Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Ephraim over het stopzetten van Erasmusbeurzen voor Hongaarse studenten

Antwoord van Minister Dijkgraaf (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap), mede namens de
Minister van Buitenlandse Zaken (ontvangen 9 maart 2023).

Vraag 1

Kent u het bericht over het stopzetten van de Erasmusbeurzen voor Hongaarse studenten
die voor een semester of een jaar op uitwisseling willen?1

Antwoord 1

Ja.

Op 15 februari jl. heb ik hierover gesproken met uw Kamer tijdens het debat over de
basisbeurs.

Vraag 2

Hoe is beoordeeld dat de universiteiten in Hongarije niet onafhankelijk van de overheid
zijn en wat was daarvoor de graadmeter? Is deze graadmeter toegepast op alle universiteiten
van alle landen van de Europese Unie?

Antwoord 2

De academische vrijheden staan in Hongarije onder druk, onder andere doordat Fidesz-politici
zitting hebben in de besturen van verschillende universiteiten die worden beheerd
door zogenaamde «Trusts van Openbaar Belang». Het ontbreekt aan onafhankelijk toezicht
op deze besturen, waardoor er onder andere serieuze zorgen bestaan over belangenverstrengeling
en aanbestedingen. Op 15 december 2022 besloot de Europese Raad (de Raad) maatregelen
op te leggen aan Hongarije via de MFK-rechtsstaatsverordening wegens de aanhoudende
corruptieproblematiek in het land. Onderdeel van dit besluit is dat de Europese Commissie
(de Commissie) geen juridische verplichtingen meer kan aangaan met de trusts van openbaar
belang die op grond van de Hongaarse wet IX van 2021 zijn opgericht of door entiteiten
in hun bezit2. Uit dit besluit volgt onder meer dat er binnen het programma Erasmus+ geen nieuwe
Grant Agreements mogen worden aangegaan met de Hongaarse universiteiten die door een dergelijke trust
worden beheerd. Het doel van deze maatregel is niet om studenten te raken, maar om
de Uniebegroting te beschermen en de Hongaarse overheid te bewegen tot de noodzakelijke
hervormingen, ook in het hoger onderwijs.

Vraag 3, 4 en 5

Vindt u het terecht dat de Hongaarse studenten de dupe worden van een beleid waar
zij geen invloed op hebben?

Is het in de optiek van de Europese Unie bezien juist niet goed om Hongaarse studenten
de kans te geven om tijdelijk wèl aan een «onafhankelijke» universiteit te studeren
en zo kritisch te leren kijken en vergelijken naar hun academische systeem?

Vindt u ook niet dat Erasmusbeurzen gevrijwaard moeten blijven van politieke standpunten
en zeker niet ingezet moeten worden als middel om indirect sancties uit te delen?

Antwoord 3, 4 en 5

Het kabinet staat achter het besluit van de Commissie op 15 december 2022 om maatregelen
op te leggen aan Hongarije via de MFK-rechtsstaatsverordening. Dat geldt ook voor de maatregelen inzake de Trusts van Openbaar Belang. Het
is uiteraard betreurenswaardig indien deze maatregelen leiden tot de belemmering van
individuen. Het kabinet is om die reden van oordeel dat de Hongaarse studenten niet
door deze maatregelen zouden moeten worden geraakt. Het Erasmusprogramma gaat juist
om de internationale ervaring die interculturele vaardigheden aanboort. In de MFK-rechtsstaatverordening
zijn manieren vastgelegd om eindbegunstigden (in dit geval studenten) te beschermen
tegen maatregelen opgelegd aan de lidstaat. De lidstaat is zelf verantwoordelijk voor
het nakomen van financiële verplichtingen aan de eindbegunstigden. Dit zou betekenen
dat de Hongaarse regering de betaling van het Erasmusprogramma moet overnemen, totdat
de relevante maatregelen onder de MFK-rechtsstaatsverordening worden opgeheven. De
Hongaarse regering heeft al aangekondigd dit, indien nodig, tot en met 2024 te zullen
doen. Bovendien heeft de Hongaarse regering aangekondigd maatregelen te nemen om aan
de zorgen van de Commissie tegemoet te komen. Het kabinet blijft de situatie op de
voet volgen. Pas wanneer de maatregel wordt opgeheven, mogen er weer Grant Agreements
worden afgesloten met deze organisaties.

Vraag 6

Denkt u ook niet dat juist Erasmusbeurzen een goed middel zijn om een brug te kunnen
slaan tussen de vele diverse culturen die de Europese Unie herbergt waar veel andere
middelen hebben gefaald en hoe beziet u in dit licht het vrij verkeer van personen,
een van de pijlers van de Europese Unie?

Antwoord 6

Het Erasmusprogramma is een van de voorbeelden waarmee leermobiliteit bevorderd wordt.
Het kabinet vindt leermobiliteit een goed middel om individuele, maatschappelijke
en economische meerwaarde te genereren. Het Erasmusprogramma draagt bij aan de mogelijkheid
voor studenten om een internationale ervaring op te doen. De individuele meerwaarde
van leermobiliteit behelst ook het kennismaken met andere culturen, invalshoeken en
werkwijzen en het leren aanpassen aan andere omstandigheden. Het vrij verkeer van
personen vormt een juridische basis voor soepele leermobiliteit.