Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Rajkowski en Verkuijlen over het bericht ‘jongeren vaker betrokken bij fraude en cybercrime, politie maakt zicht zorgen’

Antwoord van Minister Yeşilgöz-Zegerius (Justitie en Veiligheid) (ontvangen 15 februari
2023). Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2022–2023, nr. 1207.

Vraag 1

Bent u bekend met het bericht «Jongeren vaker betrokken bij fraude en cybercrime,
politie maakt zich zorgen»1?

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Hoe verklaart u dat jongeren steeds vaker betrokken zijn bij fraude en cybercrime?

Antwoord 2

Voor zover bekend blijkt niet uit het huidige inzicht dat jongeren steeds vaker betrokken
zijn bij online fraude en cybercrime in 2022. Tegen het einde van het eerste kwartaal
van 2023 komt het OM met een overzicht dat specifiek ziet op het aantal cybercrimezaken
dat in 2022 is afgedaan, volgend uit de afspraken uit de Veiligheidsagenda. Ik vind
het belangrijk om meer inzicht te vergaren in de rol van jongeren in criminaliteit.
Daarom voert de politie in opdracht van mijn ministerie een onderzoek uit naar de
daders achter online fraude, waaronder geldezeldelicten.

Vraag 3

Op welke manier probeert u het besef te creëren bij jonge daders en hun ouders dat
ze echte slachtoffers treffen, hetgeen nu vaak lijkt te ontbreken?

Antwoord 3

De overheid organiseert of stimuleert verschillende initiatieven om het besef van
online gedrag bij jongeren en hun ouders in het digitale domein te vergroten. Hiervan
wordt een aantal hieronder toegelicht.

Begin oktober 2022 is «Mijn Cyberrijbewijs» gelanceerd, een gratis lesprogramma voor
groep 7 en 8 van het basisonderwijs. Mijn Cyberrijbewijs gebruikt vijf lessen om jonge
mensen bewust te maken van de eigenschappen en risico’s van het internet. Het materiaal
is breed beschikbaar via de website of via educatieve platforms zoals LessonUp en
Gynzy. Bij Mijn Cyberrijbewijs is het, naast het uitzetten van de interventie binnen
het onderwijs, een optie om de lessen door vrijwilligers te laten geven.

De politie maakt met de mobiele game Framed leerlingen bewuster van strafbare gedragingen
in de online wereld. Leerlingen kunnen vanuit hun eigen leefwereld ervaren welke ernstige
gevolgen door online gedrag kunnen worden veroorzaakt. Bij de afronding van het spel
verkrijgt de leerling een fictief strafblad. De campagne Framed is het derde (school)jaar
ingegaan. Inmiddels heeft meer dan de helft van alle middelbare scholen zich aangemeld
voor het gratis lespakket Framed en hebben ruim 135.000 leerlingen Framed gespeeld.

Halt geeft voorlichting in het voortgezet onderwijs over de risico’s en gevolgen van
online fraude en cybercrime. In de lessen maakt de Halt-medewerker leerlingen bewust
van de risico’s van online fraude en cybercriminaliteit. Daarnaast krijgen leerlingen
handelingsperspectieven aangereikt die moeten helpen bij het herkennen en voorkomen
van online fraude en cybercrime. De module bevat de volgende onderwerpen: geldezels,
identiteitsfraude, aan- en verkoopfraude, hulpvraagfraude, phishing en hacken.

Via de politie is de interventie re_B00Tcmp ontwikkeld. Re_B00Tcmp maakt jongeren
die affiniteit met IT hebben weerbaar tegen het ontwikkelen van een criminele cybercarrière.
Jongeren en hun ouders worden geïnformeerd over wat wel en niet mag op het internet.
Ook leren jongeren hoe zij hun IT-skills op een positieve manier kunnen inzetten en
krijgen carrièreadvies aangeboden.

Daarnaast is er HackShield, dat een module «online grenzen» heeft, waarin jongeren
leren hoe zij cybercrime kunnen herkennen en hoe zij kunnen voorkomen dat ze zelf
dader of slachtoffer hiervan worden.

In 2020 is de City Deal Lokale Weerbaarheid Cybercrime van start gegaan met als doel
om gemeenten en lokale samenwerkingsverbanden of partijen aan te sporen in de (preventieve)
aanpak van cybercriminaliteit. Ook de initiatieven re_B00Tcmp en HackShield zijn vanuit
de City Deal gestimuleerd. Succesvolle pilots vanuit de City Deal worden verspreid
via de regionale samenwerkingsverbanden openbare orde en veiligheid en in het kader
van de preventieve aanpak van (georganiseerde en ondermijnende) jeugdcriminaliteit
(Preventie met gezag).

