Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Podt over het artikel 'Beëindiging opvang 'derdelander' uit Oekraïne mag van de rechtbank'

Antwoord van Staatssecretaris Van der Burg (Justitie en Veiligheid) (ontvangen 28 september
2023). Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2022–2023, nr. 3591.

Vraag 1

Kunt u verklaren waarom de informatievoorziening over het definitieve einde aan de
beschermingsrichtlijn voor derdelanders aan gemeenten en aan derdelanders zo laat
op gang is gekomen, wetende dat het al sinds begin 2023 duidelijk was dat dit moment
zou komen?1

Antwoord 1

Bij alle genomen stappen is gestreefd naar een volledige en tijdige informatievoorziening.
Dat blijf ik ook de komende periode doen. Het kabinet heeft op 19 juli 2022 besloten
om op 4 maart 2023 de tijdelijke bescherming onder de Richtlijn tijdelijke bescherming
(hierna: RTB) van personen zonder de Oekraïense nationaliteit met een tijdelijke verblijfsvergunning
in Oekraïne (hierna: derdelanders), die zich vóór 19 juli 2022 hebben ingeschreven
in de Basisregistratie Personen te beëindigen. Op 10 februari jl. is besloten om de
tijdelijke bescherming met een half jaar te verlengen tot 4 september 2023. Hierover
zijn de betrokkenen geïnformeerd.

Zoals bekend, heb ik 2 september jl. besloten de beëindiging van de tijdelijke bescherming
onder de RTB te bevriezen voor de gehele groep derdelanders tot de Afdeling Bestuursrechtspraak
van de Raad van State (hierna: de RvS) uitspraak in het lopende hoger beroep heeft
gedaan. Voor meer toelichting op dit besluit verwijs ik naar het antwoord op vraag
6.

Derdelanders zijn op verschillende momenten over de beëindiging van de tijdelijke
bescherming geïnformeerd door de Immigratie- en Naturalisatiedienst (hierna: IND).
Op 24 november 2022 is de derdelander geïnformeerd dat de tijdelijke bescherming per
4 maart 2023 zou komen te vervallen. Op 14 februari jl. is de derdelander door de
IND geïnformeerd over de verlenging van de tijdelijke bescherming tot 4 september
2023. Voorts is de derdelander per brief gevraagd of hij de asielprocedure wil doorlopen
(tussen maart 2023 en juni 2023), waarbij opnieuw is aangegeven dat de tijdelijke
bescherming zou eindigen per 4 september 2023. Tevens is een informatiebrief vanuit
het ministerie aan alle derdelanders verstuurd op 27 juni 2023. De IND is in juli
2023 begonnen met het verzenden van voornemens tot beëindiging van de tijdelijke bescherming.
Hierop hebben deze derdelanders, met bijstand van een rechtshulpverlener, een zienswijze
kunnen geven. Vanaf 7 augustus jl. heeft de IND de beschikkingen tot beëindiging van
de tijdelijke bescherming verzonden.

De VNG is nauw betrokken bij de totstandkoming van de plannen tot beëindiging van
de tijdelijke bescherming voor derdelanders en het ministerie en betrokken ketenpartners
spreken regelmatig met een vertegenwoordiging van gemeenten. Op 8 juni jl. is uw Kamer
geïnformeerd over het plan van aanpak2 dat is gemaakt ten behoeve van de beëindiging van de tijdelijke bescherming van de
derdelanders. Het plan is opgesteld in samenwerking met de VNG, gemeenten en de verschillende
partners binnen de migratieketen.

Op 31 juli jl. is aan gemeenten een omvangrijk informatiepakket3 verzonden met daarin o.a. handelingswijzen, informatie over de verblijfsrechtelijke
mogelijkheden en juridische gevolgen over de destijds voorziene beëindiging van het
verblijf per 4 september. Er is tevens een informatiepunt geopend waar gemeenten terecht
kunnen met vragen en er zijn sinds 31 juli jl. contactmomenten waar door het ministerie
toelichting wordt gegeven op de onderdelen uit het informatiepakket en waar wordt
ingegaan op vragen van gemeenten.

