Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Bouchallikht over het artikel ‘Nederland houdt Caribische staatsburgers al twaalf jaar arm’

Antwoord van Minister Schouten (Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen), mede namens
de Staatssecretaris van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (ontvangen 18 oktober
2022)

Vraag 1

Heeft u kennisgenomen van het artikel «Nederland houdt Caribische staatsburgers al
twaalf jaar arm»?1

Antwoord 1

Ja, ik heb dit artikel aandachtig gelezen.

Vraag 2

Deelt u de mening dat het onacceptabel is dat op de eilanden van Caribisch Nederland
– die volwaardig onderdeel van het land Nederland zijn – vele duizenden mensen in
armoede leven omdat salarissen, uitkeringen en toeslagen vele malen lager zijn dan
in het Europese deel van Nederland, terwijl de boodschappen fors duurder zijn dan
in het Europese deel van Nederland? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 2

Het kabinet is er zich zeer van bewust dat veel burgers in Caribisch Nederland moeilijk
rond kunnen komen. Daarom heeft het kabinet bijzondere aandacht voor de positie van
de inwoners van Bonaire, Sint Eustatius en Saba, die voluit bij Nederland horen. Ik
heb tijdens mijn werkbezoek aan Caribisch Nederland met eigen ogen gezien dat er sprake
is van grote armoede met alle schrijnende consequenties van dien. Dit sterkt mij in
mijn opvatting dat wij de burgers van Caribisch Nederland meer aandacht moeten geven
dan tot nu toe het geval is. De huidige armoedesituatie vraagt om actie. Ten opzichte
van de verbeterstappen die sinds de staatkundige transitie onder voorgaande kabinetten
al zijn gezet, gaat dit kabinet aanzienlijk verder, zoals blijkt uit het coalitieakkoord
en de daaropvolgende uitwerking in de hoofdlijnenbrief van de Staatssecretaris van
Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.2 Het kabinet rekent de bestaanszekerheid van inwoners van Caribisch Nederland tot
haar prioriteit en zet zich daar voluit voor in. Deze inzet vertaalt zich in concrete
maatregelen, zoals de verhoging van het basispensioen per 1 januari 2023 als onderdeel
van het koopkrachtpakket. Additioneel wordt ook extra verhoging van het wettelijk
minimumloon en andere uitkeringen beoogd. Het is dus nadrukkelijk de bedoeling om
de achterstand ten opzichte van Europees Nederland als het gaat om bestaanszekerheid,
in te lopen.

Vraag 3

Hoe verklaart u het feit dat de Openbare Lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba
nu 12 jaar volwaardig onderdeel van het land Nederland zijn, terwijl de sociale ongelijk
nog steeds zo enorm is?

Antwoord 3

De sociaaleconomische, legislatieve en administratieve omstandigheden in Caribisch
Nederland wijken heel erg af van die van Europees Nederland. De economieën van Bonaire,
Saba en Sint Eustatius zijn onderling ook verschillend en effecten van overheidsbeleid
kunnen verschillende effecten hebben op de verschillende eilanden.

De kwetsbaarheid van de economieën maakt dat het kabinet slechts stapsgewijs verhogingen
van Wml en uitkeringen door kan voeren. De nadelige effecten op de arbeidsmarkt zijn
een van de redenen om het Wml stapsgewijs te verhogen. Daarnaast heeft een hoger Wml
tevens invloed op prijzen en daarbij onder andere op de aantrekkingskracht van Caribisch
Nederland voor toeristen ten opzichten van omringende (ei)landen.

Wetgeving in Caribisch Nederland is op een andere leest geschoeid dan in Europees
Nederland.

Om de sociale ongelijkheid te verminderen werkt het kabinet stapsgewijs aan het gelijkwaardig
maken van het sociale zekerheidstelsel in CN. Hierbij zijn het absorptievermogen van
de lokale samenlevingen en uitvoeringskracht belangrijke aandachtspunten.

Sinds 2010 zijnde volgende stappen gezet:

• Het niveau van het wettelijk minimumloon (Wml) is in 2022 gemiddeld met circa 63%
gestegen ten opzichte van het «startniveau» van 2011. De minimumuitkeringen (onderstand,
Algemene Ouderdomsverzekering en Algemene weduwen- en wezenverzekering) zijn steeds
met ten minste hetzelfde percentage meegegroeid.

• Op het terrein van het sociale zekerheidsstelsel zijn, na 5 jaar legislatieve rust,
verbetermaatregelen getroffen, zoals de invoering van de kinderbijslagvoorziening
BES.