Vraag 4

Worden ouders meegenomen bij de aanpak om cybercrime bij jongeren terug te dringen?
Zo ja, op welke manier? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 4

Ja. In verschillende interventies wordt aandacht besteed aan de rol die ouders kunnen
spelen in het voorkomen van criminaliteit van hun kinderen. Zo is er binnen Mijn Cyberrijbewijs
een begeleidende ouderbrief en praatplaat ontwikkeld. Deze ouderbrief en praatplaat
helpen ouders een gesprek met hun kinderen over hun online gedrag te voeren.

Binnen de Halt-interventie is het een standaardwerkwijze om ouders te betrekken. Halt
heeft een module over online fraude en cybercrime, bedoeld voor de ouders. De Halt-medewerker
attendeert de ouders op welke gedraging online strafbaar is en geeft hen handvatten
voor het aangaan van een gesprek met hun kinderen. Ook is er standaard aandacht voor
een vorm van excuus/herstel en, indien van toepassing, schadebemiddeling met het slachtoffer.
In de interventie re_B00Tcmp worden ouders voorgelicht over cybercrime en de grenzen
die online gelden.

Vraag 5

Worden ouders risicoaansprakelijk gesteld voor de financiële schade die de slachtoffers
door toedoen van de strafbare handelingen van hun kinderen lopen. Zo ja, hoe vaak
gebeurt dit per jaar?

Antwoord 5

Ouders van kinderen tot en met 15 jaar zijn aansprakelijk, als er schade is als gevolg
van een strafbaar feit dat hun kind heeft gepleegd (artikel 6: 169 Burgerlijk Wetboek).
Ouders van kinderen vanaf 16 jaar zijn niet aansprakelijk voor de schade die is veroorzaakt
door hun kind. Ouders die aansprakelijk zijn voor de schade die is veroorzaakt door
hun kind, kunnen in de regel een beroep doen op een aansprakelijkheidsverzekering
indien aanwezig. Ik beschik niet over cijfers hoe vaak en in welke mate ouders in
dergelijke gevallen daadwerkelijk aansprakelijk worden gesteld voor schade veroorzaakt
door hun kind, of hoe vaak verzekeraars in deze gevallen schade uitkeren. Navraag
bij het Verbond van Verzekeraars wijst uit dat ook het Verbond geen gegevens bijhoudt
over ingediende claims door ouders die aansprakelijk zijn gesteld voor schade veroorzaakt
door hun kind.

Vraag 6

Wat zijn de knelpunten bij het vaststellen van risicoaansprakelijkheid van ouders
voor financiële schade die hun kinderen aan slachtoffers hebben toegebracht en welke
maatregelen zijn er mogelijk om deze knelpunten op te lossen?

Antwoord 6

Er zijn mij geen specifieke knelpunten bekend bij het vaststellen van risicoaansprakelijkheid
van ouders.

Vraag 7

Op welke manier zijn gemeenten nu druk bezig om te kijken hoe ze kunnen bijdragen
om cybercrime bij jongeren terug te dringen?

Antwoord 7

Gemeenten worden actief aangemoedigd om cybercrime bij jongeren terug te dringen.
Dit gebeurt voornamelijk via de City Deal Lokale Weerbaarheid en Cybercrime.

Verschillende succesvolle initiatieven worden in 2023 vanuit de City Deal actief aangeboden
aan gemeenten: re_B00Tcmp, HackShield en een interventie tegen geldezels. Dit gebeurt
voornamelijk via de regionale samenwerkingsverbanden openbare orde en veiligheid.
Deze samenwerkingsverbanden ontvangen vanuit de City Deal Lokale Weerbaarheid Cybercrime
de middelen om gemeenten aan te moedigen en te faciliteren in de lokale aanpak van
cybercrime door jongeren. Ten eerste worden gemeenten aangemoedigd om op lokaal niveau
projecten in dit kader te initiëren. Daarnaast wordt ingezet op het borgen van de
aanpak cybercrime in de lokale veiligheidsplannen van de gemeenten.

Tot slot is voor de periode 2022–2025 vanuit het programma Preventie met gezag jaarlijks
1 miljoen euro beschikbaar voor de doelgroep jongeren en digitale criminaliteit. In
deze periode worden Mijn Cyberrijbewijs, de projecten en opgedane kennis uit de City
Deal verder naar gemeenten verspreid.

Vraag 8

Wat gaat u eraan doen om de cybersecuritygame «Hackshield» zo snel mogelijk uit te
rollen in alle 344 gemeenten?

