Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Minhas en Krul over het bericht 'Gratis reizen met ov heel eenvoudig: betaling met OVpay te omzeilen'

Antwoord van Staatssecretaris Heijnen (Infrastructuur en Waterstaat) (ontvangen 9 mei
2023).

Vraag 1

Bent u bekend met het bericht «Gratis reizen met ov heel eenvoudig: betaling met OVpay
te omzeilen»?1

Antwoord 1

Ja, het bericht is mij bekend.

Vraag 2

Wat is uw reactie op het feit dat het kinderlijk eenvoudig blijkt om gratis met het
openbaar vervoer te reizen via OVpay door te frauderen met digitale wegwerppassen?

Antwoord 2

Net als bij alle andere betaalsystemen worden er pogingen gedaan tot fraude. Ik vind
het verwerpelijk als mensen frauderen. Dat hoor je gewoon niet te doen. De mensen
die dit doen handelen te kwader trouw. Er is een grote kans dat fraudeurs uiteindelijk
toch op moeten draaien voor de schade. Zij lopen het risico uitgesloten te worden
van de dienstverlening door banken. De opbrengst is gering, de pakkans is groot en
de gevolgen voor de pashouder kunnen ernstig zijn.

Vraag 3

Reizigers kunnen volgens de berichtgeving via een speciale app betalingen omzeilen.
Kunt u toelichten hoe het kan dat OVpay – een investering van 100 miljoen – in slechts
een paar minuten te omzeilen blijkt?

Antwoord 3

Met het naderende afscheid van de OV-chipkaart en de introductie van OVpay komen er
nieuwe manieren voor reizigers om te betalen in het OV. Doelen daarbij zijn om de
drempels voor het gebruik van het OV te verlagen, meer reizigers in het OV te krijgen
en de serviceverlening verder te vergroten. In- en uitchecken met een betaalpas, creditcard
of mobiele telefoon is de eerste van deze nieuwe betaalvormen in het OV onder de merknaam
OVpay. De gezamenlijke OV-bedrijven, Translink, banken, ICS, Mastercard en Visa maken
dit samen mogelijk.

Bij in- en uitchecken met een betaalpas of creditcard worden de kosten van gemaakte
reizen op een dag bij elkaar opgeteld en de volgende dag/nacht als één totaalbedrag
afgeschreven. De uitgestelde betaling is onder meer noodzakelijk om rijen te voorkomen
bij het in- en uitchecken en de transactiekosten te beperken. Daarbij wordt gebruik
gemaakt van de mogelijkheden van het internationale EMV-betaalsysteem.

Het scenario van misbruik van digitale «wegwerppassen», waarbij de kaart moedwillig
wordt gedeactiveerd voordat de reis is afgeschreven, was al bekend – ook uit andere
landen en plaatsen waar je kunt reizen met een (virtuele) betaalpas, zoals in Groot-Brittannië
en Singapore. Fraudedetectie- en fraudebeheersingsmaatregelen zijn dus ook aanwezig.
Daarbij worden (niet geïnde) transacties permanent gemonitord. Banken bewaken dus,
als verstrekkers van (virtuele) betaalpassen, de uitgifte en het gebruik van die (virtuele)
betaalpassen. Wanneer een kaartverstrekker vaststelt dat een klant misbruik maakt
van een betaalpas, kan die klant als fraudeur worden aangemerkt.

Pogingen tot fraude kunnen niet worden voorkomen. Fraude kan wel verstrekkende gevolgen
hebben voor de kaarthouder. Uiteindelijk zal gepoogd worden de schade alsnog op die
kaarthouders te verhalen. Fraudeurs kunnen voor lange tijd door kaartverstrekkers
worden uitgesloten van het gros van hun dienstverlening. Wanneer het OV hier onverhoopt
toch veel schade van zou ondervinden, kan de sector nadere technische maatregelen
treffen. In het uiterste geval kunnen alle betaalpassen van een individuele kaartverstrekker
tijdelijk worden geblokkeerd.

Vraag 4

Heeft u in beeld om hoeveel frauduleuze gevallen het inmiddels gaat? Hoe gaat u voorkomen
dat deze aantallen verder zullen toenemen?

Antwoord 4

Pogingen tot fraude kunnen niet worden voorkomen. De meeste reizigers zijn te goeder
trouw. Om fraudeurs aan te kunnen pakken, wordt actief gemonitord door Translink en
dagelijks afgestemd met de acquirer EMS. Een acquirer is een financiële instelling
die het mogelijk maakt om betaalkaartbetalingen te ontvangen. Er is, naar aanleiding
van de RTL-publicatie, geen zorgwekkende toename geconstateerd van dit soort fraudegevallen.
Met betrokken financiële instellingen wordt verder geanalyseerd en gesproken over
eventuele aanvullende generieke maatregelen om het risico verder te verkleinen.

Vraag 5

Kunt u toelichten in hoeverre het systeem OVpay is getest op fraudegevoeligheid? Zo
ja, waarom is deze methode in deze testfase niet aan het licht gekomen? Zo nee, waarom
niet?

Antwoord 5

Zoals ook in het antwoord op vraag 3 beschreven, was dit fraudescenario bekend. Er
is ook geen sprake van een specifiek OVpay-systeem bij de betaling met betaalpassen
en creditcards in het OV, het gaat om het in vrijwel alle branches wereldwijd gebruikte
EMV-betaalsysteem zoals dat in Nederland overal gebruikt wordt.

