Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Van Houwelingen over biologische oorlogsvoering en DNA-specifieke wapens

Antwoord van Minister Kuipers (Volksgezondheid, Welzijn en Sport) (ontvangen 26 september
2022). Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2021–2022, nr. 3692.

Vraag 1

Bent u op de hoogte van de berichten van onder andere The New York Post en Axios over
de bewering van een Amerikaanse vertegenwoordiger van de Democratische Partij dat
het mogelijk is om op specifieke individuen gerichte biowapens te maken wanneer men
beschikt over iemands DNA?1, 2

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Kunt u aangeven of het theoretisch gezien mogelijk is om een biowapen specifiek voor
een bepaald persoon te ontwikkelen die enkel die persoon kan beschadigen of doden?

Antwoord 2

In het artikel wordt verwezen naar een toekomstige mogelijkheid die in ontwikkeling
zou zijn en nu nog theoretisch is. Het is niet aan mij om uitspraken te doen over
de haalbaarheid hiervan.

Vraag 3

Indien ja, hoe verhoudt dit zich tot de massale afgifte van DNA door mensen wereldwijd
aan bedrijven als 23andme, MyHeritage etc. die het DNA van mensen analyseren voor
genetisch onderzoek? Is dit in uw ogen een gevaarlijke ontwikkeling?3

Antwoord 3

Afgezien van de theoretische dreiging die in het artikel beschreven staat, is het
van belang dat beheerders van lichaamsmateriaal zorgvuldig omgaan met het materiaal,
ook in kader van de privacy van de donoren, en dat mensen weten wat er met hun lichaamsmateriaal
gebeurt. Mede om die reden heb ik het wetsvoorstel Wet zeggenschap lichaamsmateriaal
(Wzl) ingediend, dat wettelijke eisen stelt aan een verantwoord beheer van lichaamsmateriaal
en informatievoorziening aan de donor.

Vraag 4

Is het, gezien het feit dat grootschalige diefstal van data en persoonsgegevens schering
en inslag is, denkbaar dat ook Nederlandse DNA-gegevens bewaard door de Nederlandse
Staat gevaar lopen, aangezien de Nederlandse staat ook DNA-gegevens van Nederlandse
personen bewaart, bijvoorbeeld van veroordeelden? Kunt u de veiligheid van DNA van
Nederlanders garanderen?4

Antwoord 4

Ten algemene geldt dat, conform de Algemene Verordening Gegevensbescherming, gegevens
alleen maar mogen worden verzameld met een gerechtvaardigd doel en dat de gegevens
op een passende manier moeten worden beveiligd. De Autoriteit Persoonsgegevens houdt
daar toezicht op. Voor bijzondere gegevens, zoals over ras, gezondheid en geloofsovertuiging,
gelden extra strenge regels.

Meer specifiek wat betreft DNA-gegevens van veroordeelden, worden de profielen van
veroordeelden (en overigens ook de profielen van bijvoorbeeld verdachten) bewaard
in de DNA-databank voor strafzaken. Deze profielen bevatten een minimale hoeveelheid
genetische informatie, terwijl voor een doel als genoemd door de vraagsteller, informatie
van het volledige genoom nodig zou zijn. Overigens is de DNA-databank volgens de geldende
hoge standaarden beveiligd.

Het bijbehorende celmateriaal wordt door het Nederlands Forensisch Instituut beheerd,
waarbij er sprake is van een hoog niveau van fysieke beveiliging van het materiaal.

Vraag 5

Heeft u reeds een plan voor verdediging tegen biologische wapens? Deelt u de mening
uit het stuk van Axios dat ook vee en landbouw en daarmee de voedselketen het gevaar
lopen om doelwit te worden van biologische oorlogsvoering?5

Antwoord 5

De in het artikel beschreven mogelijkheid om een biologisch wapen te ontwikkelen,
is theoretisch en de verdediging hiertegen zal afhangen van de manier waarop dit in
de praktijk vorm zal worden gegeven, als het een haalbare techniek blijkt. De verschillende
betrokken departementen houden dergelijke ontwikkelingen nauwlettend in de gaten.

In algemene zin geldt dat bij de respons op een uitbraak van een virus of ander biologisch
agens dat bij de mens een ernstige ziekte kan veroorzaken er diverse draaiboeken zijn,
onder meer bij de Landelijke Coördinatie Infectieziektebestrijding (LCI) van het RIVM.
Het LCI is daarnaast ook 24/7 bereikbaar om overheid en professionals inhoudelijk
te adviseren bij het bestrijden van uitbraken van infectieziekten. Daarnaast is er
het Bureau Biosecurity van het RIVM. Dat is een kennis- en informatiepunt voor biosecurity
om de kans op misbruik van risicovolle ziekteverwekkers, kennis en technologieën te
verkleinen. Het bureau vergroot bewustwording rondom biosecurity in Nederland en ondersteunt
organisaties bij het vrijwillig implementeren van biosecurity maatregelen.

Ten aanzien van het tweede deel van de vraag, kan worden gesteld dat alle levende
organismen in potentie doelwit zijn van een biologische aanval. Daarmee bestaat inderdaad
de mogelijkheid dat een biologisch incident gevolgen heeft voor vee, landbouw en de
voedselketen.

Vraag 6

Is er genetisch materiaal bewaard gebleven bij de afname van coronatesten in Nederland?
Wat is het standaard protocol m.b.t. het verwerken van DNA?

Antwoord 6

Het is belangrijk onderscheid te maken tussen genetisch materiaal van het virus en
genetisch materiaal van mensen. Genetisch materiaal van het virus is bewaard gebleven,
dat van mensen niet. Er is hier dus geen sprake van verwerking van menselijk DNA.

Vraag 7

Kunt u uitsluiten dat er genetisch materiaal of DNA van Nederlanders bewaard is gebleven
bij de afname van coronatesten?

Antwoord 7

Het genetische materiaal of DNA van Nederlanders dat bij de afname van coronatesten
vrijkomt, u moet dan denken aan celresten in het monster, wordt niet bewaard.

Vraag 8

Hoe kijkt u naar de uitspraak van het Amerikaanse Centers for Disease Control and
Prevention (CDC), waarin zij vermelden: «Remember that #COVID19 nose swab test you
took? What happened to the swab? If it was processed with a PCR test, there’s a 10%
chance that it ended up in a lab for genomic sequencing analysis»? Is er in Nederland
ook sprake geweest van dergelijke «genomic sequencing analysis»?6

Antwoord 8

Ook hier geldt dat het belangrijk is onderscheid te maken tussen genetisch materiaal
van het virus en genetisch materiaal van mensen. De tweet van het CDC waarnaar u verwijst,
en waar een illustratief filmpje achter zit, gaat over genetisch materiaal van het
virus. Ook in Nederland wordt genoomsequencing van het virus uitgevoerd (zie ook www.rivm.nl/coronavirus-covid-19/onderzoek/kiemsurveillance).