Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Hijink over het bericht dat de gemeente Rotterdam medische gegevens opvraagt bij de huisarts om te bepalen of mensen recht hebben op warmtetoeslag

Antwoord van Minister Kuipers (Volksgezondheid, Welzijn en Sport), mede namens de
Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (ontvangen 17 mei 2023). Zie
ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2022–2023, nr. 2438.

Vraag 1

Wat is uw reactie op het bericht dat de gemeente Rotterdam medische gegevens opvraagt
bij de huisarts om te bepalen of mensen recht hebben op warmtetoeslag?1

Antwoord 1

Ik heb de gemeente Rotterdam gevraagd om informatie over dit bericht. De gemeente
Rotterdam heeft mij laten weten hoe het proces van een aanvraag individuele bijzondere
bijstand (hierna: IBB) voor medische kosten, waaronder een warmtetoeslag, in hun gemeente
verloopt.

Vraag 2

Zijn dit soort zeer persoonlijke medische gegevens naar uw mening relevant voor de
beoordeling van de aanvraag voor warmtetoeslag?

Antwoord 2

Ja, voor het aanvragen van een warmte toeslag in het kader van de IBB is het conform
de Participatiewet2 noodzakelijk om medische gegevens op te vragen, om de rechtmatigheid van de aanvraag
te kunnen beoordelen.

De gemeente Rotterdam heeft mij laten weten dat IBB in beginsel voor diverse kostensoorten
aangevraagd kan worden. In bepaalde situaties kunnen Rotterdammers in aanmerking komen
voor een vergoeding via de IBB voor extra kosten die gemaakt worden als gevolg van
een medische aandoening. Dat kan in Rotterdam in ieder geval voor warmtekosten, als
men bijvoorbeeld hoge stookkosten heeft door een medische aandoening als reuma. Jaarlijks
worden in Rotterdam enkele honderden aanvragen IBB voor medische kosten ingediend.

Als een aanvraag IBB op grond van een medische aandoening is ingediend, dan is een
onderzoek naar de medische situatie van de aanvragende burger doorgaans noodzakelijk.
Immers, uit de Participatiewet vloeit voort dat de noodzaak van de kosten, waarvoor
IBB is aangevraagd, vastgesteld moet worden. In de gemeentelijke beleidsregels van
Rotterdam is opgenomen voor welke kostensoorten binnen de IBB een advies van de sociaal
medisch arts (hierna: SMA-arts), die onderdeel uitmaakt van het team Sociaal Medische
Advisering (hierna: team SMA), noodzakelijk is. Ook is daarin opgenomen in welke situaties
een medisch advies achterwege kan blijven3. Bijvoorbeeld als het jaarlijks terugkerende kosten betreft en de medische situatie
sinds het laatste advies niet is veranderd. Bij andere inkomensregelingen wordt geen
medisch advies gevraagd. Bij aanvragen IBB als gevolg van een medische aandoening
wordt zoveel als mogelijk de menselijke maat toegepast.

Als een medisch onderzoek uitgevoerd wordt, vraagt het team Bijzondere Bijstand naar
een medisch advies van een SMA-arts, om zo de aanvraag IBB te kunnen beoordelen. Een
SMA-arts is een BIG-geregistreerde professional van de gemeente Rotterdam. Het doel
van dit advies is vast te stellen of er sprake is van een medische noodzaak die leidt
tot de extra kosten waarvoor IBB is aangevraagd.

De SMA-arts stelt een onafhankelijk advies op en geeft aan of, en zo ja, voor welke
periode een eventuele vergoeding via de IBB wordt geadviseerd. De SMA-arts heeft de
ruimte aanvullende informatie op te vragen bij een huisarts als deze noodzakelijk
wordt geacht ter aanvulling van de bevindingen uit het onderzoek die deze uitvoert
voor het sociaal medisch advies. In dit advies worden alleen de gegevens verwerkt
die voor het team van belang zijn in verband met het beoordelen van de aanvraag. Het
team Bijzondere Bijstand wordt alleen in algemene bewoordingen geïnformeerd of de
aanvraag van de burger voldoet aan de criteria voor bijzondere bijstand. Om de privacy
van de burger te waarborgen heeft enkel de SMA-arts toegang tot de medische gegevens
van de aanvragende burger.

