Inbreng verslag schriftelijk overleg : Inbreng verslag van een schriftelijk overleg over de verzamelbrief opvang Oekraïne (Kamerstuk 19637-3093)

De vaste commissie voor Justitie en Veiligheid heeft een aantal vragen en opmerkingen
voorgelegd over het volgende stuk: Verzamelbrief opvang Oekraïne (Kamerstuk

19 637, nr. 3093)

De voorzitter van de commissie,

Kat

De adjunct-griffier van de commissie,

Meijer

Inhoudsopgave

I Vragen en opmerkingen vanuit de fracties

Vragen en opmerkingen van de leden van de VVD-fractie

Vragen en opmerkingen van de leden van de D66-fractie

Vragen en opmerkingen van de leden van de PvdA- en GroenLinks-fractie

Vragen en opmerkingen van het lid van de BBB-fractie

II Antwoord / Reactie van de Staatssecretaris

I Vragen en opmerkingen vanuit de fracties

Vragen en opmerkingen van de leden van de VVD-fractie

De leden van de VVD-fractie hebben met interesse kennisgenomen van de verzamelbrief
opvang Oekraïne. Zij hebben hierover enkele vragen.

Inleiding

De leden van de VVD-fractie lezen dat er 6.320 ontheemden uit Oekraïne met een andere
nationaliteit zijn ingeschreven in de Basisregistratie Personen (BRP) en 1260 die
zich weer hebben uitgeschreven. Kan het aantal ingeschrevenen verder toegelicht worden?
Om welke nationaliteiten gaat dit en zijn dit vluchtelingen die op andere wijze hier
in Nederland zouden mogen blijven of dienen zij terug naar land van herkomst terug
te keren?

Terugblik opvang ontheemden uit Oekraïne

De leden van de VVD-fractie erkennen het belang van de opvang van Oekraïense ontheemden
naar aanleiding van de Russische agressie. Zij zien de noodzaak van de Nederlandse
inspanningen en het gerealiseerde beleid sinds de start van de Oekraïense vluchtelingenstroom.
De Richtlijn Tijdelijke Bescherming (RTB) is een belangrijk vehikel dat deze omvangrijke
opvang heeft mogelijk gemaakt. Deze is onlangs automatisch verlengd met een jaar tot
4 maart 2024. Welke afwegingen hanteert de Staatssecretaris voor de Nederlandse steun
aan deze verlenging?

Mededeling Europese Commissie

De leden van de VVD-fractie lezen dat Nederland de reikwijdte van de RTB heeft aangepast
en derdelanders met een tijdelijke verblijfsvergunning tot en met 4 september een
tijdelijke bescherming heeft geboden. Kan het kabinet garanderen dat deze termijn
niet wordt verlengd?

De leden van de VVD-fractie lezen dat ontheemden uit Oekraïne en met name de meest
kwetsbare groepen (zoals alleenstaande vrouwen en (minderjarige) kinderen) gedurende
hun reis door EU-landen en ook bij aankomst in een EU-land ten prooi kunnen vallen
aan mensensmokkel. Er is te lezen dat hier kabinetsinzet op is. Kan de Staatssecretaris
nader toelichten wat de inzet hiervoor is en of er cijfers bekend zijn vanaf 24 februari
2022 om hoeveel gevallen dit in Nederland gaat?

De leden van de VVD-fractie lezen dat het beleid om de zelfredzaamheid van Oekraïense
ontheemden te bevorderen van de Europese Commissie in lijn is met dat van het kabinet.
Het kabinet heeft hiervoor nationale wetgeving gelijkgetrokken op het gebied van bijstand
en verstrekkingen aan asielzoekers en statushouders. Kan de Staatssecretaris deze
gelijkstelling nader toelichten?

De leden van de VVD-fractie delen de waardering van de Europese Commissie voor de
vele particuliere initiatieven die zijn opgezet in Nederland om Oekraïners op te vangen.
In bredere zin draagt dit bij aan een verlichting van de druk op de asielketen. Is
de inschatting van de Staatssecretaris dat dit ook op de lange termijn een werkbare
oplossing is? Welke mogelijkheden ziet de Staatssecretaris om dergelijke initiatieven
te blijven ondersteunen?

