Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Omtzigt over de mogelijkheid dat de Nederlandse overheid toegang heeft of had tot portals voor het aangeven van desinformatie bij sociale media

Antwoord van Minister Bruins Slot (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties), mede
namens de Staatssecretaris van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (ontvangen
17 februari 2023).

Vraag 1

Herinnert u zich dat u op de vraag of de Nederlandse regering, net zoals de regeringen
van Nieuw-Zeeland en de Verenigde Staten, toegang heeft tot enerzijds de portal van
Meta waarin direct desinformatie gemeld kan worden, en anderzijds vergelijkbare faciliteiten
die door grote online platforms zoals Twitter worden aangeboden het antwoord gaf:
«het Ministerie van BZK geen toegang tot een portal van Meta of Twitter waarin direct
desinformatie gemeld kan worden. Wel heeft het Ministerie van BZK sinds 2019 de status
van «trusted flagger» bij Facebook (later Meta) en Twitter, en sinds 2021 bij Google,
TikTok en Snapchat.»?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Kunt u de vraag beantwoorden of de Nederlandse overheid (inclusief alle ministeries,
alle diensten zoals AIVD en MIVD, leger(onderdelen), de politie, de NCTV, agentschappen
zoals het RIVM, zbo’s en andere eenheden en datacentra (zoals het Land Information
Manoeuvre Centre)) de afgelopen vier jaar toegang heeft (of gehad heeft) tot de portal
van Meta waar desinformation gemeld wordt of vergelijkbare portals bij andere sociale
media bedrijven of andere manieren om bepaalde content minder zichtbaar of onzichtbaar
te maken, gebruikers een waarschuwing, een ban of een schaduwban te geven?

Antwoord 2

Binnen de rijksoverheid zijn er verschillende onderdelen met toegang tot een speciale
status om meldingen te doen over verschillende vormen van content bij sociale media
platformen. Dit kan gaan over onrechtmatige, strafbare of ongewenste content.

Waar het gaat om meldingen over desinformatie, een vorm van mogelijk schadelijke en
ongewenste maar legale content, heeft het team bij BZK dat zich bezighoudt met de
aanpak van desinformatie rondom verkiezingen de status van «trusted flagger» bij verschillende
online platformen. Dit is ook gemeld in de beantwoording van de Kamervragen over de
«escalatie kanalen» en het «desinformatieteam BZK» en in de brief wij op 23 december
2023 aan uw Kamer hebben verzonden. Omdat deze brief gericht was op de vraag of de
rijksoverheid toegang had tot enerzijds de portal van Meta waarin direct desinformatie
gemeld kan worden, en anderzijds vergelijkbare faciliteiten die van grote online platformen,
werd hierin alleen de trusted flagger status van het Ministerie van BZK besproken.
Voor meer informatie over het gebruik van deze status en de wijze waarop het Ministerie
van BZK deze status heeft gekregen, verwijs ik u naar de beantwoording van eerdere
Kamervragen.2

De vraag die nu wordt gesteld is breder. «Bepaalde content» is meer dan alleen desinformatie.
In de beantwoording van deze vragen benoemen we daarom ook alle organisaties binnen
de rijksoverheid waarvan bekend is dat ze een «trusted flagger» status hebben voor
het melden van alle vormen van content, zoals strafbare en illegale content, de politie,
Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) en de Kansspelautoriteit (Ksa) hebben
ook een speciale status bij Meta. De politie heeft dit ook bij andere online platformen.
De NVWA krijgt dit binnenkort waarschijnlijk ook bij TikTok. De Autoriteit Financiële
Markten (AFM) kreeg in 2019 de status van trusted flagger bij Meta.

Deze statussen zijn tot stand gekomen in overleg tussen platformen en deze organisaties,
en dienen ter ondersteuning van de uitvoering van vastgestelde verantwoordelijkheden
en taken van deze organisaties. De taak van deze organisaties en hun wettelijke grondslagen
zijn daarbij het uitgangspunt geweest. De invulling van deze status is dus afhankelijk
van de taken van de organisaties en wettelijke grondslagen.

