Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Futselaar over laten doen van onderzoek door externe bureaus, denktanks of lobbyclubs

Antwoord van Minister Ollongren (Defensie) mede namens de Minister van Buitenlandse
Zaken (ontvangen 6 juli 2023).

Vraag 1

Deelt u de conclusie van de universiteit van Pennsylvania dat transparantie het kenmerk
van een onafhankelijke denktank is? Zo nee, waarom niet en wat is dan uw definitie
van een onafhankelijke denktank en wat is daarbij de grens met een (politieke) lobbyorganisatie?
Zo ja, op welke wijze eist u transparantie van de expertbureaus of denktanks waaraan
u betaalde opdrachten geeft? Kunt u dat toelichten?1

Antwoord 1

Het Ministerie van Buitenlandse Zaken en het Ministerie van Defensie zijn niet bekend
met dit specifieke onderzoek van de universiteit van Pennsylvania en de daaruit voortgekomen
genoemde conclusie, maar delen de mening dat transparantie van belang is voor het
goed functioneren van een denktank. Voor ons is een denktank een instituut dat onafhankelijk,
beleidsrelevant onderzoek verricht gebaseerd op gespecialiseerde kennis. Een lobbyorganisatie
heeft als primair doel politieke besluitvorming en wetgeving te beïnvloeden.

BZ en Defensie maken gebruik van de kennis van denktanks om vraagstukken op het terrein
van buitenlands beleid en internationale veiligheid onafhankelijk te beantwoorden.
Onafhankelijkheid van onderzoeksopdrachten die bij denktanks worden uitgezet is een
belangrijk uitgangspunt. Van denktanks wordt transparantie verwacht over de wijze
waarop conclusies en aanbevelingen tot stand zijn gekomen.

Vraag 2

Is het juist dat vanwege de klantrelatie geen totale lijst van opdrachtgevers met
denktanks of expertbureaus bestaat? Of bestaat zo’n lijst wel en wordt deze niet bekendgemaakt?
Zo ja, waarom?2

Antwoord 2

Voor vragen over de klantrelatie van de denktanks met betrekking tot hun overige opdrachtgevers
verwijzen wij naar de denktanks zelf. Clingendael en HCSS vermelden in hun rapporten
voor Defensie en BZ wanneer deze opdrachtgever zijn geweest. Vanuit BZ en Defensie
onderschrijven wij dat de denktanks op al hun onderzoeksopdrachten vermelden.

Vraag 3

Is het juist dat u een raamovereenkomst heeft met het HCSS voor 800.000 euro per jaar?
Zo nee, wat zijn dan de feiten?3

Antwoord 3

Nee. Er is een raamovereenkomst voor beleidsondersteunend onderzoek, «PROGRESS» (2020–2023)
tussen BZ en Clingendael. Hier maken ook Defensie en HCSS onderdeel van uit. Zowel
BZ als Defensie besteden binnen deze raamovereenkomst ieder 1 miljoen euro inclusief
BTW per jaar. Dit komt voor circa 60–40% bij respectievelijk Clingendael en HCSS terecht.
Deze raamovereenkomst is openbaar gemaakt in het Woo-besluit BS2023015382 en is te
vinden via open.overheid.nl.

Vraag 4

Op welke begrotingspost zijn deze uitgaven terug te vinden?

Antwoord 4

De uitgaven van BZ aan PROGRESS verlopen via begrotingspost artikel 4.4. Consulaire
dienstverlening en uitdragen Nederlandse waarden (Hoofdstuk 5 Buitenlandse Zaken).
De uitgaven van Defensie aan PROGRESS verlopen via Hoofdstuk 10, Artikel 9 Algemeen
(Programma-uitgaven, Opdrachten).

Vraag 5

Wat is het kenmerk van zo’n raamovereenkomst? Waarin verschillen de werkzaamheden
in het kader van een raamovereenkomst van losse opdrachten?

Antwoord 5

Een raamovereenkomst biedt de mogelijkheid om meerjarig met de denktanks samen te
werken op een reeks vaste onderwerpen. Dit zijn onderwerpen waarvoor meerjarige kennisbehoeftes
bij de departementen zijn, waarop de denktanks kunnen anticiperen en plannen. Daarbij
hoeft niet voor iedere onderzoeksvraag binnen deze onderwerpen een separate aanbestedingsprocedure
gestart te worden. Losse opdrachten betreffen kennisbehoeftes op een specifiek domein.

Vraag 6

Voor welke periode is de raamovereenkomst afgesloten? Op basis van welke argumenten
wordt zo’n raamovereenkomst verlengd?

Antwoord 6

De huidige PROGRESS (2.0) raamovereenkomst loopt van 2020–2023 met éénmaal een verlengingsoptie
van maximaal twaalf maanden. BZ en Defensie bezien hoe zij hierna in hun kennisbehoeften
gaan voorzien.

Vraag 7

Deelt u de analyse dat het HCSS veel krijgsmachtonderdelen als opdrachtgever heeft?
Deelt u de kritiek dat dat ingegeven is door de noodzaak tot continuïteit van de werkzaamheden
van het HCSS? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 7

Defensie zet onderzoeksopdrachten uit bij HCSS afhankelijk van haar kennisbehoefte.
Defensieonderdelen hebben een eigen domein-gerelateerde, specifieke kennisbehoefte
die zij kunnen laten onderzoeken. Op dit moment lopen er naast PROGRESS opdrachten
vanuit het Directoraat-Generaal Beleid, de landmacht en de marine. Deze gecoördineerde
opdrachten zijn ingegeven door de kennisbehoefte van Defensie en niet ingegeven door
de noodzaak tot continuïteit van de werkzaamheden van HCSS. HCSS en Clingendael geven
invulling aan de gecoördineerde kennisbehoefte van Defensie met hun specifieke politiek-strategische
en militaire kennis. Met die expertise voeren zij onafhankelijk onderzoek uit.

