Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Grinwis over de bouw van het Datacentrum Zeewolde

Antwoord van Minister De Jonge (Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening), mede namens
de Minister voor Klimaat en Energie (ontvangen 16 juni 2022). Zie ook Aanhangsel Handelingen,
vergaderjaar 2021–2022, nr. 2585.

Vraag 1

Klopt het dat u, mede gelet op de uitkomst van de gemeenteraadsverkiezingen in Zeewolde,
alsnog af wilt van het hyperscale datacenter van Meta, moederbedrijf van Facebook,
bij Zeewolde?1, 2

Antwoord 1

In de Nationale Omgevingsvisie (NOVI) is opgenomen dat hyperscale datacenters bij
voorkeur aan de randen van Nederland gebouwd worden, daar waar veel aanbod is van
(hernieuwbare) energie, waar een aansluiting op het net kan worden geboden en waar
de ruimte minder schaars is. Hier past Zeewolde niet goed in. Omdat het Rijk meer
regie wil hebben in zulke ingrijpende ontwikkelingen is in het coalitieakkoord een
aanscherping van het beleid aangekondigd. Op 16 februari jl. heb ik daartoe een voorbereidingsbesluit
genomen. Dit besluit is gericht op nieuwe aanvragen van hyperscale datacenters. Gezien
echter de uitslag van de recente gemeenteraadsverkiezingen in Zeewolde wil ik graag
opnieuw in gesprek met de gemeente over de wenselijkheid van het datacenter, het TNO-rapport
over door de gemeente geleverde bijstelling van plannen voor het gebied (zie ook antwoord
op vraag 2) en eventuele vervolgstappen. Daarbij kan ook een andere ruimtelijke invulling
aan de orde komen.

Vraag 2

Zou uw uitspraak «niet nog meer Zeewoldes» ook nog betrekking kunnen hebben op het
echte Zeewolde, het epicentrum van de hyperscale datacentrum-discussie, en dat het
Rijksvastgoedbedrijf de grond – in het omstreden bestemmingsplan bedoeld voor Meta –
niet verkoopt aan Zeewolde?

Antwoord 2

Mijn voorganger, de Staatssecretaris van BZK, heeft in augustus 2021, destijds mede
namens de Ministers van BZK en LNV en de Staatssecretaris van EZK – Klimaat en Energie,
voorwaarden gesteld aan de verkoop van rijksgronden voor het datacenter in Zeewolde.
Dit in de context van het gevestigde voorkeursrecht, op grond van de Wet voorkeursrecht
gemeenten en dat de gemeente eventueel kan onteigenen. Met de brief heeft het Rijk
toegezegd de gronden te verkopen indien de gemeente Zeewolde voldoet aan de voorwaarden
(zie Kamerstuk 32 813, nr. 961). Op deze toezegging kan ik, vanuit het oogpunt van behoorlijk bestuur, niet terugkomen.
De gemeente heeft in maart jl. een plan gedeeld waarin zij aangeeft op welke wijze
zij aan de voorwaarden wil voldoen. TNO heeft vervolgens getoetst in hoeverre het
plan voldoet aan de gestelde voorwaarden. Op basis van de toetsing stelt TNO dat het
datacenter voor nu energie-efficiënt is, maar dat niet voldaan wordt aan de eis van
maximale duurzaamheid (dit betreft o.a. materiaalselectie, waterbesparing en innovatie).
Daarnaast worden daken, gevels en omliggende terreinen niet maximaal gebruikt voor
het opwekken van zonne-energie. Op basis van de toetsingsrapportage kan het Rijksvastgoedbedrijf
de gronden nu niet aan de gemeente verkopen. Voor een uitgebreide toelichting verwijs
ik u naar de toetsingsrapportage die ik vrijdag jl. aan uw Kamer heb gezonden (Kamerstuk
26 643, nr. 862). Ik ga naar aanleiding van dit rapport in gesprek met de gemeente over de consequenties
en mogelijke vervolgstappen.

