Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Kuik over de uitbuiting van minderjarigen op YouTube

Antwoord van Minister Yeşilgöz-Zegerius (Justitie en Veiligheid) (ontvangen 24 januari
2023). Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2022–2023, nr. 1094.

Vraag 1

Bent u bekend met de video «Hoe ver gaan YouTubers voor views?» van Vrije Vogels?1

Antwoord 1

Ja, daar ben ik mee bekend.

Vraag 2

Heeft u met afschuw kennisgenomen van het perverse verdienmodel binnen YouTube waarin
minderjarigen kunnen worden geëxploiteerd en uitgebuit?

Antwoord 2

Ja. Ik vind het een zorgelijke ontwikkeling dat er influencers zijn die blijkbaar
bereid zijn de grenzen van het toelaatbare op te zoeken om hun aantrekkingskracht
voor volgers te behouden. Het gebruik van seksueel getint beeldmateriaal van minderjarigen
of het seksualiseren van het beeldmateriaal van minderjarigen om meer volgers te trekken
is volstrekt onacceptabel.

Vraag 3

Hoe is het mogelijk dat grote Nederlandse influencers, met miljoenen abonnees, seksueel
getinte foto’s van minderjarige vrouwen (thumbnails) als lokkertje kunnen gebruiken
om zoveel mogelijk views te krijgen, terwijl dit in strijd is met het beleid voor
thumbnails van YouTube?2

Antwoord 3

Online platforms zoals YouTube kunnen in hun algemene voorwaarden zelf regels stellen
over welke vormen van online content zij willen weigeren. YouTube heeft hiervoor Communityrichtlijnen
opgesteld: daar vallen ook de regels onder met betrekking tot thumbnails. De Communityrichtlijnen
met betrekking tot het gebruik van thumbnails van YouTube schrijven onder andere voor
dat pornografische afbeeldingen, naaktbeelden en afbeeldingen van ongewenste seksualisering
niet toegestaan zijn.

In het kader van zelfregulering door de sector vind ik het een goed signaal dat YouTube
«afbeeldingen van ongewenste seksualisering» heeft opgenomen als verbod in haar Communityrichtlijnen
waardoor dit materiaal actief getoetst zal worden. YouTube biedt gebruikers de mogelijkheid
om een melding te maken indien zij van mening zijn dat een video of kanaal content
bevat die in strijd is met de Communityrichtlijnen. In een dergelijk geval beoordeelt
YouTube de melding en wordt de betreffende video van YouTube verwijderd indien deze
geacht wordt de Communityrichtlijnen of de servicevoorwaarden te hebben overschreden.
Als een thumbnail pornografie bevat en/of een gebruiker zich stelselmatig onttrekt
aan de Communityrichtlijnen of servicevoorwaarden kan YouTube overgaan tot het opheffen
van het account en/of het kanaal van deze gebruiker.

Slachtoffers hebben de mogelijkheid om een verzoek tot verwijdering van het materiaal
in te dienen, zodat schadelijk materiaal niet op het platform blijft staan.

Vraag 4

Welke consequenties kunnen de influencers verwachten die zich hieraan schuldig maken?

Antwoord 4

De gevolgen van niet-naleving van de gebruikersvoorwaarden van YouTube zijn geschetst
in mijn antwoord op vraag 3. Gebruikers van deze dienst dienen zich echter niet alleen
aan die voorwaarden te houden, maar ook aan de wet.

Vooropgesteld zij dat artikel 240b Sr voorziet in een brede strafbaarstelling van,
onder meer, het verspreiden van kinderpornografisch materiaal. Foto’s van minderjarigen
die als zodanig kwalificeren, kunnen te allen tijde aanleiding zijn om een opsporingsonderzoek
te starten wat kan leiden tot vervolging en bestraffing.