• Om de inkomenspositie voor ouderen met een inkomen onder het Wml te verbeteren, is
in 2020 een toeslag geïntroduceerd waarmee het inkomen van inwoners die recht hebben
op een uitkering op grond van de AOV BES wordt aangevuld tot aan het Wml.

Met bovenstaande maatregelen zijn we er voor Caribisch Nederland nog niet. Het kabinet
zet zich deze kabinetsperiode in voor een verdere verbetering van de bestaanszekerheid
van inwoners van Caribisch Nederland door aanzienlijk te versnellen ten opzichte van
voorgaande jaren. Over de concrete stappen heb ik u onlangs geïnformeerd in de Voortgangsrapportage
ijkpunt sociaal minimum Caribisch Nederland 2022.3

Vraag 4

Hoe verklaart u het feit dat ondanks uitspraken van beide Kamers en ondanks het herhaaldelijk
aandringen van het College voor de Rechten van de Mens en de Nationale ombudsman het
minimumloon en de uitkeringen nog steeds niet gekoppeld zijn aan de kosten van een
minimaal bestaan op de eilanden, terwijl dit in het Europese deel van Nederland wel
gebeurt? Hoe verhoudt deze ongelijkheid zich volgens u tot de grondrechten die ook
gelden voor de bewoners van Bonaire, Sint Eustatius en Saba? Kunt u bij uw antwoord
specifiek ingaan op hoe de huidige situatie op de eilanden zich verhoudt tot artikel
20 van de Grondwet?

Antwoord 4

Het kabinet erkent dat het niveau van het minimumloon en de uitkeringen nog niet overeenkomen
met het ijkpunt sociaal minimum, dat de noodzakelijke kosten van levensonderhoud reflecteert.
Hier wordt nader op in gegaan in het antwoord op vraag 5.

Het kabinet zet zich hard in om binnen de context en de sociaaleconomische omstandigheden
in Caribisch Nederland verder toe werken naar een, ten opzichte van Europees Nederland,
gelijkwaardig niveau van bestaanszekerheid in Caribisch Nederland.

Met betrekking tot de huidige situatie op de eilanden acht de Staat zich gehouden
aan de normen die volgen uit artikel 20 van de Grondwet, waarbij geldt dat de Staat
een ruime beoordelingsvrijheid toekomt als het gaat om het inrichten van zijn sociale
zekerheidsstelsel. Met de uitvoering van de lopende beleidsopgave geeft het kabinet
invulling aan de instructienorm dat de bestaanszekerheid «voorwerp van zorg is» van
de overheid (artikel 20 Grondwet). Bij de invulling van deze opgave ben ik mij ervan
bewust dat de armoede in Caribisch Nederland groot is.

Vraag 5

Deelt u de mening dat het invoeren van een bestaansminimum zoals de overheid van Bonaire
hanteert (en dat gebaseerd is op het onderzoek van Regioplan) een betere oplossing
is voor het terugdringen van de armoede op de eilanden dan het fictieve sociaal ijkpunt
van het kabinet? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 5

Ik besef dat veel inwoners in Caribisch Nederland lastig kunnen rondkomen. Tijdens
mijn werkbezoek aan Caribisch Nederland heb ik aangekondigd bereid te zijn om van
mijn kant de nodige stappen aan de inkomenskant te zetten, zodat het ijkpunt sociaal
minimum per 1 januari 2025 gerealiseerd kan zijn.

Het onderzoek van Regioplan is gebaseerd op de werkelijke kosten van levensonderhoud.
Dit onderzoek laat zien dat de kosten in Caribisch Nederland aanzienlijk hoog zijn
en dat er een flinke opgave ligt om aan het terugdringen van die kosten te werken.
Het als uitgangspunt nemen van deze werkelijke kosten van levensonderhoud, zou betekenen
dat het ijkpunt voor het sociaal minimum fors hoger moet komen te liggen, met als
gevolg dat niet alleen de minimumuitkeringen (onderstand, AOV en AWW), maar ook het
Wml substantieel verhoogd moeten worden. Met dat uitgangspunt wordt voorbijgegaan
aan het feit dat de kosten van levensonderhoud (te) hoog zijn. Voor een deel van de
kosten van levensonderhoud ligt het binnen de invloedsfeer van de overheid om deze
structureel te verlagen. Voor dit deel zijn of worden diverse maatregelen getroffen.
Hierover is de Kamer in de Voortgangsrapportage ijkpunt sociaal minimum geïnformeerd.
Het kabinet is van mening dat de inkomens en de kosten van levensonderhoud meer met
elkaar in balans moeten worden gebracht om meer bestaanszekerheid te kunnen bieden.

