Memorie van toelichting : Memorie van toelichting

InhoudsopgaveGeraamde uitgaven en ontvangstenA. Artikelsgewijze toelichting bij het begrotingswetsvoorstelB. Artikelsgewijze toelichting bij de begrotingsartikelen1. LEESWIJZER2. DEFENSIEMATERIEELAGENDA2.1 Belangrijkste beleidsmatige mutaties3. ARTIKELEN3.1 Artikel 1: Defensiebreed materieelOmschrijving van de samenhang in het beleidBudgettaire gevolgen van beleid en budgetflexibiliteitToelichting op de instrumentenVerwerving defensiebreed materieel - voorbereidingsfaseVerwerving defensiebreed materieel - onderzoeksfaseVerwerving defensiebreed materieel - realisatiefaseInstandhouding defensiebreed materieelKennis en InnovatieOver-/onderprogrammering defensiebreed materieelOntvangsten defensiebreed materieel3.2 Artikel 2: Maritiem materieelOmschrijving van de samenhang in het beleidBudgettaire gevolgen van beleid en budgetflexibiliteitToelichting op de instrumentenVerwerving maritiem materieel - voorbereidingsfaseVerwerving maritiem materieel - onderzoeksfaseVerwerving maritiem materieel - realisatiefaseInstandhouding maritiem materieelOver-/onderprogrammering maritiem materieel3.3 Artikel 3: Land materieelOmschrijving van de samenhang in het beleidBudgettaire gevolgen van beleid en budgetflexibiliteitToelichting op de instrumentenVerwerving land materieel - voorbereidingsfaseVerwerving land materieel - onderzoeksfaseVerwerving land materieel - realisatiefaseInstandhouding land materieelOver-/onderprogrammering land materieel3.4 Artikel 4: Lucht materieelOmschrijving van de samenhang in het beleidBudgettaire gevolgen van beleid en budgetflexibiliteitToelichting op de instrumentenVerwerving lucht materieel - voorbereidingsfaseVerwerving lucht materieel - onderzoeksfaseVerwerving lucht materieel - realisatiefaseInstandhouding lucht materieelOver-/onderprogrammering lucht materieel3.5 Artikel 5: Infrastructuur en VastgoedOmschrijving van de samenhang in het beleidBudgettaire gevolgen van beleid en budgetflexibiliteitToelichting op de instrumentenVerwerving infrastructuur en vastgoed - voorbereidingsfaseVerwerving infrastructuur en vastgoed - onderzoeksfaseVerwerving infrastructuur en vastgoed - realisatiefaseInstandhouding infrastructuur en vastgoedOver-/onderprogrammering infrastructuur en vastgoedOntvangsten3.6 Artikel 6: ITOmschrijving van de samenhang in het beleidBudgettaire gevolgen van beleid en budgetflexibiliteitToelichting op de instrumentenVerwerving IT - voorbereidingsfaseVerwerving IT - onderzoeksfaseVerwerving IT - realisatiefaseInstandhouding ITOver-/en onderprogrammering ITOntvangsten3.7 Artikel 7: Bijdragen andere begrotingen RijkOmschrijving van de samenhang in het beleidBudgettaire gevolgen van beleid en budgetflexibiliteit3.8 Artikel 8: Overige uitgaven en ontvangstenOmschrijving van de samenhang in het beleidBudgettaire gevolgen van beleid en budgetflexibiliteit4. BIJLAGEN4.1 Bijlage instandhouding vastgoed4.2 Bijlage verdiepingshoofdstukArtikel 1: Defensiebreed materieelArtikel 2: Maritiem materieelArtikel 3: Land materieelArtikel 4: Lucht materieelArtikel 5: Infrastructuur en VastgoedArtikel 6: ITArtikel 7: Bijdragen andere begrotingen RijkArtikel 8: Overige uitgaven en ontvangsten4.3 Bijlage instandhoudingsuitgaven4.4 Bijlage afkortingen

36 410 K Vaststelling van de begrotingsstaat van het Defensiematerieelbegrotingsfonds (K) voor het jaar 2024

Nr. 2 MEMORIE VAN TOELICHTING

Vergaderjaar 2023–2024

GERAAMDE UITGAVEN EN ONTVANGSTEN

Geraamde uitgaven begrotingshoofdstuk K 2024 (bedragen x € 1.000). Totaal € 10.723.657

Geraamde ontvangsten begrotingshoofdstuk K 2024 (bedragen x € 1.000). Totaal € 10.723.657

A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET BEGROTINGSWETSVOORSTEL

Wetsartikel 1

De begrotingsstaten die onderdeel zijn van de Rijksbegroting, worden op grond van artikel 2.3, eerste lid, van de Comptabiliteitswet 2016 elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld.

Het wetsvoorstel strekt ertoe om de onderhavige begrotingsstaat voor het aangegeven jaar vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten tezamen vormen de Rijksbegroting voor dat jaar. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota.

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de uitgaven, verplichtingen en de ontvangsten vastgesteld. De in de begrotingsstaat opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze memorie van toelichting toegelicht (de zogenoemde begrotingstoelichting).

De Minister van Defensie,K.H. Ollongren

B. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ DE BEGROTINGSARTIKELEN

Het Ministerie van Defensie heeft twee begrotingen:

1. De reguliere defensiebegroting (Hoofdstuk X van de Rijksbegroting);2. De fondsbegroting van het Defensiematerieelbegrotingsfonds (DMF; Hoofdstuk K van de Rijksbegroting).

Het DMF zorgt voor de financiering en de bekostiging van de investeringen en de instandhouding van het materieel, de infrastructuur en het vastgoed en de IT-middelen van Defensie. Door een apart fonds voor het defensiematerieel wordt beter voorzien in een meerjarig integraal beheer van de financiering en de bekostiging van de ontwikkeling, de verwerving, de instandhouding en de afstoting van het materieel, de infrastructuur en het vastgoed en de IT-middelen van het Ministerie van Defensie teneinde te komen tot een meer schokbestendige begroting.

Het DMF wordt gevoed door de bijdragen uit begroting Hoofdstuk X.

1. LEESWIJZER

Structuur

De begroting van het Defensiematerieelbegrotingsfonds (DMF) is gebaseerd op de rijksbegrotingsvoorschriften van het Ministerie van Financiën; dit geldt ook voor de memorie van toelichting. De leeswijzer volgt vervolgens de opbouw van de memorie van toelichting. De memorie van toelichting is de uitleg bij het hierboven beschreven wetsvoorstel.

De memorie van toelichting van het DMF begint met de Defensiematerieelagenda. De Defensiematerieelagenda behandelt de prioritaire projecten waarbij zoveel mogelijk de samenhang met de beleidsdoelstellingen uit de Defensiebegroting wordt aangegeven. Ook wordt inzicht gegeven in de overprogrammering, het realisatievermogen en de instandhouding.

Vanwege de demissionaire status van het kabinet bevat de beleidsagenda alleen bestaand beleid of de uitwerking daarvan. Waar mogelijk zal verwezen worden naar integrale documenten die eerder aan uw Kamer zijn gestuurd.

Na de Defensiematerieelagenda komen de begrotingsartikelen aan bod. De begroting van het DMF kent acht artikelen. De eerste vier artikelen geven inzicht in de projecten en instandhouding van het Defensiematerieel. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen materieel dat Defensiebreed ingezet wordt (artikel 1), maritiem materieel (artikel 2), land materieel (artikel 3) en lucht materieel (artikel 4). De artikelen 5 en 6 behandelen respectievelijk het vastgoed en de IT van Defensie. Het DMF wordt gevoed via de Defensiebegroting; de voeding loopt via artikel 7. De overige uitgaven en ontvangsten zijn terug te vinden op artikel 8.

Het DMF bevat vier bijlagen. Dit zijn achtereenvolgens de instandhoudingsbijlage voor het vastgoed, het verdiepingshoofdstuk, de instandhoudingsbijlage en de lijst met gehanteerde afkortingen.

Opzet DMF

De Defensiebegroting (hoofdstuk X) bevat het voorgenomen Defensiebeleid. De begroting van het DMF bevat de uitwerking van dat beleid in concrete projecten, inclusief de instandhouding. Om het inzicht in de investeringen te vergroten, worden per artikel in de tabel "budgettaire gevolgen van beleid" de verplichtingen, uitgaven en eventuele ontvangsten met betrekking tot investeringen en instandhouding voor een periode van vijftien jaar gepresenteerd.

Investeringen

Alle investeringsprojecten met een projectbudget van meer dan € 100 miljoen worden apart benoemd. Bij deze projecten wordt een onderscheid gemaakt naar drie fasen: de voorbereidingsfase, de onderzoeksfase en de realisatiefase. Het projectbudget bestaat uit de onderzoekskosten, de basisraming en de risicoreservering. Voor projecten in voorbereidingsfase wordt de behoeftestelling uitgewerkt. Er is in de voorbereidingsfase nog sprake van flexibiliteit in de programmering van de projecten; voor de besteding van deze budgetten zijn nog geen juridisch of bestuurlijk bindende afspraken gemaakt. Voor de Defensie Materieelproces (DMP) plichtige projecten worden de A-brieven naar de Kamer verzonden. De kern van de A-brief is een functionele beschrijving van de capaciteit die Defensie wil verwerven.

Voor projecten in de onderzoeksfase geldt dat de behoeftestelling is onderkend, maar nog wordt onderzocht hoe invulling gegeven wordt aan de behoefte. Voor DMP-plichtige projecten geldt dat de A-brieven zijn aangeboden aan de Kamer. In de onderzoeksfase (B-fase) wordt de verwervingsstrategie vastgesteld, dat wil zeggen de manier waarop Defensie het materieel wil verwerven. Daarnaast worden eventuele alternatieven onderzocht, een planning en een financiële onderbouwing verder gespecificeerd. Defensie informeert de Tweede Kamer aan het einde van de B-fase middels de B-brief. Op grond van uitkomsten van de B-fase kan er eventueel nog een vervolgonderzoeksfase (C-fase) worden ingesteld.

Voor projecten in de realisatiefase betekent dat de opdracht voor verwerving is gegeven aan de uitvoeringsorganisatie. Zij starten de verwervingsvoorbereidingsfase (D-fase). Voor grote materieel en IT-projecten is dat het Commando Materieel en IT (COMMIT) en voor grote Vastgoed en Infra projecten gaat dit om het Defensie Ondersteuningscommando (DOSCO).

Deze werkwijze komt overeen met het Defensie Projectenoverzicht (DPO). De systematiek wijkt in de kern niet af van de werkwijze die voorgaand in de Defensiebegroting werd gehanteerd; in het DMF zijn weliswaar de toelichtingen uitgebreider:

– In de voorbereidingsfase worden de projecten toegelicht waarvan verwacht wordt dat in deze begrotingsperiode een behoeftestellingsbrief (A-brief) verstuurd wordt. Hierbij worden per project de bandbreedtes volgens het Defensie Materieelproces (DMP) gepresenteerd:­ € 100 ‒ € 250 miljoen, € 250 miljoen ‒ € 1 miljard,

€ 1 miljard ‒ € 2,5 miljard en meer dan € 2,5 miljard.

– Bij projecten in onderzoeksfase wordt per project de bandbreedte en de planning van de DMP-brieven gepresenteerd.

– Bij projecten in realisatiefase worden de verwachte uitgaven per jaar gepresenteerd, tenzij dit commercieel vertrouwelijke informatie betreft. In dat geval wordt de bandbreedte weergegeven.

Informatie over investeringsprojecten die jaarlijks in het DPO wordt gepubliceerd, is op hoofdlijnen geïntegreerd in het DMF. De Kamer ontvangt het DPO – gelijktijdig met het DMF – op Prinsjesdag. Het DPO omvat meer gedetailleerde informatie over alle projecten gelijk aan of boven de € 25 miljoen die in onderzoek of realisatie zijn.

Voor een aantal projecten geldt dat het projectbudget is bijgesteld ten opzichte van de begroting 2023. Dit is het gevolg van het toevoegen van de loon- en prijsbijstellingen, en in enkele gevallen van correcties voor valutakoersen (bijv. Verwerving F-35).

Instandhouding

Instandhoudingsuitgaven zijn de uitgaven die nodig zijn om het materieel operationeel te houden. De instandhoudingsuitgaven in de begrotingsartikelen zijn de instandhoudingsuitgaven die door een Defensieonderdeel gedaan worden. Deze uitgaven kunnen ook uitgaven ten behoeve van andere Defensieonderdelen bevatten, als gevolg van het assortimentsgewijs werken (AGW). Het AGW beoogt de logistieke keten van een aantal artikelen centraal te beleggen, dus bij één Defensieonderdeel. Dat Defensieonderdeel wordt dan ook budgettair belast met de uitgaven van voor andere Defensieonderdelen verworven artikelen.

Personele uitgaven

Personele uitgaven verbonden aan de ontwikkeling, verwerving, instandhouding en afstoting van materieel, infrastructuur en vastgoed en IT vallen ook binnen de reikwijdte van het fonds (wetsvoorstel DMF, artikel 5). Op 22 april 2020 is de motie Diks (Kamerstukken II, 2019/20, 35 280, nr. 11) aangenomen. In 2021 en in 2022 is proefgedraaid met de opname van personele uitgaven in het DMF. De Kamer wordt zo snel mogelijk geïnformeerd over de resultaten van het proefdraaien.

Groeiparagraaf

In de begroting 2024 is ten opzichte van de ontwerpbegroting 2023 de volgende wijziging doorgevoerd:

In 2024 worden voor de projecten in voorbereiding, onderzoek en realisatie enkel het projectbudget en de planning van Kamerbrieven weergegeven. In de ontwerpbegroting 2023 werden de projecten daarnaast nog toegelicht. Dit zorgde voor een grote hoeveelheid niet-budgettaire informatie, die ook met uw Kamer gedeeld wordt door middel van het Defensieprojectenoverzicht (DPO). Inhoudelijke uitleg van de projecten wordt voortaan gedeeld middels het DPO.

2. DEFENSIEMATERIEELAGENDA

Inleiding

De huidige veiligheidssituatie toont eens temeer het belang van een krachtige en toekomstbestendige krijgsmacht. Onontbeerlijk daarvoor zijn kwalitatief goed materieel, IT en fysieke infrastructuur die in voldoende mate beschikbaar zijn. Het Defensiematerieelbegrotingsfonds (DMF) draagt bij aan een goed meerjarig integraal beheer van de financiering en de bekostiging van de ontwikkeling, de verwerving, de instandhouding en uiteindelijk de afstoting van het materieel, de IT en de fysieke infrastructuur van Defensie.

Met de middelen in de Defensienota 2022 heeft de Defensiebegroting een extra financiële impuls gekregen van structureel € 5 miljard. Investeringen maken daar een belangrijk deel van uit. Het investeringsprogramma bestaat uit een breed scala van investeringen in nieuwe capaciteiten en wapensystemen, gevechtsondersteuning, Informatiegestuurd Optreden (IGO), vastgoed, munitie, duurzaamheid en innovatie. Inmiddels zijn voor een groot aantal systemen leveringen op gang gekomen of voortgezet.

Wendbaarheid en actualisatie Defensie Materieelproces

In lijn met de motie-Valstar c.s. (Kamerstukken II 2021/22, 35925-X, nr. 70) is met ingang van 2023 het Defensie Materieelproces (DMP) geactualiseerd. Deze actualisatie draagt bij aan wendbaarheid en verhoogde daadkracht van Defensie, terwijl de informatiepositie van de Kamer gewaarborgd blijft. Defensie heeft dit proces aangepast op drie aspecten (Kamerstukken II 2022/23, 27830, nr. 379):

– Defensie heeft de financiële ondergrens voor DMP-brieven opgehoogd van € 25 miljoen naar € 50 miljoen. De DMP-grens is hiermee voor het eerst aangepast sinds de vorige actualisering van de geldbedragen aan de Euro in 2001 (Kamerstukken II, 2001/02, 27830, nr. 2). Hiermee corrigeert Defensie de DMP-grens voor de inflatie en stijgende prijzen van defensiematerieel.

– De eerdere mandateringsgrens van € 100 miljoen stamt eveneens uit 2001. Als onderdeel van de wendbaarheid en actualisatie van het materieelproces is de mandateringsgrens opgehoogd naar € 250 miljoen. De verwachting is dat Defensie hierdoor voor een deel van de gemandateerde projecten sneller (financiële) verplichtingen aan kan gaan, omdat het de parlementaire behandeling van de D-brief niet hoeft af te wachten.

– Als derde maatregel gaat Defensie vaker DMP-brieven clusteren. Dit omvat zowel mogelijkheden om projectfasen te combineren, als het clusteren van meerdere onderling gerelateerde projecten in een enkele brief.

Door deze maatregelen kan Defensie de doorlooptijd van veel materieelprojecten verminderen en daarmee slagvaardiger opereren, waarbij de informatiepositie van de Kamer gewaarborgd blijft. Bij de aanbieding van het Defensie Projecten Overzicht (DPO) 2024, welke op Prinsjesdag in 2024 aan uw Kamer wordt aangeboden, wordt ook een evaluatie aangeboden van de bovenstaande aanpassingen van het DMP.

Naast de actualisatie van het DMP blijft Defensie inzetten op samenwerking in de materieelprocessen, met als doel het verbeteren van de interoperabiliteit en het creëren van mogelijkheden om werklast op het gebied van onderhoud, opleidingen en inzet te delen. Het gaat daarbij om samenwerking met internationale partners en met de civiele industrieën. Zo heeft Defensie recentelijk samen met Duitsland een order voor voertuigen voor 11 Luchtmobiele Brigade en de Duitse Division Schnelle Kräfte geplaatst, waarbij ook de Nederlandse industrie een rol krijgt.

Investeringen

De verdere verruiming van budgetten laat een positief effect zien op de materiële gereedheid, al leidt dit voorlopig slechts tot een beperkte verbetering. Een belemmerende factor is de overspannen arbeids- en defensiemarkt. Daarnaast heeft de levering van materieel aan Oekraïne een remmende werking. De effecten van afzonderlijke donaties aan Oekraïne vallen mee, maar de optelsom van de leveringen is significant. Dit heeft in het bijzonder betrekking op de beschikbaarheid van technisch, logistiek en inkooppersoneel en bepaalde reservedelen. Ook hebben de leveringen een vertragend effect op de verbetering van de Operationele Gereedheid en de realisatie van de maatregelen uit de Defensienota 2022 als geheel. Gelet op de krappe arbeidsmarkt, overspannen defensiemarkt en de inspanningen voor de steun aan Oekraïne staat de implementatie van de Defensie-investeringen onder druk en is de huidige planning ambitieus. Mocht de huidige raming te ambitieus blijken, dan zullen bij Voorjaarsnota de geraamde investeringen in een realistischer ritme worden geplaatst.

Om op een beheerste en gestandaardiseerde wijze materieel te verwerven, hanteert Defensie het Defensie Materieelproces (DMP). Dit investeringsprogramma bestaat uit een mix van projecten die in voorbereiding, in onderzoek of in uitvoering zijn. In figuur 1 wordt het totale investeringsprogramma in de periode 2023 tot en met 2038 weergegeven. In de grafiek is het investeringsprogramma onderverdeeld naar de artikelen in dit begrotingsfonds. De artikelen geven de actuele verdeling van de investeringen weer over de domeinen defensiebreed, land, lucht, zee, vastgoed en infrastructuur en IT. De rode lijn geeft het budgettair kader weer.

Figuur 1

Figuur 2 geeft inzicht in de verdeling van de projecten naar de verschillende verwervingsfasen:

– Projecten in voorbereidingsfase (groen)

– Projecten in onderzoeksfase (oranje):

– Projecten in realisatiefase (blauw):

Figuur 2

Nieuwe projecten en mijlpalen

Met het beschikbare budget voegt Defensie nieuwe capaciteiten toe. Ook wordt oud materieel vervangen en moderniseert Defensie capaciteiten, bijvoorbeeld door het uitvoeren van midlife updates en upgrades van materieel. In 2024 start Defensie met enkele grote nieuwe projecten. Dit in het bijzonder:

– De gezamenlijke vervanging van de amfibische schepen (Landing Platform Docks) en vier patrouilleschepen van de Holland-klasse (Oceangoing Patrol Vessels) door één scheepsklasse van naar verwachting zes schepen;

– Maritieme munitieprojecten zoals de modernisering van de Mk 48 zware torpedo voor de onderzeeboten;

– Daarnaast wordt in samenwerking met Noorwegen een start gemaakt met het Continuous Improvement Program voor de Multi Missie Radar van Thales Nederland;

– Voor het luchtdomein start Defensie een nieuw project om de zelfbeschermingscapaciteit van helikopters en transportvliegtuigen te verbeteren;

– Ook start Defensie in 2024 met de modernisering van de command & control (AirC2) systemen van de luchtgevechtsleiding. Alle locaties krijgen moderne apparatuur zodat het geheel betrouwbaar, effectief, beheersbaar en toekomstbestendig is.

Defensie verwacht in 2024 ook voor diverse projecten contracten te sluiten met leveranciers. Defensie informeert met een D-brief van een investeringsprogramma de Tweede Kamer over de keuze voor product en de leverancier. Na parlementaire behandeling zal Defensie de overeenkomst met de leverancier bekrachtigen. Voorbeelden van projecten waarvoor naar verwachting in 2024 contracten worden gesloten zijn:

– De vervanging van de Walrusklasse-onderzeeboten;

– Vervanging Medium Range Air Defence (MRAD) en Short Range Air Defence (SHORAD) voor de landgebonden luchtverdediging op de korte en middellange afstand;

– Vervanging Close-in Weapon System (CWIS) ter vervanging van de Goalkeepers op de marineschepen;

– Future Littoral All-Terrain Mobility Band Vagn (FLATM BV) ter vervanging van de sneeuwvoertuigen van het Korps Mariniers;

– Het contract voor de Embraer C-390M transportvliegtuigen als onderdeel van het project Vervanging tactisch luchttransport capaciteit;

– Vervanging Medium Utility helikopter (SOF Air RW) voor helikopters ten behoeve van de speciale eenheden.