Zoals in de videopublicatie van Vrije Vogels is te zien, gaat het bij als thumbnail
gebruikte afbeeldingen doorgaans niet om kinderpornografisch materiaal. Ook als andere
afbeeldingen van seksuele aard worden gebruikt kan sprake zijn van strafbaar handelen.
Degene die van een persoon een afbeelding van seksuele aard openbaar maakt, is op
grond van artikel 139h, tweede lid, onder b, Sr strafbaar indien hij weet dat die
openbaarmaking nadelig voor die persoon kan zijn. Ook is het, kort gezegd, strafbaar
om aan minderjarigen onder de 16 jaar afbeeldingen te laten zien waarvan de vertoning
voor hen schadelijk is te achten (artikel 240a Sr).

Van strafbare feiten kan aangifte worden gedaan bij de politie. Mocht er sprake zijn
van beeldmateriaal met (een vermoeden van) kindermisbruik, dan kan ook melding worden
gemaakt bij het Meldpunt Kinderporno van het Expertisebureau Online Kindermisbruik.
Indien het meldpunt een uiting strafbaar acht, dan wordt dit kenbaar gemaakt bij YouTube
met een verzoek om het betreffende beeldmateriaal te verwijderen of ontoegankelijk
te maken. Bij de politie wordt tevens een melding gemaakt zodat daders en slachtoffers
geïdentificeerd en opgespoord kunnen worden.

Vraag 5

Hoe kunt u sociale media platformen zoals YouTube strenger controleren, zodat regels
beter worden nageleefd?

Antwoord 5

Illegaal online materiaal kan worden gemeld en verwijderd via de afspraken in het
kader van de zelfregulering van de internetsector (de Notice and Take Down-procedure). Ten aanzien van kinderpornografisch materiaal stuurt het EOKM een verwijderverzoek
aan het platform. Daarnaast wordt gewerkt aan de nieuwe Autoriteit Online Terroristisch
en Kinderpornografisch Materiaal, die een bestuursrechtelijke aanwijzing kan uitvaardigen
om terroristische online inhoud en online kinderpornografisch materiaal ontoegankelijk
te maken en een last onder dwangsom of bestuurlijke boete kan opleggen. Er wordt naar
gestreefd het wetsvoorstel dat voorziet in de wettelijke grondslag voor deze Autoriteit
ten aanzien van kinderpornografisch materiaal op korte termijn aan uw Kamer aan te
bieden.

In Europees verband is recentelijk de Digital Services Act aangenomen die nadere regels
stelt. Zo formaliseert artikel 16 van de Digital Services Act een Notice-and-Take-Action-procedure
en dienen minderjarigen beter te worden beschermd op voor minderjarigen toegankelijke
onlineplatforms op grond van artikel 28. De Digital Services Act zal in 2024 in werking
treden.

Vraag 6

Welke mogelijkheden zijn er nu al om, kijkend naar de arbeidsinspectie voor jongeren
in veel andere sectoren, een toezichthouder in te stellen voor misstanden die plaatsvinden
op YouTube en andere sociale media?

Antwoord 6

In geval van online illegale content subsidieert de overheid een aantal meldpunten
om illegale content onder de aandacht te brengen van platformen, providers en hosters.
Deze meldpunten hebben veelal de status van trusted flagger, en hebben daarmee ook
het vertrouwen van de sector. Voorbeelden van trusted flaggers zijn het Expertisebureau
Online Kindermisbruik voor kinderpornografisch materiaal en het Meldpunt Internet
Discriminatie. Content die zij als «illegaal» betitelen, wordt in dat kader in de
meeste gevallen ook daadwerkelijk ontoegankelijk gemaakt door de internetplatformen.
De Digital Services Act zal ook de systematiek van trusted flaggers formaliseren in
artikel 22.

Bij de handhaving van de Digital Services Act zullen verschillende toezichthouders
betrokken zijn. Op dit moment wordt nader bezien welke toezichthouder voor welk aspect
betrokken zal zijn.

De Nederlandse Arbeidsinspectie houdt risicogericht toezicht op de naleving van de
Arbeidstijdenwet. In deze wet is bepaald dat kinderen tot 16 jaar geen arbeid mogen
verrichten, tenzij het uitdrukkelijk is toegestaan. Hiervoor geldt een stelsel waarbij
kinderen steeds meer mogen, in de zin van soorten werk en werktijden, naarmate zij
ouder worden. In de Arbeidstijdenwet is bepaald dat de werkgever en ouders (of voogden)
ervoor moeten zorgen dat kinderen geen verboden arbeid verrichten. Indien het vermoeden
van kinderarbeid bestaat dan kan hier, ook als het gaat om jonge influencers, melding
van gedaan worden bij de Arbeidsinspectie.

