Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Van Wijngaarden, Brekelmans, Piri en Omtzigt over de podcast uitzending ‘Kim Lane Scheppele on Viktor Orbán’s Hungary’

Antwoord van Minister Hoekstra (Buitenlandse Zaken) (ontvangen 15 december 2022).

Vraag 1

Bent u bekend met de podcast uitzending «Kim Lane Scheppele on Viktor Orbán’s Hungary»?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Vindt u dat Hongarije op dit moment een democratische rechtsstaat is? Voldoet het
aan alle basisvoorwaarden genoemd in artikel 2 van de Grondwet van de Europese Unie
(EU)? En kunt u zowel voor een positief als een negatief antwoord op bovenstaande
vraag toelichten hoe u tot die conclusie komt?

Antwoord 2

Nee, op dit moment niet. Zelfs de Hongaarse premier Orbán zegt dat Hongarije een «illiberal
democracy» is. Freedom House, dat een jaarlijkse beoordeling geeft van hoe democratisch landen zijn, geeft Hongarije
als enige EU-lidstaat het oordeel «partly free». Ook de Commissie wijst in haar jaarlijkse
rechtsstaatsrapport op de ernstige rechtsstaatsproblematiek in Hongarije. Hongarije
schendt fundamentele waarden genoemd onder artikel 2 van het EU Verdrag. Daarom is
het van belang dat de Commissie alle beschikbare EU-instrumenten inzet om de problemen
met de democratische rechtsstaat in Hongarije aan te pakken.

Vraag 3

Deelt u de mening dat de ontwikkelingen ten aanzien van het verval van de Hongaarse
rechtsstaat gevaarlijk zijn voor het functioneren van de EU? Zo ja, in welke opzicht(en)?

Antwoord 3

Respect voor de rechtsstaat in de Europese lidstaten is een fundamenteel uitgangspunt
voor het functioneren van de Europese Unie, omdat het een randvoorwaarde is voor doeltreffende
en uniforme toepassing van het EU-recht en voor het wederzijdse vertrouwen tussen
de lidstaten. Dit geldt voor alle terreinen van Europese samenwerking; van strafrechtelijke
samenwerking en klimaat tot de interne markt. Een Nederlandse ondernemer actief in
Hongarije moet er bijvoorbeeld op kunnen vertrouwen bij een betalingsgeschil terecht
te kunnen bij een onafhankelijke rechter in Hongarije. Zo zijn er tal van voorbeelden
die laten zien hoe de rechtsstaatsproblematiek in een lidstaat de Europese samenwerking
kan ondermijnen. Het is daarom noodzakelijk dat alle EU-lidstaten in lijn met principes
van de EU handelen en gemaakte afspraken nakomen. Het kabinet blijft zich hier onverminderd
voor inzetten.

Vraag 4

Hoeveel Russische diplomaten zijn er de afgelopen vier jaar door Hongarije uitgewezen
en hoeveel Russische diplomaten zijn er de afgelopen vier jaar door andere EU-lidstaten
uitgewezen?

Antwoord 4

Sinds 2018 heeft Hongarije geen uitzettingen van Russische diplomaten bekend gemaakt.
In andere Europese landen zijn het afgelopen jaar in totaal ongeveer 400 Russische
diplomaten uitgewezen.

Vraag 5

Klopt het dat het aantal geaccrediteerde Russische diplomaten de afgelopen jaren in
Hongarije is toegenomen? Zijn er andere EU-lidstaten waar dat ook het geval is?2

Antwoord 5

Ja. Het kabinet is niet bekend met het precieze aantal Russische diplomaten in verschillende
EU-hoofdsteden en houdt daar ook geen tellingen van bij.

Vraag 6

In welke EU-lidstaten is de International Investment Bank (IIB) actief?

Antwoord 6

Van de EU-lidstaten zijn Bulgarije, Roemenië, Slowakije, Tsjechië en Hongarije lid
van de IIB, waarbij al deze landen behalve Hongarije hun terugtrekking hebben aangekondigd.