In 2024 wordt ook volop verder gewerkt aan de talrijke projecten die nu reeds deel uit maken van het investeringsprogramma. Concrete leveringen zijn in 2024 te verwachten van projecten die al langer lopen. Voorbeelden hiervan zijn:

– Voortzetting levering van DOKS interim gevechtskleding en gevechtsuitrusting;

– Levering van vervangende individuele CBRN-beschermende pakken en maskers;

– Voortzetting levering van de containers en de Manticore 12kN voertuigen uit het programma Defensiebrede Vervanging Operationele Wielvoertuigen (DVOW);

– Levering van SPIKE LR-2 raketten voor de gemodificeerde CV90 voertuigen en de Medium Range Anti-Tank (MRAT) capaciteit van de Landmacht en het Korps Mariniers;

– Levering van Multi Missie Radars van Thales-NL aan Nederland en Noorwegen als onderdeel van het project ‘C-RAM en Class 1-UAV detectiecapaciteit’;

– Levering Containerwagons;

– Levering van eerste gemodificeerde Infanterie CV90 gevechtsvoertuigen die hun Midlife Updates (MLU) hebben ondergaan;

– Oplevering van het Combat Support Ship;

– Levering zes F-35 toestellen.

Defensie-industrie

Een vitale Nederlandse defensie- en veiligheidsindustrie is van belang om te zorgen dat Nederland in staat is haar veiligheid te beschermen en om Defensie als gedegen partner te kunnen ondersteunen in de uitvoering van haar taken. Defensie werkt samen met het ministerie van EZK, belangenorganisaties en de defensie-industrie aan de uitvoering van de Defensie Industrie Strategie (DIS) in de nieuwe geopolitieke context. Met het oog op strategische autonomie is het van belang de Nederlandse defensie- en veiligheid gerelateerde technologische industriële basis (NLDTIB) te versterken, beschermen en internationaal te positioneren.

Interoperabiliteit1 is voor Defensie van essentieel belang om internationaal en Europees samen te werken. Om de interoperabiliteit en uitwisselbaarheid te vergroten, streeft Defensie naar minder nationale specifieke eisen en meer standaardisatie binnen de NAVO en EU. Defensie werkt hiervoor onder mee samen met andere landen binnen gebruikersgroepen voor verschillende wapensystemen, zoals het MRTT tank- en transportvliegtuig (met Duitsland, België, Luxenburg, Noorwegen en Tsjechië) en de NASAMS luchtverdedigingssystemen (met Noorwegen, Finland, Litouwen, Spanje en Hongarije). De gezamenlijke verwerving van nieuwe mijnenbestrijdingsvaartuigen en fregatten samen met België is een ander voorbeeld van het streven naar meer interoperabiliteit en Europese samenwerking.

Om ongewenste investeringen, fusies en overnames van de Nederlandse hoogwaardige technologische defensiesector te mitigeren, werken Defensie en EZK aan een wetsvoorstel voor een sectorale investeringstoets voor de defensie-industrie. Dit wetsvoorstel voorziet ook in het op verzoek afgeven van een veiligheidsverklaring zodat Nederlandse bedrijven veiligheid in internationale defensietoeleveringsketens borgen. Daarnaast vragen gezamenlijke binationale of multinationale materieelprojecten afstemming tussen respectievelijke nationale parlementaire processen. Daardoor kan het nodig zijn om de Kamer vertrouwelijk te informeren. Het uitgangspunt blijft om zo veel mogelijk openbaar te delen.

Uitvoeringsagenda Innovatie en Onderzoek

Ook middels de Uitvoeringsagenda Innovatie en onderzoek (Kamerstukken II, 2022/23, 31125, nr. 122) verdiept Defensie de samenwerking met kennisinstituten, universiteiten en het bedrijfsleven. Zij zijn onmisbaar voor het bereiken van de kennis- en innovatiedoelen van Defensie. Met de extra investeringen in Research & Technology versterken we ook instrumenten van de DIS. Zo komt er voor bedrijven meer geld beschikbaar voor technologieontwikkelingsprojecten, en meer door TNO, NLR en Marin opgebouwde kennis. Ook de investeringen in de militaire innovatiecentra dragen bij aan de versterking van de NLDTIB. Om innovatie te bevorderen, creëert en versterkt Defensie met kennisinstituten en universiteiten zogeheten ecosystemen, zoals Brainport, Nederland Radarland en Brightlands. De samenwerking met de innovatiepartners van Defensie krijgt hierdoor een stevige grondslag en continuïteit. In het bijzonder het MKB en startups zijn hierbij gebaat, vanwege het kort-cyclisch karakter van concept development & experimentation.

Met defensieonderzoek bij TNO, NLR en MARIN leggen we het fundament voor de ontwikkeling van cruciale militaire capaciteiten in Nederland. Zo wil Defensie dat Nederland toonaangevend blijft op het gebied van sensor-, radar- en sonartechnologie. Er zijn ook gebieden waar we toonaangevend willen worden. Defensie versterkt bijvoorbeeld haar kennis ten aanzien van ruimtetechnologie, nieuwe materialen en autonome systemen. En Defensie ontwikkelt met partners in een ecosysteem een grondstation dat meerdere typen drones kan aansturen, waardoor de footprint in het operatiegebied wordt geminimaliseerd. Vanuit het Defensiematerieelbegrotingsfonds zal ook worden bijgedragen aan de ontwikkeling van kansrijke technologieën, met focus op de bij de ecosystemen genoemde gebieden. Via het project Combat Unmanned Ground System (CUGS) doet Defensie tegelijkertijd verdere kennis en ervaring op bij onbemande grondgebonden (gevechts)systemen. Hiervoor is een geïntegreerde IT-component randvoorwaardelijk. Dit is een groeiende tendens: in vrijwel elk materieelproject is inmiddels een sterk IT-aspect verweven.

Met deze ecosystemen kan de tijd tussen ‘een briljant idee’ en ‘een geweldig product voor Defensie’ zo kort mogelijk zijn, en kan Defensie onze mensen voorzien van het materieel dat het verschil maakt. Het werken in dit soort vernieuwende ecosystemen vraagt om een andere mindset en werkwijze. De ontwikkel- en verwervingsprocessen zijn vluchtiger, bedrijfsmatig risicovoller en worden nog meer gekenmerkt door continue (door)ontwikkeling.

Ook de innovatiecentra gaan bijdragen aan de versterking van kansrijke ecosystemen. Dat gebeurt vanuit hun focus op kort-cyclische innovaties, met aandacht voor verschillende innovatiegebieden, waaronder het werken naar een informatie-gestuurde organisatie, de reductie van de footprint van Defensie, kansrijke technologieën en maatschappelijke ontwikkelingen.

Europese samenwerking

De oorlog in Oekraïne onderstreept naast een sterke nationale defensie-industrie, ook het belang van Europese strategische autonomie. In lijn met de motie-Dassen c.s. (Kamerstukken II, 2022/23, 36 124, nr. 20 van 22 december 2022) zet Defensie in op gezamenlijke aanschaf van defensiematerieel met Europese partners waar mogelijk. Ook zal Defensie de noodzaak tot opschalen van de Europese productiecapaciteit voor militair materieel op de internationale agenda blijven plaatsen en hiervoor steun bij Europese partners zoeken. Om gezamenlijke aanschaf in EU-verband te bevorderen, is voorgesteld om voor de periode t/m 2024 via het EDIRPA-instrument2 € 500 miljoen beschikbaar te stellen voor de EU-begroting3. Er zijn nog geen middelen uitgekeerd omdat nog onderhandeld wordt over de uitwerking van het instrument. De verwachting is dat de verordening in de zomer van 2023 wordt aangenomen, waarna het werkprogramma zal worden vastgesteld.

De EU-lidstaten voelen een grote urgentie om gezamenlijk munitie te blijven leveren aan Oekraïne en tegelijkertijd hun eigen munitievoorraad op peil te brengen. Dit doen ze ook om de eigen veiligheid te waarborgen. Op 20 maart 2023 is een politiek akkoord gesloten om de levering van in het bijzonder artilleriemunitie aan Oekraïne te vergroten en te versnellen en om de productiecapaciteit van de Europese defensie-industrie op te schalen. Nederland wil, in lijn met de motie-Dassen c.s (Kamerstukken II, 2022/23, 36 124, nr. 19 van 22 december 2022), deelnemen aan de gezamenlijke aanschaf van 155mm munitie via het Europees Defensieagentschap (EDA). Hiervoor wordt een vergoeding beschikbaar gesteld uit het Europees Vredesfonds (EPF). In dit kader publiceerde de Europese Commissie het voorstel ter ondersteuning van munitieproductie4, waarmee o.a. budget beschikbaar wordt gesteld voor het verbeteren, moderniseren of opzetten van nieuwe productiecapaciteit.

Het belang van interoperabiliteit en standaardisatie neemt toe. Nederland blijft zich inzetten voor betere interoperabiliteit en meer standaardisatie binnen de EU en de NAVO, als essentiële basis voor effectieve samenwerking met als doel het militair vermogen te vergroten. Defensie investeert bijvoorbeeld samen met België in nieuwe Anti-Submarine Warfare fregatten waarbij de configuratie van de schepen gelijk is én blijft om zo interoperabiliteit en uitwisselbaarheid te garanderen. Dit maakt het mogelijk om de schepen gezamenlijk te laten opereren en te onderhouden, maar ook om gezamenlijk opleidingen te organiseren en doctrines en tactieken te ontwikkelen. De sensor-, wapen- en commandosystemen aan boord van de schepen voldoen aan de STANAG-eisen, waarmee de interoperabiliteit met NAVO-partners wordt verzekerd.

Defensie volgt deze manier van werken ook bij andere projecten zoals de Air Assault voertuigen voor de Luchtmobiele Brigade, die samen met Duitsland worden verworven, de identieke multi-missie radars voor Nederland, Noorwegen en Denemarken en de Multi-Role Tanker Transport (MRTT)-vliegtuigen, die samen met diverse Europese NAVO-partners zijn aangeschaft. Daarnaast intensiveert Defensie de samenwerking binnen gebruikersgroepen zoals voor de Boxer, de Chinook en de CV90.

Duurzaamheid en klimaatverandering

Defensie moet onder alle omstandigheden kunnen opereren en bereidt zich daarom voor op de veranderende dreigingen als gevolg van klimaatverandering. Ook wil Defensie bijdragen aan de klimaatdoelen en zo haar maatschappelijke verantwoordelijkheid nemen. Conform de Uitvoeringsagenda Duurzaamheid Defensie (Kamerstukken II, 2022/23, 36 124, nr. 25 van 31 januari 2023), investeert Defensie op verschillende manieren in duurzaamheid. Op materieelgebied betreft dit onder andere de volgende projecten en maatregelen:

– Bij het project ‘Vervanging hulpvaartuigen’ gaat Defensie de nieuwe vaartuigen voorzien van klimaatneutrale technologie voor de voortstuwing en energieopwekking. De hulpvaartuigen zijn niet bedoeld voor operaties in omstandigheden met een hoge dreiging. Defensie kiest daarbij voor scheepsmotoren die in principe op methanol kunnen draaien, maar als de beschikbaarheid van methanol tekortschiet ook op diesel kunnen draaien.

– Defensie streeft naar het bijmengen van 30% biobrandstof per brandstofsoort in 2030. Dit is begonnen in 2022 en het bijmengen wordt gefaseerd ingevoerd. Van de brandstof die Defensie in eigen beheer uitgeeft, wordt in 2024 30% biobrandstof aan de wegdiesel bijgemengd en 10% biobrandstof aan de scheepsdiesel.

– Binnen de reguliere bedrijfsvoering neemt Defensie standaard de mogelijkheden voor duurzaamheid op. Zo is bijvoorbeeld binnen het voorzien-in proces specifieke aandacht voor duurzaamheid, automatiseert Defensie energiemonitoring, en ontwikkelt Defensie een dashboard duurzaamheid waarmee Defensie de voortgang op gebied van duurzaamheid (kpi's) bijhoudt.

– Op het gebied van klimaatveiligheid gaat Defensie nog intensiever samenwerken met internationale partners binnen de NAVO en met de EDA. Dit gebeurt bijvoorbeeld door bij te dragen aan het Centre of Excellence Climate and Security (i.o.) van de NAVO of door actief te zijn in verschillende werkgroepen van de EDA.

– Voor niet-militaire producten sluit Defensie waar mogelijk aan bij het Rijksbeleid.

Vastgoed

Defensie groeit door de veranderde situatie in Europa en in de wereld. De gewijzigde geopolitieke situatie zorgt voor een urgente en structurele behoefte aan meer militairen, meer materieel en meer activiteiten. Dit betekent dat er in het Koninkrijk meer ruimte nodig is voor de krijgsmacht voor onder meer vastgoed voor Defensie, maar ook voor oefenen en trainen van de eenheden. Echter heeft de nationale problematiek op het gebied van stikstof, woningbouw en andere omgevingsfactoren ook invloed op de activiteiten van Defensie en de ruimte die daarvoor nodig is.

Zoals beschreven in het Strategisch Vastgoedplan 2022 (SVP 2022, Kamerstukken II, 2022/23, 36 124 nr. 12) transformeert Defensie haar vastgoed door het te concentreren, te verduurzamen en te vernieuwen (CVV). Hierbij streeft Defensie naar vastgoed dat de operationele gereedstelling van de krijgsmacht beter ondersteunt, de werving en het behoud van personeel bevordert, en duurzaam en betaalbaar is.

Door te concentreren op nieuwe en gerevitaliseerde kazernes, die bovendien duurzaam zijn, kan Defensie diverse huidige locaties aanbieden als perspectieflocatie voor een andere bestemming. Hiermee verlaagt Defensie de jaarlijkse exploitatie- en onderhoudskosten van haar vastgoed.

Tegelijkertijd investeert Defensie fors in haar vastgoed. Dit geldt voor vastgoed in zowel Nederland als in het Caribisch deel van het Koninkrijk der Nederlanden. De kazernes worden hiermee voorbereid op de toekomst. Voorgenoemde reductie en groei in vastgoed moeten in samenhang worden gezien. Zo concentreert, verduurzaamt en vernieuwt Defensie de bestaande portefeuille en wordt deze waar nodig uitgebreid met het oog op de groei van de organisatie. Dat geldt als eerste voor de volgende projecten:

– De concentratie van de Luchtmobiele Brigade in (de regio) Schaarsbergen;

– De oplossing voor de ruimtevraag van het Korps Commandotroepen in de regio Rucphen/Roosendaal;

– De concentratie van de eenheden die nu in Assen en Havelte zitten;

– De concentratie van meerdere ondersteunende eenheden op een nieuwe kazerne in het midden van het land. Met het opstellen van een milieueffectrapportage toetst Defensie de voorlopige voorkeurslocatie;

– De concentratie van logistieke en operationele eenheden in de omgeving van Soesterberg;

– De concentratie van eenheden op de Nieuwe Haven in Den Helder.

Conform het Defensie Materieelproces (DMP) ontvangt de Tweede Kamer naar verwachting in 2024 brieven over de behoeftestelling (A-brieven) over de hierboven genoemde projecten in Schaarsbergen, Rucphen/Roosendaal, Assen/Havelte en Soesterberg. Uw Kamer wordt over de uitvoering van het SVP 2022 alsmede over de stand van zaken van bovengenoemde zes concrete projecten verder geïnformeerd via de Stand van Defensie 2024 die rondom Prinsjesdag wordt verstuurd.

Defensie moet per project een zorgvuldig (ruimtelijk) proces doorlopen. Met het oog op de zorgvuldigheid dient overleg met de regio een stevige plek te krijgen in het proces.

Aanvullend zal het Landelijk Tactisch Commando (LTC) van de Koninklijke Marechaussee op Camp New Amsterdam (CNA) in 2024 worden opgeleverd. De schietfaciliteiten voor speciale eenheden in Soesterberg worden eveneens in 2024 opgeleverd.

IT

Defensie ziet de vraag naar inzet, vernieuwing en ambities op IT-gebied steeds verder toenemen. Door te investeren in IT, data science, artificial intelligence en cyber security werkt Defensie aan de digitale transformatie. De focus ligt op de continuïteit van de bestaande infrastructuur en de realisatie en implementatie van vernieuwende IT die een technologisch hoogwaardige krijgsmacht ondersteunt. De programma’s GrIT, Roger, Vernieuwing HR IT en Defensie Open op Orde (DOO) verzorgen in dat kader moderne en betrouwbare bedrijfsvoeringssystemen. Ondanks de uitdaging van schaarste aan IT-personeel worden in 2024 belangrijke stappen gezet in de implementatie. Roger heeft in 2023 de technische conversie volledig afgerond en zal zich in 2024 richten op de implementatie van de nieuwe functionaliteiten van de SAP-software. Daarvoor ontwikkelt Defensie trainingen en opleidingen zodat medewerkers leren werken met het nieuwe systeem. Defensie is in het programma Vernieuwing HR IT gestart met het onderzoek naar de modernisering van de personeels- en salarissystemen en zal de uitkomsten hiervan verder opvolgen in 2024. Daarnaast werkt Defensie doorlopend aan de realisatie van blokken van GrIT. Hierover wordt de Kamer separaat geïnformeerd middels voortgangsrapportages in het kader van de Regeling Grote Projecten.

Daarnaast versterkt het programma DOO in de periode 2021 tot en met 2026 zowel de informatiehuishouding als de transparantie van Defensie. Beide zijn noodzakelijk voor de implementatie van IGO en het bereiken van een gezaghebbende informatiepositie. DOO rolt onder meer het nieuwe documentmanagementsysteem DefDoc uit en zet een dienst op voor het ontsluiten van missie-informatie met slimme zoeksoftware.

Overprogrammering

Als gevolg van interne en/of externe factoren kunnen investeringsprojecten vertragen ten opzichte van de raming. De huidige krapte op de defensiemarkt is daar een voorbeeld van. Zo leidt deze krapte mogelijk tot extra vertragingen. Defensie hanteert overprogrammering om het toegewezen budget in het DMF tijdig te realiseren. Bij overprogrammering worden in de eerste jaren meer plannen toegestaan dan past binnen het budgettaire kader van deze jaren. Over de gehele planperiode moet de planning wel aansluiten op het totaal beschikbare budget. Het investeringsprogramma beslaat een planperiode van 15 jaar. De overprogrammering in de eerdere jaren wordt daarom gecompenseerd door een gelijke onderprogrammering in latere jaren zodat de totale planning past binnen het budgettaire kader in de planperiode. De overprogrammering mag maximaal 30% zijn in de begrotingsperiode. De overprogrammering wordt vastgesteld op basis van het toegewezen budget in het DMF. De overprogrammering is opgenomen in de budgettaire tabellen bij de afzonderlijke artikelen. Per artikel wordt de meerjarige ontwikkeling van de overprogrammering toegelicht.

2.1 Belangrijkste beleidsmatige mutaties

Tabel 1 Belangrijkste beleidsmatige uitgavenmutaties t.o.v. vorig jaar (bedragen x € 1 miljoen) 

2023

2024

2025

2026

2027

2028

Standen ontwerpbegroting 2023

6.678,8

9.284,7

9.295,7

9.373,6

9.066,8

8.653,8

Belangrijkste mutaties

      

Mutaties 1e suppletoire begroting 2023

‒ 446,3

1.374,5

1.308,9

1.135,6

1.217,0

1.249,2

Prijsbijstelling DMF

400,3

619,8

628,4

557,3

539,9

516,6

Eindejaarsmarge DMF

645,9

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

Kasschuif instandhouding

‒ 100,3

50,1

50,1

0,0

0,0

0,0

Kasschuif vastgoed

‒ 270,0

‒ 1.360,0

‒ 1.420,0

325,0

320,0

375,0

Kasschuif investeringen

‒ 1.300,0

750,0

550,0

0,0

0,0

0,0

Overheveling AP vastgoed

110,0

1.290,0

1.395,0

165,0

165,0

165,0

Valuta

84,5

98,5

182,6

165,1

115,8

112,3

Interdepartementale budgetoverhevelingen

‒ 1,0

0,4

0,7

0,7

0,7

0,7

Overige mutaties

‒ 15,6

‒ 74,4

‒ 77,9

‒ 77,5

75,6

79,5

Mutaties 1e incidentele suppletoire begroting

49,8

7,4

275,3

278,0

‒ 81,7

139,2

Overheveling kennisopbouw

‒ 16,0

‒ 18,2

‒ 19,1

‒ 19,1

‒ 19,1

‒ 19,1

Overheveling Oekraine

25,8

52,4

338,3

353,8

21,2

239,0

Fasering cyber readiness

‒ 12,0

‒ 25,0

‒ 32,8

‒ 39,3

‒ 66,4

‒ 69,6

Fasering kwaliteitsimpuls stafcapaciteit

‒ 6,75

‒ 14

‒ 18,9

‒ 25

‒ 25

‒ 25

Compensatie prijsstijgingen

55,2

15,5

15,6

16,0

16,2

16,2

Interdepartementale budgetoverhevelingen

1,4

0,5

0,7

0,7

0,7

0,7

Overige mutaties

2,2

‒ 3,8

‒ 8,4

‒ 9,1

‒ 9,4

‒ 3,1

Mutaties begroting 2024

0,0

57,1

66,0

65,0

59,3

112,8

Persoonsbeveiliging binnenland

0,0

23,8

12,3

13,9

13,9

13,9

Versterken inlichtingen en veiligheidscapaciteit MIVD

0,0

38,0

36,5

35,4

42,5

42,4

Oekraïne pakket 2

0,0

0,0

19,2

11,4

0,0

52,2

Overige mutaties

0,0

‒ 4,7

‒ 2,0

4,3

3,0

4,3

Standen ontwerpbegroting 2024

6.282,3

10.723,7

10.945,9

10.852,3

10.261,4

10.154,9

Toelichting

Mutaties eerste suppletoire begroting

Met de 1e suppletoire begroting zijn onder andere de prijsbijstelling en de doorwerking van de eindejaarsmarge 2022 toegevoegd aan het DMF. Ook zijn middelen voor vastgoed vanuit de Aanvullende Post van het ministerie van Financiën toegevoegd. Na overheveling naar het DMF zijn deze middelen met een kasschuif in het juiste kasritme gezet. Daarnaast is het budget voor 2024 naar boven bijgesteld vanwege de kasschuiven waarmee de budgetten voor instandhouding en investeringen in het juiste kasritme zijn gebracht.