Een blik vooruit

De leden van de VVD-fractie vernemen in de brief dat de instroom gestaag voort zal
duren zolang de Russische agressie tegen Oekraïne aan blijft houden. Het kabinet is
voornemens om de steun aan Oekraïne te blijven voortzetten. Deze leden zijn verheugd
met dit nieuws en scharen zich achter deze boodschap. Zij onderstrepen dat Oekraïense
ontheemden welkom zijn in Nederland. Zij vragen het kabinet echter wel om hier nauwkeurig
mee om te gaan en kritisch de uitbreiding van rechten en vrijheden te toetsen. Het
is de mening van deze leden dat er voldoende draagvlak moet blijven voor de Oekraïners
om uiteindelijk terug te keren. Deelt het kabinet deze mening? Hoe verhoudt het Nederlandse
beleid zich ten opzichte van andere Europese lidstaten? Welke mogelijkheden verkent
het kabinet momenteel nationaal en internationaal om na maart 2025 de coördinatie
op Europees niveau te laten plaatsvinden?

Deze leden lezen dat het kabinet waarde hecht aan de terugkeer van ontheemden ten
behoeve van de wederopbouw van Oekraïne. Kan de Staatssecretaris toelichten hoe de
voorgenomen Nederlandse participatie in het Multi-agency Donor Coordination Platform hieraan gaat bijdragen?

Prognose voor de instroom van ontheemden uit Oekraïne in Nederland in 2023

De leden van de VVD-fractie lezen dat de bezettingsgraad in de noodopvang 97,3 procent
is. Mocht de prognose van het aantal ontheemden uit Oekraïne voor het eind van het
jaar hoger uitvallen, wat zijn dan de implicaties voor de capaciteit van de noodopvang?
Ziet de Staatssecretaris voldoende mogelijkheid om op te schalen?

Vragen en opmerkingen van de leden van de D66-fractie

De leden van de D66-fractie hebben met grote belangstelling kennisgenomen van de verzamelbrief
opvang Oekraïne en willen de Staatssecretaris hierover nog enkele vragen voorleggen.

Status

De leden van de D66-fractie zien dat veel Oekraïners worstelen met de tijdelijkheid
van hun status, omdat deze vragen oproept over de noodzaak tot integratie en investering
in een toekomst in Nederland of in Oekraïne. Mensen kunnen bovendien geen arbeidscontracten
of huurcontracten voor de lange termijn aangaan. Deze leden vragen daarom in hoeverre
er, vooruitlopend op het besluit over de verlenging van de RTB, actief wordt nagedacht
in Nederland en in Europees verband. Zij vragen wat de tijdslijn is ten aanzien van
de (eventuele) verlenging van de RTB in 2024. Op welk moment worden hier de eerste
stappen voor gezet? Is de Staatssecretaris het met deze leden eens dat deze verlenging
helderheid zal moeten bieden voor meer dan (opnieuw) een jaar verblijf?

Daarnaast lezen de leden van de D66-fractie dat het besluitmoratorium opnieuw is verlengd
tot 28 augustus 2023. Klopt het dat er daarom mensen met Oekraïense nationaliteit
zijn die niet onder de RTB vallen – bijvoorbeeld omdat ze tijdelijk buiten Oekraïne
verbleven – en hierdoor ook geen besluit op hun asielaanvraag kunnen krijgen? Zo ja,
is het dan mogelijk hier een uitzondering voor te maken zodat zij duidelijkheid kunnen
krijgen? Het lijkt er immers helaas niet op dat de situatie in Oekraïne snel zal veranderen.

De leden van de D66-fractie hebben ook vragen ten aanzien van de situatie van asielzoekers
uit Oekraïne. Allereerst vragen zij welk effect te verwachten is op de asielopvang
en -procedures van de vele derdelanders uit Oekraïne die vanaf september een asielaanvraag
moeten doen? Welke extra druk geeft dit op de asielopvang en wat doet dit met de wachttijden
bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND)?

Meedoen aan de samenleving, taal en gezondheid

De leden van de D66-fractie horen graag hoe de gelden voor taalonderwijs voor Oekraïners
worden ingezet en of er mogelijkheden zijn om te borgen dat mensen die deze lessen
hebben gevolgd bij een eventuele formele inburgering in de toekomst, deze lessen mee
kunnen laten tellen. Daarnaast zouden deze leden graag zien dat er, naast de inzet
op taal, gewerkt gaat worden aan beleid om de gaststatus van Oekraïners zoveel mogelijk
te beperken door hen actief mee te laten doen met de Nederlandse samenleving.

De leden van de D66-fractie vragen of de noden op het gebied van huisvesting, veiligheid,
werk, voedsel, gezondheidszorg, familie en de toekomst van Oekraïners in Nederland
nu voldoende in beeld zijn, welke onderzoeken hiernaar wellicht reeds lopen en of
het zinvol is om deze zaken nader te onderzoeken, om ook de komende tijd te kunnen
zorgen voor goede opvang.