Vraag 3

Op welke plek en voor welke periode worden de medische gegevens die voor het beoordelen
van een toeslag worden opgevraagd bewaard?

Antwoord 3

SMA-artsen van de gemeente Rotterdam maken voor het bijhouden van het dossier van
de aanvragende burger gebruik van de cliëntapplicatie Regipro. Alleen de SMA-arts
heeft toegang tot dit dossier. De bewaartermijn uit de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst
voor medische dossiers is 20 jaar.

Vraag 4

Waarom worden er zulke gedetailleerde en persoonlijke vragen gesteld over de medische
situatie van deze persoon?

Antwoord 4

De gemeente Rotterdam heeft aangegeven dat zij in deze casus conform de beschreven
wet- en regelgeving een medisch advies hebben gevraagd aan het team SMA. Dit advies
is gevraagd om te kunnen beoordelen of een burger rechtmatig bijzondere bijstand mag
ontvangen. Zie hiervoor het antwoord op vraag 2.

Vraag 5

Is het toegestaan om een brief waarin gevraagd wordt naar zeer persoonlijke medische
gegevens, waarbij ook specifieke medische gegevens benoemd worden per post te versturen?
Hoe verhoudt dit zich tot de Algemene verordening gegevensbeschemring (AVG)?

Antwoord 5

Het verzenden van bijzondere gegevens over de gezondheid van personen per gewone post
is toegestaan. De AVG verzet zich hier niet tegen. Wel rust er op de verwerkingsverantwoordelijke
de verplichting om adequate technische en organisatorische maatregelen te treffen
ter beveiliging van persoonsgegevens, maar het verzenden per gewone post is daarmee
niet in strijd. De gemeente kan er bijvoorbeeld voor kiezen om per aangetekende post
te verzenden, zodat er meer zicht bestaat op waar het poststuk zich bevindt, maar
dat is geen vereiste. De gemeente Rotterdam kiest ervoor de post, die wordt verzonden
door de arts met daarin de verzochte medische gegevens, niet naar de reguliere postkamer
van de gemeente te sturen, maar direct te adresseren aan het team SMA t.a.v. de sociaal-medisch
arts.

Vraag 6

Is het überhaupt toegestaan voor gemeenten om medische gegevens op te vragen voor
het beoordelen van deze toeslagen? Zo ja, wat mogen zij hier precies voor opvragen?
Hoe verhoudt dit zich tot de KNMG-richtlijn «Omgaan met medische gegevens»?4

Antwoord 6

Ja, het is de gemeente Rotterdam toegestaan om gegevens op te vragen op grond van
de participatiewet en de AVG5 om te controleren of een burger rechtmatig bijzondere bijstand mag ontvangen. De
SMA-arts volgt daarbij de geldende werkinstructie en procesbeschrijving.

Naar aanleiding van berichtgeving over deze casus heeft de Autoriteit Persoonsgegevens
(AP) begin januari 2023 vragen gesteld over het proces dat team SMA volgt in de beoordeling
van de medische aandoening. Hierbij heeft de AP uitvraag gedaan naar onder andere
de wettelijke grondslag waarop de uitvraag van medische gegevens berust en welke privacy-afwegingen
worden gemaakt tijdens het beoordelingsproces. Inmiddels zijn deze vragen beantwoord.
De AP ziet geen reden voor vervolgvragen en heeft het dossier gesloten.

In de richtlijn van de KNMG wordt beschreven op welke wijze artsen, met in achtneming
van het beroepsgeheim, medische gegevens mogen verzamelen, uitwisselen of anderszins
mogen gebruiken. Specifiek is beschreven welke uitgangspunten de arts in acht moet
nemen bij informatieverstrekking op verzoek van derden6.

De gemeente Rotterdam heeft aangegeven dat een medisch dossier van een burger nooit
volledig wordt opgevraagd. Dit wordt niet proportioneel geacht. In deze kwestie heeft
de SMA-arts van de gemeente Rotterdam in de brief naar de huisarts van de burger conform
de KNMG-richtlijn aangegeven:

• Met welke doel de gegevens opgevraagd worden;

• Welke gegevens al in bezit zijn;

• Welke aanvullende gegevens noodzakelijk zijn in het kader van het onderzoek.