De inlichtingen- en veiligheidsdiensten doen in het openbaar geen uitspraken over
de wijze waarop zij hun wettelijke taken uitvoeren.

De overige instanties waar in deze vraag verder aan wordt gerefereerd, zoals het Ministerie
van Defensie, de NCTV, of andere ZBO’s dan hierboven genoemd, hebben of hadden voor
zover bekend geen status van «trusted flagger». Er is geen uitvraag gedaan bij alle
individuele ZBO’s.

Naast deze speciale statussen kan het voorkomen dat ministeries in contact treden
met online platformen zonder dat zij een bepaalde status, of toegang tot bepaalde
portalen hebben. Er is hier geen compleet overzicht van. Net als dat bedrijven of
burgers meldingen kunnen doen bij online platformen, kunnen organisaties binnen de
rijksoverheid om verschillende redenen, en vanuit hun diverse taakopvatting in contact
treden met online platformen.

Vraag 3

Indien het antwoord op vraag 2 luidt, dat zulk soort toegang bestond, kunt u dan aangeven
wie die toegang had, over welke periode, bij welk bedrijf, op welke wijze daar gebruik
van gemaakt is en toezicht op gehouden is en wat de wettelijke grondslag van het handelen
was?

Antwoord 3

Bij betreffende organisaties zijn enkele medewerkers aangewezen om een melding te
kunnen doen via de verschillende speciale statussen. Toezicht valt onder de verantwoordelijkheid
van betreffende organisaties.

In het kort:

Organisatie

Vanaf

Bedrijven

Gemelde content

Wettelijke grondslag

BZK

2019

Twitter

Mogelijke desinformatie rond verkiezingen.

Meldingen gemeentes die rondom verkiezingen geen contact kregen met bedrijven.1

Niet nodig.

Het betreft namelijk geen opdracht tot verwijdering maar verzoek tot controle o.b.v.
gebruikersvoorwaarden bedrijf.

2019

Meta

2021

Google

2021

TikTok

2021

Snapchat

NVWA

Enkele jaren

Meta

Reclame voor of aanbod van goederen die niet voldoen aan wet- en regelgeving waarop
de NVWA toezicht houd

Uitvoeringswet van Verordening (EU) 2019/1020 – Markttoezicht en conformiteit van
producten

Binnenkort

TikTok

AFM

2019

Meta

Malafide advertenties van (potentiële) illegale kredietaanbieders

het toezicht van de AFM op de Wet op het financieel toezicht

KSA

2020

Meta

Ontvangen meldingen van illegaal kansspelaanbod op Facebook en Instagram

Algemene toezichthoudende taak van de Ksa conform artikel 33b Wet op de kansspelen

X Noot

1

Zie voor de afschriften van deze meldingen: Bijlage van Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar
2022–2023, nr. 914.

In het geval van BZK is de toegang tot de trusted flagger status per social media
platform verschillend geregeld. Voor meer informatie over de periode waarin deze status
is gebruikt, bij welk bedrijf en de wijze waarop het Ministerie van BZK deze status
gebruikt, verwijs ik u naar de beantwoording van eerdere Kamervragen.3

Het Ministerie van BZK zet dit middel met grote terughoudendheid in en alleen rondom
verkiezingen: wanneer er een vermoeden bestaat van de verspreiding van des- of misinformatie
waarvan de inhoud als gevolg heeft dat de integriteit van het verkiezingsproces, een
vitaal onderdeel van de democratie, belemmering zou kunnen ondervinden. Of wanneer
een gemeente rondom verkiezingen een vraag had voor Meta en zelf geen gehoor kreeg.
Daarbij blijft het uitgangspunt dat het bestempelen van desinformatie als zodanig
en factchecken primair geen taak is van overheden. Wanneer de nationale veiligheid,
volksgezondheid, maatschappelijke en/of economische stabiliteit in het geding is,
kan de overheid wel optreden en desinformatie tegenspreken.4 Het Ministerie van BZK heeft dat ook gedaan rondom de verkiezingen, zie daarvoor
de beantwoording van eerdergenoemde set Kamervragen.5 Daarnaast houdt deze trusted flagger status van het Ministerie van BZK slechts in
dat online platformen een melding met prioriteit oppakken en beoordelen. De bedrijven
waarbij een melding wordt gedaan maken hierbij hun eigen onafhankelijke afweging of
er sprake is van een overtreding van de gebruikersvoorwaarden en dus of verwijdering,
labelen of een andere actie nodig is. Het Ministerie van BZK heeft via deze kanalen
geen bevoegdheid deze bedrijven te dwingen bepaalde content te laten verwijderen of
andere acties te ondernemen. Dit is dan ook niet gebeurd. Van een wettelijke grondslag
is daarom geen sprake. Hetzelfde geldt voor andere vragen of meldingen van ministeries
zonder speciale status. Zij doen net als eenieder die gebruiker is op een online platform,
een melding. Daarbij blijft het aan het platform om te bepalen of zij daarop handelen.

