Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Sylvana Simons over de rol van Frontex bij illegale pushbacks door de Griekse kustwacht

Antwoord van Staatssecretaris Van der Burg (Justitie en Veiligheid) (ontvangen 23 september
2022). Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2021–2022, nr. 3753.

Vraag 1

Bent u op de hoogte van het nieuwsbericht «Frontex keek weg bij deportaties van migranten
door Griekse kustwacht»?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Wat is uw reactie op de vernietigende conclusies van het rapport van het Europees
Bureau voor Fraudebestrijding, waaronder het feit dat Frontex al in een vroeg stadium
wist van de pushbacks uit Griekenland en in plaats van deze te voorkomen, deze heeft
toegedekt door patrouilles terug te trekken en pushbacks expres niet te melden?

Antwoord 2

In het algemeen neemt het kabinet stelling tegen alle vormen van het schenden van
mensenrechten aan de EU-buitengrenzen. Uit eerdere onderzoeken naar het Agentschap
is gebleken dat Frontex grote uitdagingen heeft in het verbeteren van de sturing,
interne cultuur en het waarborgen van fundamentele rechten. Daarnaast is het aan de
Europese Commissie om actie te ondernemen, als hoedster van de verdragen, wanneer
een EU-lidstaat zich niet houdt aan Europees rechtelijke verplichtingen.

Het is van belang te benadrukken dat het mandaat van het onderzoek van het Europees
Bureau voor Fraudebestrijding (hierna: OLAF) zich beperkt tot vermeende integriteitschendingen
van drie leidinggevende medewerkers, waaronder de voormalige Uitvoerend Directeur
en betreft het dus niet een onderzoek naar eventuele pushbacks als zodanig. Gezien
de ernst van deze integriteitschendingen, mede in relatie tot het waarborgen van fundamentele
rechten, heeft Nederland er in de Management Board voor gepleit een disciplinaire
procedure te starten tegen de voormalig Uitvoerend Directeur. Hier was echter geen
meerderheid voor in de Management Board. De voormalig Uitvoerend Directeur heeft na
bespreking van de onderzoeksresultaten in de Management Board besloten op te stappen.

Het kabinet onderstreept de bevindingen en aanbevelingen vanuit verschillende onderzoeken.
Adequate opvolging van al deze signalen en transparante communicatie is nu cruciaal.
Hiervoor heeft Nederland meermaals gepleit, en zal dat blijven doen, in de Management
Board.

Vraag 3

Wat is uw reactie op het feit dat Frontex hierdoor mede schuldig is aan grove mensenrechtenschendingen
gepleegd door Griekenland?

Antwoord 3

Zoals ook in het antwoord op vraag 2 wordt aangegeven, is het van belang te benadrukken
dat het mandaat van het onderzoek van OLAF zich beperkt tot vermeende integriteitschendingen
van drie leidinggevende medewerkers waaronder de voormalige Uitvoerend Directeur,
en betreft het dus niet een onderzoek betreft naar vermeende pushbacks als zodanig.
In die context kan ik geen antwoord geven op de vraag, behalve dan datgene wat ik
in het antwoord op vraag 2 heb geantwoord. Het is aan de Europese Commissie om erop
toe te zien dat de grensbewaking in lidstaten wordt uitgevoerd conform de geldende
Europees rechtelijke verplichtingen.

Vraag 4 en 5

Bent u bereid te onderzoeken waarom het rapport van het Europees Bureau voor Fraudebestrijding
geheim is gebleven? Zo ja, wanneer kunt u de Kamer hierover informeren? Zo nee, waarom
niet?

Bent u bereid te onderzoeken welke maatregelen de Europese Commissie precies heeft
ondernomen sinds de uitkomst van het rapport? Zo ja, wanneer kunt u de Kamer hierover
informeren? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 4 en 5

In een formele reactie laat het Agentschap weten in lijn met de OLAF-verordening de
vertrouwelijkheid van de onderzoeksresultaten te respecteren en daarmee ook de bescherming
van de persoonsgegevens van de betrokken medewerkers van Frontex. Vervolgens geeft
het Agentschap aan niet in de positie te zijn mededelingen te kunnen doen over de
onderzoeksresultaten van OLAF. OLAF heeft in vertrouwelijkheid een beperkte versie
van het rapport gedeeld met de Raad van Bestuur van Frontex, de Management Board en
enkele leden van het Europees Parlement. Nederland zal in het kader van transparantie
blijven pleiten voor het openbaar maken van een samenvatting van het rapport.