Binnen de opgave om het ijkpunt sociaal minimum te realiseren, ligt er dus ook een
aanzienlijke opgave om het Wml te verhogen. Mede op advies van de relevante partijen
in Caribisch Nederland, waaronder Centraal Dialoog Bonaire, wordt een gefaseerde aanpak
gevolgd, waarbij stappen ten aanzien van het Wml binnen een zo kort mogelijke haalbaar
geachte termijn worden gezet.

Door het als uitgangspunt nemen van de werkelijke kosten van levensonderhoud, zoals
vastgesteld in het onderzoek van Regioplan, zou echter gelet op het dan onvermijdelijk
disproportioneel hoge niveau van het Wml, een niet realistisch te achten hoge rekening
bij werkgevers komen te liggen, bovenop de reeds bestaande opgave om het ijkpunt te
realiseren. Voor Bonaire zou dat bijvoorbeeld betekenen dat het Wml met meer dan 50%
zou moeten worden verhoogd, bovenop de jaarlijkse inflatiecorrectie. Het is goed voorstelbaar
dat een dermate substantiële verhoging van het Wml stevige eisen stelt aan het aanpassingsvermogen
van de lokale economie. Die risico’s dwingen tot een zorgvuldige benadering in het
groeipad van het Wml. De minimumuitkeringen lopen hiermee gelijk op.

Vraag 6

Wanneer gaat het kabinet voldoen aan de Kameruitspraken en aan de adviezen van het
College voor de Rechten van de Mens en de Nationale ombudsman? Kunt u een concrete
datum noemen voor de vaststelling van het sociaal minimum? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 6

Het kabinet werkt hard aan het verbeteren van bestaanszekerheid in Caribisch Nederland,
met als doel om het in 2019 voor Caribisch Nederland bepaalde ijkpunt4 voor een sociaal minimum, dat een concreet streefniveau per eiland behelst, te kunnen
realiseren in 2025.

Richtinggevend daarvoor is het in 2018 door Regioplan verrichte onafhankelijke onderzoek
naar de kosten van levensonderhoud, waarbij is gekeken om op basis van objectiveerbare
gegevens tot een sociaal minimum te komen. In de voortgangsrapportage ijkpunt sociaal
minimum Caribisch Nederland heb ik u nader geïnformeerd over de verdere uitwerking
van de genomen maatregelen en het daar bijbehorende tijdspad.

Parallel aan de lopende inzet wil ik (ook) voor Caribisch Nederland een evaluatie
initiëren in de vorm van een algehele herijking van het sociaal minimum, waarbij de
hoogte en de systematiek van het sociaal minimum opnieuw tegen het licht worden gehouden.
Op basis daarvan kan besluitvorming plaatsvinden over het formeel vaststellen van
een sociaal minimum voor Caribisch Nederland. Ik zal met de Commissie sociaal minimum,
die ik daartoe opdracht heb verstrekt voor een dergelijk onderzoek in Europees Nederland,
in gesprek gaan over de mogelijkheid van een aanvullende opdracht voor Caribisch Nederland.
Dat zal om een separate opdracht gaan, na afronding van de opdracht voor Europees
Nederland. Gezien het onafhankelijke karakter van de Commissie sociaal minimum is
het uiteindelijk aan de commissie zelf om te besluiten of deze opdracht wordt aanvaard.

Vraag 7

Kunt u in een vergelijkend schema weergeven wat de hoogte van 1) het minimumloon,
2) uitkeringen en 3) toeslagen zijn in het Europese deel van Nederland en op de BES-eilanden?

Antwoord 7

Onderstaande tabel geeft hier zo goed als mogelijk inzicht in. Bij het onderling vergelijken
van Europees Nederland en Caribisch Nederland is van belang om op te merken dat verschillende
valuta gebruikt worden. Daarnaast kunnen de bedragen niet goed onderling vergeleken
worden, omdat een euro in Europees Nederland niet dezelfde koopkracht genereert als
in Caribisch Nederland.

De toeslagen zijn buiten de tabel gehouden, omdat Caribisch Nederland vanwege de afwijkende
context geen toeslagen kent die vergelijkbaar zijn met het toeslagenstelsel in Europees
Nederland. Zo heeft Caribisch Nederland een publieke ziektekostenverzekering, waardoor
een zorgtoeslag (die in Europees Nederland voor een alleenstaande bijstandsgerechtigde
€ 1.336,00 bedraagt) niet aan de orde is. Ook geldt op Caribisch Nederland een ander
fiscaal stelsel. Tegemoetkoming in de kosten van huur voor burgers met een laag inkomen
krijgt in Caribisch Nederland een andere invulling via de subsidie aan verhuurders,
die sociale verhuurders in staat stelt om lagere huren te vragen. Daarnaast zijn er
ook andere maatregelen in werking of voorzien, zoals de op Bonaire gestarte pilot
Bijdrage Particuliere Verhuur.