Mutaties eerste incidentele suppletoire begroting

Met de 1e incidentele suppletoire begroting zijn onder andere middelen voor de steun aan Oekraïne van de Defensiebegroting naar het DMF overgeheveld. Daarnaast zijn middelen voor kennisopbouw overgeheveld naar de Defensiebegroting (X).

Persoonsbeveiliging binnenland

Het stelsel bewaken en beveiligen is een belangrijk instrument in het beschermen van de democratische rechtstaat en cruciaal in de strijd tegen de georganiseerde criminaliteit. Defensie draagt bij aan het aantal te bewaken en te beveiligen personen door de oprichting van een eenheid Persoonsbeveiliging Binnenland. Voor de daarvoor benodigde investeringen wordt in 2024 € 23,8 miljoen aan de begroting toegevoegd.

Versterken inlichtingen en veiligheidscapaciteit MIVD

Voor het versterken van de inlichtingen en veiligheidscapaciteit MIVD zijn middelen van de Defensiebegroting (X) naar het DMF overgeheveld.

Oekraine pakket 2

Dit betreft de overheveling van budget van de Defensiebegroting (X) naar het DMF voor de vervanging van materieel uit eigen voorraad dat is geleverd aan Oekraïne.

3. ARTIKELEN

3.1 Artikel 1: Defensiebreed materieel

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Het doel van dit artikel is inzicht bieden in het verwerven en instandhouden van het defensiebreed materieel. Materieel dat door alle operationele commando's wordt ingezet en niet specifiek gericht is op maritiem, land- of luchtoptreden wordt begroot binnen het artikel Defensiebreed materieel.

Voorbeelden hiervan op het gebied van instandhouding zijn het Kleding- en Persoonsgebonden Uitrustingsbedrijf (KPU) en Munitie bij het Defensie Munitiebedrijf (DMunB). Voorbeelden op gebied van verwerving zijn projecten als Defensie Operationeel Kledingsysteem (DOKS) en het Defensie Bewakings- en Beveiligingssysteem (DBBS).

Verwerving wordt nader uitgesplitst in de voorbereidings-, onderzoeks- en realisatiefase. Daarnaast vallen de defensiebrede materieel ontvangsten, over- en onderprogrammering, onzekerheidsreservering en uitgaven aan kennis en innovatie onder dit artikel.

Budgettaire gevolgen van beleid en budgetflexibiliteit

Artikel 1 Defensiebreed materieel (bedragen x € 1.000) 

2022

2023

2024

2025

2026

2027

2028

Verplichtingen

1.208.183

1.082.767

1.477.899

2.091.311

2.044.075

2.578.120

1.800.129

        

Uitgaven

868.388

1.136.253

1.889.353

2.187.208

2.178.615

1.680.074

1.649.992

juridisch verplicht

  

52,5%

    

bestuurlijk gebonden

       

beleidsmatig gereserveerd

  

47,5%

    

nog niet ingevuld/vrij te besteden

               

Verwerving

       

Opdrachten

445.072

953.837

1.101.158

1.945.296

1.672.208

1.392.496

1.183.372

Verwerving: voorbereidingsfase

0

11.090

226.844

806.295

967.906

755.863

628.570

Verwerving: onderzoeksfase

0

0

0

0

0

0

0

Verwerving: realisatie

445.072

942.747

874.314

1.139.001

704.302

636.633

554.802

        

Instandhouding

       

Opdrachten

268.563

451.445

517.237

481.036

459.235

409.052

399.630

Instandhouding Materieel

268.563

451.445

517.237

481.036

459.235

409.052

399.630

        

Kennis en Innovatie

       

Bekostiging

33.994

78.609

152.123

184.395

217.393

210.392

237.204

Bijdrage grote onderzoeksfaciliteiten

3.700

28.552

94.687

126.959

141.967

155.921

177.491

Technologieontwikkeling

27.964

38.277

46.508

46.508

46.508

46.508

51.750

Kennisgebruik

1.159

4.844

3.744

3.744

3.848

3.848

3.848

Kort Cyclische Innovatie

1.171

6.936

7.184

7.184

25.070

4.115

4.115

        

Reserve Valutaschommelingen

       

Storting/onttrekking begrotingsreserve

120.759

0

0

0

0

0

0

Storting/onttrekking begrotingsreserve

120.759

0

0

0

0

0

0

                

Over-/ onderprogrammering

       

Fonds

0

‒ 347.638

118.835

‒ 423.519

‒ 170.221

‒ 331.866

‒ 170.214

Fonds

0

‒ 347.638

118.835

‒ 423.519

‒ 170.221

‒ 331.866

‒ 170.214

        

Ontvangsten

71.178

86.381

73.827

15.310

89.856

89.918

101.918

Artikel 1 Defensiebreed materieel (bedragen x € 1.000) 

2029

2030

2031

2032

2033

2034

2035

2036

2037

2038

Verplichtingen

1.314.970

1.305.203

1.078.403

1.008.901

1.074.605

1.153.959

1.482.113

1.340.301

2.166.575

1.723.910

           

Uitgaven

1.492.688

1.329.111

1.134.887

1.073.184

1.157.673

1.322.275

1.723.358

1.991.399

2.254.833

1.652.688

juridisch verplicht

          

bestuurlijk gebonden

          

beleidsmatig gereserveerd

          

nog niet ingevuld/vrij te besteden

                     

Verwerving

          

Opdrachten

901.297

647.039

397.629

328.671

394.398

472.371

664.904

654.414

1.482.882

1.039.044

Verwerving: voorbereidingsfase

559.496

433.162

192.100

93.763

137.501

260.146

393.320

317.754

881.241

434.970

Verwerving: onderzoeksfase

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

Verwerving: realisatie

341.801

213.877

205.529

234.908

256.897

212.225

271.584

336.660

601.641

604.074

           

Instandhouding

          

Opdrachten

425.840

423.802

423.574

424.415

424.392

424.373

424.272

428.672

426.478

423.253

Instandhouding Materieel

425.840

423.802

423.574

424.415

424.392

424.373

424.272

428.672

426.478

423.253

           

Kennis en Innovatie

          

Bekostiging

246.114

254.501

257.647

259.218

259.218

259.218

259.218

259.218

259.218

262.183

Bijdrage grote onderzoeksfaciliteiten

181.160

184.305

187.450

189.022

189.022

189.022

189.022

189.022

189.022

192.954

Technologieontwikkeling

56.991

62.233

62.234

62.233

62.233

62.233

62.233

62.233

62.233

61.266

Kennisgebruik

3.848

3.848

3.848

3.848

3.848

3.848

3.848

3.848

3.848

3.848

Kort Cyclische Innovatie

4.115

4.115

4.115

4.115

4.115

4.115

4.115

4.115

4.115

4.115

           

Reserve Valutaschommelingen

          

Storting/onttrekking begrotingsreserve

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

Storting/onttrekking begrotingsreserve

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

                      

Over-/ onderprogrammering

          

Fonds

‒ 80.563

3.769

56.037

60.880

79.665

166.313

374.964

649.095

86.255

‒ 71.792

Fonds

‒ 80.563

3.769

56.037

60.880

79.665

166.313

374.964

649.095

86.255

‒ 71.792

           

Ontvangsten

89.538

85.698

85.698

85.698

85.698

85.698

85.698

85.698

85.698

85.698

                                 

Toelichting op de instrumenten

Het aandeel juridisch verplicht heeft betrekking op de levering van goederen en/of diensten waarvoor Defensie een financiële verplichting is aangegaan die leidt tot toekomstige kasbetalingen. Voor 2024 gaat het naar verwachting om 52,5% van het uitgavenbudget. Het resterende deel, 47,5% van dit artikel is beleidsmatig gereserveerd voor noodzakelijk geachte investeringen en onderhoudsprogramma’s, waarvan het aangaan van de juridische verplichting wordt voorbereid.

De geraamde verplichtingen op artikel 1 betreffen zowel verplichtingen voor de verwerving als voor de instandhouding van defensiebreed materieel. De raming van de verplichtingen is (deels) gebaseerd op het geplande moment dat voor een verwervingsproject een contract getekend wordt. Het moment waarop een contract daadwerkelijk wordt getekend, als eindfase van de verwerving, is afhankelijk van diverse factoren. Definitieve politieke besluitvorming over de reikwijdte en fasering van een project, samenwerking met derden en onderhandelingen met leveranciers, kunnen leiden tot een ander moment van het aangaan van de verplichting dan op dit moment is voorzien.

Verwerving Defensiebreed materieel

Met de Defensienota 2022 heeft Defensie fors geïnvesteerd in de nieuwe werkelijkheid, om te beschermen wat ons dierbaar is, maar ook om onze internationale afspraken na te kunnen komen. De behoefte aan wiel- en bergingsvoertuigen neemt toe, voorraden aan munitie worden significant verhoogd en zijn langdurige projecten die de komende tijd terug te zien zijn.

De geraamde uitgaven betreffen de verwerving van materieel dat door alle operationele commando’s wordt ingezet en dat dus niet specifiek gericht is op maritiem, land- of luchtoptreden. Nieuw aan te kopen materieel (door middel van het verwervingsproject) leidt mogelijk tot hogere of lagere instandhoudingsuitgaven; hiermee wordt rekening gehouden in de raming van de investering. Op het moment dat het nieuw verworven materieel aan het betreffende defensieonderdeel wordt overgedragen, worden ook de hogere of lagere instandhoudingsuitgaven verrekend.

Verwerving defensiebreed materieel - voorbereidingsfase

In de onderstaande tabel wordt de planning weergegeven van de Defensiebrede materieelprojecten die zich op dit moment in de voorbereidingsfase bevinden. Voor projecten in voorbereidingsfase wordt de behoeftestelling uitgewerkt. Ook de planning van de A-brieven van DMP-plichtige projecten is - indien van toepassing - in de tabel opgenomen. Inhoudelijke uitleg van deze projecten wordt gedeeld middels het DPO.

Tabel 2 Projecten in voorbereidingsfase (in miljoenen euro)

Projecten in voorbereiding

Projectbudget

2023

2024

2025

2026

2027

2028 e.v.

Vervanging Verbeterd Operationeel Soldaat Systeem (VOSS)

250-1.000

     

A-brief

Defensiebrede vervanging Klein Kaliber Wapens (deel vervanging Colt)

100-250

  

A-brief

   

C-IED Blok 4

100-250

 

A-brief

    

Ten opzichte van de ontwerpbegroting 2023 is het project C-IED Blok 4 nieuw in de voorbereidingsfase. De A-brief voor het project Defensiebrede vervanging Klein Kaliber Wapens (deel Colt) is verschoven van 2023 naar 2025. Van het project Vervanging Amarok is de omvang gewijzigd, waardoor het niet meer in de ontwerpbegroting voor 2024 is opgenomen.

Verwerving defensiebreed materieel - onderzoeksfase

In onderstaande tabel wordt het projectbudget en de planning van Kamerbrieven weergegeven van de defensiebrede verwervingsprojecten die zich in de onderzoeksfase bevinden. In deze fase wordt onderzocht hoe invulling gegeven kan worden aan de behoefte.

Tabel 3 Projecten in onderzoeksfase (in miljoenen euro)

Projecten in onderzoek

Projectbudget

2023

2024

2025

2026

2027

2028 e.v.

Geen projecten in de onderzoeksfase.

       

Er zijn geen wijzigingen ten opzichte van de ontwerpbegroting 2023 in de onderzoeksfase.

Verwerving defensiebreed materieel - realisatiefase

Onderstaande tabel geeft een overzicht van de defensiebrede projecten die zich in de realisatiefase bevinden. Dit betekent dat de opdracht voor verwerving aan de uitvoeringsorganisaties is gegeven. In onderstaande tabel wordt ook weergegeven wat het projectbudget van deze projecten is en hoe dit projectbudget over de jaren verdeeld is (tenzij commercieel vertrouwelijk).

Tabel 4 Projecten in realisatiefase (in miljoenen euro)

Projecten in realisatie

Projectbudget

t/m 2023

2024

2025

2026

2027

2028 e.v.

Counter Improvised Explosive Devices (C-IED)

106,2

40,6

18,5

5,2

3,2

3,2

35,5

Defensie Bewakings- en Beveiligingssysteem (DBBS)

425,5

92,5

43,6

64,3

86,6

25,8

112,8

Joint Fires

110,0

57,9

17,2

17,7

1,3

1,3

14,5

Operationele infrastructuur voor de snel inzetbare eenheden van de krijgsmacht

151,8

0,4

63,4

65,1

1,7

1,7

19,4

Defensie Operationeel Kledingsysteem (DOKS)

250-1.000

Commercieel vertrouwelijk

     

Defensiebrede Vervanging Operationele Wielvoertuigen (DVOW)

1.000-2.500

Commercieel vertrouwelijk

     

Verbeterd Operationeel Soldaat Systeem (VOSS)

250-1.000

Commercieel vertrouwelijk

     

Programma BKI Munitie (aanvulling inzetvoorraad eerste hoofdtaak)

>2.500

Commercieel vertrouwelijk

     

Vervanging Wissellaadsystemen, Trekker-opleggercombinaties en Wielbergingsvoertuigen (WTB)

250-1.000

Commercieel vertrouwelijk

     

Er zijn wijzigingen ten opzichte van de ontwerpbegroting 2023 opgetreden bij de volgende projecten:

– Het project Defensie Bewakings- en Beveiligingssysteem (DBBS)  kende  technische, financiële en organisatorische knelpunten die in 2023 zijn aangepakt middels een traject met externe begeleiding. Het project is herijkt en loopt nu door tot en met 2029.

– Voor het projectbudget Defensiebrede Vervanging Operationele Wielvoertuigen (DVOW) is de scope van het project (aantallen) aangepast, hiermee is het budget opgehoogd.

– Bij het Project Vervanging Wissellaadsystemen, Trekker-opleggercombinaties en Wielbergingsvoertuigen (WTB) is als gevolg van de Defensienota 2022 de behoefte toegenomen aan vrachtwagens, zoals ook te lezen is in het DPO. Daarom is het budget verhoogd en loopt het project langer door.

– De projecten C-IED, Joint Fires en Operationele infrastructuur voor de snel inzetbare eenheden van de krijgsmacht zijn nieuw ten opzichte van de begroting 2023.

Verdere details over deze projecten zijn te lezen in het DPO.

Instandhouding defensiebreed materieel

De geraamde uitgaven voor instandhouding van defensiebreed materieel betreffen voornamelijk de instandhoudingsuitgaven van het Kleding- en Persoonsgebonden Uitrustingbedrijf (KPU-bedrijf) en het Defensie Munitiebedrijf (DMunB). Ook worden hier de uitgaven voor de normstellende taak van het COMMIT voor de wapensystemen verantwoord. In de instandhoudingsfase wordt het wapensysteem door het operationeel Commando (Opco) in gebruik genomen, al dan niet gefaseerd. Het Opco is integraal verantwoordelijk voor gebruik en instandhouding van het materieel. COMMIT Wapensystemen vervult de rol van normsteller voor het materieel dat is overgedragen aan het Opco. Deze norm­stellende rol omvat de volgende gebieden: veiligheid, technische beschikbaarheid, bewaking levensduurkosten ('betaalbaarheid') en waardebehoud. COMMIT vervult deze taak voor maritiem-, land- en luchtmaterieel.

Kennis en Innovatie

Bijdrage grote onderzoeksfaciliteiten

Defensie draagt met deze middelen specifiek bij aan de instandhouding van grote onderzoeksfaciliteiten bij TNO, NLR en MARIN.

Technologieontwikkeling

Defensie investeert langs de lijnen van de Uitvoeringsagenda innovatie en onderzoek vanaf 2023 extra in onderzoek en technologieontwikkeling (Research& Technology, R&T) en kort-cyclisch innoveren. Daarin neemt versterking van de samenwerking met onze kennis- en innovatiepartners een centrale plaats in. Defensie investeert samen met het Nederlandse bedrijfsleven in technologieontwikkeling voor toekomstige capaciteiten en in het kader van de versterking van de Nederlandse Defensie Technologische en Industriële Basis. Daarbij willen we vanaf 2024 een sterker accent leggen op kansrijke technologieën en ecosystemen. Technologieprojecten worden, indien van toepassing, interdepartementaal (topsectorenbeleid) en internationaal (met de NAVO en het European Defence Agency (EDA)) afgestemd en ingebed.

CODEMO

De CODEMO-regeling (Commissie Defensie Materieel Ontwikkeling) is een instrument dat bedoeld is voor innovatieve defensie-specifieke productontwikkeling door met name het nationale MKB. Projectvoorstellen kunnen worden ingediend door Nederlandse bedrijven. Defensie neemt, van goedgekeurde projectvoorstellen, maximaal 50 procent van de ontwikkelingskosten voor haar rekening. Eventuele opbrengsten voor Defensie, in de vorm van royalty’s over de verkoop van de ontwikkelde producten, vloeien terug naar de CODEMO-regeling. Ook zijn vanuit de oude CODEMA-regeling, de voorloper van de CODEMO-regeling, royalty’s toegevoegd aan het budget van € 10 miljoen waar in 2011 mee is gestart, resulterend in een totaalbudget van € 13,3 miljoen. In totaal is sinds de start van de regeling voor een bedrag van € 11,8 miljoen aan projectvoorstellen goedgekeurd en resteert een budget van € 1,5 miljoen.

CODEMO (t/m 1 april 2023)

Ingediende voorstellen

94

Gehonoreerde voorstellen

29

Afgewezen voorstellen

65

Afgeronde voorstellen

23

Kennisgebruik

De toepassing van (met centrale middelen) opgebouwde kennis wordt primair gefinancierd uit de decentrale budgetten van de defensieonderdelen. Op centraal niveau is een beperkt budget beschikbaar voor acute, onvoorziene kennisondersteuning.

Kort-cyclische innovatie

Onder kortcyclische innovatie vallen uitgaven die worden gedaan in het kader van centraal gestuurde innovatie en het faciliteren van decentrale innovatie door de krijgsmachtdelen. Hiervoor kent Defensie een centrale innovatieorganisatie FRONT (Future Relevant Operations with Next Generation Technology & Thinking) en het overlegorgaan POIND (Periodiek Overleg Innovatiedirecteuren Defensie). Daarnaast organiseert Defensie bijvoorbeeld innovatie-evenementen als Innovation In Defence en investeert Defensie in ecosystemen en innovatie- en kennisnetwerken.

Over-/onderprogrammering defensiebreed materieel

Figuur 3 Defensiebreed materieel (in miljoenen euro)

Toelichting

In het DMF wordt gewerkt met overprogrammering: zo worden in de eerste begrotingsjaren meer plannen toegestaan dan het beschikbare budget. Door met deze overprogrammering te werken wordt zoveel als mogelijk getracht te voorkomen dat vertragingen bij individuele projecten leiden tot onderrealisatie van het beschikbare budget. Op dit moment wordt een overprogrammering van maximaal 30 procent gehanteerd. Over de gehele looptijd sluit het fonds op nul, doordat de overprogrammering in eerdere jaren wordt gecompenseerd door onderprogrammering in latere jaren. Het hanteren van overprogrammering is nader toegelicht in de leeswijzer.  

De over-/onderprogrammering wordt in de budgettaire tabel apart inzichtelijk gemaakt. Omdat niet meer uitgegeven mag worden dan aan budget (de uitgaven in de budgettaire tabel) is geautoriseerd, vindt op de over-/onderprogrammering geen realisatie plaats. In de jaren 2025 tot en met 2029 is sprake van overprogrammering. Dit is ook inzichtelijk gemaakt in de begeleidende grafiek, waarin de budgetlijn (roze lijn) onder de behoeftelijn (blauwe lijn) ligt. Vanaf 2030 is sprake van onderprogrammering, zodat over de gehele planperiode het totaal aan plannen gelijk is aan het totaalbudget. Als gevolg van de kasschuiven van budgetten uit 2023, zoals verwerkt in de eerste suppletoire begroting in 2023 (zie ook het overzicht van de belangrijkste beleidsmatige mutaties in de defensiematerieelagenda), is in 2024 geen sprake van overprogrammering.  

Ontvangsten defensiebreed materieel

De ontvangsten bestaan uit de verkoopopbrengsten van materieel en overige ontvangsten. In de begrote ontvangsten is onder meer een deel van de verkoopopbrengst van de verkoop van de CH-47D Chinook helikopters meegenomen. Behalve de afstoting van strategisch materieel wordt op dit budget de planmatige periodieke vernieuwing van niet-strategisch materieel verantwoord. Voorbeelden daarvan zijn de vervanging van een deel van de vloot van niet-operationele dienstvoertuigen. Ook de ontvangsten die voortkomen uit retour ontvangen BTW worden op dit artikel verantwoord.

