Overig : Brief van oud-Kamervoorzitter, mw. Arib, over de verkenningsfase tijdens het proces van de kabinetsformatie 2021/2022

Nr. 213 BRIEF VAN EEN OUD-KAMERVOORZITTER

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 21 juni 2023

Tijdens de Regeling van Werkzaamheden van 13 juni 2023 (Handelingen II 2022/23, nr. 92,
Regeling van Werkzaamheden) heeft de Tweede Kamer het verzoek gedaan een aantal vragen
over de verkenningsfase 2021 aan de voormalige verkenners en de oud-Kamervoorzitter
voor te leggen. De Tweede Kamer wil weten hoe het gesprek is verlopen tussen de twee
verkenners, mevrouw Jorritsma en mevrouw Ollongren en mij als toenmalig Kamervoorzitter.

Op vrijdag 19 maart 2021 omstreeks 14 uur heeft er in de Commissiekamer op het voormalige
Binnenhof, op initiatief van de verkenners mevrouw Jorritsma en mevrouw Ollongren,
een «informeel» gesprek plaatsgevonden dat ongeveer 15 minuten duurde. Mijn weergave
van dat gesprek is als volgt:

– Er waren bij dit gesprek vijf personen aanwezig: mevrouw Jorritsma, mevrouw Ollongren,
ikzelf, een hoge ambtenaar van het Ministerie van Algemene Zaken en een ambtenaar
van de Tweede Kamer. De namen van de laatste twee aanwezigen noem ik niet in deze
brief gezien hun functie als ambtenaar.

– De hoge ambtenaar van het Ministerie van Algemene Zaken was als raadsadviseur toegevoegd
aan het formatieteam. Dat hij aanwezig zou zijn bij het gesprek, wist ik van tevoren
niet. Ik heb toen een ambtenaar van de Tweede Kamer verzocht ook bij dit gesprek aanwezig
te zijn, in verband met mogelijke vragen over de procedure en het te plannen debat
over het verslag van de verkenners.

– Aan het begin van het gesprek vroeg ik wat de status van het gesprek was, en of er
verslag van zou worden gemaakt. De verkenners verklaarden nadrukkelijk dat het een
«informeel» gesprek betrof waar ook geen verslag van zou worden gemaakt.

– Mevrouw Jorritsma en vervolgens mevrouw Ollongren gaven aan dat het niet zou lukken
het verslag over de verkenningsfase op de geplande datum af te krijgen. Zij gaven
als reden dat de Kiesraad pas op 26 maart 2021 met een definitieve uitslag van de
verkiezingen zou komen. De verkenners uitten hun zorgen over de positie van CDA-lijsttrekker
Wopke Hoekstra en het CDA. Zij vreesden dat de heer Omtzigt, die op nummer 2 van de
CDA-lijst stond, meer stemmen zou halen dan de heer Hoekstra. Volgens mevrouw Jorritsma
kon dit «een probleem» en «een risico» voor het te vormen kabinet worden.

– Ik heb daarop geantwoord dat het in deze verkenningsfase niet om personen ging. Ik
stelde dat het bovendien geen probleem hoefde te zijn dat de nummer 2 meer stemmen
krijgt en dat ik als nummer 2 op de kandidatenlijst van de PvdA ook meer stemmen zou
kunnen krijgen. Ik maakte bezwaar dat personen onderwerp werden van het gesprek.

– Namens de Tweede Kamer heb ik benadrukt bij de verkenners dat op de afgesproken dag
verslag diende te worden uitgebracht, conform de opdracht. Ook heb ik in dit gesprek
bezwaar gemaakt tegen het feit dat de verkenners als eerste met de voorzitter van
de Eerste Kamer op die vrijdag 19 maart 2021 hebben gesproken in plaats van met de
fractievoorzitters.

Nadat op 25 maart 2021 mevrouw Ollongren werd gefotografeerd met de notitie «functie
elders» achter de naam van de heer Omtzigt gaven de verkenners hun opdracht terug
en werden de Ministers mevrouw van Ark en de heer Koolmees als nieuwe verkenners aangewezen.
De Tweede Kamer heeft vervolgens gevraagd om openbaring van alle onderliggende documenten
over de eerste verkenningsfase.

In verband hiermee heeft de heer Koolmees mij gebeld met de mededeling dat er toch
aantekeningen waren gemaakt van het «informele» gesprek met de eerste verkenners.
Ik kreeg de mogelijkheid om die in te zien en daar eventueel opmerkingen bij te maken.
Ik heb de heer Koolmees laten weten daar geen gebruik van te maken. De aantekeningen
zijn later openbaar gemaakt. In mijn gesprekken met mevrouw van Ark en de heer Koolmees,
is de heer Omtzigt niet ter sprake gekomen.

Bovenstaande informatie heb ik ook gedeeld met de onderzoekers van de «Evaluatie kabinetsformatie
2021/2022».

K. Arib