Antwoord 8

Zoals te lezen bij de beantwoording van vraag 3, zet het ministerie breed in op het
versterken van digitale weerbaarheid van jongeren. De rijksoverheid draagt bij aan
de naamsbekendheid en verdere uitrol van HackShield via de City Deal en via het Centrum
voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV).

Het komende jaar worden gemeenten door HackShield, in samenwerking met het CCV en
de regionale samenwerkingsverbanden openbare orde en veiligheid, actief benaderd om
een abonnement af te sluiten. Hierbij wordt de koppeling gezocht met themaweken, zoals
de week van het geld, de week van de mediawijsheid en de week van de veiligheid. Met
een abonnement kunnen gemeenten onder andere een campagne tot stand brengen en middels
deze campagne het aantal spelers verhogen. Ook wordt HackShield genoemd in de «Cybersnackbox»
van het CCV. Deze is aan alle gemeenten gestuurd en bevat een handreiking waarmee
gemeenten op laagdrempelige wijze aan de slag kunnen met het thema cyberveiligheid
en een aantal concrete en succesvolle cyberprojecten.

Momenteel hebben 138 gemeenten een abonnement bij HackShield. Een abonnement is niet
noodzakelijk om HackShield te kunnen spelen. Het spel is gratis beschikbaar voor alle
kinderen in Nederland. Inmiddels is het spel door 150.000 kinderen gespeeld.

Vraag 9

In hoeverre wordt op scholen aandacht besteed aan cybercrime? Lopen er pilots op scholen
om cybercrime onder jongeren terug te dringen? Zo ja, op welke wijze is dit vormgegeven?
Zo nee, waarom niet?

Antwoord 9

Zie de antwoorden op de vragen 3 en 4.

Vraag 10

In hoeverre wordt Hack_Right nu ingezet? Wat zijn hiervan tot dusver de resultaten?
Zijn er verbetermogelijkheden hoe Hack_Right beter ingezet kan worden? Zo ja, wat
zijn deze verbetermogelijkheden?

Antwoord 10

Hack_Right is een interventie voor first offenders (tussen 12–30 jaar) van cybercrimedelicten
en kan nu worden ingezet als Halt(+) afdoening, als werkstraf bij de Raad voor de
Kinderbescherming of als bijzondere voorwaarde met (jeugd)reclasseringtoezicht. Hack_Right
kan ook worden ingezet naast een andere (taak)straf of interventie. Hack_Right kan
dus zowel strafrechtelijk als buitenstrafrechtelijk (Halt) worden opgelegd.

Jongeren en jongvolwassenen kunnen deelnemen aan Hack_Right als ze voldoen aan de
volgende (inclusie)criteria:

• een cyberdelict hebben gepleegd;

• minimaal 12 en max 30 jaar oud zijn ten tijde van de delictpleging;

• niet eerder veroordeeld zijn voor een cyberdelict;

• (gedeeltelijk) bekennen het cyberdelict te hebben gepleegd;

• gemotiveerd zijn om deel te nemen aan Hack_Right;

• affiniteit hebben met IT en/of techniek.

Hack_Right wordt nu nog zeer beperkt ingezet. Hier zijn meerdere redenen voor, zoals
prioritering in opsporing en vervolging van dit type zaken, kennis over Hack_Right
bij betrokken organisaties of dat de jongeren die een cyberdelict hebben gepleegd
niet aan alle (inclusie)criteria voldoen. Voor de jaren 2022–2024 is een subsidie
toegekend aan de uitvoeringspartners (Reclassering Nederland, Raad voor de Kinderbescherming
en Halt) om Hack_Right te borgen binnen de justitiële processen. Hierbij zijn naast
de uitvoeringspartners ook het OM en de politie betrokken. Aanvullend op de aandacht
voor bovenstaande twee punten zijn er verbetermogelijkheden die verkend worden, waaronder
het eerder inzetten van Hack_Right en het, daar waar aannemelijk effectief, verbreden
van de inclusiecriteria.

Vraag 11

Hoeveel jonge daders van cybercrime zijn er sinds 2018 opgepakt?

Antwoord 11

In de politieregistraties zijn in de periode 2018 tot en met 22 november 2022 464
minderjarige verdachten van cybercrime geregistreerd. Het gaat hier om minderjarige
verdachten die zijn aangehouden en/of zijn gehoord en/of in verzekering zijn gesteld.

Vraag 12

In hoeveel gevallen was er sprake van «dat tientallen tot honderden aangiften naar
twee (enkele) daders leiden»?