Vraag 7

Verwacht u dat de Europese activiteiten van de IIB zich vooral in Hongarije zullen
concentreren nadat Roemenië, Slowakije, Bulgarije en Tsjechië hun voorgenomen terugtrekking
uit de bank hebben afgerond?

Antwoord 7

Hoe de toekomst van de IIB, na terugtrekking van Roemenië, Slowakije, Bulgarije en
Tsjechië, eruit ziet is onbekend. Mocht de IIB blijven voortbestaan, kan verwacht
worden dat de Europese activiteiten zich in Hongarije zullen concentreren, als enig
overgebleven Europees lid.

Vraag 8

Klopt het dat de IIB een instrument is voor de Russische staat om invloed in het buitenland
te krijgen, en nauw verbonden is met de Russische inlichtingen- en veiligheidsdiensten,
gezien onder meer dat de bankpresident Nikolay Kosov voormalig KGB-chef in Boedapest
was?

Antwoord 8

Het kabinet stelt vast dat de IIB banden onderhoudt met de Russische staat, bijvoorbeeld
via de Russische leden in de Raad van Bestuur, de Raad van Directeuren en de Managementraad
van de IIB. Het is niet aan het kabinet om te speculeren over banden met Russische
inlichtingendiensten.

Vraag 9

Hoeveel Russische medewerkers van de IIB hebben in Boedapest diplomatieke status?

Antwoord 9

Het Hongaarse Ministerie van Buitenlandse Zaken en Handel heeft een publiek overzicht
van diplomatieke accreditaties. Volgens dit Hongaarse overzicht is de plaatsvervangend
voorzitter van de IIB geaccrediteerd. Hij heeft de Russische nationaliteit.

Vraag 10

Waarom staat de IIB niet op de sanctielijsten van de EU?

Antwoord 10

Voor het plaatsen van personen of entiteiten op een sanctielijst moet worden voldaan
aan de daarvoor geldende listingscriteria, EU-eenheid en de doelstellingen van de
sancties. Het gaat hierbij in het geval van Oekraïne bijvoorbeeld om een bijdrage
van de persoon of entiteit aan de ondermijning van de soevereiniteit en onafhankelijkheid
van Oekraïne of materiële of financiële steun aan of profijt van Russische besluitvormers
die verantwoordelijk zijn voor de destabilisatie van Oekraïne. Wat betreft dit sanctieregime
is het Kabinet voorstander van aanvullende sanctiemaatregelen, is hierover voortdurend
in gesprek in EU-kader en levert hieraan een actieve bijdrage. Voor een eventuele
listing dient juridisch onderbouwd te worden hoe de IIB hierbij betrokken is. Voor entiteiten
is het effect een tegoedenbevriezing. In dit geval zou dit een impact hebben op verschillende
EU lidstaten die lid zijn van de IIB.

Vraag 11

Hoeveel Oekraïense vluchtelingen vangt Hongarije op? Hoeveel bij mensen thuis en hoeveel
bij de overheid? Hoe verhoudt dit aantal zich tot de bevolkingsomvang met de andere
EU-lidstaten die grenzen aan Oekraïne, plus de drie Baltische Staten?

Antwoord 11

Op 21 november 2022 waren ca. 1.8 miljoen Oekraïners via Hongarije de EU binnen gereisd.
Het is niet bekend hoeveel van hen in Hongarije zijn gebleven, aangezien verplaatsingen
binnen het Schengengebied niet geregistreerd worden. Op 21 november jl. had Hongarije
32.662 tijdelijke beschermingsstatussen aan Oekraïners toegekend. Daarnaast kent Oekraïne
een relatief grote Hongaarse minderheid (ca. 150.000), waarvan veel mensen naast de
Oekraïense ook over de Hongaarse nationaliteit beschikken. Het niet bekend hoeveel
mensen uit deze groep zich momenteel in Hongarije bevinden. Op 21 november jl. werden
1.656 personen in opvangcentra opgevangen. Het is niet bekend hoeveel Oekraïners bij
mensen thuis worden opgevangen of in hun eigen levensonderhoud voorzien. Ook voor
de buurlanden is het moeilijk exacte cijfers te geven, omdat ook daar niet bekend
is hoeveel Oekraïners zijn doorgereisd of teruggekeerd, of welke niet geregistreerd
zijn omdat ze geen tijdelijke beschermingsstatus of asiel hebben aangevraagd. Polen
ving eind november ongeveer 1.3 miljoen geregistreerde vluchtelingen op. Slowakije
vangt momenteel nog circa 70.000 Oekraïners op met tijdelijke beschermingsstatus.
In Roemenië worden op dit moment rond de 94.000 Oekraïners opgevangen. Ook de Baltische
staten hebben een groot aantal vluchtelingen uit Oekraïne opgevangen, waarvan momenteel
rond de 150.000 nog in deze landen verblijven.