De leden van de D66-fractie vragen of er voldoende voorlichting wordt geboden aan
opgevangen Oekraïners over de Nederlandse systemen aangaande educatie, veiligheid
en gezondheidszorg, waar mogelijk in de eigen taal.

De leden van de D66-fractie zijn heel blij met het programma voor Oekraïense psychologen
dat nu van start is gegaan en vragen of het mogelijk is om goede koppelingen te maken
tussen dit programma en de opvanglocaties, zodat mentale gezondheidsklachten ook daar
tijdig worden gesignaleerd bij mensen die zelf misschien minder snel aan de bel trekken
of die onvoldoende kennis hebben van het Nederlands gezondheidssysteem.

Veiligheid in en buiten de opvang

De leden van de D66-fractie willen graag zien dat er zo spoedig mogelijk gewerkt gaat
worden aan een educatieplan voor locatiemanagers waarin zij leren om te gaan met mensen
met trauma’s zodat Oekraïners die gevolgen ervaren van traumatische gebeurtenissen
goed geholpen kunnen worden.

De leden van de D66-fractie hebben eerder vragen gesteld over de omgang op (sommige)
gemeentelijke opvanglocaties met ontheemden, de omgang met huisregels, overplaatsingen
en klachten.1 In de beantwoording op deze vragen is aangegeven dat er werd gewerkt aan handelingsperspectief
en klachtenregelingen. Deze leden vragen hoe het hiermee staat en of de Staatssecretaris,
net als deze leden, de toegevoegde waarde ziet van Oekraïens-sprekende vertrouwenspersonen
op of gelieerd aan de opvang of een meldpunt waar Oekraïners terecht kunnen die ongewenst
gedrag of gevoelens van onveiligheid ervaren.

Huisvesting

De leden van de D66-fractie vragen wat de huidige status is van de opvang en huisvesting
van Oekraïners. Zij weten dat op verschillende locaties is gewerkt aan het zorgen
voor meer privacy en het meer geschikt maken van bewoning op de langere termijn van
de opvang. Deze leden vragen of er een beeld is van op hoeveel locaties dit het geval
is en op welke wijze gemeenten ondersteund kunnen worden hierin – bijvoorbeeld ook
in het onderling uitwisselen van goede voorbeelden.

Werkgelegenheid

De leden van de D66-fractie hebben veelvuldig gevraagd de mogelijkheid om als zelfstandige
zonder personeel (zzp’er) te werken open te stellen voor Oekraïners. Zij waren dan
ook blij te horen dat deze mogelijkheid er komt en vragen vanaf wanneer deze mogelijkheid
ingaat en welke voorwaarden hiervoor eventueel gaan gelden.

De leden van de D66-fractie krijgen de laatste tijd ook vragen over oudere Oekraïners
in Nederland met vragen over (de opbouw van) hun pensioen. Zij zouden graag weten
waar mensen terecht kunnen met dit soort vragen. In het verlengde hiervan vragen deze
leden ook of de aanwezigheid van relatief veel oudere ontheemden opvanglocaties en
gemeenten nog voor specifieke uitdagingen stelt.

Vragen en opmerkingen van de leden van de PvdA- en GroenLinks-fractie

De leden van de PvdA- en GroenLinks-fractie hebben met interesse kennisgenomen van
de Verzamelbrief opvang Oekraïne. Nederland draagt een flink steentje bij aan de opvang
van ontheemden uit Oekraïne. Deze leden zijn alle betrokken partijen en individuen
die deze opvang zo snel mogelijk hebben gemaakt zeer erkentelijk.

De leden van de PvdA- en GroenLinks-fractie lezen dat de RTB op 4 maart 2024 eindigt
en door middel van Europese besluitvorming op politiek niveau nogmaals kan worden
verlengd met een jaar, tot 4 maart 2025. De strijd duurt voort en niets wijst erop
dat de oorlog snel beëindigd wordt. De Minister-President heeft in het plenaire debat
over de staat van de Europese Unie gedeeld dat hij inschat dat deze verlenging er
zal komen. Is de Staatssecretaris bereid, zo vragen deze leden, om eventueel zélf
een initiatief te nemen tot spoedige verlenging van de verblijfstermijn? Deze leden
vragen het kabinet om de Kamer tijdig over de voortgang van de Europese besprekingen
te blijven informeren.

Ook horen de leden van de PvdA- en GroenLinks-fractie graag meer over de Europese
gecoördineerde aanpak van eventuele opvang van na 4 maart 2025. Het kabinet schrijft
dat het mogelijkheden verkent om door middel van nauwere Europese samenwerking grote
verschillen in aanpak tussen lidstaten – en als gevolg daarvan mogelijk secundaire
stromen van ontheemden – te voorkomen. Kan de Staatssecretaris toelichten waar het
kabinet zoal aan denkt? Staat het kabinet er ook voor open dat in 2025 het vrij verkeer
van personen met Oekraïne mogelijk wordt gemaakt? Heeft het kabinet al scenario’s
geschetst voor de periode na 4 maart 2025?