3.2 Artikel 2: Maritiem materieel

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Het doel van dit artikel is inzicht bieden in het investeren in en instandhouden van het maritiem materieel. De verwerving wordt nader uitgesplitst in de voorbereidings-, onderzoeks- en realisatiefase. De instandhouding is gerelateerd aan de beleidsdoelen en -instrumenten zoals beschreven in beleidsartikel 2 (Koninklijke Marine) van de Begroting Hoofdstuk X.

Budgettaire gevolgen van beleid en budgetflexibiliteit

Artikel 2 Maritiem materieel (bedragen x € 1.000) 

2022

2023

2024

2025

2026

2027

2028

Verplichtingen

615.553

1.058.292

5.402.527

992.732

1.125.433

1.252.608

1.446.321

        

Uitgaven

556.332

774.858

1.482.684

1.397.914

1.660.689

1.734.239

1.949.284

juridisch verplicht

  

43,0%

    

bestuurlijk gebonden

       

beleidsmatig gereserveerd

  

57,0%

    

nog niet ingevuld/vrij te besteden

               

Verwerving

       

Opdrachten

382.750

792.997

1.216.079

1.510.608

1.764.967

1.973.134

2.058.794

Verwerving: voorbereidingsfase

0

0

157.033

338.307

614.532

760.752

810.446

Verwerving: onderzoeksfase

0

0

332.866

305.554

441.738

562.759

500.313

Verwerving: realisatie

382.750

792.997

726.180

866.747

708.697

649.623

748.035

        

Instandhouding

       

Opdrachten

173.582

195.918

228.896

235.250

291.923

238.625

238.008

Instandhouding Materieel

173.582

195.918

228.896

235.250

291.923

238.625

238.008

        

Over-/ onderprogrammering

       

Fonds

0

‒ 214.057

37.709

‒ 347.944

‒ 396.201

‒ 477.520

‒ 347.518

Fonds

0

‒ 214.057

37.709

‒ 347.944

‒ 396.201

‒ 477.520

‒ 347.518

        

Ontvangsten

26.775

34.984

9.684

9.684

9.684

9.684

9.684

Artikel 2 Maritiem materieel (bedragen x € 1.000) 

2029

2030

2031

2032

2033

2034

2035

2036

2037

2038

Verplichtingen

2.904.282

2.007.019

2.417.820

2.578.415

2.419.302

1.787.627

1.424.702

1.029.349

788.928

1.744.037

           

Uitgaven

2.078.603

2.418.156

2.953.783

3.008.465

2.862.309

2.341.577

2.101.420

941.934

821.845

1.273.132

juridisch verplicht

          

bestuurlijk gebonden

          

beleidsmatig gereserveerd

          

nog niet ingevuld/vrij te besteden

                     

Verwerving

          

Opdrachten

2.018.594

2.167.123

2.379.964

2.354.676

2.195.441

1.566.600

1.201.161

806.469

565.893

1.522.542

Verwerving: voorbereidingsfase

967.321

1.358.860

1.417.952

1.452.822

1.382.138

1.110.082

931.258

539.243

304.599

554.127

Verwerving: onderzoeksfase

568.970

554.683

772.699

834.928

742.103

417.476

228.470

228.470

199.821

833.390

Verwerving: realisatie

482.303

253.580

189.313

66.926

71.200

39.042

41.433

38.756

61.473

135.025

           

Instandhouding

          

Opdrachten

238.590

238.410

238.417

223.410

223.406

223.406

222.880

222.880

223.036

222.795

Instandhouding Materieel

238.590

238.410

238.417

223.410

223.406

223.406

222.880

222.880

223.036

222.795

           

Over-/ onderprogrammering

          

Fonds

‒ 178.581

12.623

335.402

430.379

443.462

551.571

677.379

‒ 87.415

32.916

‒ 472.205

Fonds

‒ 178.581

12.623

335.402

430.379

443.462

551.571

677.379

‒ 87.415

32.916

‒ 472.205

           

Ontvangsten

9.684

9.684

9.684

9.684

9.684

9.684

9.684

9.684

9.684

9.684

Toelichting op de instrumenten

Het aandeel juridisch verplicht heeft betrekking op de levering van goederen en/of diensten waarvoor Defensie een financiële verplichting is aangegaan die leidt tot toekomstige kasbetalingen. Voor 2024 gaat het naar verwachting om 43,0 % van het uitgavenbudget. Het resterende deel, 57,0 % van dit artikel is beleidsmatig gereserveerd voor noodzakelijk geachte investeringen en onderhoudsprogramma’s, waarvan het aangaan van de juridische verplichting wordt voorbereid.

De geraamde verplichtingen op artikel 2 betreffen zowel verplichtingen voor de verwerving als voor de instandhouding van maritiem materieel. De raming van de verplichtingen is (deels) gebaseerd op het geplande moment dat voor een verwervingsproject een contract getekend wordt. Het moment waarop een contract daadwerkelijk wordt getekend, als eindfase van de verwerving, is afhankelijk van diverse factoren. Definitieve politieke besluitvorming over de reikwijdte en fasering van een project, samenwerking met derden en onderhandelingen met leveranciers, kunnen leiden tot een ander moment van het aangaan van de verplichting dan op dit moment is voorzien.

Verwerving maritiem materieel

Voor het maritiem domein ligt de nadruk op het vergroten van de eigen slagkracht. Defensie vergroot de slagkracht met de introductie van langeafstandsraketten voor fregatten en onderzeeboten. De luchtverdedigingscapaciteit tegen ballistische en (supersone) luchtdreigingen wordt uitgebreid en de slagkracht van het Korps Mariniers wordt vergroot door de introductie van moderne langeafstandsvuursteun, tactische luchtverdedigingswapens en onbemande systemen.

De geraamde uitgaven aan investeringen betreffen de investeringen in maritieme wapensystemen: de Luchtverdedigings- en Commandofregatten, Vervanging M-fregatten (ASWF), patrouilleschepen, Landing Platform Docks (LPD’s), het Combat Support Ship (CSS), de onderzeeboten, mijnenbestrijdingsvaartuigen en diverse kleinere systemen.

Nieuw aan te kopen materieel (door middel van het verwervingsproject) leidt mogelijk tot hogere of lagere instandhoudingsuitgaven; hiermee wordt rekening gehouden in de raming van de investering. Op het moment dat het nieuw verworven materieel aan het betreffende defensieonderdeel wordt overgedragen, worden ook de hogere of lagere instandhoudingsuitgaven verrekend.

Verwerving maritiem materieel - voorbereidingsfase

In onderstaande tabel wordt de planning weergegeven van de maritiem materieelprojecten die zich in de voorbereidingsfase bevinden. Voor deze projecten wordt de behoeftestelling uitgewerkt. Ook de planning van de A-brieven van DMP-plichtige projecten is - indien van toepassing - in de tabel opgenomen.

Tabel 5 Projecten in voorbereidingsfase (in miljoenen euro)

Projecten in voorbereiding

Projectbudget

2023

2024

2025

2026

2027

2028 e.v.

Vervanging Luchtverdedigings- en Commandofregatten (LCF) (incl. studies)

>2.500

A-brief

     

Vervangende Capaciteit LPD's en OPV

1.000-2.500

 

A-brief

    

Vervanging MK48 Heavyweight Torpedo

100-250

  

A-brief

   

Vervanging Zwaar Landingsvaartuig (LCU)

100-250

 

A-brief

    

Verwerving Precision Guided Munition Korps Mariniers

100-250

 

A-brief

    

Verwerving Anti Torpedo Torpedo

250-1.000

 

A-brief

    

Bewapening Maritieme Lucht- en Raketverdediging

1.000-2.500

A-brief

     

Verwerving maritieme onbemande systemen

250-1.000

 

A-brief

    

Ten opzichte van de ontwerpbegroting 2023 zijn de volgende wijzigingen opgetreden:

– De projecten Bewapening Maritieme Lucht- en Raketverdediging, Vervanging LCF en Verwerving maritieme onbemande systemen zijn nieuw in de voorbereidingsfase.

– Het project Vervanging MK48 Heavyweight torpedo is van 2024 naar 2025 gegaan, en de projecten Verwerving Precision Guided Munition Korps Mariniers en Verwerving Anti Torpedo Torpedo zijn van 2023 naar 2024 gegaan.

– Het project Maritieme IAMD effectoren is omgedoopt tot Bewapening Maritieme Lucht- en Raketverdediging.

Het DPO biedt een verdere uitwerking van deze projecten.

Verwerving maritiem materieel - onderzoeksfase

In onderstaande tabel wordt het projectbudget en de planning van Kamerbrieven weergegeven van de verwervingsprojecten voor maritiem materieel die zich in de onderzoeksfase bevinden. In deze fase wordt onderzocht hoe invulling gegeven kan worden aan de behoefte.

Tabel 6 Projecten in onderzoeksfase (in miljoenen euro)

Projecten in onderzoek

Projectbudget

2023

2024

2025

2026

2027

2028 e.v.

Verwerving Maritime Strike

1.000-2.500

B/D-brief

     

Ten opzichte van de ontwerpbegroting 2023 is het project Verwerving Maritime Strike van de voorbereidingsfase overgegaan naar de onderzoeksfase. Dit project stond voorheen ook bekend als NATO Maritime Strike Long Range.

Het DPO biedt een verdere uitwerking van deze projecten.

Verwerving maritiem materieel - realisatiefase

Onderstaande tabel geeft een overzicht van de projecten voor maritiem materieel die zich in de realisatiefase bevinden. Dit betekent dat de opdracht voor verwerving aan de uitvoeringsorganisaties is gegeven. In onderstaande tabel wordt ook weergegeven wat het projectbudget van deze projecten is en hoe dit projectbudget over de jaren verdeeld is (tenzij commercieel vertrouwelijk).

Tabel 7 Projecten in realisatiefase (in miljoenen euro)

Projecten in realisatie

Projectbudget

t/m 2023

2024

2025

2026

2027

2028 e.v.

Vervanging onderzeeboten

> 2.500

Commercieel Vertrouwelijk

     

Instandhoudingsprogramma Luchtverdedigings- en Commandofregatten (IP LC-fregatten)

206,9

191,9

11,3

3,7

0,0

0,0

0,0

Maritime Ballistic Missile Defence (MBMD)

149,9

149,9

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

Verbetering MK48 torpedo

215,4

133,9

13,3

18,5

18,3

12,7

18,6

Vervanging 127 mm kanon Luchtverdedigings- en Commandofregatten

142,3

49,1

17,8

17,8

20,1

30,1

7,5

Vervanging maritiem Surface-to-surface missile

226,8

23,3

30,9

57,1

48,2

39,1

28,2

Vervanging mijnenbestrijdingscapaciteit

1.117,1

236,6

155,0

189,5

149,7

135,6

250,6

Vervanging MK46 Lightweight Torpedo

335,2

61,1

45,0

37,9

45,9

40,2

105,0

Future Littoral All-Terrain Mobility-Band Vagn (FLATM-BV)

100-250

Commercieel Vertrouwelijk

     

Vervanging M-fregatten

1.963,8

20,8

293,6

289,0

302,7

423,7

634,1

Vervanging Close-in Weapon System

250-1.000

Commercieel Vertrouwelijk

     

Verwerving Softkill Torpedo Defensiesysteem

100-250

Commercieel Vertrouwelijk

     

MLU OPV

100-250

Commercieel Vertrouwelijk

     

Vervanging middelzwaar landingsvaartuig LCVP

100-250

Commercieel Vertrouwelijk

     

Langer doorvaren LCF - Materiële zeewaardigheid

100-250

Commercieel Vertrouwelijk

     

Verwerving Combat Support Ship

250-1.000

Commercieel Vertrouwelijk

     

ESSM Block 2: verwerving en integratie

250-1.000

Commercieel Vertrouwelijk

     

Vervanging hulpvaartuigen

250-1.000

Commercieel Vertrouwelijk

     

Er zijn wijzigingen ten opzichte van de ontwerpbegroting 2023 opgetreden bij de volgende projecten:

– Het project Vervanging M-fregatten (ASWF) voorziet in de verwerving van twee Anti Submarine Warfare (ASW-) fregatten voor de Koninklijke Marine, plus twee ASW-fregatten voor België. De twee ASWF’n voor de Koninklijke Marine vervangen de huidige M-fregatten.

– In het kader van het project Aanvulling Standard Missile 2 (SM-2) Block IIIA verwerft Defensie extra SM-2 raketten. Als gevolg hiervan is het budget verhoogd en loopt het project langer door.

– Het project Vervanging Close-in Weapon System wordt uitgebreid. De uitbreiding behelst het uitrusten van twee Luchtverdedigings- en Commandofregatten Zr.Ms. De Ruyter (LCF 3) en Zr.Ms. Evertsen (LCF 4) met elk één Rolling Airframe Missile-systeem inclusief de bijbehorende munitie. Ook wordt het Combat Support Ship met een volledig systeem inclusief munitie uitgerust. Door de vergroting van de reikwijdte is het projectbudget opgehoogd.

– De projecten Vervanging hulpvaartuigen, ESSM Block 2 en MLU OPV zijn overgegaan van de onderzoeksfase naar de realisatiefase.

Het DPO biedt een verdere uitwerking van deze projecten.

Instandhouding maritiem materieel

De instandhouding van het materieel omvat de ramingen voor de uitgaven die het operationeel houden van de (wapen-)systemen met zich meebrengen. Voor dit artikel worden deze vooral door de Directie Materiële Instandhouding gedaan. Het betreft zowel de uitbesteding van instandhoudingswerk als de aanschaf van materieel als (reserve-) onderdelen. Het betreft onder andere de instandhoudingsuitgaven voor de Luchtverdedigings- en Commandofregatten, de M-fregatten en de patrouilleschepen. Een overzicht van de instandhoudingsuitgaven per wapensysteem is opgenomen in bijlage 3.

Over-/onderprogrammering maritiem materieel

Figuur 4 Maritiem materieel (in miljoenen euro)

Toelichting

In het DMF wordt gewerkt met overprogrammering: zo worden in de eerste begrotingsjaren meer plannen toegestaan dan het beschikbare budget. Door met deze overprogrammering te werken wordt zoveel als mogelijk getracht te voorkomen dat vertragingen bij individuele projecten leiden tot onderrealisatie van het beschikbare budget. Op dit moment wordt een overprogrammering van maximaal 30 procent gehanteerd. Over de gehele looptijd sluit het fonds op nul, doordat de overprogrammering in eerdere jaren wordt gecompenseerd door onderprogrammering in latere jaren. Het hanteren van overprogrammering is nader toegelicht in de leeswijzer.  

De over-/onderprogrammering wordt in de budgettaire tabel apart inzichtelijk gemaakt. Omdat niet meer uitgegeven mag worden dan aan budget (de uitgaven in de budgettaire tabel) is geautoriseerd, vindt op de over-/onderprogrammering geen realisatie plaats. In de jaren 2025 tot en met 2029 is sprake van overprogrammering. Dit is ook inzichtelijk gemaakt in de begeleidende grafiek, waarin de budgetlijn (roze lijn) onder de behoeftelijn (blauwe lijn) ligt. Vanaf 2030 is sprake van onderprogrammering, zodat over de gehele planperiode het totaal aan plannen gelijk is aan het totaalbudget. Als gevolg van de kasschuiven van budgetten uit 2023, zoals verwerkt in de eerste suppletoire begroting in 2023 (zie ook het overzicht van de belangrijkste beleidsmatige mutaties in de defensiematerieelagenda), is in 2024 geen sprake van overprogrammering.

Ontvangsten maritiem materieel

De ontvangsten bestaan uit overige ontvangsten. Dit betreft onder andere ontvangsten voortkomend uit werk voor derden door de Directie Materiële Instandhouding. Ook de ontvangsten voortkomend uit retour ontvangen btw op maritieme instandhoudingsuitgaven worden op dit artikel verantwoord.

3.3 Artikel 3: Land materieel

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Het doel van dit artikel is inzicht bieden in het investeren in en instandhouden van het land materieel. De verwerving wordt nader uitgesplitst in de voorbereidings-, onderzoeks- en realisatiefase. De instandhouding is gerelateerd aan de beleidsdoelen en -instrumenten, zoals beschreven in beleidsartikel 3 (Koninklijke Landmacht) van de Begroting Hoofdstuk X.

Budgettaire gevolgen van beleid en budgetflexibiliteit

Artikel 3 Land materieel (bedragen x € 1.000) 

2022

2023

2024

2025

2026

2027

2028

Verplichtingen

725.418

2.273.371

1.508.189

2.491.974

1.909.053

1.266.251

1.749.968

        

Uitgaven

542.218

869.884

1.969.225

2.687.903

1.994.741

1.646.820

1.648.326

juridisch verplicht

  

81,0%

    

bestuurlijk gebonden

       

beleidsmatig gereserveerd

  

19,0%

    

nog niet ingevuld/vrij te besteden

               

Verwerving

       

Opdrachten

255.734

678.322

1.602.776

2.536.597

2.151.949

1.647.424

1.516.162

Verwerving: voorbereidingsfase

0

0

453.910

775.912

799.189

550.636

757.929

Verwerving: onderzoeksfase

0

0

7.439

27.291

193.657

150.042

122.310

Verwerving: realisatie

255.734

678.322

1.141.427

1.733.394

1.159.103

946.746

635.923

        

Instandhouding

       

Opdrachten

286.484

348.779

364.417

388.130

391.549

407.435

390.521

Instandhouding Materieel

286.484

348.779

364.417

388.130

391.549

407.435

390.521

        

Over-/ onderprogrammering

       

Fonds

0

‒ 157.217

2.032

‒ 236.824

‒ 548.757

‒ 408.039

‒ 258.357

Fonds

0

‒ 157.217

2.032

‒ 236.824

‒ 548.757

‒ 408.039

‒ 258.357

        

Ontvangsten

5.107

2.500

2.500

2.500

2.500

2.500

2.500

Artikel 3 Land materieel (bedragen x € 1.000) 

2029

2030

2031

2032

2033

2034

2035

2036

2037

2038

Verplichtingen

1.411.069

1.595.755

1.216.876

1.013.912

894.296

1.140.880

1.165.257

1.236.515

1.655.702

1.583.280

           

Uitgaven

1.638.229

1.636.849

1.330.348

1.117.355

994.623

1.402.665

1.627.066

1.857.344

1.840.790

1.484.550

juridisch verplicht

          

bestuurlijk gebonden

          

beleidsmatig gereserveerd

          

nog niet ingevuld/vrij te besteden

                     

Verwerving

          

Opdrachten

1.373.532

1.245.132

826.913

625.597

505.791

751.714

793.099

844.097

1.262.949

1.184.773

Verwerving: voorbereidingsfase

990.753

940.992

708.288

514.343

391.640

578.248

603.228

688.778

901.245

758.574

Verwerving: onderzoeksfase

535

535

535

535

535

535

535

541

541

501

Verwerving: realisatie

382.244

303.605

118.090

110.719

113.616

172.931

189.336

154.778

361.163

425.698

           

Instandhouding

          

Opdrachten

390.136

389.823

389.783

389.705

389.705

389.705

390.635

392.418

392.753

394.397

Instandhouding Materieel

390.136

389.823

389.783

389.705

389.705

389.705

390.635

392.418

392.753

394.397

           

Over-/ onderprogrammering

          

Fonds

‒ 125.439

1.894

113.652

102.053

99.127

261.246

443.332

620.829

185.088

‒ 94.620

Fonds

‒ 125.439

1.894

113.652

102.053

99.127

261.246

443.332

620.829

185.088

‒ 94.620

           

Ontvangsten

2.500

2.500

2.500

2.500

2.500

2.500

2.500

2.500

2.500

2.500

Toelichting op de instrumenten

Het aandeel juridisch verplicht heeft betrekking op uitgaven voor levering van goederen en/of diensten waarvoor Defensie een overeenkomst is aangegaan. Voor 2024 gaat het naar verwachting om 81,0 % van het uitgavenbudget. Het resterende deel, 19,0 % van dit artikel is beleidsmatig gereserveerd voor noodzakelijk geachte investeringen en onderhoudsprogramma’s, waarvan het aangaan van de juridische verplichting wordt voorbereid.

De geraamde verplichtingen op artikel 3 betreffen zowel verplichtingen voor de verwerving als voor de instandhouding van land materieel. De raming van de verplichtingen is (deels) gebaseerd op het geplande moment dat voor een verwervingsproject een contract getekend wordt. Het moment waarop een contract daadwerkelijk wordt getekend, als eindfase van de verwerving, is afhankelijk van diverse factoren. Definitieve politieke besluitvorming over de reikwijdte en fasering van een project, samenwerking met derden en onderhandelingen met leveranciers, kunnen leiden tot een ander moment van het aangaan van de verplichting dan op dit moment is voorzien. Daarnaast is er ook een kasschuif verwerkt op dit artikel.

Verwerving land materieel

Naast de verbetering van de individuele militaire uitrusting, zal ingezet worden om veel voertuigen te moderniseren of te vervangen, zoals de 4 belangrijkste wapensystemen: de CV90, de Fennek, de Pantserhouwitser en de Boxer. Een voorbeeld is de bestelling van 38 extra Boxer Pantserwielvoertuigen.