In aanvulling hierop dient de huisarts, bij wie informatie opgevraagd wordt, een eigen
afweging te maken welke informatie noodzakelijk is om te verstrekken voor het doel.
Als er twijfel bestaat over de juistheid of volledigheid van de machtiging, of als
twijfelachtig is of de gevraagde informatie wel noodzakelijk is voor het doel, doet
de huisarts er verstandig aan contact op te nemen met de burger of de SMA-arts. Artsen
zijn hiervan op de hoogte.

Vraag 7

In hoeverre weet een patiënt welke informatie precies wordt opgevraagd bij de arts,
wanneer die de gemeente toestemming geeft om medische gegevens op te vragen?

Antwoord 7

De gemeente Rotterdam heeft mij laten weten dat tijdens het gehele beoordelingsproces
van een aanvraag IBB voor medische kosten de Rotterdammer ondersteund wordt in de
informatievoorziening. De gemeente informeert burgers die een aanvraag indienen vooraf
door middel van een informatieblad bij de uitnodiging over het proces. Daarin staat
ook dat het nodig kan zijn dat er medische informatie bij een behandelend arts wordt
opgevraagd.

Als het noodzakelijk is aanvullende medische informatie bij een huisarts op te vragen,
wordt dit tijdens het spreekuur door de SMA-arts met de burger besproken. Er wordt
besproken wat en bij wie er informatie wordt opgevraagd. De burger ondertekent een
machtigingsformulier waarin staat bij wie de informatie wordt opgevraagd.

Vraag 8

In hoeverre is er voor een persoon sprake van een vrije keuze om de gemeente toestemming
te geven om medische gegevens op te vragen bij een arts, als diegene financieel afhankelijk
is van de toeslag die wordt aangevraagd?

Antwoord 8

De gemeente Rotterdam geeft aan dat een burger altijd een vrije keuze heeft in het
afgeven van toestemming om aanvullende medische gegevens op te vragen. Echter, zoals
beschreven in antwoord op vraag 2 en 6, is het in sommige situaties noodzakelijk aanvullende
medische gegevens op te vragen voortvloeiend uit de Participatiewet.

Als de huisarts weigert aanvullende medische gegevens te leveren, dan kan dit van
invloed zijn op het advies van de SMA-arts. De SMA-arts kan er op dat moment voor
kiezen om een advies uit te brengen op basis van de op dat moment bekende informatie
of ervoor kiezen om geen advies uit te brengen. In dat laatste geval kan dit leiden
tot een afwijzing van de aanvraag voor IBB.

Vraag 9

Verstoort het niet de vertrouwensband tussen arts en patiënt als de arts ook een rol
speelt bij het bepalen of iemand door de gemeente geholpen wordt?

Antwoord 9

Het bepalen of een warmtetoeslag toegekend kan worden ligt niet bij de huisarts. De
huisarts moet zich beperken tot het verstrekken van de gevraagde gegevens en is daarbij
gehouden aan de KNMG-richtlijn. Daarin is opgenomen dat de arts gegevens mag verstrekken,
mits niet meer informatie wordt verstrekt dan strikt noodzakelijk, zonder dat dit
ten koste gaat van de vertrouwensband tussen arts en aanvrager.

Vraag 10

Bent u het ermee eens dat het schandalig is dat gemeenten zulke persoonlijke medische
gegevens van iemand opvragen bij een arts, om te bepalen of die persoon recht heeft
op een bepaalde toeslag of regeling?

Antwoord 10

De gemeente is verplicht om op basis van de participatiewet de noodzaak van de kosten
vast te stellen. Dat kan betekenen dat in geval van een medische aandoening een medisch
advies opgesteld moet worden om die noodzaak vast te stellen. Het opvragen van medische
gegevens is om vast te stellen of een burger rechtmatig bijzondere bijstand mag ontvangen.
Zie ook het antwoord op vraag 2.

Vraag 11

Getuigt het opvragen van zulke gedetailleerde en persoonlijke medische gegevens niet
van veel wantrouwen ten opzichte van de persoon die de gemeente om hulp vraagt?

Antwoord 11

Het kan voor mensen heel vervelend zijn om aanvragen voor toeslagen, zoals een warmtetoeslag,
te doen. Zoals in het antwoord op vraag 2 en vraag 6 al is beschreven, is het van
groot belang dat het om minimale gegevens gaat, dat de check bij voorkeur maar één
keer plaatsvindt en dat de arts zich houdt aan de KNMG-richtlijn. Ik vind het belangrijk
dat het proces zodanig is ingericht dat de burger er op kan vertrouwen dat zorgvuldig
met de aanvraag en de verstrekte gegevens wordt omgegaan.