Vraag 12

Hoe ondersteunt Hongarije Oekraïense vluchtelingen en hoe verhoudt dat zich tot de
geboden ondersteuning in de hierboven genoemde landen?

Antwoord 12

Hongarije biedt, samen met ngo’s en UNHCR, o.a. opvang, onderwijs, zorg, voedsel en
financiële ondersteuning. Ook de andere landen bieden de steun in samenwerking met
NGO’s en de UNHCR. Polen, Roemenië, Slowakije en de Baltische staten bieden opvang,
financiële ondersteuning, toegang tot sociale voorzieningen waaronder zorg, onderwijs
en sociale ondersteuning, inclusief aandacht voor inzet op de arbeidsmarkt.

Vraag 13

Wat vindt u ervan dat Hongarije per 15 september Oekraïense vluchtelingen niet meer
gratis op alle binnenlandse treinen (inclusief de verbindingen binnen de stad Boedapest)
laat reizen, maar hoofdzakelijk op de verbindingen die vanaf de Hongaarse grens met
Oekraïne en Roemenië via Boedapest doorvoeren naar de grens met Oostenrijk en Slowakije?3

Antwoord 13

Het is aan de afzonderlijke lidstaten om de opvang van vluchtelingen en daarbij behorende
voorzieningen in het eigen land vorm te geven.

Vraag 14

Hoe verhoudt zich bovenstaande maatregel tot de geest van de tijdelijke beschermingsrichtlijn,
waarbij het idee is dat alle lidstaten zich inspannen om Oekraïners zo goed mogelijk
te helpen bij verblijf op hun eigen grondgebied?

Antwoord 14

Het is aan de afzonderlijke lidstaten om de opvang van vluchtelingen en daarbij behorende
voorzieningen in het eigen land vorm te geven.

Vraag 15

Vindt u dat een krachtige en eensgezinde Europese aanpak van Rusland en steun aan
Oekraïne nodig is als respons op de Russische aanval op Oekraïne?

Antwoord 15

Jazeker.

Vraag 16

Hoe beoordeelt u de Hongaarse rol bij deze aanpak?

Antwoord 16

Hongarije heeft de invasie veroordeeld en zich tot nu toe achter alle EU-sanctiepakketten
tegen Rusland geschaard, maar laat tegelijkertijd ook zien in de praktijk niet altijd
in de geest van het EU beleid ten aanzien van Rusland te handelen. Het belang van
EU eenheid ten aanzien van Oekraïne en Rusland en stevig beleid waar alle EU lidstaten
zich vervolgens in letter en geest aan houden, wordt door Nederland, vele andere lidstaten
en de Commissie blijvend onderstreept.

Vraag 17

Legt de Hongaarse regering een relatie tussen uitbetaling van EU-subsidies en haar
steun aan verlenging of aanscherping van sancties tegen Rusland? Zo ja, op welke manier?

Antwoord 17

De Hongaarse regering ontkent dat er een relatie is tussen uitbetaling van EU-subsidies
en de Hongaarse steun voor sancties tegen Rusland.

Vraag 18

Heeft de nauwe band tussen de Hongaarse- en de Russische regering gevolgen voor de
samenwerking met Hongarije binnen de NAVO en het Gemeenschappelijk Buitenlands- en
Veiligheidsbeleid (GBVB) van de EU, waaronder de uitwisseling van (al dan niet geclassificeerde)
informatie met Hongarije? Hoe schat u de veiligheidsaspecten in van de rechtsstatelijke
problemen in Hongarije?