De Europese Commissie laat in haar reactie weten dat zij in deze situatie geen bevoegdheid
heeft om in de Management Board maatregelen voor te stellen. Dit is voorbehouden aan
het voorzitterschap van de Management Board en de vertegenwoordigende leden namens
de lidstaten. Wel geeft de Commissie aan dat er de afgelopen jaren – ook onder de
voormalig Uitvoerend Directeur – belangrijke stappen zijn gezet in het verbeteren
van de interne cultuur van het Agentschap. De Commissie wijst daarbij op de rapportage
mechanismen en de Standard Operating Procedureten aanzien van artikel 46 van de Europese Grens- en Kustwacht-verordening (hierna:
EGKW-verordening) inzake opschorting en beëindiging van Frontex-operaties. Voor het
kabinet heeft de nieuwe Uitvoerend Directeur een belangrijke positie om deze goede
weg voort te zetten. Het kabinet kijkt daarom met interesse uit naar de voordracht
van de nieuwe Uitvoerend Directeur.

Vraag 6

Bent u bereid te achterhalen in hoeverre onderzoek plaatsvindt of heeft gevonden naar
soortgelijke mensenrechtenschendingen door Frontex aan andere buitengrenzen van Europa?
Zo ja, wanneer kunt u hier de Kamer over informeren? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 6

Het Agentschap heeft conform de EGKW-verordening een speciale, onafhankelijke grondrechtenfunctionaris.
De grondrechtenfunctionaris en zijn personeel onderzoeken of in de gezamenlijke operaties
fundamentele rechten in voldoende mate worden gewaarborgd. Indien er vanuit de gezamenlijke
operaties meldingen in het zogeheten Serious Incident Report Mechanism worden aangemaakt over vermeende mensenrechtenschendingen, belanden deze automatisch
bij de grondrechtenfunctionaris. Ook zet Frontex zogeheten grondrechtentoezichthouders
in die zijn aangewezen om een operationele activiteit te monitoren. Jaarlijks presenteert
de grondrechtenfunctionaris een rapport over de mensenrechtensituatie aan de buitengrenzen.
Dit rapport is openbaar en te vinden op de officiële website van Frontex.2 Tot slot kent Frontex ook een adviesforum dat het Agentschap bijstaat door het verstrekken
van onafhankelijk advies op het gebied van grondrechten.

Zoals uw Kamer bekend zijn er recentelijk verschillende onderzoeken gedaan naar het
functioneren van Frontex. Uw Kamer is daarover een aantal keer geïnformeerd.3 Het algemene beeld dat hieruit naar voren komt is dat de rapportage- en klachtenmechanismen
binnen Frontex onvoldoende functioneren. Uit de verschillende onderzoeken komen ongeveer
honderd aanbevelingen voort. Momenteel wordt door Frontex hard gewerkt aan de uitvoering
daarvan. De voortgang wordt voortdurend besproken in de Frontex Management Board.

Vraag 7

Bent u bereid te onderzoeken wat het Nederlandse aandeel is geweest in het bijdragen
aan pushbacks door Frontex in Griekenland, onder andere door onze bijdragen middels
marineschepen, kustwachtvliegtuigen of marechausseepersoneel? Zo ja, op welke wijze,
met welke middelen en op welke termijn, en wanneer kunt u hier de Kamer over inlichten?
Zo nee, waarom niet?

Antwoord 7

Het vertrouwen in het Nederlands personeel is groot. Het uitgeleende personeel is
goed opgeleid, waarbij er uiteraard ook speciale aandacht is voor grondrechtenwaarborging.
In de periode van 2020 tot heden zijn personeel en middelen vanuit Nederland ingezet
in Griekenland. Over de algehele inzet van Nederland in Frontex operaties in 2020
is uw Kamer vorig jaar geïnformeerd en over de algehele inzet van dit jaar is uw Kamer
voor de zomer geïnformeerd.4 In Griekenland werd in de periode van begin 2020 tot heden ongeveer 129 VTE ingezet
vanuit de KMar, DV&O, IND en de Politie. Dit bevat ook de inzet van Nederland in de
Rapid Border Intervention in Griekenland in 2020. Daarnaast werden vanaf begin 2020 twee Nederlandse patrouillevoertuigen
aan de landgrens van Griekenland met Turkije ingezet. Vanaf 1 april 2020 tot en met
heden worden er drie patrouillevoertuigen in dit gebied ingezet. Nederland heeft in
genoemde periode geen varende en/of vliegende middelen in Griekenland ingezet en dit
is in de nabije toekomst ook niet voorzien.