Nieuw aan te kopen materieel (door middel van het verwervingsproject) leidt mogelijk tot hogere of lagere instandhoudingsuitgaven; hiermee wordt rekening gehouden in de raming van de investering. Op het moment dat het nieuw verworven materieel aan het betreffende defensieonderdeel wordt overgedragen, worden ook de hogere of lagere instandhoudingsuitgaven verrekend.

Verwerving land materieel - voorbereidingsfase

In onderstaande tabel wordt de planning weergegeven van de land materieelprojecten die zich in de voorbereidingsfase bevinden. Voor deze projecten wordt de behoeftestelling uitgewerkt. Ook de planning van de A-brieven van DMP-plichtige projecten is - indien van toepassing - in de tabel opgenomen.

Tabel 8 Projecten in voorbereidingsfase (in miljoenen euro)

Projecten in voorbereiding

Projectbudget

2023

2024

2025

2026

2027

2028 e.v.

Vervanging Fennek

1.000-2.500

      

Vervanging Infanterie Gevechtsvoertuig (CV90)

1.000-2.500

      

Vervanging Pantserhouwitser (PzH)

250-1.000

      

Midlife Update Boxer

250-1.000

  

A-brief

   

Vervanging Bushmaster

100-250

      

Er zijn geen wijzigingen ten opzichte van de begroting 2023.

Het DPO biedt een verdere uitwerking van de projecten.

Verwerving land materieel - onderzoeksfase

In onderstaande tabel wordt het projectbudget en - indien van toepassing - de planning van Kamerbrieven weergegeven van de land materieel projecten die zich in de onderzoeksfase bevinden. In deze fase wordt onderzocht hoe invulling gegeven kan worden aan de behoefte.

Tabel 9 Projecten in onderzoeksfase (in miljoenen euro)

Projecten in onderzoek

Projectbudget

2023

2024

2025

2026

2027

2028 e.v.

Geen projecten in onderzoek

       

Er zijn geen projecten in de onderzoeksfase.

Verwerving land materieel - realisatiefase

Onderstaande tabel geeft een overzicht van de projecten voor land materieel die zich in de realisatiefase bevinden. Dit betekent dat de opdracht voor verwerving aan de uitvoeringsorganisaties is gegeven. In onderstaande tabel wordt ook weergegeven wat het projectbudget van deze projecten is en hoe dit projectbudget over de jaren verdeeld is (tenzij commercieel vertrouwelijk).

Tabel 10 Projecten in realisatiefase (in miljoenen euro)

Projecten in realisatie

Projectbudget

t/m 2023

2024

2025

2026

2027

2028 e.v.

Aanvulling inzetvoorraad Patriot PAC-3 raketten

451,7

5,7

0,4

52,0

118,0

91,3

184,3

C-RAM en Class 1-UAV detectiecapaciteit

178,3

100,0

47,6

14,2

1,3

1,3

14,0

Midlife Update Fennek

548,9

53,6

108,2

122,7

119,8

51,3

93,3

155mm Precision Guided Munition (PGM) voor de PzH2000

96,1

59,0

12,1

10,6

13,5

0,1

0,7

Groot Pantserwielvoertuig (GPW, Boxer), productie

1.114,5

829,0

7,5

278,0

0,0

0,0

0,0

Midlife Update (MLU) voor het wapensysteem Infanterie gevechtsvoertuig (IGV) CV9035NL

250-1.000

Commercieel vertrouwelijk

     

Verlenging levensduur Patriot

250-1.000

Commercieel vertrouwelijk

     

Midlife Update (MLU) voor de Pantserhouwitser 2000NL (PzH2000NL)

100-250

Commercieel vertrouwelijk

     

Ground based Area Access Denial

100-250

Commercieel vertrouwelijk

     

Vervanging CBRN Detectie, Identificatie en Monitoring

100-250

Commercieel vertrouwelijk

     

Vervanging Short Range Anti Tank

100-250

Commercieel vertrouwelijk

     

Vervanging MRAD-SHORAD

1.000-2.500

Commercieel vertrouwelijk

     

Raketartillerie

731,7

39,8

37,0

129,1

84,7

176,0

265,0

Sensor CRAM/CL1 UAV

178,3

100,0

1,3

14,2

1,3

1,3

60,3

Er zijn wijzigingen ten opzichte van de ontwerpbegroting 2023 opgetreden in de volgende projecten:

– Het project Groot Pantserwielvoertuig (GPW, Boxer), productie verwerft 38 extra Boxer pantserwielvoertuigen als gevolg van de versterkingsmaatregelen in het kader van de Defensienota 2022. Hiertoe is het budget opgehoogd en is de projectplanning met één jaar verlengd.

– Voor het project Midlife Update (MLU) wapensysteem Infanterie gevechtsvoertuig (IGV) CV9035NL worden als gevolg van de Defensienota 2022 extra Active Protection Systems (APS) en pantserpakketten voor de gemoderniseerde CV90 verworven, ook worden diverse kwalitatieve verbeteringen aan de MLU toegevoegd om de beschermingsgraad te vergroten. Het projectbudget is aangepast als gevolg van de uitbreiding op scope.

– Defensie vergroot de grondgebonden short- en medium range luchtverdedigingscapaciteit en de bijbehorende inzetvoorraad raketten conform de Defensienota 2022. De beide projecten voor de vervanging van short- en medium range luchtverdedigingscapaciteiten worden samengevoegd in één project, zoals uiteengezet in de B-brief MRAD-SHORAD (Kamerstukken II, 2022/23, 27 830, nr 404 van 5 juni 2023.

– Ten opzichte van de begroting 2023 zijn de projecten PGM PzH2000, Ground Based AAD, Vervanging CBRN, en Sensor CRAM/CL1 UAV nieuw in de realisatiefase.

– Het project Raketartillerie is van de voorbereidingsfase overgegaan naar de realisatiefase.

– Het project Vervanging licht indirect vurend wapensysteem is in de begroting opgenomen omdat het projectbudget door toevoeging van prijsbijstelling boven de rapportagegrens komt.

Het DPO biedt een verdere uitwerking van deze projecten.

Instandhouding land materieel

De instandhouding van het land materieel omvat de ramingen voor de uitgaven die het operationeel houden van de (wapen-)systemen met zich meebrengen. Voor dit artikel worden deze vooral door het Materieel Logistiek Commando gedaan. Het betreft zowel de uitbesteding van instandhoudingswerk als de aanschaf van materiaal ten behoeve van de logistieke keten reservedelen. Specifiek voor de grondgebonden A-, B-, en C-Systemen evenals voor overige assortimenten zoals onder andere tenten, werken op hoogte, fysieke inzetbaarheid, geografisch kaartmateriaal, gereedschap en werkplaatsuitrusting. Een overzicht van de instandhoudingsuitgaven per wapensysteem is opgenomen in bijlage 3.

Over-/onderprogrammering land materieel

Figuur 5 Land materieel (in miljoenen euro)

Toelichting

In het DMF wordt gewerkt met overprogrammering: zo worden in de eerste begrotingsjaren meer plannen toegestaan dan het beschikbare budget. Door met deze overprogrammering te werken wordt zoveel als mogelijk getracht te voorkomen dat vertragingen bij individuele projecten leiden tot onderrealisatie van het beschikbare budget. Op dit moment wordt een overprogrammering van maximaal 30 procent gehanteerd. Over de gehele looptijd sluit het fonds op nul, doordat de overprogrammering in eerdere jaren wordt gecompenseerd door onderprogrammering in latere jaren. Het hanteren van overprogrammering is nader toegelicht in de leeswijzer.  

De over-/onderprogrammering wordt in de budgettaire tabel apart inzichtelijk gemaakt. Omdat niet meer uitgegeven mag worden dan aan budget (de uitgaven in de budgettaire tabel) is geautoriseerd, vindt op de over-/onderprogrammering geen realisatie plaats. In de jaren 2025 tot en met 2029 is sprake van overprogrammering. Dit is ook inzichtelijk gemaakt in de begeleidende grafiek, waarin de budgetlijn (roze lijn) onder de behoeftelijn (blauwe lijn) ligt. Vanaf 2030 is sprake van onderprogrammering, zodat over de gehele planperiode het totaal aan plannen gelijk is aan het totaalbudget. Als gevolg van de kasschuiven van budgetten uit 2023, zoals verwerkt in de eerste suppletoire begroting in 2023 (zie ook het overzicht van de belangrijkste beleidsmatige mutaties in de defensiematerieelagenda), is in 2024 geen sprake van overprogrammering.  

3.4 Artikel 4: Lucht materieel

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Het doel van dit artikel is inzicht bieden in het investeren in en instandhouden van het lucht materieel. De verwerving wordt nader uitgesplitst in de voorbereidings-, onderzoeks- en realisatiefase. De instandhouding is gerelateerd aan de beleidsdoelen en -instrumenten zoals beschreven in beleidsartikel 4 (Koninklijke Luchtmacht) van de Begroting Hoofdstuk X.

Budgettaire gevolgen van beleid en budgetflexibiliteit

Artikel 4 Lucht materieel (bedragen x € 1.000) 

2022

2023

2024

2025

2026

2027

2028

Verplichtingen

1.944.169

2.417.877

2.357.939

1.705.398

1.811.631

2.501.502

2.089.153

        

Uitgaven

1.423.630

1.471.363

2.568.092

2.326.435

2.098.783

2.564.381

2.289.955

juridisch verplicht

  

34,6%

    

bestuurlijk gebonden

       

beleidsmatig gereserveerd

  

65,4%

    

nog niet ingevuld/vrij te besteden

               

Verwerving

       

Opdrachten

1.154.826

1.486.218

2.130.721

2.406.112

1.973.978

2.645.084

2.029.755

Verwerving: voorbereidingsfase

0

0

315.740

470.594

491.165

1.178.038

862.397

Verwerving: onderzoeksfase

0

0

0

0

0

0

0

Verwerving: realisatie

1.154.826

1.486.218

1.814.981

1.935.518

1.482.813

1.467.046

1.167.358

        

Instandhouding

       

Opdrachten

268.804

334.769

437.371

483.083

503.611

517.222

507.652

Instandhouding Materieel

268.804

334.769

437.371

483.083

503.611

517.222

507.652

        

Over-/ onderprogrammering

       

Fonds

0

‒ 349.624

0

‒ 562.760

‒ 378.806

‒ 597.925

‒ 247.452

Fonds

0

‒ 349.624

0

‒ 562.760

‒ 378.806

‒ 597.925

‒ 247.452

        

Ontvangsten

11.693

100

400

600

600

600

600

Artikel 4 Lucht materieel (bedragen x € 1.000) 

2029

2030

2031

2032

2033

2034

2035

2036

2037

2038

Verplichtingen

1.912.624

1.220.339

1.118.091

1.144.632

1.093.472

984.907

1.132.387

1.324.389

1.840.927

2.482.261

           

Uitgaven

1.875.394

1.306.159

1.385.602

1.471.566

1.368.112

1.323.220

1.388.126

2.177.783

1.905.648

2.355.215

juridisch verplicht

          

bestuurlijk gebonden

          

beleidsmatig gereserveerd

          

nog niet ingevuld/vrij te besteden

                     

Verwerving

          

Opdrachten

1.439.230

767.218

685.910

685.731

634.662

526.216

634.112

870.404

1.392.963

2.045.943

Verwerving: voorbereidingsfase

791.118

378.402

344.711

399.424

339.320

249.117

278.049

513.806

851.496

1.647.402

Verwerving: onderzoeksfase

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

Verwerving: realisatie

648.112

388.816

341.199

286.307

295.342

277.099

356.063

356.598

541.467

398.541

           

Instandhouding

          

Opdrachten

480.053

479.417

478.825

478.663

478.572

478.381

478.290

479.643

463.068

442.957

Instandhouding Materieel

480.053

479.417

478.825

478.663

478.572

478.381

478.290

479.643

463.068

442.957

           

Over-/ onderprogrammering

          

Fonds

‒ 43.889

59.524

220.867

307.172

254.878

318.623

275.724

827.736

49.617

‒ 133.685

Fonds

‒ 43.889

59.524

220.867

307.172

254.878

318.623

275.724

827.736

49.617

‒ 133.685

           

Ontvangsten

700

800

800

900

900

1.000

1.000

1.000

1.000

1.000

Toelichting op de instrumenten

Het aandeel juridisch verplicht heeft betrekking op uitgaven voor levering van goederen en/of diensten waarvoor Defensie een overeenkomst is aangegaan. Voor 2024 gaat het naar verwachting om 34,6 % van het uitgaven budget. Het resterende deel, 65,4 % van dit artikel, is beleidsmatig gereserveerd voor noodzakelijk geachte investeringen en onderhoudsprogramma’s, waarvan het aangaan van de juridische verplichting wordt voorbereid.

De geraamde verplichtingen op artikel 4 betreffen zowel verplichtingen voor de verwerving als voor de instandhouding van lucht materieel. De raming van de verplichtingen is (deels) gebaseerd op het geplande moment dat voor een verwervingsproject een contract getekend wordt. Het moment waarop een contract daadwerkelijk wordt getekend, als eindfase van de verwerving, is afhankelijk van diverse factoren. Definitieve politieke besluitvorming over de reikwijdte en fasering van een project, samenwerking met derden en onderhandelingen met leveranciers, kunnen leiden tot een ander moment van het aangaan van de verplichting dan op dit moment is voorzien.

Verwerving lucht materieel

De geraamde uitgaven betreffen de uitgaven voor de verwerving van wapensystemen die in de lucht worden ingezet, zoals de jachtvliegtuigen (F-16 en F-35), helikopters (Apache, Chinook, Cougar en NH-90) en tank- en transportvliegtuigen. In de Defensienota 2022 is de behoefte kenbaar gemaakt om de MQ-9 capaciteit uit te breiden met vier additionele toestellen en te versterken met additionele sensoren.

Nieuw aan te kopen materieel (door middel van het verwervingsproject) leidt mogelijk tot hogere of lagere instandhoudingsuitgaven; hiermee wordt rekening gehouden in de raming van de investering. Op het moment dat het nieuw verworven materieel aan het betreffende defensieonderdeel wordt overgedragen, worden ook de hogere of lagere instandhoudingsuitgaven verrekend.

Verwerving lucht materieel - voorbereidingsfase

In onderstaande tabel wordt de planning weergegeven van de lucht materieelprojecten die zich in de voorbereidingsfase bevinden. Voor deze projecten wordt de behoeftestelling uitgewerkt. Ook de planning van de A-brieven van DMP-plichtige projecten is - indien van toepassing - in de tabel opgenomen.

Tabel 11 Projecten in voorbereidingsfase (in miljoenen euro)

Projecten in voorbereiding

Projectbudget

2023

2024

2025

2026

2027

2028 e.v.

CEMA capaciteit CLSK (ICR)

100-250

 

A-brief

    

Inrichten SOF Air R/W capaciteit (deelprojecten)

250-1.000

A-brief

A-brief

    

MSMT Block Upgrade

100-250

  

A-brief

   

Network Enabling Capabilities Helicopters

100-250

 

A-brief

    

Midlife Update MQ-9

100-250

      

Vervanging outsized luchttransportcapaciteit

100-250

      

Verbetering Lucht-Lucht bewapening jachtvliegtuigen

250-1.000

      

Midlife update strategisch luchttransport en AAR (MRTT)

100-250

      

Operational Training Infrastructure

250-1.000

 

A-brief

    

Doorontwikkeling F-35

>2.500

Kamerbrief

     

Ten opzichte van de ontwerpbegroting 2023 zijn de projecten MSMT Block Upgrade, Network Enabling Capabilities Helicopters, Midlife update MQ9, Midlife update strategisch luchttransport en AAR (MRTT) en Doorontwikkeling F-35 nieuw in de voorbereidingsfase.

Het DPO biedt een verdere uitwerking van deze projecten.

Verwerving lucht materieel - onderzoeksfase

In onderstaande tabel wordt het projectbudget en de planning van Kamerbrieven weergegeven van de verwervingsprojecten voor lucht materieel die zich in de onderzoeksfase bevinden. In deze fase wordt onderzocht hoe invulling gegeven kan worden aan de behoefte.

Tabel 12 Projecten in onderzoeksfase (in miljoenen euro)

Projecten in onderzoek

Projectbudget

2023

2024

2025

2026

2027

2028 e.v.

Deep Strike Capaciteit Air

250-1.000

B/D-brief

     

Ten opzichte van de ontwerpbegroting 2023 is het project Deep Strike Air overgegaan van de voorbereidingsfase naar de onderzoeksfase.

Verwerving lucht materieel - realisatiefase

Onderstaande tabel geeft een overzicht van de projecten voor lucht materieel die zich in de realisatiefase bevinden. Dit betekent dat de opdracht voor verwerving aan de uitvoeringsorganisaties is gegeven. In onderstaande tabel wordt ook weergegeven wat het projectbudget van deze projecten is en hoe dit projectbudget over de jaren verdeeld is (tenzij commercieel vertrouwelijk).

Tabel 13 Projecten in realisatiefase (in miljoenen eur)

Projecten in realisatie

Projectbudget

t/m 2023

2024

2025

2026

2027

2028 e.v.

Verwerving F-35

7256,7

4899,4

623,4

518,4

429,0

276,0

510,5

AH-64D zelfbescherming (ASE)

114,8

32,6

0,0

24,7

22,2

35,3

0,0

AH-64D Upgrade

113,7

96,2

10,0

6,6

1,0

0,0

0,0

Apache Remanufacture

1159,6

398,8

206,8

232,3

154,8

104,7

62,2

Chinook Vervanging & Modernisering

1062,7

919,1

60,0

59,8

23,8

0,0

0,0

F-35: Verwerving middellange tot lange afstandsraket

144,2

62,6

33,4

7,3

0,8

40,2

0,0

Uitbreiden en versterken MQ-9 capaciteit

1.000-2.500

Commercieel vertrouwelijk

     

MLU NH90

250-1.000

Commercieel vertrouwelijk

     

Multi Ship Multi Type (MSMT) Helikopter Simulatoren

158,3

16,5

36,9

30,0

30,0

20,0

24,9

NH-90

1.240,2

1.141,2

36,0

32,0

14,0

11,0

6,0

Vervanging Medium Power Radars in Wier en Nieuw Milligen

146,0

78,8

22,3

9,6

18,2

2,5

14,6

Vervanging strategisch luchttransport en AAR (MRTT)

250-1.000

Commercieel vertrouwelijk

     

Bouw en inrichten F135 motoronderhoudsfaciliteit (F-35)

100-250

Commercieel vertrouwelijk

     

Vervanging initiële vliegeropleidingscapaciteit

100-250

Commercieel vertrouwelijk

     

MQ-9 SIGINT/ESM capaciteit

100-250

Commercieel vertrouwelijk

     

Verbetering AH-64E bewapening-Joint Air to Ground Missiles (JAGM)

100-250

Commercieel vertrouwelijk

     

Bewapening MQ-9

100-250

Commercieel vertrouwelijk

     

Vervangen Medium Utility Helicopter SOF Air

1.000-2.500

Commercieel vertrouwelijk

     

Anti-A2AD capaciteit F-35

250-1.000

Commercieel vertrouwelijk

     

Vervanging tactische luchttransport capaciteit

1.000-2.500

Commercieel vertrouwelijk

     

Er zijn wijzigingen ten opzichte van de begroting 2023 opgetreden bij het volgende project:

– Het project Uitbreiden en versterken MQ-9 capaciteit (voorheen Medium Altitude Long Endurance Unmanned Aerial Vehicle (MALE UAV) is als gevolg van Defensienota 2022 uitgebreid met vier MQ-9 toestellen, ondersteunend materieel en aanvullende sensoren. De aanvullende sensoren betreffen een uitbreiding met maritieme radars en communications relay sensoren. De financiële reeks is teruggezet naar commercieel vertrouwelijk omdat de contractonderhandeling nog gaande zijn. Naar verwachting tekent Defensie in de tweede helft van 2023 het contract, met een beoogde levering van de extra toestellen in 2026.

– Ten opzichte van de begroting 2023 zijn de projecten Deep Strike Capaciteit Air, Bewapening MQ-9, Vervanging Medium Utility Helicopter, Anti-A2AD capaciteit F-35 overgegaan van de voorbereidingsfase naar de realisatiefase. Daarnaast is het project JAGM nieuw in de realisatiefase.

– Het project Vervanging tactische luchttransport capaciteit is overgegaan van de onderzoeksfase naar de realisatiefase.

– Het project Bouw en inrichting F135 motorenonderhoudsfaciliteit (F-35) is als commercieel vertrouwelijk aangemerkt. Voor dit project geldt een internationale afspraak dat hiervoor geen bedragen openbaar worden gemaakt.

Het DPO biedt een verdere uitwerking van de in de tabel genoemde projecten.

Instandhouding lucht materieel

De geraamde uitgaven voor instandhouding van Luchtmaterieel betreffen de instandhoudingsuitgaven van het Commando Luchtstrijdkrachten (CLSK). In de instandhoudingsfase wordt het wapensysteem door CLSK in gebruik genomen en in stand gehouden tot en met het einde van de levensduur van het wapensysteem. Naast de (vliegende) hoofdwapensystemen is het CLSK ook integraal verantwoordelijk voor gebruik en instandhouding van alle overige wapensystemen en missie ondersteunende systemen Land- en Grondgebonden. Het betreft onder andere de instandhoudingsuitgaven voor de jachtvliegtuigen, de gevechts- en transporthelikopters, MQ-9's en C-130's. Een overzicht van de instandhoudingsuitgaven per wapensysteem is opgenomen in bijlage 3.

