen of tot
het minimum te beperken. BAM en ProRail horen zich te houden aan hun (wettelijke)
verantwoordelijkheden. We vinden het goed dat ProRail opdracht heeft gegeven voor
een onafhankelijk onderzoek. Het is belangrijk dat ProRail de bewoners adequaat over
de voortgang informeert. De Staatssecretaris van IenW blijft in gesprek met ProRail
over de situatie.

Vraag 2

Klopt het dat spoorbeheerder ProRail en bouwfirma BAM reeds een half jaar bezig zijn
met werkzaamheden aan het spoor in Kanaal Zuid in Apeldoorn, waarbij kwartsstof vrijkomt,
zonder dat hiervoor een vergunning is aangevraagd? Zo ja, hoe kan dit?

Antwoord 2

ProRail geeft aan dat er onduidelijkheid bestaat over de vergunningsaanvraag en noodzaak
daartoe. ProRail meldt dat zij in afwachting is van een feitenrelaas van de gemeente
Apeldoorn rondom de vergunning voor het ballastdepot. De gemeente geeft aan op dit
moment nog geen uitsluitsel te kunnen geven over wanneer het relaas wordt opgeleverd.
Zodra deze is ontvangen, zal de Staatssecretaris van IenW deze toesturen aan uw Kamer.

Vraag 3

Kunt u voor zowel de omwonenden als voor de betrokken medewerkers aangeven welke gezondheidsrisico’s
het langdurig storten van grote hoeveelheden ballaststenen met kwarts oplevert?

Antwoord 3

In respirabele vorm (de deeltjes zijn zo klein dat ze ingeademd worden en diep in
longen terecht kunnen komen) is kwartsstof gevaarlijk. Respirabele kristallijn silica
is opgenomen op de SZW-lijst van kankerverwekkende stoffen, respirabel kwartsstof
is daar een voorbeeld van. Veel bouwmaterialen bevatten kwarts dat bij verwerking
vrij kan komen, zo ook kwartshoudende spoorballast. Bij langdurige inademing van concentraties
kwartsstof kan gezondheidsschade ontstaan. Daarom geldt een wettelijke grenswaarde
voor werknemers, deze is vastgesteld op 0,075 mg/m3 gemiddeld over een hele werkdag.3 Door de juiste maatregelen te treffen kan blootstelling onder deze waarde worden
gehouden.

Vraag 4

Deelt u de mening dat deze werkzaamheden per direct moeten worden stilgelegd in afwachting
van nader onderzoek? Zo ja, welke stappen gaat u ondernemen? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 4

ProRail heeft het ballastdepot in Apeldoorn op 9 augustus leeggehaald. Hiermee voldoet
ProRail aan de wensen van de bewoners. De oude ballast die nog in het depot lag is
opgehaald door een erkend verwerker. De nieuwe ballast, die dient ter vervanging van
de weggehaalde ballast die in het betreffende depot lag opgeslagen, is daarna opgeslagen
in een depot buiten de bewoonde omgeving.

Vraag 5

Zijn er volgens u acute gezondheidsrisico’s voor omwonenden?

Antwoord 5

ProRail geeft aan dat zij in 2021 en 2022 onafhankelijk onderzoek heeft laten uitvoeren
naar de risico’s van blootstelling aan respirabel kwartsstof voor zowel spoorwerkers
als gebruikers van het spoor en omwonenden. Uit dit onderzoek blijkt dat de gezondheidsrisico’s
voor omwonenden nihil zijn bij de tijdelijke opslag en/of het werken met kwartshoudende
ballast.4

Omdat enkele uitgangspunten van dit onderzoek afwijken van de situatie in Apeldoorn
heeft ProRail aanvullend onderzoek in gang gezet. Zo is er in onderzoek uit 2021 en
2022 voor omwonenden uitgegaan van een afstand van 10 meter tot het ballastdepot,
terwijl de afstand in deze specifieke situatie in Apeldoorn in sommige gevallen kleiner
was. Daarnaast ging het onderzoek over werkzaamheden waarbij ballast wordt bewogen
en niet specifiek over de opslag van ballast gedurende een langere periode.

ProRail geeft ook aan dat zij metingen op de locatie in Apeldoorn hebben laten uitvoeren
door een externe partij naar de aanwezigheid van respirabel kwartsstof in en rondom
woningen. Hieruit komt naar voren dat er geen respirabel kwartsstof gevonden is, meldt
ProRail. De meetopzet en -resultaten zijn gedeeld met de GGD.

Het genoemde aanvullende onderzoek zal hier duidelijkheid over scheppen. ProRail meldt
dat de resultaten daarvan medio oktober verwacht worden. Het Ministerie van IenW wacht
deze uitkomsten af.