Antwoord 18

Binnen NAVO en EU-verband zijn er goede afspraken over veiligheidssamenwerking, waaronder
over het uitwisselen van informatie. Dat levert ons veel op. Uiteraard bestaan er
altijd risico’s bij een dergelijke samenwerking, waarbij niet gegarandeerd kan worden
dat uitgewisselde informatie binnen de EU en/of NAVO niet met derden gedeeld wordt.

Vraag 19

Hoe beoordeelt u in algemene zin de rol van Hongarije in het buitenlands- en veiligheidsbeleid
van de EU?

Antwoord 19

Hongarije maakt als EU-lidstaat onderdeel uit van het GBVB en heeft daarin net als
alle lidstaten vetorecht op onderwerpen waar unanimiteitsbesluitvorming geldt. Hongarije
heeft niet altijd dezelfde positie als andere lidstaten en laat dit vaak ook publiekelijk
weten. Soms leidt dit tot het blokkeren van besluitvorming, maar in veel gevallen
ook niet. Hoewel dit de beeldvorming over EU-eenheid in dergelijke gevallen geen goed
doet, heeft de Hongaarse positie een effectief GBVB de afgelopen jaren in algemene
zin niet in de weg gestaan, bijvoorbeeld door sancties binnen het mensenrechtensanctieregime
aan te nemen, evenals de maatregelen naar aanleiding van de Russische agressie tegen
Oekraïne sinds 24 februari.

Vraag 20

Bent u van mening dat alle EU-lidstaten lid zouden moeten zijn van European Public
Prosecutor’s Office (EPPO)?

Antwoord 20

Het kabinet beschouwt het Europees Openbaar Ministerie (EOM) als een belangrijk instrument
om de EU-begroting te beschermen tegen corruptie en fraude en is er voorstander van
dat alle EU-lidstaten zich aansluiten bij het EOM. Het kabinet blijft lidstaten, inclusief
Hongarije, in lijn met moties Sjoerdsma (Kamerstuk 21 501-02, nr. 2312 en Kamerstuk 21 501-02, nr. 2543) dan ook aansporen om deel te nemen aan het EOM. Het betreft echter een instrument
van versterkte samenwerking, de keuze tot deelname is aan de lidstaten zelf.

Vraag 21

Indien ja op vraag 20, hoe kan Nederland zich inzetten om dit te bewerkstelligen?

Antwoord 21

Nederland roept lidstaten die nog niet zijn aangesloten bij het EOM in bilaterale
contacten op zich aan te sluiten.

Vraag 22

Hoe heeft Nederland zich ingezet sinds 2012 (sinds de start van Viktor Orbán zijn
premierschap van Hongarije) om het verval van de Hongaarse democratie tegen te gaan?
Hoe zet Nederland zich nu in aangaande dit onderwerp?

Antwoord 22

Nederland heeft zorgen over de rechtsstaat in Hongarije consequent aangekaart, zowel
in bilateraal als multilateraal verband. Nederland heeft de Commissie consequent opgeroepen
het volledig beschikbare EU-instrumentarium in te zetten om de problemen in Hongarije
en de schendingen van de EU-verdragen door Hongarije aan te pakken. Ook blijft Nederland
het maatschappelijk middenveld in Hongarije dat zich inzet voor versterking van de
rechtsstaat en naleving van mensenrechten, zowel politiek als financieel steunen.

Vraag 23

Welke stappen zou de EU kunnen zetten om de Hongaarse regering onder druk te zetten
om het democratisch verval terug te draaien conform de normen van artikel 2 Verdrag
betreffende de Europese Unie (VEU)?

Antwoord 23

De EU beschikt over een breed juridisch, financieel en politiek instrumentarium om
de rechtsstatelijke problematiek in de Unie te adresseren. Middels de brief van 17 november
2021 is uw Kamer een overzicht van het EU-rechtsstaatinstrumentarium toegegaan.4 Het kabinet zet zich er voor in dat deze instrumenten zo effectief en volledig mogelijk
worden benut. Zo roept het kabinet de Commissie onder andere op om adequaat gebruik
te maken van inbreukprocedures om de openstaande problemen inzake rechterlijke onafhankelijkheid
te adresseren. Ook dringt het kabinet bij de Commissie aan om naleving af te dwingen
van arresten van het EU Hof van Justitie, inclusief waar nodig het vorderen van geldelijke
sanctie.