Vraag 3

Deelt u de analyse dat het na de uitslag van de gemeenteraadsverkiezingen in Zeewolde
zeer duidelijk is geworden dat de al aangenomen bestemmingsplanwijziging géén draagvlak
heeft onder de inwoners en bent u met het oog hierop bereid om de voorgenomen ministeriële
regeling over een aangescherpt kader voor de komst van hyperscale datacenters, te
vervroegen, zodat het datacenter van Meta in Zeewolde hieronder valt en de bestemmingsplanwijziging
in Zeewolde overruled wordt? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 3

Na de recente gemeenteraadsverkiezingen lijkt een meerderheid van de gemeenteraad
in zijn nieuwe samenstelling tegen de komst van het datacentrum. De bestemmingsplanwijziging
is echter reeds door de gemeenteraad in zijn vorige samenstelling vastgesteld. Bij
de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State is inmiddels door een aantal
partijen beroep ingesteld tegen het bestemmingsplan. Daarnaast zijn er verschillende
vergunningen aangevraagd waarvoor de procedures lopen.

De algemene maatregel van bestuur die ik met het voorbereidingsbesluit heb aangekondigd
is primair bedoeld om op nationaal niveau, in overleg met medeoverheden, aangescherpte
ruimtelijke keuzes te maken voor de vestiging van nieuwe hyperscale datacenters.

De nieuwe regels die vrijdag jl. aan uw Kamer zijn voorgelegd (Kamerstuk 2022D24259) en waarvoor de internetconsultatie is gestart hebben geen betrekking op hyperscale
datacenters die op het moment van inwerkingtreding van dit besluit reeds bestaan of
reeds zijn vergund. Ook kunnen vergunningaanvragen die zijn ingediend voor de datum
van het voorbereidingsbesluit van 16 februari 2022 doorlopen worden. Dit betekent
dat de nieuwe regels geen betrekking hebben op het datacentrum te Zeewolde. In dat
kader speelt een aspect als rechtszekerheid een rol.

Vraag 4

Wat vindt u ervan dat het vorige college van Zeewolde het besluit van 16 december
2021 over de komst van het datacenter van Meta besloot op verkiezingsdag te publiceren
in de Staatscourant en wat kunt u eraan doen? Wat wilt u er nog aan doen?

Antwoord 4

Het klopt inderdaad dat de gemeenteraad het bestemmingsplan op 16 december 2021 heeft
vastgesteld. Pas op 15 maart jl. heeft de gemeenteraad ingestemd met de publicatie
van het bestemmingsplan. De gemeente Zeewolde heeft aangegeven dat vanwege wettelijke
termijnen het bestemmingplan in maart gepubliceerd moest worden. Zelf heb ik de Landsadvocaat
om advies gevraagd over mijn juridische mogelijkheden om alsnog het hyperscale datacenter
in Zeewolde tegen te houden. Op basis van dit advies kom ik tot de conclusie dat de
instrumenten uit Wet ruimtelijke ordening en de Gemeentewet op dit moment niet kunnen
worden ingezet. Dit betekent niet dat de vestiging van het datacenter vaststaat en
dat het direct gerealiseerd kan worden. Diverse vergunningen moeten nog worden verleend
en door het gebruiksverbod in het voorbereidingsbesluit kunnen de omgevingsvergunningen
gedurende de looptijd van het voorbereidingsbesluit niet worden gebruikt. Verder kunnen
het bestemmingsplan en de vergunningen nog in juridische procedures aangevochten worden
zoals aangegeven in het antwoord op vraag 3.

Vraag 5

Deelt u de analyse dat het beschikbaar houden van goede landbouwgrond voor voedselproductie
nóg belangrijker is geworden door de oorlog in Oekraïne, welke een wereldwijde voedselcrisis
dreigt te veroorzaken en bent u daarom bereid om de voorgenomen ministeriële regeling
over een aangescherpt kader voor de komst van hyperscale datacenters, te vervroegen
en deze bij staand beleid van het Rijksvastgoedbedrijf passende notie daarin mee te
nemen?