Antwoord 12

Deze gegevens worden niet als zodanig geregistreerd. Wel is de ervaring van politie
en OM dat in het gros van de zaken op het gebied van cybercriminaliteit en gedigitaliseerde
criminaliteit waarbij de focus financieel gewin is, er sprake kan zijn van tientallen
tot honderden slachtoffers.

Vraag 13

In hoeveel gevallen zijn kwetsbare geldezels door de «grote vissen» gedwongen om strafbare
feiten te plegen?

Antwoord 13

Deze gegevens worden niet als zodanig geregistreerd. Meer in het algemeen geldt dat
een belangrijke drijfveer voor jongeren dikwijls financieel gewin is. Daarbij is het
soms lastig om helder te krijgen of sprake is van dwang door derden. Bij de afdoening
van deze zogenoemde geldezelzaken is er vanuit politie en OM in het bijzonder aandacht
voor de kwetsbare positie waarin sommige van deze jongeren zich bevinden en wordt
hiermee ook rekening gehouden.

Vraag 14

Indien er sprake is van dwang is, worden de «grote vissen» in die gevallen dan vervolgd
voor criminele uitbuiting?

Antwoord 14

Voor zover dwang door derden kan worden bewezen, volgt uit artikel 273f van het Wetboek
van Strafrecht dat het mogelijk is deze personen te vervolgen voor mensenhandel als
er bewijsbaar sprake is van criminele uitbuiting. Artikel 273f van het Wetboek van
Strafrecht wordt aangepast om de mogelijkheden tot vervolging van uitbuiting uit te
breiden.

Vraag 15

Welke maatregelen worden er vanuit het programma Preventie met Gezag getroffen, die
specifiek zien op het voorkomen van cybercriminaliteit onder jongeren?

Antwoord 15

Vanuit de brede preventieaanpak van (georganiseerde en ondermijnende) jeugdcriminaliteit
wordt onder de noemer «Preventie met gezag» de komende jaren fors en structureel geïnvesteerd
in criminaliteitspreventie. Cybercriminaliteit maakt hier deel van uit. In samenwerking
met de City Deal Lokale Weerbaarheid Cybercrime worden de kansrijke projecten HackShield,
re_B00Tcmp en een interventie tegen geldezels verspreid in de deelnemende gemeenten.
Vanuit de City Deal worden gemeenten die toetreden tot «Preventie met gezag» actief
ondersteund met zowel het in kaart brengen van de lokale problematiek rondom cybercriminaliteit
door jongeren als de implementatie van deze projecten. Ook projecten die buiten de
City Deal Lokale Weerbaarheid Cybercrime vallen, zoals Mijn Cyberrijbewijs, worden
actief aangeboden aan de gemeenten binnen Preventie met gezag. Daarnaast wordt binnen
het programma Preventie met gezag vanuit Halt ingezet op voorlichtingen, klassendialogen
en Halt-spreekuren en preventieve gesprekken op scholen.

Vraag 16

Bent u het ermee eens dat naast goede projecten zoals Hackshield, Framed en (B)adwords,
het ook belangrijk is dat wanneer jongeren preventief zijn geïnformeerd over de gevaren
en gevolgen van cybercrime, ze ook gekoppeld kunnen worden aan initiatieven, zoals
een MKB-cybercampus, waar jongeren worden opgeleid tot een specialist op cybersafety
en cybersecurity? Zo ja, op welke manier gaat u dit vormgeven? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 16

Ik ben het met u eens dat het belangrijk is om positieve alternatieven aan te dragen,
omdat dit de kans op gewenst gedrag vergroot en dus bijdraagt aan zowel preventie
van cybercrime als het behoud van ICT-talent voor de samenleving. Vanuit deze gedachte
werkt een landelijk netwerk van cybersecuritybedrijven en afdelingen mee aan Hack_Right.
Ook dragen dergelijke bedrijven bij aan de door de politie ontwikkelde en uitgevoerde
re_B00TCMPs, waarin jongeren leren welke kansen en risico’s de online wereld met zich
mee brengt. De doelgroep van deze interventies is jongeren die zowel potentie hebben
op het ontwikkelen van een ICT-carrière als een criminele carrière, en hun ouders.

Vraag 17

Bent u het ermee eens dat een complete en gezamenlijke aanpak met scholen, ouders,
gemeenten, politie en OM nodig is om cybercrime onder jongeren aan te pakken? Zo ja,
op welke manier gaan deze actoren dit gezamenlijk vormgeven? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 17

Ja. Daarom ben ik ook erg blij dat er vanuit Preventie met gezag uitgebreid aandacht
is voor de integrale aanpak van cybercrime onder jongeren.