Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Kat, Sneller en Van Weyenberg over het piramidespel van IM Academy en Finfluencers

Antwoord van Minister Kaag (Financiën) mede namens de Minister van Economische Zaken
en Klimaat en de Minister voor Rechtsbescherming (ontvangen 25 augustus 2023). Zie
ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2022–2023, nr. 2870.

Vraag 1

Bent u bekend met het artikel «Wat trekt jongeren in de omstreden zakenman en «selfmade»
miljonair Alex Morton?»?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Hoe kijkt u naar de uitverkochte zalen vol jongeren die worden aangesproken en aangemoedigd
om zich voor veel geld aan te sluiten bij IM Academy?

Antwoord 2

Marktpartijen zijn altijd verantwoordelijk om klanten van juiste en volledige informatie
te voorzien. De leeftijd van de doelgroep van IM Academy betekent des te meer dat
IM Academy een grote verantwoordelijkheid heeft in dit kader. Deze verantwoordelijkheid
geldt uiteraard ook bij andere doelgroepen. Wij betreuren het dan ook ten zeerste
dat mensen mogelijk worden misleid en dat de schijn wordt gewekt dat een cursus over
beleggen gegarandeerd positief resultaat zal hebben. Het is goed dat de Autoriteit
Financiële Markten (AFM) waarschuwt voor mogelijke misleidende praktijken en middels
publieke informatiecampagnes informeert over de risico’s van uitlatingen van finfluencers
via social media.

Vraag 3

Welke gevolgen heeft de veroordeling in België voor «het maskeren van een piramidespel»
voor het blijven aanbieden van dit piramidespel in Nederland?

Antwoord 3

Uiteraard delen wij de zorgen over de mogelijke overtredingen van IM Academy. Een
veroordeling in het buitenland heeft echter niet automatisch gevolgen voor de desbetreffende
onderneming in Nederland. IM Academy is in Nederland niet veroordeeld voor het houden
van een piramidespel in overtreding van de Wet op de kansspelen of voor andere strafbare
feiten op grond van de Wet op het financieel toezicht (Wft), Wet oneerlijke handelspraktijken
of andere wetgeving.

Het is aan de bevoegde toezichthouders in Nederland om op te treden als sprake is
van onrechtmatigheden. De Kansspelautoriteit (Ksa) houdt toezicht op en handhaaft
de naleving van de Wet op de kansspelen en beoordeelt of in een specifiek geval sprake
is van een piramidespel. De Autoriteit Consument & Markt (ACM) is bevoegd om te handhaven
als sprake is van een piramidestructuur waarbij consumentenwetgeving wordt overtreden.
De AFM is bevoegd om te handhaven wanneer sprake is van beleggingsadvies of als de
handelspraktijken betrekking hebben op een financiële dienst of activiteit.

Vraag 4

Hoeveel aangiftes zijn er gedaan tegen piramidespelen in het afgelopen jaar? Zijn
er gegevens over hoeveel piramidespelen afgelopen jaar zijn ontdekt en gestopt?

Antwoord 4

De politie en het Openbaar Ministerie hebben geen informatie over het aantal aangiftes
met betrekking tot piramidespelen. Met enige regelmaat vervolgt het Openbaar Ministerie
personen die middels een frauduleuze methode via een piramidestructuur geld proberen
te verdienen. Aan deze personen worden dan strafbare feiten als valsheid in geschrifte,
oplichting, verduistering, witwassen of deelname aan een criminele organisatie ten
laste gelegd. Er is een meldpunt op de website van de Ksa voor piramidespelen; sinds
1 juni 2018 zijn daar 43 meldingen over piramidespelen ontvangen. Wanneer een dergelijke
melding binnenkomt, onderzoekt de Ksa deze melding. Uit het onderzoek blijkt dat geen
enkele melding gaat over een piramidespel zoals bedoeld in de Wet op de kansspelen.2 Deze meldingen blijken betrekking te hebben op frauduleuze verkoopmethodes of beleggingsadvies
waarbij gebruik wordt gemaakt van een piramidestructuur, maar waar geen sprake is
van een piramidespel, zoals bedoeld in de Wet op de kansspelen. Melders worden in
voorkomend geval doorverwezen naar de bevoegde toezichthouder. In antwoord op eerdere
vragen van uw Kamer is aangegeven dat de ACM gemiddeld genomen zeer weinig meldingen
over multi-level marketing bedrijven ontvangt3.