De NVWA heeft sinds enkele jaren de status van trusted flagger bij Meta om melding
te kunnen doen van reclame voor of aanbod van goederen die niet voldoen aan wet- en
regelgeving waarop de NVWA toezicht houdt. Waarschijnlijk krijgt de NVWA deze status
binnenkort ook bij TikTok. De uitvoeringswet van Verordening (EU) 2019/1020 – Markttoezicht
en conformiteit van producten geeft toezichthouders de bevoegdheid om platforms te
gelasten content te laten verwijderen en bepaalde websites te verwijderen of anderszins
onbereikbaar te maken.

De AFM kreeg in 2019 de status van Trusted Flagger bij Meta. De AFM deed op deze wijze
melding van malafide advertenties van (potentiële) illegale kredietaanbieders. Op
dit moment maakt de AFM hier geen gebruik meer van. Door de werking van algoritme
op het platform m.b.t. zoekacties, werd het al vanaf eind 2019 steeds lastiger dergelijke
advertenties te vinden. Hierdoor bleek het uiteindelijk van onvoldoende toegevoegde
waarde om dit nog voort te zetten. Het feit dat hier geen gebruik meer van wordt gemaakt
belemmert de AFM niet in haar werkzaamheden. Deze rapportages zijn gedaan in het kader
van het toezicht van de AFM op de Wet op het financieel toezicht.

De Ksa heeft sinds oktober 2020 de status van trusted flagger bij Meta, vanwege ontvangen
meldingen van illegaal kansspelaanbod op Facebook en Instagram. De Ksa onderzoekt
binnengekomen meldingen. Indien er een overtreding van de Wet op de kansspelen wordt
vastgesteld, wordt dit gemeld bij Meta via The Gambling Regulatory Channel (escalatiekanaal).
De grondslag voor de meldingen is gelegen in de algemene toezichthoudende taak van
de Ksa conform artikel 33b Wet op de kansspelen. Daaronder valt het bestrijden van
niet toegestaan kansspelaanbod, het toezicht op de naleving van de toepasselijke wet-
en regelgeving en de vergunningen en de handhaving daarvan.

De politie kan, net als ieder ander, wanneer zij uitingen tegenkomt die strijdig zijn
met de gebruikersvoorwaarden of hier meldingen over ontvangt, deze doorgeven aan de
provider en platformen, zodat zij op grond van de gebruikersvoorwaarden deze uitingen
kunnen beoordelen. Het is vervolgens aan een platform zelf of en zo ja welke actie
wordt ondernomen.

Wanneer er sprake is van strafbare content kan de politie gebruik maken van een bevoegdheid
om content te laten verwijderen, namelijk die van 125p Wetboek van Strafvordering.
De politie kan in deze specifieke, bij wet bepaalde gevallen, de officier van justitie
vragen om een bevel tot ontoegankelijkmaking te richten aan sociale media platformen.
De officier van justitie heeft daarbij een voorafgaande rechterlijke machtiging nodig
(het eerdergenoemde artikel 125p van het Wetboek van Strafvordering).

Vraag 4

Kunt u aangeven wie van de Nederlandse overheid (in de breedste zin: zie vraag6 in de afgelopen vier jaar de status van trusted flagger had, bij welke sociale media
over welke periode en hoe vaak en voor wat voor een soort informatie die status is
ingezet?