Over-/onderprogrammering lucht materieel

Figuur 6 Lucht materieel (in miljoenen euro)

Toelichting

In het DMF wordt gewerkt met overprogrammering: zo worden in de eerste begrotingsjaren meer plannen toegestaan dan het beschikbare budget. Door met deze overprogrammering te werken wordt zoveel als mogelijk getracht te voorkomen dat vertragingen bij individuele projecten leiden tot onderrealisatie van het beschikbare budget. Op dit moment wordt een overprogrammering van maximaal 30 procent gehanteerd. Over de gehele looptijd sluit het fonds op nul, doordat de overprogrammering in eerdere jaren wordt gecompenseerd door onderprogrammering in latere jaren. Het hanteren van overprogrammering is nader toegelicht in de leeswijzer.  

De over-/onderprogrammering wordt in de budgettaire tabel apart inzichtelijk gemaakt. Omdat niet meer uitgegeven mag worden dan aan budget (de uitgaven in de budgettaire tabel) is geautoriseerd, vindt op de over-/onderprogrammering geen realisatie plaats. In de jaren 2025 tot en met 2029 is sprake van overprogrammering. Dit is ook inzichtelijk gemaakt in de begeleidende grafiek, waarin de budgetlijn (roze lijn) onder de behoeftelijn (blauwe lijn) ligt. Vanaf 2030 is sprake van onderprogrammering, zodat over de gehele planperiode het totaal aan plannen gelijk is aan het totaalbudget. Als gevolg van de kasschuiven van budgetten uit 2023, zoals verwerkt in de eerste suppletoire begroting in 2023 (zie ook het overzicht van de belangrijkste beleidsmatige mutaties in de defensiematerieelagenda), is in 2024 geen sprake van overprogrammering.

3.5 Artikel 5: Infrastructuur en Vastgoed

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Het doel van dit artikel is inzicht bieden in het investeren in en in stand houden van alle infrastructuur en vastgoed van Defensie. De verwerving wordt nader uitgesplitst in de voorbereidings-, onderzoeks- en realisatiefase. De instandhouding is gerelateerd aan de beleidsdoelen en -instrumenten, zoals beschreven in beleidsartikel 8 (Defensie Ondersteuningscommando) van de Begroting Hoofdstuk X.

Budgettaire gevolgen van beleid en budgetflexibiliteit

Artikel 5 Infrastructuur en vastgoed (bedragen x € 1.000) 

2022

2023

2024

2025

2026

2027

2028

Verplichtingen

794.608

1.407.016

911.097

1.510.096

1.509.256

1.419.584

1.219.475

        

Uitgaven

811.620

1.087.749

982.991

977.021

1.398.755

1.310.346

1.315.514

juridisch verplicht

  

15,3%

    

bestuurlijk gebonden

       

beleidsmatig gereserveerd

  

84,7%

    

nog niet ingevuld/vrij te besteden

               

Verwerving

       

Opdrachten

378.147

535.263

700.815

902.989

1.249.006

1.129.452

860.466

Verwerving: voorbereidingsfase

0

0

119.443

163.705

513.535

477.336

298.840

Verwerving: realisatie

378.147

535.263

581.372

739.284

735.471

652.116

561.626

        

Instandhouding

       

Opdrachten

433.473

598.240

456.046

437.025

441.675

443.208

449.070

Instandhouding Infrastructuur

433.473

598.240

456.046

437.025

441.675

443.208

449.070

        

Over-/ onderprogrammering

       

Fonds

0

‒ 45.754

‒ 173.870

‒ 362.993

‒ 291.926

‒ 262.314

5.978

Fonds

0

‒ 45.754

‒ 173.870

‒ 362.993

‒ 291.926

‒ 262.314

5.978

        

Ontvangsten

21.510

28.240

28.240

28.240

28.240

28.240

28.240

Artikel 5 Infrastructuur en vastgoed (bedragen x € 1.000) 

2029

2030

2031

2032

2033

2034

2035

2036

2037

2038

Verplichtingen

1.155.557

1.053.798

1.119.820

1.104.861

1.217.816

1.316.011

1.326.920

1.317.437

1.248.419

1.132.402

           

Uitgaven

1.282.970

1.473.918

1.456.758

1.453.109

1.401.497

1.029.552

1.024.940

967.499

982.303

978.205

juridisch verplicht

          

bestuurlijk gebonden

          

beleidsmatig gereserveerd

          

nog niet ingevuld/vrij te besteden

                     

Verwerving

          

Opdrachten

758.371

600.134

644.205

600.423

648.376

734.880

694.821

674.060

595.367

479.523

Verwerving: voorbereidingsfase

245.875

259.376

239.572

216.769

332.554

406.724

381.025

370.420

291.138

183.587

Verwerving: realisatie

512.496

340.758

404.633

383.654

315.822

328.156

313.796

303.640

304.229

295.936

           

Instandhouding

          

Opdrachten

447.474

445.452

446.311

450.329

450.003

450.003

450.194

450.169

449.978

449.799

Instandhouding Infrastructuur

447.474

445.452

446.311

450.329

450.003

450.003

450.194

450.169

449.978

449.799

           

Over-/ onderprogrammering

          

Fonds

77.125

428.332

366.242

402.357

303.118

‒ 155.331

‒ 120.075

‒ 156.730

‒ 63.042

48.883

Fonds

77.125

428.332

366.242

402.357

303.118

‒ 155.331

‒ 120.075

‒ 156.730

‒ 63.042

48.883

           

Ontvangsten

28.240

28.240

28.240

28.240

28.240

28.240

28.240

28.240

28.240

28.240

Toelichting op de instrumenten

Het aandeel juridisch verplicht heeft betrekking op uitgaven voor levering van goederen en/of diensten waarvoor Defensie een overeenkomst is aangegaan. Voor 2024 gaat het op 1 januari 2024 naar verwachting om 15,3 % van het uitgavenbudget. Dit betreft de lopende contracten voor het instandhouden van vastgoed en de reeds aangegane verplichtingen voor nieuwbouw. Dit percentage is exclusief de jaarovereenkomst tussen het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) en Defensie en om die reden relatief laag, omdat de jaarovereenkomst tussen het RVB en Defensie begin januari 2024 tot stand komt en dan verplicht wordt. Naar verwachting wordt op basis van de jaarovereenkomst in januari 2024 het jaarbudget verplicht. Daarom is het deel van 84,7 % beleidsmatig gereserveerd.

Verwerving infrastructuur en vastgoed

De geraamde uitgaven betreffen de verwerving van infrastructuur en vastgoed, inclusief de bijbehorende apparaatskosten RVB en de inrichtingskosten.

Nieuw aan te kopen infrastructuur en vastgoed leidt mogelijk tot hogere of lagere instandhoudingsuitgaven; hiermee wordt rekening gehouden in de raming van de investering. Op het moment dat de gerealiseerde infrastructuur en vastgoed aan het desbetreffende defensieonderdeel ter beschikking is gesteld, worden ook de hogere of lagere instandhoudingsuitgaven verrekend.

Ondanks de extra inspanningen in deze en de vorige kabinetsperiode (Rutte III en IV) werkt en slaapt het Defensiepersoneel nog vaak in gebouwen die in slechte staat zijn en die onvoldoende de operationele inzetbaarheid van de krijgsmacht ondersteunen. Om de vastgoedportefeuille in balans te krijgen zijn ingrijpende keuzes nodig. Met kamerbrief Strategisch Vastgoedplan 2022 (Kamerstukken II, 2022/23 36124, nr. 12) is de kamer geïnformeerd over de doelen en de aanpak. In lijn met het Strategisch Vastgoed Plan zijn ook de budgetten van dit artikel aangepast.

Verwerving infrastructuur en vastgoed - voorbereidingsfase

In onderstaande tabel wordt de planning weergegeven van de infrastructuur- en vastgoedprojecten die zich in de voorbereidingsfase bevinden. Voor deze projecten wordt de behoeftestelling uitgewerkt. Ook de planning van de A-brieven van DMP-plichtige projecten is - indien van toepassing - in de tabel opgenomen.

Tabel 14 Projecten in voorbereidingsfase (in miljoenen euro)

Projecten in voorbereiding

Projectbudget

2023

2024

2025

2026

2027

2028 e.v.

Revitalisering regio Den Helder

1.000-2.500

  

A-brief

   

Revitalisering Johannes Postkazerne

250-1.000

A-brief

     

Revitalisering Vlb Woensdrecht

250-1.000

A-brief

     

Realisering kazerne regio Roosendaal

250-1.000

   

A-brief

  

Realisering kazerne regio Schaarsbergen

250-1.000

   

A-brief

  

Uitbreiding Afmeercapaciteit de Nieuwe Haven

100-250

A-brief

     

Marine Etablissement Amsterdam (MEA)

100-250

 

A-brief

    

Revitalisering JWK Assen

100-250

 

A-brief

    

Revitalisering regio 't Harde

100-250

  

A-brief

   

Ten opzichte van de ontwerpbegroting 2023 zijn alle projecten behalve het project Revitalisering Johannes Postkazerne nieuw in de voorbereidingsfase.

Het DPO biedt een verdere uitwerking van deze projecten.

Verwerving infrastructuur en vastgoed - onderzoeksfase

In onderstaande tabel wordt het projectbudget en de planning van Kamerbrieven weergegeven van de verwervingsprojecten voor infrastructuur en vastgoed die zich in de onderzoeksfase bevinden. In deze fase wordt onderzocht hoe invulling gegeven kan worden aan de behoefte.

Tabel 15 Projecten in onderzoeksfase (in miljoenen euro)

Projecten in onderzoek

Projectbudget

2023

2024

2025

2026

2027

2028 e.v.

Geen projecten in de onderzoeksfase.

       

Verwerving infrastructuur en vastgoed - realisatiefase

Onderstaande tabel geeft een overzicht van de projecten voor infrastructuur en vastgoed die zich in de realisatiefase bevinden. Dit betekent dat de opdracht voor verwerving aan de uitvoeringsorganisaties is gegeven. In onderstaande tabel wordt ook weergegeven wat het projectbudget van deze projecten is en hoe dit projectbudget over de jaren verdeeld is (tenzij commercieel vertrouwelijk).

Tabel 16 Projecten in realisatiefase (in miljoenen euro)

Projecten in realisatie

Projectbudget

t/m 2022

2023

2024

2025

2026

2027

2028 e.v.

DBFMO Nationaal Militair Museum

137,0

36,6

5,9

5,6

6,2

5,8

5,9

71,0

Bouwtechnische verbeteringen brandveiligheid

157,0

144,0

13,0

0,0

0,0

0,0

0,0

 

Nieuwbouw Technology Center Land (TCL)

100-250

  

Commercieel vertrouwelijk

    

Verbeteren Legering Defensiebreed (fase 1 en fase 2)

308,6

125,5

89,4

68,2

20,0

5,5

0,0

 

Aanpassing Vastgoed Defensie

416,9

99,4

74,7

62,7

62,1

70,6

30,0

17,4

DBFMO Kromhoutkazerne

658,6

234,9

30,9

31,8

34,9

37,5

36,7

251,9

Herinrichting Kamp Nieuw Milligen (KNM)

250-1.000

  

Commercieel vertrouwelijk

    

Revitalisering Bernhardkazerne

250-1.000

  

Commercieel vertrouwelijk

    

Revitalisering Vliegbasis Woensdrecht

250-1.000

  

Commercieel vertrouwelijk

    

SAM (Samenwerking AIVD MIVD)

250-1.000

  

Commercieel vertrouwelijk

    

Ten opzichte van de ontwerpbegroting 2023 is het project Verbeteren Legering Defensiebreed fase 2 toegevoegd.

Het DPO biedt een verdere uitwerking van deze projecten.

Instandhouding infrastructuur en vastgoed

De geraamde uitgaven dienen voor de instandhouding van het vastgoed en de infrastructuur van Defensie. De omvang van de vastgoedportefeuille van Defensie is bijna 6 miljoen m2 bebouwd vloeroppervlak verdeeld over totaal 447 locaties in binnen- en buitenland. De portefeuille omvat circa 11.000 gebouwen. Daarnaast bezit Defensie circa 342 miljoen m2 terrein, waarvan circa 260 miljoen m2 aan oefen- en schietterreinen. Defensie gebruikt bovendien ook indirect ruimte: geluidsruimte om te kunnen vliegen en veiligheidszones rondom bijvoorbeeld munitieopslag. In bijlage 1 wordt de instandhouding nader toegelicht.

Het budget voor de instandhouding van het vastgoed voor 2024 en volgende jaren is lager dan het budget dat voor 2023 geraamd is. Dit verschil wordt voornamelijk veroorzaakt doordat er zowel in 2022 als in 2023 € 140 miljoen extra budget is toegevoegd vanuit het Strategisch Vastgoedplan. Daarnaast is budget dat in 2022 niet tot uitgaven heeft geleid (€ 34,3 miljoen) toegevoegd aan het budget voor 2023.

Over-/onderprogrammering infrastructuur en vastgoed

Figuur 7 Infrastructuur en Vastgoed (in miljoenen euro)

Toelichting

In het DMF wordt gewerkt met overprogrammering: zo worden in de eerste begrotingsjaren meer plannen toegestaan dan het beschikbare budget. Door met deze overprogrammering te werken wordt zoveel als mogelijk getracht te voorkomen dat vertragingen bij individuele projecten leiden tot onderrealisatie van het beschikbare budget. Op dit moment wordt een overprogrammering van maximaal 30 procent gehanteerd. Over de gehele looptijd sluit het fonds op nul, doordat de overprogrammering in eerdere jaren wordt gecompenseerd door onderprogrammering in latere jaren. Het hanteren van overprogrammering is nader toegelicht in de leeswijzer.  

De over-/onderprogrammering wordt in de budgettaire tabel apart inzichtelijk gemaakt. Omdat niet meer uitgegeven mag worden dan aan budget (de uitgaven in de budgettaire tabel) is geautoriseerd, vindt op de over-/onderprogrammering geen realisatie plaats. In 2024 is sprake van overprogrammering. Dit is ook inzichtelijk gemaakt in de begeleidende grafiek, waarin de budgetlijn (roze lijn) onder de behoeftelijn (blauwe lijn) ligt. In latere jaren is het tegenovergestelde het geval, zodat over de gehele planperiode plannen en budget gelijk zijn.

Ontvangsten

De verkoopopbrengsten infrastructuur en vastgoed hebben betrekking op de opbrengsten van de af te stoten objecten. Het overtollig vastgoed wordt in vrijwel alle gevallen eerst op basis van het Kader Overname Rijksvastgoed (KORV) door het RVB ingekocht. Incidenteel vinden nog verkopen onder de oude werkwijze plaats.

3.6 Artikel 6: IT

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Het doel van dit artikel is inzicht bieden in het investeren in en instandhouden van de IT van Defensie. De verwerving wordt nader uitgesplitst in de voorbereidings-, onderzoeks- en realisatiefase.

Budgettaire gevolgen van beleid en budgetflexibiliteit

Artikel 6 IT (bedragen x € 1.000) 

2022

2023

2024

2025

2026

2027

2028

Verplichtingen

1.105.595

1.126.299

1.737.187

2.033.285

1.848.310

1.757.517

1.460.799

        

Uitgaven

751.622

902.235

1.816.435

1.369.419

1.520.721

1.325.505

1.301.841

juridisch verplicht

  

23,0%

    

bestuurlijk gebonden

       

beleidsmatig gereserveerd

  

77,0%

    

nog niet ingevuld/vrij te besteden

               

Verwerving

       

Opdrachten

371.412

697.637

1.410.078

1.546.388

1.331.303

1.290.075

890.215

Verwerving: voorbereidingsfase

0

0

619.107

965.105

1.026.338

887.858

722.691

Verwerving: realisatie

371.412

697.637

790.971

581.283

304.965

402.217

167.524

        

Instandhouding

       

Opdrachten

380.210

457.523

555.159

451.081

474.295

478.629

491.243

Instandhouding IT

380.210

457.523

555.159

451.081

474.295

478.629

491.243

        

Over-/ onderprogrammering

       

Fonds

0

‒ 252.925

‒ 148.802

‒ 628.050

‒ 284.877

‒ 443.199

‒ 79.617

Fonds

0

‒ 252.925

‒ 148.802

‒ 628.050

‒ 284.877

‒ 443.199

‒ 79.617

        

Ontvangsten

22.797

16.769

16.769

16.769

16.769

16.769

16.769

Artikel 6 IT (bedragen x € 1.000) 

2029

2030

2031

2032

2033

2034

2035

2036

2037

2038

Verplichtingen

1.490.581

1.567.308

1.386.600

1.353.834

1.340.744

1.363.601

1.222.457

1.235.201

1.215.932

1.864.001

           

Uitgaven

1.521.589

1.556.777

1.420.672

1.522.209

1.851.900

1.832.958

1.375.186

1.326.861

1.334.215

1.334.321

juridisch verplicht

          

bestuurlijk gebonden

          

beleidsmatig gereserveerd

          

nog niet ingevuld/vrij te besteden

                     

Verwerving

          

Opdrachten

920.116

994.349

817.166

786.402

774.002

790.877

655.165

668.164

650.336

1.295.186

Verwerving: voorbereidingsfase

751.467

867.699

688.574

659.743

651.187

663.364

533.497

547.466

529.511

1.174.237

Verwerving: realisatie

168.649

126.650

128.592

126.659

122.815

127.513

121.668

120.698

120.825

120.949

           

Instandhouding

          

Opdrachten

491.124

489.618

490.193

488.191

487.501

489.483

488.051

487.796

486.355

489.143

Instandhouding IT

491.124

489.618

490.193

488.191

487.501

489.483

488.051

487.796

486.355

489.143

           

Over-/ onderprogrammering

          

Fonds

110.349

72.810

113.313

247.616

590.397

552.598

231.970

170.901

197.524

‒ 450.008

Fonds

110.349

72.810

113.313

247.616

590.397

552.598

231.970

170.901

197.524

‒ 450.008

           

Ontvangsten

16.769

16.769

16.769

16.769

16.769

16.769

16.769

16.769

16.769

16.621

                                            

Toelichting op de instrumenten

Het aandeel juridisch verplicht heeft betrekking op uitgaven voor levering van goederen en/of diensten waarvoor Defensie een overeenkomst is aangegaan. Voor 2024 gaat het naar verwachting om 23,0 % van het uitgavenbudget. Dit betreft de lopende contracten voor het instandhouden van IT en de reeds aangegane verplichtingen voor IT-projecten.

Het resterende deel, 77,0 % van dit artikel, is beleidsmatig gereserveerd voor noodzakelijk geachte investeringen en onderhoudsprogramma’s, waarvan het aangaan van de juridische verplichting wordt voorbereid.

Verwerving IT

Defensie transformeert naar een moderne, technologisch hoogwaardige organisatie met een sneller reactievermogen, groter aanpassingsvermogen en betere gevechtskracht, handelend op basis van de beste informatie. In de huidige kabinetsperiode wordt daarom extra in IT geïnvesteerd, bestemd voor IT uitgaven. Schotelsystemen worden aangeschaft ter ondersteuning van F-35 jachtvliegtuigen en onbemande MQ-9 systemen. Met het oog op de interoperabiliteit worden pantserwielvoertuigen voorzien van moderne missiemodules (Joint Electronic Attack (EOV)).

De geraamde uitgaven aan investeringen betreffen de investeringen in IT. Onderstaande tabellen tonen de IT-projecten voor de komende vijftien jaar die groter zijn dan € 100 miljoen, onderverdeeld naar voorbereidingsfase, onderzoeksfase en realisatiefase.

Nieuw aan te kopen materieel (door middel van het verwervingsproject) leidt mogelijk tot hogere of lagere instandhoudingsuitgaven; hiermee wordt rekening gehouden in de raming van de investering. Op het moment dat de nieuw verworven IT-middelen aan het betreffende defensieonderdeel worden overgedragen, worden ook de hogere of lagere instandhoudingsuitgaven verrekend.

Verwerving IT - voorbereidingsfase

In onderstaande tabel wordt de planning weergegeven van de IT-projecten die zich in de voorbereidingsfase bevinden. Voor deze projecten wordt de behoeftestelling uitgewerkt. Ook de planning van de A-brieven van DMP-plichtige projecten is - indien van toepassing - in de tabel opgenomen.

Tabel 17 Projecten in voorbereidingsfase (in miljoenen euro)

Projecten in voorbereiding

Projectbudget

2023

2024

2025

2026

2027

2028 e.v.

Programma Foxtrot

1.000-2.500

A-brief

     

C2LAN

250-1.000

 

A-brief

    

Military Transmision Building Block

1.000-2.500

A-brief

     

Ten opzichte van de ontwerpbegroting 2023 zijn de bovenstaande projecten nieuw in de voorbereidingsfase.

Het DPO biedt een verdere uitwerking van deze projecten.

Verwerving IT - onderzoeksfase

In onderstaande tabel wordt het projectbudget en de planning van Kamerbrieven weergegeven van de verwervingsprojecten voor IT die zich in de onderzoeksfase bevinden. In deze fase wordt onderzocht hoe invulling gegeven kan worden aan de behoefte.

Tabel 18 Projecten in onderzoeksfase (in miljoenen euro)

Projecten in onderzoek

Projectbudget

2023

2024

2025

2026

2027

2028 e.v.

Geen projecten in de onderzoeksfase.

       

Er zijn geen projecten in de onderzoeksfase.

Verwerving IT - realisatiefase

Tabel 19 Projecten in realisatiefase (in miljoenen euro)

Projecten in realisatie

Projectbudget

t/m 2023

2024

2025

2026

2027

2028 e.v.