Vraag 8

Bent u bereid om de Nederlandse bijdrage aan Frontex op te schorten zolang niet duidelijk
is of Frontex nog steeds actief bijdraagt aan illegale pushbacks? Kunt u uw antwoord
toelichten?

Antwoord 8

Conform de EGKW-verordening, is het een juridische verplichting om bij te dragen aan
Frontex-operaties. Het kabinet hecht aan deze bijdrage in het kader van een robuust
en effectief beheer van de buitengrenzen.

Ingevolge artikel 46 lid 4 van de EGKW-verordening kan een activiteit van Frontex
door de Uitvoerend Directeur worden geschorst of beëindigd, na raadpleging van de
grondrechtenfunctionaris, indien er in verband met de betrokken activiteit sprake
is van schendingen van de grondrechten of de internationale verplichtingen op het
gebied van internationale bescherming, die ernstig zijn of waarschijnlijk zullen voortduren.
Krachtens Artikel 46 lid 6 worden deze beslissingen op naar behoren gemotiveerde gronden
genomen en worden deze niet gebaseerd op een enkel incident. Bij het nemen van deze
beslissingen houdt de uitvoerend directeur rekening met relevante informatie, zoals
het aantal en de inhoud van de geregistreerde klachten die niet door een nationale
bevoegde autoriteit zijn opgelost, rapporten over ernstige incidenten, verslagen van
coördinerend functionarissen, relevante internationale organisaties, en instellingen,
organen en instanties van de Unie op de onder deze verordening vallende gebieden.
De bevoegdheid om activiteiten op te schorten of te beëindigen is daarmee voorbehouden
aan de Uitvoerend Directeur. De Standard Operating Procedure ten aanzien van artikel 46 werkt de uitvoering van deze bevoegdheid van de Uitvoerend
Directeur verder uit. Daarmee is beter inzichtelijk geworden en vastgelegd wanneer
en hoe de bevoegdheden in artikel 46 kunnen worden ingezet.5

Vraag 9

Welke andere drukmiddelen zet u in om mensenrechtenschendingen door Frontex binnen
Europees verband aan het licht te brengen en te bestrijden?

Antwoord 9

In het antwoord op vraag 6 worden de verschillende maatregelen en grondrechtenmechanismes
omschreven. Daarnaast staat het waarborgen van fundamentele rechten voor het kabinet
bovenaan de Nederlandse inzet in bijvoorbeeld de Management Board. Het kabinet kijkt
in dat kader ook uit naar de evaluatie van de Commissie die zij uiterlijk eind 2023
uitgevoerd heeft. Dit betreft de verplichte evaluatie op grond van artikel 121 van
de EGKW-verordening. Het kabinet heeft ten aanzien daarvan een positief kritische
houding en zal daarover uw Kamer te zijner tijd informeren.

Vraag 10

Welke drukmiddelen en concrete acties zet u in om illegale pushbacks door Griekenland
te beëindigen, naast het uitspreken van uw zorgen hierover?

Antwoord 10

De primaire verantwoordelijkheid van de bewaking van de buitengrenzen ligt bij de
individuele lidstaten zelf. Het staat voorop dat grensbewaking door lidstaten, en
met eventuele ondersteuning van Frontex, te allen tijde moet worden uitgevoerd conform
de geldende bepalingen uit het Europees en internationaal recht. Naast het signaleren
van bepaalde vraagstukken in bilaterale gesprekken en EU-gremia, worden er op dit
moment geen drukmiddelen ingezet naar andere EU-lidstaten. Ook blijft het kabinet
voorstander van onafhankelijke monitoringsmechanismen en zal het belang hiervan blijven
benoemen.