Momenteel wordt gewerkt aan verschillende scenario’s, afhankelijk van het definitieve
oordeel van de Raad van State. Ik streef ernaar derdelanders, gemeenten en uitvoeringsinstanties
hierin zo goed mogelijk mee te nemen en zorg te dragen voor tijdige informatievoorziening.

Vraag 2

Klopt het dat derdelanders uit Oekraïne de afgelopen maanden verschillende brieven
hebben gehad over het beëindigen van de beschermingsrichtlijn en de opvang, waarvan
sommige brieven onjuiste juridische informatie bevatten?

Antwoord 2

Zoals beantwoord op vraag 1, is zowel vanuit de IND als vanuit het Ministerie JenV
per brief op diverse momenten met de derdelanders gecommuniceerd. Omdat op 10 februari
jl. door het kabinet besloten is om de RTB met een half jaar te verlengen tot 4 september,
is op 14 februari jl. door de IND een brief uitgestuurd waarin de vreemdelingen over
die verlenging zijn geïnformeerd. Dat betekent inderdaad dat de informatie uit de
brief van 24 november 2022 met daarin de datum van 4 maart 2023 waarop de tijdelijke
bescherming zou gaan eindigen, achterhaald was.

Het Ministerie van JenV heeft op 27 juli jl. een informerende brief gestuurd over
de beëindiging van de tijdelijke bescherming in algemene zin. Voor enkele van de derdelanders
was niet geheel duidelijk dat dit een informerende brief was namens het Ministerie
JenV en dat hierin geen formeel besluit was vervat. Enkel de IND communiceert met
de individuele derdelander over zijn of haar verblijfsstatus.

Tot slot, bij het aanvragen van tijdelijke bescherming hebben derdelanders een asielaanvraag
ingediend. De IND heeft geprobeerd om in brieven en op de website zo duidelijk mogelijk
uiteen te zetten wat het verschil is tussen tijdelijke bescherming en een asielaanvraag.
Dat een aantal derdelanders zich niet bewust was van het feit dat zij een asielaanvraag
hadden ingediend, heeft er mogelijk aan bijgedragen dat de verschillende brieven die
zij van mijn ministerie en van de IND hebben ontvangen als verwarrend en onduidelijk
werden ervaren. Ik betreur het zeer als er verwarring is ontstaan.

Vraag 3

Kunt u zich voorstellen dat deze chaotische informatievoorziening extra verwarrend
is voor mensen die de Nederlandse taal niet machtig zijn en dat een en ander niet
helpt in de ordentelijke organisatie van een asielaanvraag of vertrek?

Antwoord 3

Zoals eerder genoemd is geruime tijd bekend dat de tijdelijke bescherming voor derdelanders
zou worden beëindigd per 4 september 2023. Hierover zijn de derdelanders op verschillende
momenten en op diverse manieren geïnformeerd, zie antwoord op vraag 1. De informatie
in de brieven in aanloop naar 4 september was consistent.

In het Nederlandse bestuursrecht vindt de communicatie aan de belanghebbende plaats
in het Nederlands. Dat is ook van toepassing in het vreemdelingenrecht en daarmee
in deze zaken. Desalniettemin is met betrekking tot de asielaanvraag en de beëindiging
van de tijdelijke bescherming tevens (deels) in het Engels gecommuniceerd, waarbij
in begrijpelijke bewoordingen is uitgelegd waar de brieven over gaan en welke gevolgen
daarin voor de derdelander staan beschreven. Voor meer informatie is verwezen naar
de website van de IND. Het telefoonnummer van de IND-informatielijn en contactgegevens
van VWN zijn ook gegeven, zodat derdelanders die kunnen benaderen voor vragen. Vreemdelingen
hebben tevens de mogelijkheid om zich te laten bijstaan door een advocaat.

Vraag 4

Hoe is de individuele beëindiging van de beschermingsrichtlijn voor derdelanders juridisch
getoetst? Wanneer is deze toetsing in gang gezet?

Antwoord 4

Voor het kabinetsbesluit van 19 juli 2022 is onderzocht of het kabinet de tijdelijke
bescherming voor deze groep kon beëindigen.