Geïnstrumenteerde oefen- en trainingscapaciteit voor grondgebonden eenheden

114,0

57,1

28,0

28,9

0,0

0,0

0,0

GrIT

250-1.000

Commercieel vertrouwelijk

     

Vervanging ESM-capaciteiten KL EOV-systeem

148,4

27,7

10,9

68,8

3,2

3,2

34,8

FOXTROT (SP0-FP1)

250-1.000

Commercieel vertrouwelijk

     

Joint EOV Electronic Attack

100-250

Commercieel vertrouwelijk

     

Modernisering Tactische Indoor Simulator (TACTIS)

100-250

Commercieel vertrouwelijk

     

KMAR Grenade-29

250-1.000

Commercieel vertrouwelijk

     

MOC ABNL

100-250

Commercieel vertrouwelijk

     

Ten opzichte van de begroting 2023 is het programma Joint EOV Electronic Attack overgegaan van de voorbereidingsfase naar de realisatiefase. De overige projecten zijn nieuw in de realisatiefase.

Het DPO biedt een verdere uitwerking van deze projecten.

Instandhouding IT

De geraamde uitgaven dienen voor instandhouding van de IT van Defensie. Informatietechnologie (IT) en techniek in bredere zin ontwikkelen razendsnel. Informatie sneller en slimmer verkrijgen, verwerken en verspreiden, om zo gericht te sturen en succesvol te kunnen zijn in moderne conflicten en crises vormt de kern van informatiegestuurd optreden. Voorts wordt met de Defensienota een aantal gerichte maatregelen moderne IT toegepast om op arbeidsextensieve wijze bij te dragen aan hogere materiële gereedheid, compliance en veiligheid en inzicht voor snellere en betere besluitvorming. Vanuit de Instandhouding IT wordt een bijdrage geleverd aan voornoemde activiteiten.

Over-/en onderprogrammering IT

Figuur 8 IT (in miljoenen euro)

Toelichting

In het DMF wordt gewerkt met overprogrammering: zo worden in de eerste begrotingsjaren meer plannen toegestaan dan het beschikbare budget. Door met deze overprogrammering te werken wordt zoveel als mogelijk getracht te voorkomen dat vertragingen bij individuele projecten leiden tot onderrealisatie van het beschikbare budget. Op dit moment wordt een overprogrammering van maximaal 30 procent gehanteerd. Over de gehele looptijd sluit het fonds op nul, doordat de overprogrammering in eerdere jaren wordt gecompenseerd door onderprogrammering in latere jaren. Het hanteren van overprogrammering is nader toegelicht in de leeswijzer.  

De over-/onderprogrammering wordt in de budgettaire tabel apart inzichtelijk gemaakt. Omdat niet meer uitgegeven mag worden dan aan budget (de uitgaven in de budgettaire tabel) is geautoriseerd, vindt op de over-/onderprogrammering geen realisatie plaats. In 2024 is sprake van overprogrammering. Dit is ook inzichtelijk gemaakt in de begeleidende grafiek, waarin de budgetlijn (roze lijn) onder de behoeftelijn (blauwe lijn) ligt. In latere jaren is het tegenovergestelde het geval, zodat over de gehele planperiode plannen en budget gelijk zijn.

Ontvangsten

Dit zijn de ontvangsten die rechtstreeks gerelateerd zijn aan IT, bijvoorbeeld als het Joint Informatievoorziening Commando (JIVC) van Defensie diensten levert aan derden.

3.7 Artikel 7: Bijdragen andere begrotingen Rijk

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Het DMF wordt gefinancierd met een bijdrage van de Defensiebegroting. Deze bijdrage is op de Defensiebegroting opgenomen op artikel 13, 'Bijdrage aan het Defensiematerieelbegrotingsfonds'. Op dit begrotingsartikel wordt de bijdrage van het voedingsartikel van de Defensiebegroting ontvangen. Dit artikel is technisch van aard.

Budgettaire gevolgen van beleid en budgetflexibiliteit

Artikel 7 Bijdragen andere begrotingen rijk (bedragen x € 1.000) 

2022

2023

2024

2025

2026

2027

2028

Verplichtingen

0

0

0

0

0

0

0

        

Uitgaven

0

0

0

0

0

0

0

juridisch verplicht

       

bestuurlijk gebonden

       

beleidsmatig gereserveerd

       

nog niet ingevuld/vrij te besteden

               

Ontvangsten

4.869.867

5.467.518

10.592.237

10.872.797

10.704.655

10.113.654

9.995.201

Artikel 7 Bijdragen andere begrotingen rijk (bedragen x € 1.000)           

Verplichtingen

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

           

Uitgaven

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

juridisch verplicht

          

bestuurlijk gebonden

          

beleidsmatig gereserveerd

          

nog niet ingevuld/vrij te besteden

                     

Ontvangsten

9.742.042

9.577.279

9.538.359

9.502.097

9.492.323

9.108.356

9.096.205

9.118.929

9.101.065

9.016.562

3.8 Artikel 8: Overige uitgaven en ontvangsten

Omschrijving van de samenhang in het beleid

Op dit artikel worden de overige uitgaven en ontvangsten opgenomen. Het betreft uitgaven en/of ontvangsten die op een later moment toegedeeld moeten worden aan de beleidsartikelen van het DMF. ­Een voorbeeld hiervan is de uitgekeerde loon- en prijsbijstelling, die nog moet worden verdeeld over de afzonderlijke artikelen; dit budget wordt tussentijds aangehouden op dit artikel.

Budgettaire gevolgen van beleid en budgetflexibiliteit

Artikel 8: Overige uitgaven en ontvangsten (bedragen x € 1.000) 

2022

2023

2024

2025

2026

2027

2028

Verplichtingen

0

40.000

14.877

0

0

0

0

        

Uitgaven

0

40.000

14.877

0

0

0

0

juridisch verplicht

       

bestuurlijk gebonden

       

beleidsmatig gereserveerd

       

nog niet ingevuld/vrij te besteden

               

Nader te wijzen uitgaven

       

Fonds

0

40.000

14.877

0

0

0

0

Fonds

0

40.000

14.877

0

0

0

0

        

Ontvangsten

577.406

645.850

0

0

0

0

0

Artikel 8: Overige uitgaven en ontvangsten (bedragen x € 1.000) 

2029

2030

2031

2032

2033

2034

2035

2036

2037

2038

Verplichtingen

0

0

0

0

0

0

0

0

105.322

82.194

           

Uitgaven

0

0

0

0

0

0

0

0

105.322

82.194

juridisch verplicht

          

bestuurlijk gebonden

          

beleidsmatig gereserveerd

          

nog niet ingevuld/vrij te besteden

                     

Nader te wijzen uitgaven

          

Fonds

0

0

0

0

0

0

0

0

105.322

82.194

Fonds

0

0

0

0

0

0

0

0

105.322

82.194

           

Ontvangsten

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

4. BIJLAGEN

4.1 Bijlage instandhouding vastgoed

In deze bijlage wordt een toelichting gegeven op de instandhouding van het vastgoed van Defensie.

1. Instandhouding van het vastgoed

Scope van instandhouding

Onder instandhouding vallen alle activiteiten op het vlak van het onderhouden van het vastgoed in eigendom, de huur van vastgoed en de inrichting van ruimten. Daarnaast vallen ook de Commandanten Voorzieningen (COVO) voor kleine aanpassingen binnen de scope, net als adviesuren van het Rijksvastgoedbedrijf (RVB). Aanpassingen aan nieuwe wetgeving en verduurzaming van vastgoed vallen onder investeringen, tenzij deze bij onderhoud gelijk mee te nemen zijn. Door de ruimere definitie van instandhouding is de budgetreeks in onderstaande tabel groter dan die opgenomen in het strategisch vastgoedplan.

Aanpak instandhouding

Voor het onderhoud van het vastgoed wordt onderscheid gemaakt tussen planbaar en niet-planbaar onderhoud. Planbaar onderhoud (PO) wordt gepland op basis van inspecties die worden verzorgd door het RVB. Niet-planbaar onderhoud (NPO) vindt plaats op moment dat storingen optreden. Periodiek worden gebouwen geïnspecteerd om de staat van het vastgoed vast te stellen. Het streven is om gemiddeld genomen een gebouw een keer in de zes jaar te inspecteren. Op dit moment wordt bij het RVB een onderhoudsmanagementsysteem (OMS) geïmplementeerd waardoor frequenter, near realtime inzicht gaat ontstaan in de staat van het vastgoed. 

De bevindingen uit de inspecties worden afgezet ten opzichte van het gevraagde kwaliteitsniveau en worden daarna via het Meerjarig Onderhoudsplan (MJOP) geprioriteerd en afgestemd met de Defensieonderdelen. Hierbij wordt gekeken naar criteria zoals veiligheid, wettelijke verplichting en operationele noodzaak. NPO betreft de herstelwerkzaamheden en reparaties die niet zijn voorzien en niet kunnen wachten om opgenomen te worden in het MJOP. Ook het opheffen van mankementen naar aanleiding van keuringen wordt vanuit het NPO betaald. Voor een gezonde portefeuille zou een verhouding tussen PO en NPO van 80 / 20 verwacht worden. In werkelijkheid is door de achterstanden in onderhoud die verhouding 40 / 60.

Binnen instandhouding kan onderscheid gemaakt worden in de volgende activiteiten die het RVB voor Defensie uitvoert: 

– Instandhouding Gebouwen

– Instandhouding Start & Rolbanen

– Instandhouding ECT (ondergrondse infra, wegen, havens)

– Instandhouding Schietbanen 

– Cyclisch Terrein Technisch onderhoud (bos- en groenvoorziening)

– Vastgoedinformatie

– Juridisch- en omgevingsbeheer

– Keuringen 

Instandhouding van Beveiligingssystemen wordt op dit moment door RVB uitgevoerd, maar gaat met de implementatie van DBBS over naar Defensie. Ook de instandhouding van vastgoed buiten Nederland voert Defensie zelf uit, net als de storingen via de Servicedienst Vastgoed Defensie.

Het huidige vastgoed is, ondanks de extra inspanningen in deze en de vorige kabinetsperiode (Rutte III en IV) vaak verouderd, niet duurzaam, slecht onderhouden en duur. Defensie wil modern vastgoed dat optimaal bijdraagt aan de gereedstelling en inzet van de krijgsmacht en heeft daarom behoefte aan kazernes die aantrekkelijk zijn om in te werken en wonen, die duurzaam en betaalbaar zijn en op logische plekken staan in Nederland. Om de vastgoedportefeuille in balans te krijgen zijn ingrijpende keuzes nodig. In de kamerbrief ‘Strategisch Vastgoedplan 2022’ (Kamerstukken II, 2022/23, 36124, nr. 12) worden de kaders, doelstellingen en aanpak voor het Defensievastgoed nader toegelicht.

Met het RVB worden in een jaaropdracht afspraken gemaakt over de te leveren prestaties en de hiervoor beschikbare middelen. Het RVB is verantwoordelijk voor de uitvoering van de daarbij horende beheer- en onderhoudsregimes. De prestaties van vastgoed en infrastructuur worden gemeten en uitgedrukt in prestatie-indicatoren. De indicatoren leggen de verbinding tussen de sturing op en verantwoording over de prestaties. 

Kengetallen

Defensie heeft met het RVB een afspraak gemaakt over de hoeveelheid te beheren vastgoed en om tenminste 90 procent van de wettelijke keuringen voor installaties tijdig goedgekeurd te hebben. Defensie is met het RVB in overleg over het verbeteren van de informatievoorziening, rapportagesystematiek en meetindicatoren, zoals hersteltijd storingen, projecttevredenheid, inspecties en doelmatigheid. Mede als gevolg van de voortgang op dit onderwerp is de ernstige onvolkomenheid van de Algemene Rekenkamer voor vastgoedbeheer afgeschaald naar een onvolkomenheid (Kamerstuk 36360-X-2).

Tabel 20 Kengetallen

Kengetal

Indicator

Hoeveelheid

Bruto Vloer Oppervlakte (x 1.000)

Aantal m2 kantoren/lesgebouwen

1.588

 

Aantal m2 legering

798

 

Aantal m2 hangars/stallingen

493

 

Aantal m2 bunkers/shelters

151

 

Aantal m2 werkplaatsen/magazijnen

1.755

 

Aantal m2 overige gebouwen

1.098

 

Aantal m2 totaal

5.883

Keuringen

% installaties

92%

2. Budgettaire aspecten

In de Kamerbrief ‘Strategisch Vastgoedplan 2022’ (Kamerstukken II, 2022/23, 36124, nr. 12) die in december 2022 met de Kamer is gedeeld, worden de kaders en doelstellingen van het Strategisch Vastgoedplan uiteengezet. Doel is om een vastgoedportefeuille te realiseren die de taakuitvoering optimaal ondersteunt en toekomstbestendig is. Om de transformatie van het vastgoed te kunnen realiseren, is in de Defensienota 2022 het budget voor vastgoed structureel verhoogd. Het geld hiervoor is met de afgelopen eerste suppletoire begroting toegevoegd aan de DMF-begroting. De potentiele positieve disbalans in 2023 kan gebruikt worden om de jaren 2024 t/m 2026 te compenseren. Vanaf 2029 wordt, afhankelijk van de uitvoering van het Strategisch Vastgoedplan, een positieve disbalans verwacht die ingezet kan worden voor de benodigde vastgoed (vervangings-)investeringen.

Tabel 21 Behoefte en budget

Artikelonderdeel

 

2022

2023

2024

2025

2026

2027

2028

2029

2030

DMF 5.2

Instandhouding

          

Behoefte/raming

443.473

498.240

496.046

477.025

461.675

443.208

449.070

437.474

425.452

 

Budget

433.473

598.240

456.046

437.025

441.675

443.208

449.070

447.474

445.452

 

Potentieledisbalans

 

100.000

‒ 40.000

‒ 40.000

‒ 20.000

‒

‒

10.000

20.000

                      

Artikelonderdeel

 

2031

2032

2033

2034

2035

2036

2037

2038

 

DMF 5.2

Instandhouding

          

Behoefte/raming

416.311

410.329

390.003

370.003

350.194

350.169

349.978

349.799

  

Budget

446.311

450.329

450.003

450.003

450.194

450.169

449.978

449.799

  

Potentieledisbalans

30.000

40.000

60.000

80.000

100.000

100.000

100.000

100.000

 

3. Overig

Defensie heeft een aantal instandhoudingsprogramma’s opgenomen in de investeringen, met name op het gebied van Keukens en Legering. Het betreft vervangingsinvesteringen en zijn daarom geen onderdeel van het instandhoudingsbudget, maar dragen wel gericht bij aan het wegwerken van achterstanden en het verbeteren van het leefklimaat.

4.2 Bijlage verdiepingshoofdstuk

In het verdiepingshoofdstuk worden de belangrijkste mutaties ten opzichte van de begroting 2023 weergegeven.

Toelichting op de mutaties

1. Interdepartementale overboekingen

Vanuit diverse ministeries is budget naar het DMF overgeheveld voor het uitvoeren van activiteiten en vice versa. Per saldo daalde begroting van het DMF met € 27,4 miljoen voor 2024. Een volledig overzicht van de interdepartementale budgetoverhevelingen sinds de 1e suppletoire begroting 2023 is hieronder toegevoegd.

Tabel 22 Overzicht interdepartementale overboekingen (bedragen x € 1.000)

Omschrijving

artikel

2023

2024

2025

2026

2027

2028

                

Bijdrage aan BZ ambition plan developing & enhancing cyber capacity

1, 2, 3, 4, 6

‒ 180

0

0

0

0

0

Bijdrage aan BZK kostenverdeelnotitie 2023

6

‒ 520

0

0

0

0

0

Bijdrage capaciteit KMar grensdoorlaatposten regio zuid

6

0

0

338

475

475

475

Bijdrage I&W capacity gap luchtverkenningscapaciteit kustwacht NL

3

0

0

0

0

0

0

bijdrage van BZK aan gezamenlijke projecten

1

178

‒ 188

0

0

0

0

Bijdrage van BZK additioneel budget informatiehuishouding 2024

1, 6

0

2275

2275

2275

2275

2275

Bijdrage van J&V aanpak ondermijning internationaal

6

0

825

75

75

75

75

Bijdrage van J&V bewaken & beveiligen persoons beveiliging binnenland

2

0

23763

12326

13900

13900

13900

Bijdrage van J&V implementatiekosten wetboek van strafvordering 2023

3

20

0

0

0

0

0

Bijdrage van J&V meerkosten huisvesting

3

1190

0

0

0

0

0

Bijdrage van J&V voor CARIB

6

700

700

700

700

700

700

Bijdrage van LNV meerkosten huisvesting

6

1190

0

0

0

0

0

2. Mutaties per artikel

De financiële instrumenten, zoals instandhouding en verwerving zijn bijgesteld. Dit o.a. naar aanleiding van het herschikken van activiteiten tussen de defensieonderdelen met de daarbij behorende financiële middelen.