Antwoord 5

De gevolgen van de ontwikkelingen in Oekraïne tonen voor veel zaken aan dat bezien
moet worden in hoeverre we als Nederland zelfvoorzienend zijn of afhankelijk van andere
landen, dit speelt bijvoorbeeld bij gas maar ook voor het hebben van goede landbouwgrond
voor voedselproductie. Dit onderstreept ook het belang van de transitie naar een duurzaam
landbouw- en voedselsysteem, met oog voor de voedselzekerheid. De Minister van Landbouw,
Natuur en Voedselkwaliteit zal uw Kamer voor de zomer nader informeren over de uitwerking
van het perspectief voor de landbouw. Zoals eerder aangegeven in de beantwoording
van de motie-Boswijk (Kamerstuk 33 037, nr. 402) zal ook uitgewerkt worden hoe goede landbouwgrond ruimtelijk beschermd kan worden
in bredere belangenafweging, zodat deze benut kan worden bij de noodzakelijke verduurzaming
van de landbouw. De algemene maatregel van bestuur die ik met het voorbereidingsbesluit
heb aangekondigd is bedoeld om op nationaal niveau aangescherpte ruimtelijke keuzes
te maken voor de mogelijke vestigingslocaties van hyperscale datacenters. Voor het
opstellen van een dergelijke algemene maatregel van bestuur gelden procedures en is
een beleidsmatige onderbouwing nodig. Zoals in het antwoord op vraag 3 is aangegeven,
is mijn inzet om dit traject zo spoedig mogelijk te doorlopen.

Vraag 6

Deelt u de analyse dat de oorlog in Oekraïne Nederland dwingt om op korte termijn
los te komen van fossiele brandstoffen uit Rusland en sneller te gaan verduurzamen,
waardoor er directe schaarste in hernieuwbare energie en ruimte op het elektriciteitsnet
ontstaat en bent u daarom bereid om de voorgenomen ministeriële regeling over een
aangescherpt kader voor de komst van hyperscale datacenters, te vervroegen en deze
notie daarin mee te nemen?

Antwoord 6

Ik deel de analyse dat de noodzaak toeneemt voor verduurzaming van het energiesysteem
en onze afhankelijkheid van Russisch gas te verminderen. Ik heb een voorbereidingsbesluit
genomen, waarmee nieuwe vergunningaanvragen voor hyperscale datacenters niet mogen
worden verleend (met uitzondering van de gemeente Hollands Kroon en Het Hogeland).
Ik werk hard aan de voorgenomen algemene regels om selectief ruimte te bieden aan
hyperscale datacenters op plekken waar dat kan in Nederland. Vrijdag jl. stuurde ik
uw Kamer de concept Amvb. Het op selectieve locaties ruimte bieden voor hyperscale
datacenters draagt ook bij aan het beheersen van de impact op netcapaciteit (zie ook
de recente Kamerbrief van 8 juni jl. van de Minister voor Klimaat en Energie over
netcongestie, met kenmerk 2022Z11587).

Vraag 7

Bent u bereid om, in het licht van de energiecrisis en het toenemende beroep op duurzaam
opgewekte stroom en ons electriciteitsnet, het first-come-first-serveprincipe, bij
nieuwe aansluitingen op het stroomnet te herzien, prioritering naar nationaal belang
in te voeren en hyperscale datacenters de minste prioriteit te geven?