Vraag 24

Hoe oordeelt u over het ontbreken van garanties over het herstel van een onafhankelijke
rechterlijke macht in de 17 hervormingen die Hongarije bereid is door te voeren om
weer volledige uitbetaling van EU-subsidies onder het reguliere Meerjarig Financieel
Kader (MFK) te krijgen?

Antwoord 24

Middels de brieven van 7 oktober 2022 en 30 november 2022 is uw Kamer geïnformeerd
over het voorstel voor een Uitvoeringsbesluit maatregelen tegen Hongarije op grond
van de MFK-rechtsstaatsverordening. Het kabinet licht in deze brieven toe dat de problematiek
rondom de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht als zodanig geen onderdeel uitmaakt
van de procedure tegen Hongarije op grond van de MFK-rechtsstaatverordening. In aanvulling
op het zo volledig mogelijk benutten van de MFK-rechtsstaatsverordening dringt Nederland
er om die reden bij de Commissie op aan om ook andere instrumenten in te zetten om
Hongarije te bewegen hervormingen door te voeren op het gebied van rechtsstatelijkheid.
Zo wordt Hongarije onder meer via mijlpalen in het Hongaarse herstelplan aangezet
tot het doorvoeren van hervormingen op het gebied van de onafhankelijkheid van de
rechterlijke macht als voorwaarde om middelen uit het EU-Herstelfonds te kunnen ontvangen

Vraag 25

Klopt het dat de Hongaarse regering wetten over onder meer hervormingen vaak pas kort
voor de stemmingen publiceert? Hoe verhoudt zich dat tot adequate democratische controle
en de mogelijkheid van burgers en maatschappelijke organisaties om input te leveren
voor parlementaire debatten?

Antwoord 25

Dat klopt. In deze gevallen is er hierdoor onvoldoende ruimte gegeven voor de benodigde
publieke consultaties.

Vraag 26, 27, 28 en 29

Wat vindt u van de aanhoudende juridische status van «noodtoestand» in Hongarije?

Vindt u dat er een gerechtvaardigde grond is voor het bestaan van deze noodtoestand?

Welke inperkingen zijn onderdeel van deze noodtoestand?

Hoe verhoudt zich het langjarig voortduren van een noodtoestand (waarbij de rechtvaardiging
van Corona overgaat in de oorlog met Oekraïne) met de normen die in de EU gelden voor
een democratische rechtsstaat?

Antwoord 26, 27, 28 en 29

Het is primair aan landen zelf te bepalen of er al dan niet een noodtoestand geldt
en onder welke omstandigheden. Lidstaten dienen bij de vaststelling van dergelijke
maatregelen echter wel te voldoen aan de vereisten van noodzakelijkheid, proportionaliteit,
tijdelijkheid en rechterlijke controle en tevens de waarden van de Unie van artikel
2 VEU, waaronder die van de democratie en de rechtsstaat, en internationale verdragsverplichtingen
te respecteren. Nederland heeft, evenals de Commissie, zorgen geuit over de gevolgen
van de voortdurende noodtoestand in Hongarije omdat het de regering in staat stelt
per decreet te regeren en toegang tot informatie voor NGO’s en andere maatschappelijke
organisaties beperkt is, met bijbehorende negatieve gevolgen voor het democratische
proces.

Vraag 30 en 31

Vindt u dat EU-subsidies aan Hongarije moeten worden stopgezet indien blijkt dat een
deel van EU-subsidies aan Hongarije in de zakken verdwijnt van Hongaarse oligarchen?

Indien nee op vraag 30, wanneer bent u wel van mening dat EU-subsidies aan Hongarije
stopgezet dienen te worden?

Antwoord 30 en 31

Middels de brieven van 7 oktober 2022 en 30 november 2022 is uw Kamer geïnformeerd
over het voorstel voor een Uitvoeringsbesluit maatregelen tegen Hongarije op grond
van de MFK-rechtsstaatsverordening.