Vraag 5

Op welke manier worden mensen geholpen om uit een piramidespel te stappen en aangifte
te doen? Zijn er voor hen vergelijkbare regelingen als voor klokkenluiders beschikbaar
en acht u dat wenselijk?

Antwoord 5

De huidige wet- en regelgeving biedt aanknopingspunten om aangifte te doen tegen piramidespelen,
frauduleuze verkoopmethoden of beleggingsadvies waarbij gebruik wordt gemaakt van
een piramidestructuur. Als een aangever bij de politie komt vanwege een piramidespel,
zal de politie de aangifte opnemen als sprake is van een strafbaar feit. Deze aangifte
wordt dan behandeld als fraude. Het Openbaar Ministerie vervolgt personen die middels
een frauduleuze methode via een piramidestructuur geld proberen te verdienen. Aan
deze personen worden dan strafbare feiten als valsheid in geschrifte, oplichting,
verduistering, witwassen of deelname aan een criminele organisatie ten laste gelegd.
Ook kan zoals bij vraag 4 aangegeven een piramidespel worden gemeld bij de Ksa. Wanneer
burgers bij de Ksa een melding doen, zal de Ksa onderzoeken of sprake is van een piramidespel
zoals gedefinieerd in de Wet op de kansspelen. Indien sprake is van een piramidespel
wordt deelnemers geadviseerd te stoppen met de betreffende activiteiten en aangifte
te doen. De Ksa zal vervolgens onderzoek doen en handhavend optreden richting de organisatie
achter het piramidespel.

Slachtoffers van fraude kunnen terecht bij de Fraudehelpdesk. De Fraudehelpdesk biedt
fraudeslachtoffers een helpende hand met advies. Hen wordt geadviseerd het contact
te verbreken of te stoppen met geld overmaken. Ook wordt doorverwezen naar de juiste
instantie zoals de AFM, ACM, het Centraal Meldpunt Identiteitsfraude (CMI) (als een
ID-bewijs is afgegeven), politie, Slachtofferhulp Nederland of een juridisch loket.

Tot slot geldt vanaf 1 juli 2016 de Wet Acquisitiefraude. Deze wet bepaalt dat het
verboden is om misleidende mededelingen of valse beloften te doen richting andere
ondernemers. De ondernemer die het slachtoffer wordt van acquisitiefraude kan een
melding doen bij de fraudehelpdesk.

Vraag 6

Welke instanties zijn betrokken bij het illegaal aanbieden van een kansspel en hoe
wordt goede coördinatie en samenwerking tussen hen bevorderd? Wie heeft de regie in
de aanpak van een piramidespel?

Antwoord 6

Het aanbieden van een kansspel zonder vergunning is illegaal. De Ksa houdt toezicht
op de naleving van de wet- en regelgeving met betrekking tot kansspelen en verstrekt
vergunningen voor het aanbieden van kansspelen. Illegale kansspelen kunnen worden
gemeld bij de Ksa. Piramidespelen zijn in Nederland op grond van de Wet op de kansspelen
verboden.4 De Ksa heeft de regie in de aanpak van deze piramidespelen en beoordeelt of in een
specifiek geval sprake is van een piramidespel, zoals bedoeld in de Wet op de kansspelen.
Wanneer verkoopmethodes een piramidestructuur hebben, betekent dit niet vanzelfsprekend
dat sprake is van een piramidespel zoals omschreven in de Wet op de kansspelen. Bij
een piramidespel is het voordeel dat een deelnemer tracht te verwerven geheel of gedeeltelijk
afhankelijk van de bereidheid van deelnemers die later instappen tot het doen van
een inleg en het daadwerkelijk daartoe overgaan. Dergelijke activiteiten hebben dan
het karakter van een kansspel en zijn daarom verboden op grond van de Wet op de kansspelen
en de Wet handhaving consumentenbescherming.5 De ACM en AFM zijn toezichthouders van de Wet handhaving consumentenbescherming.
De ACM is bevoegd om te handhaven als sprake is van het overtreden van consumentenwetgeving
en frauduleuze verkoopmethodes. De AFM is bevoegd om te handhaven wanneer de Wet op
het financieel toezicht (Wft) wordt overtreden of de Wet handhaving consumentenbescherming
indien sprake is van een financiële dienst of activiteit.