Vraag 6

Gaat u, naast het door ProRail aangekondigde onderzoek, zelf ook onderzoek verrichten
naar de werkzaamheden die in Apeldoorn hebben plaatsgevonden? Zo nee, waarom niet?
Zo ja, bent u bereid om daarbij nauwkeurig in kaart te brengen welke gezondheidsschade
dit heeft opgeleverd?

Antwoord 6

ProRail laat een onafhankelijk extern onderzoek doen. Een tweede onderzoek naar hetzelfde
zou weinig toevoegen en mogelijk de voortgang van het andere onderzoek vertragen.
Daarom wacht de Staatssecretaris van IenW de resultaten van het door ProRail aangekondigde
onderzoek af.

Vraag 7

Bent u bereid om daarbij in kaart te brengen of geldende arbo-eisen voor het werken
met kwartsstof zijn nageleefd?

Antwoord 7

De Arbeidsinspectie heeft aanvullende informatie opgevraagd en zal die vervolgens
beoordelen en conform het regulier handhavingsbeleid handhaving inzetten waar nodig.
De Arbeidsinspectie houdt toezicht op naleving van de Arbeidsomstandighedenwetgeving.
In het artikel van de NOS5 geeft ProRail aan dat niet volgens het eigen protocol is gewerkt. Als dit protocol
wel was gevolgd, waren de ballaststenen nat gehouden en was er waarschijnlijk geen
sprake geweest van de verspreiding van stof. De Arbeidsinspectie heeft geen controle(s)
ter plekke uitgevoerd op het moment van de betreffende werkzaamheden. Op basis van
de Arbowet is de werkgever verplicht blootstelling te voorkomen of beheersmaatregelen
te nemen. Dat lijkt hier, gezien de mate van stofvorming onvoldoende gebeurd.

Vraag 8

Zijn het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, het Ministerie van Sociale Zaken
en Werkgelegenheid of de Nederlandse Arbeidsinspectie door ProRail op de hoogte gebracht
van het gebruik van ballast met kwarts bij dit bouwproject?

Antwoord 8

Nee, conform de gangbare werkwijze worden het Ministerie van IenW, het Ministerie
van SZW en de Nederlandse Arbeidsinspectie door ProRail niet op de hoogte gesteld
over het ballastgebruik bij afzonderlijke bouwprojecten.

Vraag 9

Wat gaat u de komende periode doen om getroffen bewoners bij te staan?

Antwoord 9

De afhandeling en het daarbij behorende contact met de bewoners valt onder de verantwoordelijkheid
van ProRail, BAM en de gemeente Apeldoorn. ProRail laat weten dat zij de komende periode
intensief contact blijft onderhouden met omwonenden en een aanvullend onderzoek heeft
opgestart naar de blootstelling en daarmee mogelijk gepaarde gezondheidsrisico's.
ProRail heeft tevens aangeboden om de woningen en auto’s die direct grensden aan het
depot te laten schoonmaken door een professioneel schoonmaakbedrijf. Verder geeft
ProRail aan dat ze in nauw contact staat met de gemeente Apeldoorn, de GGD en andere
instanties. Het Ministerie van IenW blijft door ProRail geïnformeerd worden over het
contact met de bewoners.

Vraag 10

Op welke wijze heeft ProRail de beloofde verbeteringen voor het werken met kwarts
toegepast bij dit bouwproject?6

Antwoord 10

Apeldoorn is één van de locaties waarop de eisen die de Nederlandse Arbeidsinspectie
eerder aan ProRail heeft opgelegd om kwartsloze ballast te (laten) gebruiken van toepassing
zijn, voor een deel van het uit te voeren werk. Deze eerdere eis van de Arbeidsinspectie
bestaat uit twee delen. Deel 1 schrijft voor dat ProRail op al haar spoorinfra-projecten
in tunnels, kunstwerken en op en in directe omgeving van stations(emplacementen) kwartsloze
typen ballast (steensoorten zonder kwarts) of andersoortig materiaal moet gebruiken.
Deel 2 van de eis stelt dat ProRail per januari 2025 op al het «overige» spoor (niet
de tunnels, kunstwerken en stations beschreven in eis 1, maar alle spoorroutes in
de open lucht) kwartsloze typen ballast of andersoortig materiaal voor moet schrijven
en toe moet (laten) passen. Intussen mag nog kwartshoudende ballast worden toegepast
als er geen alternatieven beschikbaar zijn. Bij gebruik van kwartshoudende ballast
moet het gezondheidsrisico voldoende beheerst worden door toepassing van goede bronmaatregelen
(zoals bevochtigen, zie het antwoord op vraag 3).