Toen in januari 2023 vanuit enkele deskundigen twijfels werden geuit of beëindiging
van de tijdelijke bescherming onder de RTB voor een specifieke groep mocht, is nogmaals
door de juristen van mijn ministerie een juridische analyse gedaan naar de mogelijkheid
tot het beëindigen van de tijdelijke bescherming voor deze groep. Opnieuw volgde daaruit
de conclusie dat het beëindigen van de RTB voor derdelanders juridisch houdbaar is.

Vraag 5

Vindt u, met de huidige kennis, dat er voldoende en voldoende tijdig is gestart met
deze juridische toets?

Antwoord 5

Ja. Voorafgaand aan het kabinetsbesluit op 19 juli 2022 is door de juristen van mijn
ministerie getoetst dat beëindiging van de RTB rechtmatig wordt geacht. Dit is later
nogmaals getoetst en bezien in het licht van hetgeen de wetenschap hierover heeft
geschreven. Tevens is vanuit de IND de pilot «beëindiging RTB» opgestart, met als
doel vroegtijdig te bezien of de rechtspraak de visie onderschrijft dat verblijf onder
de RTB voor deze groep kan worden beëindigd. Ondanks de inzet van de IND, advocatuur,
VWN, Raad voor de Rechtsbijstand en de rechtspraak is het helaas niet gelukt om dit
in een definitief juridisch bindend oordeel van de RvS bevestigd te krijgen vóór 4 september.

Vraag 6

Waarom houdt u vast aan het beëindigen van het recht op opvang en werk voor derdelanders
per vier september aanstaande, als de uitspraak van de andere proefprocessen en het
hoger beroep pas na deze datum komt, en we dus niet zeker weten of de gekozen aanpak
juridisch houdbaar is?

Antwoord 6

Op 30 maart 2022 en 18 juli 2022 heb ik uw Kamer geïnformeerd over de categorieën
personen die in Nederland onder de reikwijdte van de RTB vallen en welke wijzigingen
daarin per 18 juli 2022 doorgevoerd zijn. Reden voor mijn besluit om de reikwijdte
aan te passen, is dat Nederland een ruimhartiger beleid voerde dan andere EU-landen
en ruimhartiger dan vereist is in het Raadsbesluit. De groep derdelanders waarvan
de tijdelijke bescherming wordt beëindigd, had een tijdelijke verblijfsvergunning
in Oekraïne ten tijde van het uitbreken van het conflict, bijvoorbeeld voor werk of
studie. Zij zijn na het uitbreken van het conflict opgevangen in Nederland. Vanwege
het voortduren van de oorlog in Oekraïne en de aanhoudende druk op opvang en voorzieningen,
is op 18 juli 2022 bekendgemaakt dat deze groep dient terug te keren naar hun land
van herkomst. Indien iemand te vrezen heeft in zijn land van herkomst, kan hij asiel
aanvragen in Nederland.

Zoals inmiddels bekend is geworden, heb ik 2 september jl. besloten de gevolgen voor
de gehele groep derdelanders waarvan de tijdelijke bescherming per 4 september zou
worden geëindigd van deze beëindiging te bevriezen tot de RvS uitspraak in hoger beroep
heeft gedaan. Die keuze is toegelicht in het bericht dat het NCC op mijn verzoek aan
de gemeenten heeft gezonden. Uw Kamer heeft daarvan op 2 september jl. een afschrift
ontvangen.

Redengevend hiervoor was dat de RvS op 1 september jl. een uitspraak deed op een verzoek
van een derdelander om een voorlopige voorziening (hierna: vovo) te treffen met als
strekking dat hij zal worden behandeld alsof het recht op tijdelijke bescherming op
grond van de RTB op hem van toepassing blijft totdat uitspraak wordt gedaan in zijn
hoger beroep. Gelet op de belangen die door de vreemdeling en namens mij naar voren
zijn gebracht, en in het licht van de divergerende jurisprudentie van de rechtbanken,
heeft de voorzieningenrechter van de RvS een voorlopige voorziening getroffen.4 Dit betekent dat in deze individuele casus de derdelander gebruik kan blijven maken
van alle rechten die verbonden zijn aan de eerder verleende tijdelijke bescherming
tot aan de uitspraak door de RvS in het hoger beroep. De uitspraak van de RvS ziet
enkel op de derdelander die het verzoek om een voorlopige voorziening heeft gedaan
en geldt niet voor de hele groep derdelanders. Echter, deze uitspraak is een indicatie
wat de RvS gaat doen met de andere verzoeken om een voorlopige voorziening in hoger
beroep. De RvS benadrukt dat deze beslissing niet vooruitloopt op het eindoordeel.