Vraag 8

Voor welke opdrachtgevers die onderdeel zijn van de Ministeries van Defensie en Buitenlandse
Zaken worden de losse opdrachten van het HCSS uitgevoerd?

Antwoord 8

In antwoord op de Kamervragen van lid Van Houwelingen (FvD) van 30 mei jl. over HCSS
(kenmerk 2023Z09524) zijn de opdrachten van Defensie aan HCSS aan uw Kamer uiteengezet.

In antwoord op Kamervragen van lid Van Houwelingen aan de Minister van Buitenlandse
Zaken (kenmerk 2023Z0952) zijn de kleinschalige opdrachten die vanuit Buitenlandse Zaken sinds 2020 zijn uitgezet
bij HCSS geïnventariseerd en het financiële totaaloverzicht per jaar is gedeeld. Hieronder
bevinden zich geen onderzoeksopdrachten.

Vraag 9

Heeft u andere raamovereenkomsten met andere expertbureaus of denktanks? Kunt u een
overzicht geven met wie dat is?

Antwoord 9

Er zijn op dit moment geen raamovereenkomsten met denktanks behalve HCSS en Clingendael
vanuit Defensie. BZ heeft naast PROGRESS een aantal andere raamovereenkomsten met
Clingendael die zich echter uitsluitend op training richten, niet op onderzoek.

Vraag 10

Is het juist dat krijgsmachtonderdelen als de Kustwacht en de Koninklijke Marine een
bedrijf als het HCSS hebben ingehuurd om zaken «bovenaan de politieke agenda» te krijgen?
Zo ja, hoe vaak?

Antwoord 10

Nee. HCSS voert onafhankelijk onderzoek uit voor verschillende Defensieonderdelen. Het doel hiervan is om kennis op te bouwen t.b.v. Defensie vraagstukken
en om Defensie te ondersteunen in beleidsvorming, besluitvorming en/of kennisontwikkeling.
Het onderzoek dat denktanks uitvoeren voor Defensie wordt openbaar gemaakt en draagt
daarmee bij aan een breder kennisniveau. Het kan daardoor ook onderdeel gaan uitmaken
van het maatschappelijk debat.

Vraag 11

Hoe vaak maken de Ministeries van Buitenlandse Zaken en Defensie precies gebruik van
commerciële bureaus voor beïnvloeding van de publieke opinie en het debat? Kunt u
dat toelichten?

Antwoord 11

De Ministeries van BZ en Defensie maken geen gebruik van commerciële bureaus voor
beïnvloeding van de publieke opinie of het debat.

Vraag 12

Deelt u de opvatting dat, indien er binnen een ministerie de behoefte is iets hoger
op de politieke agenda te krijgen, de geëigende route daarbij is via de Minister de
Kamer te informeren, en niet via derden?

Antwoord 12

Ja.

Vraag 13

Deelt u de opvatting dat het, indien (een onderdeel van) Defensie of een ander ministerie
een bedrijf betaalt voor het beïnvloeden van de publieke opinie, altijd volstrekt
helder moet zijn in uitingen van dit bedrijf dat het ministerie opdrachtgever is?

Antwoord 13

BZ en Defensie betalen geen bedrijven voor het beïnvloeden van de publieke opinie.
Onderzoeksproducten die opgeleverd worden door denktanks in opdracht van BZ en Defensie
vermelden dat zij opdrachtgever zijn geweest. Dit past zowel bij het streven van de
ministeries naar transparantie als bij de werkwijze van de denktanks.

Vraag 14

Geeft u losse opdrachten aan andere expertbureaus of denktanks? Zo ja, aan wie?

Antwoord 14

Defensie heeft op dit moment geen onderzoeksopdrachten uitgezet bij andere denktanks
dan HCSS en Clingendael.

Buitenlandse Zaken werkt met verschillende kennispartners samen. Deze worden onder
andere betrokken bij het uitvoeren van programma evaluaties, worden ingezet door posten
of directies voor kennisversterking of voor het uitvoeren van trainingen. Voor een
overzicht van de kennispartners van het Ministerie van Buitenlandse Zaken, zie «Inventarisatie
en appreciatie van het BZ onderzoeksbeleid» (Kwink, 2018). Momenteel wordt een update
van dit onderzoek uitgevoerd.

Vraag 15

Bent u bereid een verplicht transparantieregister in te stellen waarvoor academische
instellingen, denktanks en lobbyorganisaties zich moeten inschrijven als voorwaarde
om voor opdrachten van de overheid in aanmerking te komen? Zo ja, wanneer stelt u
zo’n register in? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 15

Dat is niet aan de orde. Volgens de wettelijke kaders, waaronder de Wet Open Overheid,
wordt openheid van de overheid verwacht. Ook is de overheid vanuit het aanbestedingsrecht
gehouden aan – onder meer – het transparantiebeginsel.

Zoals eerder aan uw Kamer gemeld zet het kabinet de komende tijd met een aantal maatregelen
in op meer transparantie (Kamerstuk 36 101-16). De Minister van BZK zal het effect van deze maatregelen evalueren en uw Kamer daarover
nader informeren.