2022

Europees Nederland

Bonaire

St. Eustatius

Saba

Netto WML alleenstaande

€ 20.406,00

$ 12.542,00

$ 14.504,26

$ 14.345,01

Netto Bijstand/onderstand alleenstaande

€ 13.161,00

$ 6.916,00

$ 8.346,00

$ 8.242,00

Netto AOW/AOV alleenstaande

€ 15.828,00

$ 9.776,00

$ 12.453,00

$ 12.548,00

Netto AOW/AOV paar

€ 21.418,00

$ 19.552,00

$ 24.906,00

$ 25.096,00

Vraag 8

Kunt u in een vergelijkend schema weergeven wat de gemiddelde maandelijkse kosten
per huishouden zijn voor de volgende basisvoorzieningen: 1) boodschappen, 2) huur
van een woning, 3) energiekosten, 4) drinkwater en 5) zorgkosten in het Europese deel
van Nederland en voor de bewoners van Bonaire, Sint Eustatius en Saba?

Antwoord 8

Een breed kosten vergelijkend onderzoek van Caribisch Nederland met Europees Nederland
is helaas niet voorhanden. Een dergelijke vergelijking is namelijk niet goed te maken
vanwege de uiteenlopende stelsel van belasting en toeslagen (zie ook onder vraag 7)
en verschillen in bestedingspatronen tussen Europees en Caribisch Nederland, bijvoorbeeld
als het gaat om het verwarmen dan wel koelen van de woonruimte. Vanuit het kabinet
is aandacht voor elk van de bovengenoemde basisvoorzieningen en de hoge kosten die
deze voorzieningen met zich meebrengen voor huishoudens met lage inkomens.

Vraag 9

Kunt u per eiland aangeven hoeveel sociale huurwoningen er zijn en hoeveel huishoudens
gelet op hun financiële situatie in aanmerking zouden komen voor een sociale huurwoning?
Hoe lang zijn de wachtlijsten op Bonaire, Sint Eustatius en Saba?

Antwoord 9

Aantal sociale huurwoningen per eiland:

– Bonaire: ca. 500

– Sint Eustatius: ca. 100

– Saba: ca. 50

Het is helaas niet mogelijk aan te geven hoeveel huishoudens in aanmerking zouden
komen voor een sociale huurwoning. Dit komt omdat het inkomen van de doelgroep valt
onder de grens van de belastingvrije voet. Dat betekent dat er geen inzicht is in
de financiële situatie van de doelgroep tot aan een inkomen van maximaal $ 12.198
per jaar.

De wachtlijsten voor een sociale huurwoning per eiland zijn als volgt:

– Bonaire: ca. 1.000 huishoudens

– Sint Eustatius: ca. 120 huishoudens

– Saba: ca. 60 huishoudens

Vraag 10

Hoeveel sociale huurwoningen zijn er sinds 2010 op de eilanden bijgekomen?

Antwoord 10

Er is in 2010 helaas geen nulmeting gedaan. Daardoor is het niet aan te geven hoeveel
sociale huurwoningen er sinds 2010 bij zijn gekomen. Het kabinet ziet wel noodzaak
voor een nulmeting. Daarom zal in de beleidsagenda Volkshuisvesting en Ruimtelijke
Ordening Caribisch Nederland, die de Minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke
Ordening binnenkort aan uw Kamer zal doen toekomen, wel een nulmeting worden gedaan.
Op basis van die nulmeting, en de wachtlijsten voor een sociale huurwoning, kan vervolgens
worden bepaald hoeveel sociale huurwoningen er per eiland moeten worden bijgebouwd.

Er kan wel worden aangegeven hoeveel sociale huurwoningen er bij zijn gekomen vanaf
2020. Op Bonaire zijn in 2020 67 en in 2022 50 nieuwe sociale huurwoningen opgeleverd.
Op Sint Eustatius zijn in 2021 2 nieuwe sociale huurwoningen opgeleverd. Op Saba worden
in 2022 20 nieuwe sociale huurwoningen opgeleverd.