De RvS heeft aangegeven dat het definitieve oordeel in het hoger beroep over de beëindiging
van de bescherming van deze groep derdelanders niet eerder dan november 2023 wordt
verwacht. Dat maakt dat er geen juridische duidelijkheid zou komen over de juridische
juistheid van de beëindiging van de RTB voor deze groep derdelanders voor 4 september,
maar evenmin voor het verstrijken van de vertrektermijn van 28 dagen waarbinnen de
gemeenten coulance kunnen betrachten bij het beëindigen van de opvang. Daarom ben
ik tot het besluit gekomen om de gevolgen van de beëindiging van de RTB voor de groep
derdelanders te bevriezen tot aan de definitieve uitspraak van de RvS. Van belang
was daarbij dat de verschillende uitspraken van de rechtbanken aanleiding gaven tot
onrust bij gemeenten en derdelanders.

Vraag 7

Hoe wordt voorkomen dat er alsnog een grote chaos ontstaat als blijkt dat (voor bepaalde
groepen) het beroep wordt toegewezen?

Antwoord 7

Ik verwijs naar het antwoord op vraag 6. In aanvulling daarop meld ik dat momenteel
wordt bezien welke verschillende scenario’s er zijn in relatie tot de definitieve
uitspraak van de Raad van State en hoe dan te handelen.

Vraag 8

Op welke datum worden de individuele besluiten waarmee de tijdelijke bescherming per
vier september wordt beëindigd belendgemaakt aan de betrokkenen? Is er dan voor deze
betrokkenen nog voldoende tijd en gelegenheid om daartegen beroep in te stellen en
om een voorlopige voorziening te vragen waarmee de rechtsgevolgen van de beëindiging
worden opgeschort voor de duur van het beroep bij de rechtbank?

Antwoord 8

Derdelanders hebben eerder een voornemen tot beëindiging van de tijdelijke bescherming
ontvangen waarop ze per zienswijze hebben kunnen reageren indien zij van mening zijn
recht te hebben op bescherming onder de RTB. Sinds 7 augustus jl. informeert de IND
derdelanders per individueel besluit over de beëindiging van de tijdelijke bescherming
per 4 september. Bij de beschikking wordt de ingediende zienswijze meegenomen. In
het besluit tot beëindiging van de tijdelijke bescherming is de derdelander gewezen
op de mogelijkheid tot het indienen van beroep en het vragen van een voorlopige voorziening.
Gedurende dit gehele traject kan hij zich laten bijstaan door een advocaat.

Gelet op de situatie zal beschreven in het antwoord op vraag 6, is het instellen van
voorlopige voorzieningen op dit moment in de regel niet meer aan de orde, omdat er
daarvoor geen belang is.

Vraag 9

Heeft de rechtspraak voldoende capaciteit om de (mogelijk duizenden) verzoeken vóór
4 september te beoordelen? Heeft u daarover overleg gevoerd en afspraken gemaakt met
de rechtspraak?

Antwoord 9

Gelet op de situatie zoals beschreven in het antwoord op vraag 6, is dit niet meer
aan de orde.

Vraag 10

Wat doet u om te zorgen dat, als de beëindiging van de tijdelijke bescherming onrechtmatig
wordt bevonden door de Raad van State, derdelanders die intussen uit de opvang zijn
gezet, kunnen terugkeren naar de opvangvoorziening waar zij nu verblijven en vaak
een baan hebben gevonden?