Vraag 32

Ziet u problemen voor de legitimiteit van het Europees Parlement, waaronder als medewetgever
in EU-verband, als de Europese Parlementsverkiezingen in Hongarije niet vrij en eerlijk
verlopen?

Antwoord 32

Voor de democratische legitimiteit van het Europees Parlement is het zaak dat Europese
parlementsverkiezingen vrij en eerlijk verlopen in elk van de 27 EU-landen waar de
Europese parlementsverkiezingen plaatsvinden. Als verkiezingen niet vrij en eerlijk
verlopen in een van de lidstaten heeft dat gevolgen voor de democratische legitimiteit
van de in die lidstaat te verdelen zetels van het Europees Parlement.

Vraag 33

Indien ja op vraag 32, hoe kunnen EU-instellingen zoals het Europees Parlement zelf,
de Europese Commissie of specifiek Nederland ervoor zorgen dat de Europese verkiezingen
in Hongarije vrij én eerlijk verlopen?

Antwoord 33

Het Office for Democratic Institutions and Human Rights (ODIHR) van de OVSE heeft naar aanleiding van de parlementsverkiezingen van april
jl. in Hongarije, waarbij ODIHR een volledige waarnemingsmissie uitvoerde, geconcludeerd
dat de verkiezingen weliswaar vrij, maar niet eerlijk zijn verlopen. Daarbij heeft
ODIHR heldere aanbevelingen gedaan, waarbij de Commissie, het Europees Parlement en
ook Nederland Hongarije blijvend oproepen deze aanbevelingen te implementeren.

Vraag 34

Kijkend naar de neergang van de Hongaarse democratie, ziet u gevaren voor of gelijkenissen
met andere democratieën?

Antwoord 34

Een sterke democratie met een goed functionerende rechtsstaat is nooit een gegeven.
In ieder land kan het de verkeerde kant op gaan. Binnen de EU is het zaak aan alle
EU-lidstaten om continue te blijven bezien waar de democratie versterkt kan en moet
worden en zorgen te adresseren. Alle lidstaten hebben zich bij toetreding gecommitteerd
aan de EU fundamentele waarden en dienen deze na te leven. Waar dit niet gebeurt en
er schendingen van EU-verdragen plaatsvinden, is het primair aan de Commissie, als
hoedster van de Verdragen, om op te treden.

Vraag 35

Hoe plausibel is het dat, afgezien van Polen, meer EU-lidstaten in de toekomst een
dergelijk traject kunnen volgen van democratisch verval? Is de EU heden ten dage beter
in staat om dergelijke trajecten vanaf het eerste moment te herkennen en te stoppen?

Antwoord 35

Zie antwoord op vraag 34. Het kabinet constateert hierbij dat het EU-instrumentarium
om rechtsstatelijke problemen aan te pakken over de jaren is uitgebreid. In 2020 is
de Commissie bijvoorbeeld gestart met de publicatie van het jaarlijkse rechtsstaatsrapport,
waarin zij verslag doet van de rechtsstatelijke situatie in de EU als geheel en in
de lidstaten afzonderlijk. Sinds 2022 omvat het jaarlijkse rechtsstaatsrapport tevens
aanbevelingen per lidstaat. Het instrument draagt zo bij aan het preventief en structureel
monitoren van de rechtsstaat in de Unie om zo in een vroeg stadium eventuele rechtsstatelijke
problemen in de Unie te kunnen identificeren, te bespreken en gezamenlijk tot oplossingen
te komen. Ook worden via mijlpalen in herstelplannen lidstaten aangezet tot het doorvoeren
van hervormingen op het gebied van de rechtsstaat als voorwaarde om middelen uit het
EU-Herstelfonds te kunnen ontvangen. Daar waar EU-lidstaten de rechtsstatelijke beginselen
die in de EU-verdragen zijn neergelegd, schenden, is handhavend optreden geboden,
bijvoorbeeld via inbreukprocedures. Ook is het in dit licht positief dat de Commissie
voor het eerst over is gegaan tot de inzet van de MFK-rechtsstaatsverordening om een
lidstaat te bewegen tot hervormingen.