De leden van de PvdA- en GroenLinks-fractie lezen dat ontheemden met een niet-Oekraïense
nationaliteit met een tijdelijke verblijfsvergunning in Oekraïne tot 4 september 2023
bescherming genieten onder de RTB, waarna de richtlijn voor hen vervalt. Deze leden
ontvingen twee uur voor de deadline van deze schriftelijke inbreng een brief van de
Staatssecretaris over de opvang van derdelanders. Gezien de relevantie van de brief
voor deze schriftelijke inbreng, hadden de leden de brief graag wat eerder ontvangen.
Deze leden verzoeken de Staatssecretaris met klem om in de toekomst zulke belangrijke
informatie eerder te delen.

De leden van de PvdA- en GroenLinks-fractie lezen in de brief Opvang derdelanders
een klein aantal kengetallen over de herkomst van de derdelanders. Kan de Staatssecretaris
preciezer aangeven uit welke vijf landen de meeste derdelanders komen, met daarbij
de specifieke aantallen? Kan de Staatssecretaris aangeven op basis waarvan de derdelanders
een tijdelijke verblijfsvergunning in Oekraïne hebben gekregen? Hoeveel kinderen zitten
er tussen de derdelanders?

De leden van de PvdA- en GroenLinks-fractie lezen dat derdelanders van wie asiel-
en eventuele (hoger) beroepsprocedures zijn doorlopen en waarbij het asielverzoek
is afgewezen, buiten behandeling is gesteld of is ingetrokken, na 4 september vertrekplichtig
zijn. Vanaf dat moment hebben zij niet langer recht op opvang, schrijft het kabinet.
Kan de Staatssecretaris verduidelijken of studenten hun opleiding kunnen afronden?

De leden van de PvdA- en GroenLinks-fractie lezen dat voor personen in de Particuliere
Opvang voor ontheemden uit Oekraïne (POO) wordt gewerkt aan de mogelijkheid om onder
een logeerregeling van het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) de particuliere
opvang voort te zetten, indien het gasthuishouden en betrokkene(n) hiermee instemmen.
Kan de Staatssecretaris verder toelichten hoe deze logeerregeling eruit zal zien?
Hoe zal deze logeerregeling betrekking hebben op de asielprocedure, maar ook op de
toegang tot de voorzieningen waar asielzoekers recht op hebben, zoals medische zorg,
onderwijs en leefgeld?

Het kabinet schrijft dat voortzetting van opvang onder een logeerregeling van het
COA gevolgen kan hebben voor gasthuishoudens die toeslagen ontvangen, bijvoorbeeld
omdat het inkomen van de derdelander wordt meegeteld bij het bepalen van de hoogte
van toeslagen van het gasthuishouden. Kan de Staatssecretaris opheldering geven waarom
gasthuishoudens die opvang bieden aan ontheemden daarvoor wellicht op hun toeslagen
gekort worden, zo vragen de leden van de PvdA- en GroenLinks-fractie.

De leden van de PvdA- en GroenLinks-fractie lezen dat de Staatssecretaris schrijft
dat het Ministerie van Justitie en Veiligheid bezig is met vraagstukken omtrent werk
van derdelanders gedurende deze overgangsperiode. Kan de Staatssecretaris aangeven
of derdelanders die op dit moment in Nederland werk hebben, hun werk kunnen behouden
na 4 september, ook al zitten zij nog in de asielprocedure? Zo nee, waarom niet?

De leden van de PvdA- en GroenLinks-fractie lezen dat derdelanders bij aanmelding
van 1 juni tot 1 juli 2023 een remigratiebijdrage van 5.000 euro per persoon en bij
aanmelding van 1 juli tot 1 augustus 2023 een remigratiebijdrage van 2.000 euro per
persoon kunnen krijgen. Deze leden vragen aan de Staatssecretaris waarom het kabinet
een verschil maakt in de hoogte van de bijdragen tussen de twee perioden.

Tenslotte hebben de leden van de PvdA- en GroenLinks-fractie deze week kennisgenomen
van het rapport van de Speciaal Adviseur voor Oekraïne, Lodewijk Asscher, over de
opvang en integratie van Oekraïense vluchtelingen in de EU. Deze leden vragen aan
de Staatssecretaris of hij de conclusies, uitdagingen en aanbevelingen van de Speciaal
Adviseur deelt en welke lessen de Staatssecretaris uit het rapport trekt, in het bijzonder
voor de opvang van zowel derdelanders met een tijdelijke verblijfsvergunning uit Oekraïne
als reguliere asielzoekers in Nederland zonder connectie met Oekraïne.