Antwoord 10

Ik verwijs naar het antwoord op vraag 6. In aanvulling daarop meld ik dat momenteel
wordt bezien welke verschillende scenario’s mogelijk zijn na de definitieve uitspraak
van de Raad van State.

Vraag 11

Hoeveel extra mensen worden er in de asielopvang verwacht? Is het Centraal Orgaan
opvang asielzoekers (COA) reeds voldoende voorbereid op de komst van deze mensen?

Antwoord 11

Er zal gedurende de bevriezing van de gevolgen van de beëindiging van de tijdelijke
bescherming geen overdracht meer plaatsvinden van derdelanders die hebben aangegeven
de asielprocedure te willen doorlopen van de gemeentelijke opvang naar de COA opvang.
Dat betekent dat ook derdelanders met een lopende asielaanvraag (of een beroepsprocedure)
in de gemeentelijke opvang zullen blijven tot de uitspraak van de RvS. De groep die
reeds is overgedragen, blijft in beginsel bij het COA. Dit om onnodige overplaatsingen
te voorkomen en vanwege de omstandigheid dat de opvangplekken in de gemeentelijke
opvang inmiddels door andere personen worden bezet en nieuwe plekken schaars zijn.

Vraag 12

Waarom is ervoor gekozen gastgezinnen die derdelanders uit Oekraïne opvangen per september
te confronteren met allerlei financiële consequenties als zij hun gasten langer op
willen vangen? Deelt u de mening dat dit bijzonder ondankbaar is richting mensen die
anderhalf jaar lang mensen in hun eigen huis hebben opgevangen? Hoe gaat u ervoor
zorgen dat mensen die zich zo lang vrijwillig inspannen niet in de financiële problemen
komen?

Antwoord 12

Het kabinet is gasthuishoudens zeer erkentelijk voor het openstellen van hun huizen
en het bieden van onderdak aan ontheemden uit Oekraïne na de inval van Rusland. Er
is voor de derdelanders na het besluit van het kabinet om de tijdelijke bescherming
te beëindigen op 19 juli 2022 voldoende tijd geweest om hun vertrek uit Nederland
voor te bereiden en het gasthuishouden per 4 september te verlaten. Gezien de huidige
ontwikkelingen die ik hiervoor (in het bijzonder bij vraag 6) heb beschreven, zal
deze groep bij het gasthuishouden mogen verblijven tot aan de uitspraak van de RvS.

Over mogelijke financiële gevolgen voor gasthuishoudens, zijn derdelanders per brief
op 27 juni 2023 geïnformeerd. Aan deze brief was tevens een flyer gericht aan de gasthuishoudens
toegevoegd. Aanvullend is door de Dienst Toeslagen uitgezocht welke gasthuishoudens
toeslagen ontvangen. De gezinnen waar, door het vervallen van de RTB, mogelijk gevolgen
zouden ontstaan voor (de hoogte van) hun toeslagen zijn telefonisch en per brief gecontacteerd.

Inmiddels is de situatie door de recentelijke besluitvorming weer gewijzigd, ik verwijs
naar het antwoord op vraag 6. Derdelanders worden centraal geïnformeerd over ontwikkelingen
en mogelijke gevolgen voor overheidsregelingen, om te voorkomen dat informatievoorziening
door verschillende uitvoeringsorganisaties gefragmenteerd plaatsvindt en onduidelijkheid
ontstaat.

Vraag 13

Welke verdere stappen bent u van plan te nemen om vrijwillige terugkeer te bevorderen?

Antwoord 13

Ook gedurende de bevriezing kunnen derdelanders gebruik maken van het ingestelde remigratiebeleid.
Dit beleid is erop gericht vrijwillig vertrek te stimuleren en ondersteunen. De derdelander
die zich tijdig aanmeldt wordt ondersteund met een financiële bijdrage van € 5.000,–.
Na de uitspraak van de RvS zal worden bezien of het remigratiebeleid wordt verlengd.

Vraag 14

Bent u bereid deze vragen allemaal individueel te beantwoorden en dit voor 4 september
te doen?

Antwoord 14

Het is helaas niet gelukt om voor 4 september antwoord te geven.