Antwoord 7

Netbeheerders moeten op basis van Europese en Nederlandse wetgeving non-discriminator
opereren jegens eenieder die om een aansluiting en transportcapaciteit vraagt. De
first come first serve handelwijze is een uitvloeisel van dit principe. Uit Zweeds
onderzoek3 blijkt dat deze handelwijze in veel Europese landen gehanteerd wordt. Er is wel noodzaak
en ruimte, zoals ook aangegeven in recente brief (Kamerstuk 29 023, nr. 281) van de Minister voor Klimaat en Energie, om uitbreidingsinvesteringen van netbeheerders
meer te sturen op basis van maatschappelijke prioriteiten op nationaal en regionaal
niveau. De Minister voor Klimaat en Energie werkt dan ook samen met de ACM en netbeheerders
en medeoverheden onder het MIEK aan een prioriteringsrichtlijn om bij uitbreidingsinvesteringen
rekening te houden met maatschappelijke prioriteiten en komt daar in de zomer bij
uw Kamer op terug (zie ook de recente brief over netcapaciteit van 8 juni jl. met
kenmerk 2022Z11587).

Vraag 8

Hoe reëel acht u dat gelijk vanaf de ingebruikname van het datacentrum de restwarmte
daadwerkelijk wordt gebruikt voor de verwarming van een woonwijk? Zo ja, waarop is
die verwachting gebaseerd?

Antwoord 8

De reactie van de gemeente op de door het Rijk gestelde voorwaarden, waarin de gemeente
aangeeft op welke wijze gebruik gemaakt wordt van restwarmte van het datacenter was
onderdeel van de toetsingsrapportage. De uitwerking van het plan om de restwarmte
te benutten is echter onvoldoende voor TNO om een oordeel te kunnen vellen. De gemeente
Zeewolde heeft aangegeven om dit plan verder uit te werken.

Vraag 9

Waarom heeft u in de duurzaamheidseisen, welke in december door het kabinet gesteld
zijn aan de verkoop van de grond ten behoeve van de komst van datacenter Meta, gekozen
voor bewoordingen als «minimaal energieverbruik», «maximale benutting voor zonnepanelen»
en «het tot een minimum beperken van drinkwater» en afgezien van concrete, getalsmatige
eisen aan energieverbruik, benutting voor zonnepanelen en drinkwaterbeperking?

Antwoord 9

Door minimaal energieverbruik, maximale benutting van daken en gevels voor zonnepanelen
en minimaal gebruik van drinkwater als voorwaarden te stellen, moet de gemeente dit
gedurende de exploitatie afdwingen. Zo blijft het bedrijf gebonden aan innovatieve
nieuwe oplossingen. Op basis van de TNO-toetsingsrapportage blijkt dat nu niet voldaan
wordt aan de eis van maximale duurzaamheid en worden daken, gevels en omliggende terreinen
niet maximaal benut voor het opwekken van zonne-energie.

Vraag 10

Deelt u de analyse dat ieder datacenter dat gebruik maakt van de best beschikbare
technieken automatisch aan deze voorwaarden gaat voldoen? Zo nee, waarom niet? Zo
ja, waar komt uw zelfvertrouwen dan vandaan dat het datacenter hier niet aan gaat
voldoen?

Antwoord 10

Op basis van de toetsingsrapportage stelt TNO dat het datacenter nu niet voldoet aan
de voorwaarden voor de verkoop van rijksgronden (brief d.d. 10 augustus 2021, referentienummer
4336824). Zie voor een uitgebreide toelichting de brief en toetsingsrapportage die
ik vrijdag jl. aan uw Kamer heb gezonden.

Vraag 11

Bent u bereid de duurzaamheidseisen aan te passen naar concrete, getalsmatige eisen
aan energieverbruik, benutting voor zonnepanelen van gebouwen en beperking van het
gebruik van drinkwater, op dusdanige wijze dat een hyperscale datacenter niet zal
gaan voldoen aan de gestelde eisen? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 11

De voorwaarden die zijn gesteld door mijn voorganger mede namens de destijds Ministers
van BZK en LNV en de Staatssecretaris van EZK – Klimaat en Energie zijn een toezegging
om de gronden te verkopen, indien aan de voorwaarden wordt voldaan. Deze voorwaarden
zijn gesteld wetende dat de gemeente Zeewolde op de rijksgronden een voorkeursrecht
in het kader van de Wet voorkeursrecht gemeenten heeft gevestigd. Het zou van onbehoorlijk
bestuur getuigen nu nog aanvullende voorwaarden te stellen.