Vraag 6

In hoeverre zouden banken als kaartverstrekkers frauderende kaarthouders kunnen aanpakken
door hen uit te sluiten van verdere bancaire dienstverlening?

Antwoord 6

De pashouder blijft aansprakelijk voor de kosten van de gemaakte reizen. Bovendien
kan die pashouder altijd worden getraceerd door zijn of haar eigen bank.

Translink kan een individuele betaalpas of creditkaart blokkeren voor reizen in het
OV, als daarmee in het OV wordt gefraudeerd. Als een bank vaststelt dat een pashouder
opzettelijk misbruik heeft gemaakt van weggegooide betaalpassen, bijvoorbeeld in het
openbaar vervoer, kan die bank alle rekeningen van die pashouder blokkeren en hem
of haar opnemen in een landelijk register van fraudeurs. Dat kan zelfs tot gevolg
hebben dat de pashouder jarenlang alleen nog onder streng toezicht gebruik kan maken
van sterk ingeperkte bank- en betaaldiensten bij alle banken in Nederland.

Vraag 7

Translink geeft aan de methode van de digitale wegwerppassen te kennen, maar geen
maatregelen te treffen om misbruik moeilijker of onmogelijk te maken. Kunt u hierop
reflecteren? Hoe rijmt u dit met uw ambitie voor een veilig en betrouwbaar OV-betaalsysteem?

Antwoord 7

Voor de reiziger is de veiligheid en betrouwbaarheid van het OV-betaalsysteem niet
in het geding. Zoals ook in het antwoord op de vragen 3 en 4 beschreven, worden er
bij alle andere betaalsystemen en sectoren helaas pogingen gedaan tot fraude. Dit
fraudescenario was daarbij al bekend.

Translink hoeft geen (nieuwe) maatregelen te treffen omdat hierin al vanaf het begin
is voorzien. Het fraudegedrag wordt gemonitord door zowel de banken als Translink.
Tussen kaartverstrekkers en Translink zijn goede afspraken gemaakt om misbruik van
betaalpassen in het OV vooraf te voorkomen en achteraf te verhalen. Op die manier
kan de garantie dat alle in- en uitchecktransacties verwerkt en verrekend worden zo
goed mogelijk geborgd worden.

Vraag 8

Welke maatregelen gaat u treffen om Translink te ondersteunen bij het opsporen van
fraudeurs?

Antwoord 8

Zoals eerder benoemd kunnen pogingen tot fraude niet worden voorkomen, maar zijn al
maatregelen getroffen om fraudeurs aan te kunnen pakken. Translink monitort op misbruik
van betaalpassen in het OV. Op aanwijzing van Translink kunnen banken vervolgens maatregelen
treffen tegen de betrokken pashouders.

Vraag 9

Translink en de Betaalvereniging geven aan dat in het geval van grootschalig misbruik
via de betaalkaarten van één bank, alle betaalpassen van die bank kunnen worden geblokkeerd
voor OVpay. Hoe gaat u voorkomen dat klanten van deze bank niet langer met hun bankpas
in het OV kunnen reizen?

Antwoord 9

Translink en de Betaalvereniging geven aan dat in het geval van grootschalig misbruik
via de virtuele betaalkaarten van één bank, alle betaalpassen van die bank tijdelijk
kunnen worden geblokkeerd voor OVpay. In dit geval betrof het een buitenlandse kaartverstrekker
waarvan de Nederlandse klanten ook een betaalrekening en gewone betaalpas bij een
Nederlandse bank hebben. Het tijdelijk uitsluiten van deze kaartverstrekker zou Nederlandse
reizigers niet hebben gehinderd.

Doelen van het nieuwe OV-betaalsysteem zijn het verlagen van drempels voor het gebruik
van het OV, meer reizigers in het OV krijgen en de serviceverlening aan reizigers
verder vergroten. Het uitsluiten van betaalpassen draagt niet bij aan het bereiken
van dit doel en zal daarom alleen in het uiterste geval toegepast worden.

Vraag 10

In hoeverre zouden conducteurs van vervoersbedrijven meer bevoegdheden kunnen krijgen
voor de controle van vervoersbewijzen, waarbij ook tijdelijke betaalkaarten kunnen
worden gecontroleerd?

Antwoord 10

Zoals ook in het antwoord op vraag 3 beschreven, valt misbruik met betaalkaarten niet
vast te stellen bij de controle van vervoersbewijzen. De kosten van alle gemaakte
reizen op een dag met een (virtuele) betaalpas worden bij elkaar opgeteld en de volgende
dag/nacht als één totaalbedrag afgeschreven. Controleurs kunnen alleen vaststellen
of er een geldige incheck plaats heeft gevonden.

De fraude gebeurt pas na afloop van de reis, wanneer de pashouder moedwillig zijn
betaalpas «weggooit» (deactiveert) om reguliere betaling op de volgende dag te verhinderen.
Er schuilt daarmee geen oplossing in meer bevoegdheden voor conducteurs. Vervoerders
hebben afspraken met banken en andere kaartverstrekkers om te pogen de schade alsnog
te verhalen op de pashouder.