Vraag 11

Hoeveel woningen op Bonaire, Sint Eustatius en Saba worden niet als hoofdverblijf
gebruikt omdat zij bijvoorbeeld als tweede huis worden gebruikt of voor toeristische
doeleinden worden verhuurd?

Antwoord 11

Helaas is er geen informatie beschikbaar op basis waarvan deze vraag kan worden beantwoord.

Vraag 12

Hoeveel mensen op Bonaire, Sint Eustatius en Saba zijn dak- en/of thuisloos?

Antwoord 12

Helaas is er geen informatie beschikbaar op basis waarvan deze vraag kan worden beantwoord.

Vraag 13

Wat is er na de belofte van het kabinet in 2018 om in te zetten op lagere voedselprijzen
precies gebeurt? Kunt u de concrete stappen schetsen die gezet zijn en aangeven welke
concrete resultaten dit heeft opgeleverd?

Antwoord 13

Het kabinet zet zich in voor het stimuleren van lokale productie van voedsel via het
subsidiëren van een kassenprojecten in Caribisch Nederland, zoals op Saba en Bonaire.
Hiermee wordt beoogd om op lange termijn de afhankelijkheid van dure importgoederen
te verminderen.

Het prijsbeleid is in eerste instantie een taak die bij de Openbare Lichamen is belegd,
denk hierbij bijvoorbeeld aan de Prijzenwet BES. Het Openbaar Lichaam Bonaire heeft
in de afgelopen jaren, met ondersteuning van het Ministerie van EZK, een prijsvergelijker
bij supermarkten uitgevoerd, waardoor inzichtelijk werd voor consumenten waar ze de
meest voordelige producten konden kopen. Recent is de prijsvergelijker gestopt en
is het Openbaar Lichaam – in samenwerking met de lokale supermarkten – overgegaan
op een prijsmaatregel (prijsregulering via maximumprijs) ten aanzien van een geselecteerd
mandje van basisproducten in het levensonderhoud. De hoge voedselprijzen in Caribisch
Nederland zijn en blijven een aandachtspunt van dit kabinet.

Vraag 14

Wat zijn de gevolgen van de huidige geopolitieke ontwikkelingen en van de energiecrisis
op de inflatie en de kosten van het levensonderhoud op Bonaire, Sint Eustatius en
Saba?

Antwoord 14

Ook in Caribisch Nederland zijn de energie- en voedselprijzen fors gestegen, wat de
bestaanszekerheid van een groeiende groep mensen onder steeds grotere druk zet. Het
kabinet acht het noodzakelijk hier direct maatregelen voor te treffen om een verslechtering
van de situatie tegen te gaan. Het kabinet heeft daarom de incidentele energietoeslag
van € 1.300 voor huishoudens met een laag inkomen in 2022 ook beschikbaar gesteld
voor Caribisch Nederland, alsook een accijnsverlaging op benzine van 16 dollarcent
per liter. Verder heeft het kabinet besloten om per 1 januari 2023 aanvullende maatregelen
te nemen om de koopkracht te verbeteren, zoals een nieuwe incidentele energietoeslag
voor de lage inkomens, een hoger basispensioen en voor ouders een hogere kinderbijslag
en goedkopere kinderopvang.

Daarnaast onderkent het kabinet dat Caribisch Nederland, net als Europees Nederland,
baat heeft bij een prijsplafond voor energiekosten. Het kabinet heeft overlegd met
de eilandsbesturen en elektriciteitsbedrijven en treft naar aanleiding hiervan een
tweetal maatregelen in 2023.

De vaste kosten van het netbeheer worden naar een nultarief teruggebracht. Bij eindgebruikers
wordt 50% van het variabele tarief gedekt door het kabinet voor zover dit tarief boven
USD 0,38 kWh uitkomt. Deze maatregelen gelden ook voor het MKB in Caribisch Nederland.
Met dit pakket is een investering van in totaal 15 miljoen euro gemoeid.

Vraag 15

Wat vindt u ervan dat maatschappelijk werkers of andere hulpverleners in de problemen
zijn gekomen omdat zij met media hebben gepraat over de armoede problemen in Caribisch
Nederland? Deelt u de mening dat dit onacceptabel is? Wat gaat u doen om ervoor te
zorgen dat hulpverleners en anderen vrijelijk in staat zijn om met de media te spreken?

Antwoord 15

Deze signalen zijn ons niet bekend. Ik ben het ermee eens dat het een ieder te allen
tijde vrij moet staan om met de media te praten. Dit is een belangrijke vrijheid,
die ook voor hulpverleners geldt, dergelijke signalen neem ik uitermate serieus en
ik roep op om dit soort signalen altijd te melden.