Vraag 12

Waarom heeft u niet de voorwaarde gesteld om minimaal 80% van de restwarmte te gebruiken
voor verwarming van woonwijken, maar heeft u dit aan de gemeente gelaten en bent u
bereid alsnog de voorwaarde te stellen dat minimaal 80% van de restwarmte wordt hergebruikt
voor woonwijken, in het licht van uw plan om via deze voorwaarden Meta geen kans te
laten maken op koop van de grond?

Antwoord 12

Zie mijn antwoorden op vraag 9, 10 en 11.

Vraag 13

Bent u bereid de duurzaamheidseisen (verder) aan te vullen, bijvoorbeeld door er in
op te nemen dat schaarse netcapaciteit en mogelijkheid tot duurzamere aanwending van
de grond juridische grondslag bieden voor weigering van de verkoop aan Meta, zodat
het datacenter in Zeewolde de facto geen kans meer maakt om mee te dingen naar de
grond?

Antwoord 13

Zie mijn antwoord op vraag 11.

Vraag 14

Kunt u bevestigen dat er geen uitzonderingen gemaakt gaan worden op de gestelde duurzaamheidseisen,
bijvoorbeeld in de vorm van het geven van meer tijd om via «toekomstige innovatie»
aan duurzaamheidseisen te mogen voldoen?

Antwoord 14

De verwachting is dat door de formulering van de gestelde voorwaarden, tijdens de
exploitatie van het datacenter gebruik gemaakt zal moeten worden van mogelijke toekomstige
innovaties, om zo te blijven voldoen aan de gestelde voorwaarden.

Vraag 15

Kunt u bevestigen dat het Didam-arrest, waarbij is bepaald dat bij verkoop van de
grond door de overheid aan alle gegadigden een gelijke kans gegeven moet worden, ook
van toepassing is op de verkoop van de grond die bedoeld is voor het hyperscale datacentrum
van Meta in Zeewolde? Welke risico’s op claims brengt dit arrest met zich mee voor
gemeenten, zoals Zeewolde in de casus datacenter Meta?

Antwoord 15

Zoals eerder aangegeven hanteert het Rijk voor de verkoop van haar gronden een openbare
procedure. In dit geval is een voorkeursrecht op grond van de Wet voorkeursrecht gemeenten
gevestigd, waardoor het Rijk verplicht is om bij een eventuele verkoop aan de gemeente
te verkopen. De gemeente Zeewolde heeft net als andere overheden rekening te houden
met het Didam-arrest.

Vraag 16

Bent u bekend met het feit dat coöperatie «Land van Ons» ook geïnteresseerd is in
de eerdergenoemde grond en er duurzame landbouw op wil bedrijven en bent u het ermee
eens dat de plannen van deze coöperatie veel beter passen binnen het staande beleid
van Rijksvastgoedbedrijf, zeker waar het vruchtbare landbouwgrond in Flevoland betreft?
Kunt u bevestigen dat, mede gezien het Didam-arrest in combinatie met het beleid van
het Rijksvastgoedbedrijf, een duurzamer gebruiksdoel van de grond, zoals duurzame
landbouw, daarom altijd zal prevaleren boven een datacenter?

Antwoord 16

Ik ben bekend met de interesse van de coöperatie Land van Ons. De gemeente heeft echter
een voorkeursrecht op grond van de Wet voorkeursrecht gemeenten op de gronden gevestigd.
Bij verkoop van de rijksgronden zal het Rijk de gronden aan de gemeente moeten aanbieden.
De gemeente is daarna verantwoordelijk voor eventuele doorverkoop. Het Rijk heeft
dan geen zeggenschap meer over de gronden.

Vraag 17

Kunt u deze vragen beantwoorden vóór het Commissiedebat Datacenters, dat op 21 april
2022 gehouden wordt?

Antwoord 17

Voor een goede beantwoording was meer tijd nodig waardoor eerdere beantwoording niet
mogelijk was.