Vraag 12

In hoeverre staan de kosten en de personeelsinzet die deze procedure oplevert voor
de gemeente en de huisarts in verhouding tot de hoogte van de uiteindelijke toeslag?

Antwoord 12

De gemeente Rotterdam geeft aan dat het opvragen van extra medische informatie boven
op het medische onderzoek door een SMA-arts maar incidenteel voorkomt. Namelijk maar
in 3% van het aantal aanvragen dat het team SMA jaarlijks behandelt. Een dergelijke
uitvraag wordt alleen gedaan als het noodzakelijk wordt geacht. De SMA-arts maakt
hierbij de afweging of extra informatie benodigd is om het team Bijzondere Bijstand
te kunnen adviseren over het recht en de duur van de individuele bijzondere bijstand
waarvoor een aanvraag is ingediend.

Daarnaast geven de beleidsregels voor de bijzondere bijstand in Rotterdam de ruimte
om een doelmatigheidsoverweging te maken. Als blijkt dat de kosten voor een onderzoek
naar de medische noodzaak niet in verhouding staan tot het te verstrekken bedrag,
kan ervoor gekozen worden het medisch onderzoek niet of gedeeltelijk uit te voeren.

Vraag 13

Mag een gemeente een toeslag weigeren omdat een huisarts weigert medische gegevens
over de persoon die deze aanvraagt met de gemeente te delen?

Antwoord 13

De gemeente Rotterdam laat weten dat conform de Participatiewet7 een belanghebbende de medewerking moet verlenen die redelijkerwijs nodig is voor
de uitvoering van de Participatiewet. Hierbij wordt in de gemeentelijke beleidsregels
Bijzondere Bijstand van Rotterdam verder invulling gegeven aan wat redelijkerwijs
verwacht kan worden van een belanghebbende bij een IBB-aanvraag. Voor de IBB voor
warmtekosten is bepaald dat een medisch advies noodzakelijk is.

Als de huisarts weigert aanvullende medische gegevens te leveren, dan kan dit van
invloed zijn op het advies van de SMA-arts. De SMA-arts kan er op dat moment voor
kiezen om een advies uit te brengen op basis van de op dat moment bekende informatie
of ervoor kiezen om geen advies uit te brengen. In dat laatste geval kan dit leiden
tot een afwijzing van de aanvraag.

Vraag 14

Vragen andere gemeenten ook medische gegevens van mensen op om te bepalen of zij recht
hebben op bepaalde toeslagen of regelingen? Zo ja, vragen zij hierbij ook om zulke
persoonlijke medische gegevens?

Antwoord 14

Het behoort tot de bevoegdheid en verantwoordelijkheid van het college van burgemeester
en Wethouders en de gemeenteraad om binnen de kaders van de wet invulling te geven
aan lokale aanvullende inkomensondersteuning en het stellen van voorwaarden aan inwoners
om daarvoor in aanmerking te komen. Er dient echter wel gehandeld te worden naar de
richtlijnen van de Participatiewet, AVG en KNMG-richtlijnen. De Participatiewet laat
hierbij ruimte om gegevensuitwisseling tussen medisch adviseur en gemeente mogelijk
te maken8.

Vraag 15

Bent u bereid de gemeente Rotterdam en eventuele andere gemeenten die zich hier schuldig
aan maken hierop aan te spreken?

Antwoord 15

De gemeente Rotterdam heeft een aanvraag voor IBB als gevolg van een medische aandoening
ontvangen. Daarbij ging het specifiek om een warmtetoeslag en niet om een andere regeling.
Als een IBB wordt aangevraagd vanwege een medische noodzaak, is het zoals in voorgaande
vragen uitgewerkt, conform wet- en regelgeving noodzakelijk een medisch onderzoek
uit te voeren.

Zolang er gewerkt wordt volgens vigerende wet- en regelgeving, zoals de Participatiewet,
AVG en KNMG-richtlijnen zie ik geen aanleiding om in gesprek te gaan met een gemeente.

Vraag 16

Bent u bereid om deze vragen één voor één te beantwoorden?

Antwoord 16

Ik heb al uw vragen van een antwoord voorzien.