Vraag 7

Welke wet- en regelgeving ontbreekt op dit punt?

Antwoord 7

Nederland heeft de nodige wet en regelgeving ten aanzien van online illegale inhoud.
De handhaving ervan bij een dergelijke grenzeloze markt is echter niet eenvoudig.
Regelingen over het verwijderen van de illegale inhoud zijn veelal op basis van vrijwillige
afspraken, zoals via de Notice and Take Down-procedure. Met de implementatie van de Digital Services Act per 2024 worden er duidelijkere
kaders geschapen voor de internetsector over de aansprakelijkheid in relatie tot informatiestromen.
Daarnaast bevat de Digital Services Act onderdelen die de bestrijding van illegale
content in de toekomst kunnen verbeteren, zoals de codificatie van de Notice and Take Down-procedure tot een Notice and Take Action-procedure, van trusted flaggers en de specifieke
bescherming van minderjarigen.

Vraag 8

Deelt u de zorgen dat het plaatsen van (seksueel getinte) content van minderjarigen
leidt tot deepfakepornografie? Hoe kunt u ervoor zorgen dat de makers en verspreiders
van dergelijke perverse video’s sneller en harder worden aangepakt?

Antwoord 8

Ja, ik deel de zorgen. Het maken en verspreiden van een seksuele deepfake is, zeker
als een minderjarige daarin voorkomt, niet alleen ontoelaatbaar maar kan ook strafbaar
zijn. Dat geldt voor het maken en verspreiden van een afbeelding van een seksuele
gedraging waarbij iemand die kennelijk de leeftijd van achttien jaar nog niet heeft
bereikt, is betrokken of schijnbaar is betrokken, ook wel het vervaardigen of verspreiden
van kinderpornografie genoemd (artikel 240b Sr). Daarnaast kan het maken en het openbaar
maken van seksuele deepfakes van een persoon onder omstandigheden strafbaar zijn op
grond van artikel 139h Sr. Makers van seksuele deepfake video’s van minderjarigen
kunnen dus nu al strafrechtelijk worden aangepakt. Het bevorderen van bewustwording
rondom deepfake-porno zal in de communicatie over het wetsvoorstel seksuele misdrijven
worden meegenomen.

Om de verspreiding van dergelijk materiaal te voorkomen kan, zoals bij antwoord 5
ook vermeld, gebruik worden gemaakt van de «Notice and Take Down» gedragscode die
ziet op vrijwillige verwijdering van illegaal (waaronder strafbaar) materiaal door
de internetsector. Het kabinet zet de komende jaren bovendien in op het verder optimaliseren
van opvolging van meldingen van deze meldpunten en zal daarbij ook bezien voor welke
andere vormen van illegale content een meldvoorziening dient te worden ingericht.

Vraag 9

Welke rol ziet u voor het kabinet om minderjarigen bewust te maken van de gevolgen
die het meewerken aan vlogs kan hebben, zoals in de video van Vrije Vogels aan de
orde komt?

Antwoord 9

Het kabinet vindt het belangrijk dat mensen, en zeker minderjarigen, zich bewust zijn
van de gevolgen van bepaald gedrag op het internet en over de eigenschappen van het
internet. Met die reden is begin oktober «Mijn Cyberrijbewijs» gelanceerd, een gratis
lesprogramma voor groep 7 en 8 van het primair onderwijs. Naast kennis over schadelijke
fenomenen, waaronder sexting, is het van belang dat dat jonge mensen in het algemeen
digitaal weerbaarder worden. Mijn Cyberrijbewijs gebruikt vijf lessen om via vijf
thema’s jonge mensen zich bewust te maken van de eigenschappen van het internet, en
hen er de risico’s van te laten inzien.