Bij de betrokken toezichthouders kunnen consumenten melding maken van mogelijke overtredingen.
Per situatie wordt door de betrokken toezichthouders beoordeeld of sprake is van een
piramidespel zoals bedoeld in de Wet op de kansspelen of van frauduleuze verkoopmethodes
of beleggingsadvies waarbij gebruik wordt gemaakt van een piramidestructuur. Indien
nodig verwijst de toezichthouder waar de melding is gemaakt de melder door naar de
bevoegde toezichthouder. Op grond van de meldingen kunnen de toezichthouders bepalen
naar welke onderwerpen of instellingen nader onderzoek moet worden gedaan. Zo heeft
de AFM naar aanleiding van meldingen van consumenten gewaarschuwd voor een illegale
aanbieder van beleggingsproducten die gebruik maakte van Nederlandse finfluencers.

Vraag 7

Vindt u het wenselijk dat jongeren in concertzalen en theaters gerekruteerd kunnen
worden voor een organisatie die in het buitenland veroordeeld is voor het organiseren
van een piramidespel? Zo nee, wat doet u hiertegen?

Antwoord 7

Zie het antwoord op vraag 3.

Vraag 8

Wordt er samengewerkt met andere (Europese) landen waar (ook) onderzoeken lopen naar
Alex Morton of IM Academy? Zo nee, zou samenwerking met andere landen niet kansrijk
kunnen zijn?

Antwoord 8

Consumentenautoriteiten in Europese lidstaten kunnen op grond van de Verordening betreffende
samenwerking met betrekking tot consumentenbescherming (2017/2394/EU) samen optreden
als sprake is van een grensoverschrijdende overtreding van consumentenregelgeving.
De ACM en de AFM nemen deel aan dit netwerk van bevoegde autoriteiten. De toezichthouders
zijn onafhankelijk in hun toezicht en doen geen mededelingen over lopende of eventueel
te starten onderzoeken.

Vraag 9

Wat is uw reactie op de uitzending van Boos over SFX Masterclass en Sem May?6

Antwoord 9

Het is goed dat BOOS bijdraagt aan de bewustwording van de risico’s voor consumenten
over finfluencers. Daarnaast laat de uitzending zien dat ook finfluencers zich moeten
houden aan wet- en regelgeving en bijvoorbeeld geen specifiek beleggingsadvies mogen
geven zonder een vergunning van de AFM. Die boodschap wil ik hier graag benadrukken.
Ik vind het spijtig om te zien dat consumenten het slachtoffer worden van ogenschijnlijk
onrechtmatige handelspraktijken door enkele finfluencers. In algemene zin waarschuwt
de AFM voor risicovolle producten zoals forex, CfD’s en crypto’s. Deze producten zijn
doorgaans niet in het belang van (beginnende) beleggers, omdat beleggers hierbij helaas
vaak (een deel van) hun inleg verliezen.

Vraag 10

Is er een gecoördineerde aanpak van Fincluencers die zonder vergunning financieel
advies verlenen? Zo ja, wie heeft daarbij de regie en hoeveel boetes zijn er in het
afgelopen jaar uitgedeeld?