ProRail laat weten dat een gedeelte van de werkzaamheden in Apeldoorn onder deel 1
van de eisen valt omdat de werkzaamheden bij een station plaatsvinden. Hier is oude
kwartshoudende ballast vervangen door nieuwe kwartsloze ballast. ProRail geeft aan
dat op de werkzaamheden buiten het station, op de zogenoemde vrije baan, deel 2 van
de eisen van toepassing is. Hier is oude kwartshoudende ballast vervangen door nieuwe
kwartshoudende ballast. Op het ballastdepot is door de aard van de werkzaamheden zowel
kwartshoudende ballast als kwartsloze ballast opgeslagen geweest.

Vraag 11

Heeft er blootstellingsonderzoek plaatsgevonden? Zo ja, kunt u de resultaten met de
Kamer delen? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 11

ProRail geeft aan dat er een onderzoek in en om de woningen van de bewoners in Apeldoorn
heeft plaatsgevonden waarbij geen respirabel kwartsstof is gevonden. (zie vraag 5)
Het rapport van dit onderzoek is door een externe partij opgesteld en is bijgevoegd
aan deze beantwoording (zie bijlage). ProRail wacht momenteel op de uitkomsten van
een aanvullend onderzoek over de gezondheidseffecten gedurende de langdurige opslag
van ballast zoals in Apeldoorn het geval was (zie eveneens vraag 5).

Vraag 12

Bent u van mening dat ProRail voldoende werk heeft gemaakt van het zoeken naar alternatieve
materialen ter vervanging van ballast met kwarts?

Antwoord 12

Dat is niet aan ons om te beoordelen. Dit is aan de onafhankelijke toezichthouder,
de Nederlandse Arbeidsinspectie of de rechter inzake de lopende procedure tussen de
Arbeidsinspectie en ProRail.

Vraag 13

Kunt u een overzicht geven van de inspanningen die ProRail op dit vlak heeft verricht?

Antwoord 13

ProRail geeft aan zo veel mogelijk kwartsloze ballast toe te passen als voorhanden
is. Daarnaast zegt ProRail zich in te spannen om kwartsloze alternatieven te vinden.
Zo is er onder meer deskresearch uitgevoerd, zijn er werkbezoeken afgelegd aan steengroeves
en heeft ProRail marktconsultaties gehouden.

Vraag 14

Wat is er gebeurd met het besluit om alleen nog kwartsvrije ballast te gebruiken op
plekken met de meeste risico’s?7

Antwoord 14

ProRail past, conform de eisen van de Arbeidsinspectie, in tunnels, kunstwerken en
op- en in de directe omgeving van stations(emplacementen) sinds 2022 geen kwartshoudende
ballast meer toe bij spoorvernieuwing. Volgens de eis van de Arbeidsinspectie is tot
januari 2025 het gebruik van kwartshoudende ballast op andere delen van het spoor
onder voorwaarden nog wel toegestaan. Dat geldt indien het niet mogelijk is om kwartsloze
ballast te gebruiken omdat het niet beschikbaar is op de markt. Het is onverminderd
verplicht om bij het werken met kwartshoudende ballast de juiste maatregelen te treffen
om blootstelling aan kwartsstof te voorkomen of tot het minimum beperken. Bij de werkzaamheden
in Apeldoorn is oude kwartshoudende ballast vervangen door nieuwe, kwartsloze ballast
(nabij stations) en nieuwe kwartshoudende ballast (vrije baan). Dat bij de opslag
van de oude ballast deze mate van stofvorming is ontstaan is uiteraard zeer onwenselijk.

Vraag 15

Waarom wordt het gebruik van ballast met kwarts überhaupt nog gedoogd?

Antwoord 15

De eisen van de Nederlandse Arbeidsinspectie voorzien in een overgangstermijn, er
is geen sprake van een gedoogsituatie. De Arbeidsinspectie eist vervanging indien
dat technisch uitvoerbaar is. De kwartsloze ballast moet echter wel beschikbaar zijn
op de markt omdat er anders niet vervangen kan worden. Ondertussen moet het risico
wel voldoende beheerst worden bronmaatregelen, zoals bevochtigen.

Zoals in het antwoord op vraag 13 beschreven, verricht ProRail intussen werk aan het
zoeken naar alternatieve materialen ter vervanging van kwartshoudende ballast. ProRail
heeft laten weten dat het uitfaseren van kwartshoudende ballast door een tekort aan
alternatieve materialen moeilijk is gebleken, waarmee de overgangstermijnen gesteld
in de eis van de arbeidsinspectie krap zijn. Verder geeft ProRail aan dat als er per
direct nergens nog kwartshoudende ballaststenen gebruikt zouden mogen worden, noodzakelijk
onderhoud aan het spoor stil komt te liggen. Dit zou een onwenselijke situatie zijn
omdat het grote gevolgen kan hebben voor het personen- en goederenvervoer op het spoor.
De overgangstermijn die door de Arbeidsinspectie wordt gehanteerd is noodzakelijk
om ProRail in staat te stellen de transitie van kwartshoudende naar kwartsloze ballast
te maken.