Vragen en opmerkingen van het lid van de BBB-fractie

Het lid van de BBB-fractie heeft kennisgenomen van de brief en bijvoegde documenten
omtrent de opvang van Oekraïense vluchtelingen. Dit lid heeft hier nog een aantal
vragen over.

Het lid van de BBB-fractie constateert dat de Staatssecretaris het mogelijk heeft
gemaakt dat kinderen vanuit Oekraïne in Nederland naar school kunnen. Door de personeelstekorten
die wij in Nederland kennen in het onderwijs is het nu mogelijk gemaakt dat Oekraïense
bevoegde leerkrachten in Nederland les mogen geven aan Oekraïense kinderen. Dit is
een mooie oplossing, maar draagt niet bij aan de integratie van deze kinderen in de
Nederlandse samenleving. Kan de Staatssecretaris hierop reflecteren en kan hij vertellen
hoe hij hierin staat?

Het lid van de BBB-fractie constateert dat Wouter Kolff, voorzitter van het Veiligheidsberaad,
met 25 burgemeesters bekend heeft gemaakt dat zij per 1 juli gaan stoppen met de crisisnoodopvang.
De voorzitter zegt: «We gaan niet meer tot in lengte der jaren crisisnoodopvang organiseren,
het gaat nu naar de provinciale regietafels». Dit lid begrijpt deze overweging, omdat
veiligheidsregio’s er zijn voor veiligheidskwesties en tijdelijke noodsituaties. De
asielcrises is allang niet meer tijdelijk. Ook hier blijkt dus weer dat de hele asielketen
is uitgeput en Nederland het simpelweg niet meer aankan. Dringt dit bij de Staatssecretaris
ook door? Hoe gaat de staatsecretaris de enorme aantallen onderbrengen als straks
meerdere veiligheidsregio’s gaan stoppen met (crisis)noodopvang?

In de brief van de Staatssecretaris staat dat deze noodopvang nu voor 97,3procent
vol zit. Wat het lid van de BBB-fractie betreft is het compleet onacceptabel en onbegrijpelijk
dat deze mensen hier zo lang in zitten. Kan de Staatssecretaris heel concreet aangeven
wat het perspectief is voor deze mensen? Blijven zij hier nog een jaartje zitten of
hebben we geen idee? Wat is het concreet uitgewerkte plan om deze mensen uit de noodopvang
te halen? Als deze mensen eenmaal uit de (crisis-)noodopvang zijn, waar gaan zij dan
naartoe en heeft dit neveneffecten voor de Nederlandse burger?

Het lid van de BBB-fractie leest dat de staatsecretaris in zijn brief ook meldt dat
er de komende maanden nog tienduizenden (alleen nog maar Oekraïners) deze kant op
komen. De situatie is als volgt: de (crisis-)noodopvang is voor 97,3 procent vol,
veiligheidsregio’s willen niet meer meewerken en vele gemeenten zijn helemaal klaar
met de uitzichtloosheid. Kan de Staatssecretaris hier een reflectie op geven? Kan
hij ook aangeven hoe hij deze situatie het hoofd gaat bieden?

Door de enorme instoom in algemene zin wordt de politiecapaciteit opgeschaald om goed
te identificeren wie zich in Nederland meldt, zo maakte de staatsecretaris bekend.
In de asielketen politie opschalen, betekent elders afschalen. Waar wordt er precies
politiecapaciteit afgeschaald en wat zijn hier de effecten van, vraagt dit lid van
de BBB-fractie.

Het lid van de BBB-fractie heeft het idee dat in deze crises, net als in elk andere,
zeer ad-hoc geregeerd wordt op situaties die zich voordoen. Oftewel: we kijken per
week wat nodig is. Dit lid denkt dat een langetermijnstrategie noodzakelijk is. Wanneer
Nederland een langetermijnstrategie zou hebben, dan weet iedereen waar die aan toe
is en waarnaartoe gewerkt moet worden. Is de Staatssecretaris dit met dit lid eens
en is hij bereid dit te doen?

Tot slot vraagt dit lid van de BBB-fractie of er overleg is in Europees verband of
overleg tussen Nederland en Oekraïne, over het huisvesten van Oekraïense vluchtelingen
in veilige gebieden van Oekraïne, voor mensen die terug willen keren.

II Antwoord / Reactie van de Staatssecretaris