Artikel 1: Defensiebreed materieel

Tabel 23 Artikel 1: Defensiebreed materieel 

2023

2024

2025

2026

2027

2028

2029

2030

2031

2032

2033

2034

2035

2036

2037

2038

Stand ontwerpbegroting 2023

1.450.849

2.458.413

2.360.749

1.601.289

1.417.758

1.652.261

1.204.338

952.114

1.289.416

1.620.505

1.615.505

1.947.365

2.004.812

3.186.423

1.611.570

‒ 148

Mutatie 1e suppletoire begroting 2023

‒ 368.163

‒ 135.988

‒ 186.644

‒ 197.238

‒ 122.559

‒ 332.534

3.936

‒ 56.791

‒ 8.671

4

25.688

17.287

8.832

8.730

8.730

‒ 1.222.421

Mutatie 1e incidentele suppletoire begroting 2023

53.567

‒ 772.682

‒ 133.668

677.988

302.983

182.907

199.679

351.553

‒ 228.093

‒ 629.560

‒ 565.755

‒ 724.612

‒ 372.521

‒ 1.285.989

552.298

2.926.855

Nieuwe mutaties

0

339.610

146.771

96.576

81.892

147.358

84.735

82.235

82.235

82.235

82.235

82.235

82.235

82.235

82.235

‒ 51.598

2M duurzaam inzetbaar: zorgloket, opleidingen, coaches

0

‒ 7.778

‒ 4.850

0

0

0

2.500

0

0

0

0

0

0

0

0

0

Herschikking adaptief

0

0

0

0

‒ 1.300

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

Herschikking general aviation

0

0

58

116

116

116

116

116

116

116

116

116

116

116

116

116

Versterken inlichtingen en veiligheidscapaciteit mivd

0

29.995

26.445

24.210

28.927

28.927

28.927

28.927

28.927

28.927

28.927

28.927

28.927

28.927

28.927

28.927

Extrapolatie 2038

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

1.611.570

Bijstellen onder- overprogrammering vanuit art 8

0

14.500

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

Terugdraaien instroom 2038

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

‒ 1.745.403

Uitdelen eindejaarsmarge DMF investeringen

0

149.314

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

Uitdeling prijsbijstelling materieel, it en vastgoed

0

153.579

96.265

60.836

54.149

66.123

53.192

53.192

53.192

53.192

53.192

53.192

53.192

53.192

53.192

53.192

Oekraine pakket 2

0

0

19.153

11.414

0

52.192

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

verwerving commit snel inzetbare infrastructuur 1 GNC

0

0

9.700

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

Stand ontwerpbegroting 2024

1.136.253

1.889.353

2.187.208

2.178.615

1.680.074

1.649.992

1.492.688

1.329.111

1.134.887

1.073.184

1.157.673

1.322.275

1.723.358

1.991.399

2.254.833

1.652.688

Artikel 2: Maritiem materieel

Tabel 24 Artikel 2: Maritiem materieel 

2023

2024

2025

2026

2027

2028

2029

2030

2031

2032

2033

2034

2035

2036

2037

2038

Stand ontwerpbegroting 2023

676.321

1.044.064

1.236.373

1.970.152

2.121.416

2.173.131

2.308.310

2.581.394

2.692.312

2.366.167

2.014.479

1.605.640

1.492.042

580.356

912.379

0

Mutatie 1e suppletoire begroting 2023

102.231

57.976

65.706

105.504

100.670

82.234

‒ 26.702

68.782

10.984

9.050

8.817

6.302

5.443

14.034

10.095

157.990

Mutatie 1e incidentele suppletoire begroting 2023

‒ 3.694

210.946

45.815

‒ 497.579

‒ 580.226

‒ 401.005

‒ 297.929

‒ 326.944

155.563

538.324

744.089

634.711

509.011

252.620

‒ 195.553

‒ 207.326

Nieuwe mutaties

0

169.698

50.020

82.612

92.379

94.924

94.924

94.924

94.924

94.924

94.924

94.924

94.924

94.924

94.924

1.322.468

Bijdrage van J&V aanpak ondermijning internationaal - team search

0

825

75

75

75

75

75

75

75

75

75

75

75

75

75

75

Extrapolatie 2038

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

912.379

Terugdraaien instroom 2038

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

315.165

Uitdelen eindejaarsmarge dmf investeringen

0

103.512

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

Uitdeling prijsbijstelling materieel, it en vastgoed

0

65.361

49.945

82.537

92.304

94.849

94.849

94.849

94.849

94.849

94.849

94.849

94.849

94.849

94.849

94.849

Stand ontwerpbegroting 2024

774.858

1.482.684

1.397.914

1.660.689

1.734.239

1.949.284

2.078.603

2.418.156

2.953.783

3.008.465

2.862.309

2.341.577

2.101.420

941.934

821.845

1.273.132

Artikel 3: Land materieel

Tabel 25 Artikel 3: Land materieel 

2023

2024

2025

2026

2027

2028

2029

2030

2031

2032

2033

2034

2035

2036

2037

2038

Stand ontwerpbegroting 2023

1.018.265

1.452.009

1.562.915

1.660.834

1.639.838

973.942

1.290.051

1.260.770

1.347.057

1.294.010

1.116.971

1.387.696

1.570.603

1.485.334

1.654.438

0

Mutatie 1e suppletoire begroting 2023

‒ 88.604

38.545

132.649

74.193

154.202

392.237

83.402

1.507

‒ 5.563

‒ 7.228

‒ 5.150

‒ 2.673

‒ 1.353

‒ 3.227

‒ 333

742.731

Mutatie 1e incidentele suppletoire begroting 2023

‒ 59.777

338.162

937.827

183.261

‒ 223.393

237.391

220.021

329.817

‒ 55.901

‒ 214.182

‒ 161.953

‒ 27.113

13.061

330.482

141.930

‒ 957.522

Nieuwe mutaties

0

140.509

54.512

76.453

76.173

44.756

44.755

44.755

44.755

44.755

44.755

44.755

44.755

44.755

44.755

1.699.341

Bijdrage capaciteit KMar grensdoorlaatposten regio zuid

0

0

338

475

475

475

475

475

475

475

475

475

475

475

475

475

Bijdrage van J&V bewaken & beveiligen persoons beveiliging binnenland

0

23.763

12.326

13.900

13.900

13.900

13.899

13.899

13.899

13.899

13.899

13.899

13.899

13.899

13.899

13.899

Implementatie brede offensief tegen de ondermijnende criminaliteit

0

0

0

1.100

1.100

1.100

1.100

1.100

1.100

1.100

1.100

1.100

1.100

1.100

1.100

1.100

Extrapolatie 2038

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

1.654.438

Herschikking taken en middelen van assortimentsgewijs ) werken

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

148

Overdracht advanced turret trainer (att) COMMIT

0

‒ 200

‒ 6.519

‒ 121

‒ 121

‒ 121

‒ 121

‒ 121

‒ 121

‒ 121

‒ 121

‒ 121

‒ 121

‒ 121

‒ 121

‒ 121

Uitdelen eindejaarsmarge DMF investeringen

0

29.447

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

Uitdeling prijsbijstelling materieel, it en vastgoed

0

87.499

58.067

61.099

60.819

29.402

29.402

29.402

29.402

29.402

29.402

29.402

29.402

29.402

29.402

29.402

Verwerving commit snel inzetbare infrastructuur 1 GNC

0

0

‒ 9.700

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

Stand ontwerpbegroting 2024

869.884

1.969.225

2.687.903

1.994.741

1.646.820

1.648.326

1.638.229

1.636.849

1.330.348

1.117.355

994.623

1.402.665

1.627.066

1.857.344

1.840.790

1.484.550

Artikel 4: Lucht materieel

Tabel 26 Artikel 4: Lucht materieel 

2023

2024

2025

2026

2027

2028

2029

2030

2031

2032

2033

2034

2035

2036

2037

2038

Stand ontwerpbegroting 2023

1.553.149

1.843.406

1.876.780

1.813.914

1.806.328

1.842.921

1.782.654

1.492.508

1.087.170

1.005.701

1.238.479

1.059.891

1.363.886

1.285.485

2.309.625

0

Mutatie 1e suppletoire begroting 2023

‒ 39.561

66.517

90.840

101.687

51.818

39.022

23.653

‒ 14.729

‒ 18.351

‒ 22.278

‒ 22.102

‒ 22.598

‒ 16.704

‒ 6.034

5.755

299.700

Mutatie 1e incidentele suppletoire begroting 2023

‒ 42.225

441.853

286.327

12.950

576.348

279.269

‒ 87.391

‒ 321.005

160.915

322.663

1.480

134.875

‒ 131.557

720.881

‒ 480.681

‒ 1.743.690

Nieuwe mutaties

0

216.316

72.488

170.232

129.887

128.743

156.478

149.385

155.868

165.480

150.255

151.052

172.501

177.451

70.949

3.799.205

Extrapolatie 2038

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

2.309.625

Bijstellen onder overprogrammering vanuit art 8

0

7.416

0

101.724

61.097

57.794

85.529

78.436

84.919

94.531

79.306

80.103

101.552

106.502

0

26.044

Terugdraaien instroom 2038

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

1.392.587

Uitdelen eindejaarsmarge DMF investeringen

0

76.411

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

Uitdeling prijsbijstelling materieel, it en vastgoed

0

132.489

72.488

68.508

68.790

70.949

70.949

70.949

70.949

70.949

70.949

70.949

70.949

70.949

70.949

70.949

Stand ontwerpbegroting 2024

1.471.363

2.568.092

2.326.435

2.098.783

2.564.381

2.289.955

1.875.394

1.306.159

1.385.602

1.471.566

1.368.112

1.323.220

1.388.126

2.177.783

1.905.648

2.355.215

Artikel 5: Infrastructuur en Vastgoed

Tabel 27 Artikel 5: Infrastructuur en Vastgoed 

2023

2024

2025

2026

2027

2028

2029

2030

2031

2032

2033

2034

2035

2036

2037

2038

Stand ontwerpbegroting 2023

1.096.805

964.724

941.762

850.836

769.938

721.717

728.462

795.409

793.382

804.303

802.794

805.702

801.285

746.527

751.067

0

Mutatie 1e suppletoire begroting 2023

‒ 37.430

‒ 66.717

‒ 19.519

497.101

492.675

548.343

508.964

628.961

613.961

598.962

548.961

173.961

173.961

173.961

173.961

173.782

Mutatie 1e incidentele suppletoire begroting 2023

28.374

21.244

20.681

20.552

20.606

20.895

20.895

20.895

20.895

20.895

20.895

20.895

20.895

20.895

30.895

32.395

Nieuwe mutaties

0

63.740

34.097

30.266

27.127

24.559

24.649

28.653

28.520

28.949

28.847

28.994

28.799

26.116

26.380

772.028

Versterken inlichtingen en veiligheidscapaciteit mivd

0

4.760

5.560

6.008

6.824

6.824

6.824

6.824

6.824

6.824

6.824

6.824

6.824

6.824

6.824

6.824

Extrapolatie 2038

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

751.067

Uitdelen eindejaarsmarge DMF investeringen

0

‒ 1.165

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

Uitdeling prijsbijstelling materieel, it en vastgoed

0

60.145

28.537

24.258

20.303

17.735

17.825

21.829

21.696

22.125

22.023

22.170

21.975

19.292

19.556

14.137

Stand ontwerpbegroting 2024

1.087.749

982.991

977.021

1.398.755

1.310.346

1.315.514

1.282.970

1.473.918

1.456.758

1.453.109

1.401.497

1.029.552

1.024.940

967.499

982.303

978.205

Artikel 6: IT

Tabel 28 Artikel 6: IT 

2023

2024

2025

2026

2027

2028

2029

2030

2031

2032

2033

2034

2035

2036

2037

2038

Stand ontwerpbegroting 2023

883.387

1.522.049

1.317.127

1.476.607

1.311.473

1.289.822

1.500.642

1.531.969

1.401.742

1.498.320

1.813.300

1.795.342

1.358.957

1.312.899

1.328.959

0

Mutatie 1e suppletoire begroting 2023

‒ 14.866

2.115

2.428

‒ 260

2.250

5.162

5.298

5.203

5.203

5.203

5.203

5.163

5.163

5.163

5.541

‒ 33.307

Mutatie 1e incidentele suppletoire begroting 2023

33.714

‒ 970

‒ 7.548

‒ 14.068

‒ 40.084

‒ 43.510

‒ 43.974

‒ 43.107

‒ 42.635

‒ 42.635

‒ 43.251

‒ 43.251

‒ 43.384

‒ 43.384

‒ 53.384

‒ 54.584

Nieuwe mutaties

0

293.241

57.412

58.442

51.866

50.367

59.623

62.712

56.362

61.321

76.648

75.704

54.450

52.183

53.099

1.422.212

Bijdrage van BZK additioneel budget informatiehuishouding 2024

0

2.275

2.275

2.275

2.275

2.275

2.275

2.275

2.275

2.275

2.275

2.275

2.275

2.275

2.275

2.275

Herschikking general aviation

0

0

115

229

229

229

229

229

229

229

229

229

229

229

229

229

Versterken inlichtingen en veiligheidscapaciteit mivd

0

3.267

4.490

5.222

6.725

6.643

6.643

6.643

6.643

6.643

6.643

6.643

6.643

6.643

6.643

6.643

Extrapolatie 2038

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

1.328.959

Overdracht advanced turret trainer (att) COMMIT

0

200

6.519

121

121

121

121

121

121

121

121

121

121

121

121

121

Terugdraaien instroom 2038

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

37.651

Uitdelen eindejaarsmarge DMF investeringen

0

206.944

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

Uitdeling prijsbijstelling materieel, it en vastgoed

0

80.555

44.013

50.595

42.516

41.099

50.355

53.444

47.094

52.053

67.380

66.436

45.182

42.915

43.831

46.334

Stand ontwerpbegroting 2024

902.235

1.816.435

1.369.419

1.520.721

1.325.505

1.301.841

1.521.589

1.556.777

1.420.672

1.522.209

1.851.900

1.832.958

1.375.186

1.326.861

1.334.215

1.334.321

Artikel 7: Bijdragen andere begrotingen Rijk

Tabel 29 Artikel 7: Bijdragen andere begrotingen Rijk (ontvangsten) 

2023

2024

2025

2026

2027

2028

2029

2030

2031

2032

2033

2034

2035

2036

2037

2038

Stand ontwerpbegroting 2023

6.521.608

9.115.154

9.135.995

9.215.983

8.907.040

8.494.083

8.667.026

8.470.473

8.467.388

8.445.215

8.457.737

8.457.745

8.447.694

8.453.133

8.424.147

0

Mutatie 1e suppletoire begroting 2023

‒ 1.118.113

1.374.500

1.308.896

1.135.611

1.217.010

1.249.192

1.113.279

1.147.661

1.112.291

1.098.441

1.076.145

692.170

690.070

707.355

718.477

633.351

Mutatie 1e incidentele suppletoire begroting 2023

49.829

7.385

275.313

278.037

‒ 81.742

139.170

‒ 101.326

‒ 101.418

‒ 101.883

‒ 102.122

‒ 102.122

‒ 102.122

‒ 102.122

‒ 102.122

‒ 102.122

‒ 101.499

Nieuwe mutaties

0

57.107

46.832

53.610

59.346

60.564

63.063

60.563

60.563

60.563

60.563

60.563

60.563

60.563

60.563

8.484.710

2M duurzaam inzetbaar: zorgloket, opleidingen, coaches

0

‒ 7.778

‒ 4.850

0

0

0

2.500

0

0

0

0

0

0

0

0

0

Bijdrage capaciteit KMar grensdoorlaatposten regio zuid

0

0

338

475

475

475

475

475

475

475

475

475

475

475

475

475

Bijdrage van BZK additioneel budget informatiehuishouding 2024

0

2.275

2.275

2.275

2.275

2.275

2.275

2.275

2.275

2.275

2.275

2.275

2.275

2.275

2.275

2.275

Bijdrage van J&V aanpak ondermijning internationaal - team search

0

825

75

75

75

75

75

75

75

75

75

75

75

75

75

75

Bijdrage van J&V bewaken & beveiligen persoons beveiliging binnenland

0

23.763

12.326

13.900

13.900

13.900

13.899

13.899

13.899

13.899

13.899

13.899

13.899

13.899

13.899

13.899

Herschikking adaptief

0

0

0

0

‒ 1.300

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

Herschikking general aviation

0

0

173

345

345

345

345

345

345

345

345

345

345

345

345

345

Implementatie brede offensief tegen de ondermijnende criminaliteit

0

0

0

1.100

1.100

1.100

1.100

1.100

1.100

1.100

1.100

1.100

1.100

1.100

1.100

1.100

Versterken inlichtingen en veiligheidscapaciteit MIVD

0

38.022

36.495

35.440

42.476

42.394

42.394

42.394

42.394

42.394

42.394

42.394

42.394

42.394

42.394

42.394

Extrapolatie 2038

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

8.424.147

Stand ontwerpbegroting 2024

5.453.324

10.554.146

10.767.036

10.683.241

10.101.654

9.943.009

9.742.042

9.577.279

9.538.359

9.502.097

9.492.323

9.108.356

9.096.205

9.118.929

9.101.065

9.016.562

Artikel 8: Overige uitgaven en ontvangsten

Tabel 30 Artikel 8: Overige uitgaven en ontvangsten 

2023

2024

2025

2026

2027

2028

2029

2030

2031

2032

2033

2034

2035

2036

2037

2038

Stand ontwerpbegroting 2023

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

Mutatie 1e suppletoire begroting 2023

130

1.412.052

1.223.436

554.624

537.954

514.728

514.728

514.728

514.728

514.728

514.728

514.728

514.728

514.728

514.728

514.728

Mutatie 1e incidentele suppletoire begroting 2023

39.870

‒ 231.168

‒ 874.121

‒ 105.067

‒ 137.976

‒ 136.777

‒ 112.627

‒ 112.627

‒ 112.627

‒ 97.627

‒ 97.627

‒ 97.627

‒ 97.627

‒ 97.627

‒ 97.627

‒ 97.627

Nieuwe mutaties

0

‒ 1.166.007

‒ 349.315

‒ 449.557

‒ 399.978

‒ 377.951

‒ 402.101

‒ 402.101

‒ 402.101

‒ 417.101

‒ 417.101

‒ 417.101

‒ 417.101

‒ 417.101

‒ 311.779

‒ 334.907

bijstellen onder overprogrammering vanuit art 8

0

‒ 21.916

0

‒ 101.724

‒ 61.097

‒ 57.794

‒ 85.529

‒ 78.436

‒ 84.919

‒ 94.531

‒ 79.306

‒ 80.103

‒ 101.552

‒ 106.502

0

‒ 26.044

uitdelen eindejaarsmarge dmf investeringen

0

‒ 564.463

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

uitdeling prijsbijstelling materieel, it en vastgoed

0

‒ 579.628

‒ 349.315

‒ 347.833

‒ 338.881

‒ 320.157

‒ 316.572

‒ 323.665

‒ 317.182

‒ 322.570

‒ 337.795

‒ 336.998

‒ 315.549

‒ 310.599

‒ 311.779

‒ 308.863

Stand ontwerpbegroting 2024

40.000

14.877

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

105.322

82.194

4.3 Bijlage instandhoudingsuitgaven

De instandhoudingsuitgaven van de grootste wapensystemen zijn weergegeven in de onderstaande tabel. De instandhoudingsuitgaven van de overige wapensystemen zijn samengevoegd onder de regel «overig» in onderstaande tabel. Voor het jaar 2022 zijn de realisatiecijfers opgenomen. Voor 2023 en verder betreft het een raming. Het betreft de instandhoudingsuitgaven van de artikelen 1 tot en met 4 in het DMF. De schommelingen in de ramingen zijn het gevolg van bijvoorbeeld gepland groter periodiek onderhoud.

De instandhoudingsuitgaven per wapensysteem komt overeen met de optelling van de uitgaven van alle defensieonderdelen voor het betreffende wapensysteem. Omdat met deze optelling per wapensysteem sprake is van een andere doorsnede van de instandhoudingsuitgaven, zijn deze niet direct te herleiden bij de instandhoudingsuitgaven zoals vermeld bij de afzonderlijke begrotingsartikelen.

Met de presentatie van de instandhoudingsuitgaven in deze bijlage wordt beoogd een integraal inzicht te verschaffen in de instandhoudingsuitgaven van de wapensystemen van Defensie. Bij de betreffende artikelen worden de instandhoudingsuitgaven op hoofdlijnen toegelicht.

Tabel 31 Instandhoudingsuitgaven Defensiematerieelbegrotingsfonds (bedragen x1.000.000)

Wapensysteem

2022

2023

2024

2025

2026

2027

2028

Luchtverdededings- en Commandofregatten (LCF)

37

30

31

28

33

31

31

M-fregatten

21

9

14

12

8

10

10

Patrouilleschepen

23

15

14

12

11

10

10

Landing Platform Docks

10

12

24

10

14

24

24

Joint Support Ship/Combat Support Ship

17

10

8

28

9

12

12

Onderzeeboten

16

25

23

24

24

18

18

Mijnenbestrijdingsvaartuigen

6

13

12

9

7

7

7

CV9035NL Infanterie Gevechtsvoertuigen

37

38

44

43

44

40

40

Pantserwielvoertuigen

31

44

45

47

48

47

47

Grondgebonden Luchtverdediging

25

43

47

32

26

31

32

Wissellaadsystemen en trekkeropleggercombinaties

14

16

17

17

17

17

17

Ondersteunende tanks

10

19

17

15

14

14

14

Artillerie

17

15

13

13

13

13

13

Vrachtwagens

16

30

39

38

40

40

40

Unmanned Aerial Vehicles

16

29

31

28

27

28

27

Jachtvliegtuigen F-16

22

36

21

10

10

5

5

Jachtvliegtuigen F-35

104

103

155

220

225

224

224

Tankvliegtuigen KDC-10

0

1

0

0

0

0

0

Multi Role Tanker Transport (MRTT)

17

22

23

23

23

24

24

Transportvliegtuigen C-130

9

9

13

13

13

13

13

Gevechtshelikopters AH-64 Apache

23

41

43

44

50

36

36

Transporthelikopters CH-47 Chinook

13

37

28

29

29

38

29

Transporthelikopters AS-532 Cougar

19

23

26

25

25

27

27

Maritieme helikopers NH-90

43

51

53

50

50

52

52

Klein kaliber wapens

18

27

32

30

29

28

28

Kleding- en persoonlijke uitrusting

84

117

128

130

131

133

139

MILSATCOM

13

12

12

12

12

12

12

Overige wapensystemen

334

503

634

644

715

641

607

Totaal

997

1.331

1.548

1.587

1.646

1.572

1.536

De onderstaande figuur geeft inzicht in de verdeling van instandhoudingsuitgaven per jaar over de artikelen.

Figuur 9

4.4 Bijlage afkortingen

Tabel 32

Afkorting

Omschrijving

A2AD

Area denial weapon

AGW

Assortimentsgewijs werken

BKI

BeleidsKader Inzetvoorraden

BTW

Belasting Toegevoegde Waarde

C-130

transportvliegtuig

CEMA

Cyber Electromagnetic Activities

CLAS

Commando Landstrijdkrachten

CLSK

Commando Luchtstrijdkrachten

CODEMA

Commissie Ontwikkeling Defensie Materieel

CODEMO

Commissie Defensie Materieel Ontwikkeling

COMMIT

Commando Materieel en IT

COTS/MOTS

Commercial/Military Off The Shelf

COVO

Commandanten Voorzieningen

C-RAM

Counter Rockters, Artillery & Mortars

CSS

Combat Support Ship

CV-90

Infanterie Gevechtsvoertuig

CZSK

Commando ZeeStrijdKrachten

DBBS

Defensie Bewaking- en Beveiligingssysteem

DLP

Defensie Lifecycle Plan

DMF

DefensieMaterieelbegrotingsFonds

DMI

Directie Materiele Instandhouding

DMP

Defensie Materieel Proces

DmunB

Defensie Munitiebedrijf

DOKS

Defensie Operationeel Kledingsysteem

DOSCO

Defensie OndersteuningsCommando

DPO

Defensieprojectenoverzicht

DVOW

Defensiebrede Vervanging Operationele Wielvoertuigen

EDA

European Defence Agency

EDF

Europees Defensie Fonds

ELOT

End Life of Type

EOV

Elektronische Oorlogsvoering

EU

Europese Unie

EZK

Ministerie van Economische Zaken en Klimaat

F-16

Jachtvliegtuig

F-35

Vijfde generatie jachtvliegtuig

FIN

Ministerie van Financiën

FOXTROT

Draadloze IT infrastructuur en command- en controlsystemen

FTP

Fast Track Procurement

GPW

Groot Pantserwielvoertuig

GrIT

Grensverleggende Informatie Technologie

HR

Human Resources

IBO

Interdepartementaal Beleidsonderzoek

IGO

Informatie Gestuurd Optreden

IGV

Infanterie Gevechtsvoertuig

IP

Instandhoudingsprogramma

IT

Informatietechnologie (incl communicatie)

JenV

Ministerie van Justitie Veiligheid

JIVC

Joint Informatievoorzieningscommando

JSS

Joint Support Ship

KMar

Koninklijke Marechaussee

KORV

Kader Overname Rijksvastgoed

KPU

Kleding en Persoonlijke Uitrusting

LCF

Luchtverdedigings- en Commandofregatten

LPD

Landing Platform Dock

MALE UAV

Medium Altitude Long Endurance Unmanned Aerial Vehicle

MARIN

Maritime Research Institute Netherlands

MILSATCOM

Militaire Satelliet Communicatie

MJOP

Meerjarig Onderhoudsplan

MKB

Midden- en KleinBedrijf

MLU

Midlife Update

MQ-9

Male UAV

NATO

North Atlantic Treaty Organization

NAVO

Noord Atlantische VerdragsOrganisatie

NH-90

Helikopter

NLR

Koninklijk Nederlands Lucht- en Ruimtevaartcentrum

NPO

Niet-planbaar onderhoud

OMS

Onderhoudsmanagementsysteem

OPV

Oceangoing Patrol Vessel

PO

Planbaar onderhoud

RVB

Rijksvastgoedbedrijf

SKIA

Strategische Kennis en Innovatie Agenda

SVP

Strategisch Vastgoedplan

TNO

Nederlandse Organisatie voor toegepast-natuurwetenschappelijk onderzoek

UAV

Unmanned Aerial Vehicle

US

United States

VOSS

Verbeterd Operationeel Systeem Soldaat