Antwoord 4

De enkele meldingen die het Ministerie van BZK bij online platformen heeft gedaan,
zijn reeds met uw kamer gedeeld.7

Sinds 2020 zijn er door de Ksa 73 meldingen gedaan met betrekking tot illegaal kansspelaanbod.
De AFM heeft in totaal 134 meldingen gedaan, alle in 2019. Bij de NVWA en de politie
wordt niet centraal bijgehouden hoeveel meldingen er gedaan zijn.

Zie het antwoord op vraag 3 voor informatie bij welke sociale media meldingen zijn
gedaan, over welke periode en voor wat voor een soort informatie die status is ingezet.
Er zal worden onderzocht of het mogelijk is een complete lijst van dergelijke meldingen
samen te stellen.

Vraag 5

Kunt u de richtlijnen/werkinstructies (of vergelijkbare documenten) op basis waarvan
mensen die werkzaam waren bij de Nederlandse overheid, posts op sociale media geflagd
hebben, openbaar maken (voor alle mensen die de status hadden: zie vorige vraag)?

Antwoord 5

Er bestaan geen rijksbrede richtlijnen of werkinstructies voor het doen van meldingen
bij sociale media platformen. Het kabinet werkt momenteel aan een publiek privaat
kader voor het melden van onrechtmatige, strafbare en onwenselijke content aan platformen
in het kader van de Digital Services Act. In de ontwikkeling van dit kader worden
ook meldingen vanuit overheden meegenomen. Uw Kamer zal in de voorgangsbrief over
de Rijksbrede strategie voor de effectieve aanpak van Desinformatie verder worden
geïnformeerd over de mogelijkheid Rijksbrede werkinstructies voor de rijksoverheid
op te stellen.

Het Ministerie van BZK gebruikt de trusted flagger status met grote terughoudendheid
in en alleen rondom verkiezingen. Wel houdt men zich eraan dat er alleen meldingen
worden gedaan wanneer er een vermoeden bestaat van de verspreiding van des- of misinformatie
waarvan de inhoud als gevolg heeft dat de integriteit van het verkiezingsproces, een
vitaal onderdeel van de democratie, belemmering zou kunnen ondervinden. Of wanneer
een gemeente rondom verkiezingen een vraag had voor sociale media platformen en zelf
geen gehoor kreeg. Eventuele meldingen via de trusted flagger status van het Ministerie
van BZK rondom de aankomende provinciale staten en Waterschapsverkiezingen van 2023
zullen worden benoemd in, en meegezonden met, de evaluatie van de verkiezingen.

De politie werkt aan een eenduidige werkprocedure. In beginsel is het zo dat als een
opsporingsambtenaar content aantreft in strijd met de gebruikersovereenkomst van het
desbetreffende sociale media platform, melding hiervan gemaakt kan worden. De beoordeling
daarvan is vervolgens aan het bedrijf. Wanneer er sprake is van strafbare content
kan de politie – zoals eerder beschreven – gebruik maken van een bevoegdheid om content
te laten verwijderen, namelijk die van 125p Wetboek van Strafvordering.

Overige werkinstructies lenen zich niet voor openbaarmaking wegens mogelijks risico’s
tot misbruik hiervan.

De NVWA heeft een werkinstructie voor inspecteurs hoe zij content moeten melden bij
Meta. Hierin wordt onder andere beschreven hoe zij het Meta formulier8 goed kunnen invullen.

De Ksa heeft interne werkinstructies opgesteld voor het melden van overtredingen van
de Wet op de kansspelen bij Meta. Deze werkinstructies lenen zich niet voor openbaarmaking.
Illegale kansspelaanbieders zouden deze instructies kunnen gebruiken om handhaving
van de Ksa te ontwijken.

Vraag 6

Kunt u deze vragen één voor één en binnen drie weken beantwoorden?

Antwoord 6

Dit is, zoals genoemd in het uitstelbericht van 13 januari jl.9, helaas niet gelukt.