Antwoord 10

De AFM houdt toezicht op dienstverleners die beleggingsadvies geven en advies geven
over andere financiële producten. Hiervoor moet een dienstverlener een vergunning
van de AFM hebben. Indien beleggingsadvies wordt gegeven door finfluencers zonder
vergunning dan kan de AFM handhavend optreden en bijvoorbeeld een dwangsom of een
bestuurlijke boete opleggen. Ook kan de AFM op haar website een waarschuwing plaatsen
voor illegale aanbieders. Zo heeft de AFM een waarschuwing geplaatst voor een illegale
aanbieder van beleggingsproducten die gebruik maakte van Nederlandse finfluencers.
Daarnaast werkt de AFM aan de publieke bewustwording over de risico’s van beleggen
en content over beleggen die wordt verstrekt via social media. De AFM heeft in 2021 een verkenning
gedaan naar finfluencing en daarbij onder meer een webinar georganiseerd voor finfluencers
om hen te wijzen op hun verantwoordelijkheden en wettelijke verplichtingen.7 In oktober 2022 is een last onder dwangsom opgelegd aan een finfluencer voor het
niet verstrekken van informatie ten behoeve van een onderzoek naar mogelijke overtredingen
van de Wft vanwege het aanbrengen van consumenten bij een buitenlandse illegale beleggingsonderneming8. Er zijn tot op heden nog geen bestuurlijke boetes opgelegd aan finfluencers.

Vraag 11

Hoe kijkt u naar de opmerkingen over het grijze gebied tussen regels en toezichthouders
waarin Finfluencers actief kunnen zijn en welke maatregelen wilt u nemen om de bescherming
van (jonge) consumenten te verbeteren?

Antwoord 11

Voor finfluencers gelden op dit moment al verschillende regels. Finfluencers zijn
gebonden aan regels die volgen uit verschillende Europese verordeningen en richtlijnen,
waarbij voor de laatste geldt dat die in de Nederlandse regelgeving zijn geïmplementeerd,
in het bijzonder de Wft en daarop gebaseerde lagere regelgeving. Voor iedereen gelden
op grond van de verordening marktmisbruik9 regels met betrekking tot het doen van beleggingsaanbevelingen. Een beleggingsaanbeveling
is niet een persoonlijk advies, maar het aan een breed publiek rechtstreeks of niet
rechtstreeks doen van een specifieke beleggingsaanbeveling ten aanzien van een financieel
instrument of een uitgevende instelling. Deze verordening geldt dus ook voor finfluencers
die online beleggingsaanbevelingen doen over financiële instrumenten zoals aandelen,
obligaties, ETFs of (valuta)derivaten. Op grond van de Wet op het financieel toezicht
is het geven van specifiek beleggingsadvies vergunningplichtig. Dit betekent voor
finfluencers dat zij zonder vergunning van de AFM geen gepersonaliseerde beleggingsaanbevelingen
(dus advies) mogen geven aan klanten. Ook is op finfluencers, net als andere ondernemers,
de Wet oneerlijke handelspraktijken van toepassing, waarin onder meer voorschriften
zijn opgenomen met betrekking tot reclame-uitingen, misleidende informatieverstrekking
en andere vormen van oneerlijke handelspraktijken. De relevante toezichthouders kunnen
handhaven bij overtredingen.

Met bovengenoemde regelgeving ben ik van mening dat het huidige raamwerk, aangevuld
door de bovengenoemde aandacht die de AFM in publieke campagnes voor dit onderwerp
genereert, de belangrijkste risico’s voor consumenten door finfluencing voldoende
kan mitigeren. Wel zie ik kansen om de bescherming van beleggers in algemene zin naar
een hoger niveau te brengen door aanscherping van Europese regelgeving. Afgelopen
jaren heb ik mij samen met de AFM er in Europa voor ingezet om bij het – inmiddels
gepubliceerde – pakket retail beleggen betere bescherming te bieden aan beleggers, met name bij digitale dienstverlening10. Op Europees niveau besteedt ook de Europese Autoriteit voor effecten en markten
(ESMA) aandacht aan investeringsaanbevelingen die worden gemaakt op sociale media11.