Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Erkens over een mogelijk gastekort deze winter en het uitwerken van verschillende scenario’s hiervoor

Antwoord van Minister Jetten (Klimaat en Energie) en van Staatssecretaris Vijlbrief
(Economische Zaken en Klimaat) (ontvangen 3 juni 2022).

Vraag 1

Kunt u toelichten welke onderzoeken u momenteel uitvoert om paraat te zijn bij een
eventueel gasboycot vanuit Rusland? Welke verschillende scenario’s onderzoekt u daarbij?
Kunt u deze scenario’s en bijbehorende aannames gedetailleerd toelichten?

Antwoord 1

Met de betrokken marktpartijen worden de ontwikkelingen voortdurend in de gaten gehouden.
De studies die vooral van belang zijn, betreffen scenario-analyses van Entso-G. Die
worden hierna in het antwoord op vraag 4 toegelicht.

Het meest verstrekkende scenario dat tot op heden is uitgewerkt is een volledig onderbreking
van de gastoevoer uit Rusland naar Europa gedurende de periode vanaf april 2022 tot
april 2023.

Vraag 2

Kan u specifiek voor het Bescherm- en Herstelplan Gas (BHG) gedetailleerd aangeven
welke scenario’s worden onderzocht? Om welke volumes aan gastekort gaat het bijvoorbeeld
in de verschillende scenario’s?

Antwoord 2

Het Bescherm- en Herstelplan Gas (hierna: BH-G) treedt in werking als Nederland een
niveau van gascrisis als bedoeld in de verordening gasleveringszekerheid afkondigt.
De verordening onderscheidt hiertoe drie niveaus van gascrisis: vroegtijdige waarschuwing,
alarm en noodsituatie. Een crisisniveau wordt door Nederland afgekondigd indien voldaan
wordt aan de criteria voor het betreffende niveau van gascrisis die zijn opgenomen
in de verordening gasleveringszekerheid (artikel 11, eerste lid van de verordening).
Deze verordening dicteert bijgevolg de situaties waarin het Bescherm- en Herstelplan
van toepassing is.

Los daarvan wordt gekeken naar de gevolgen van een gastekort in verschillende scenario’s.
Zie het antwoord op vraag 1 en vraag 4. In het scenario aangegeven bij vraag 1 (het
meest verstrekkende scenario) zal er in de zomerperiode onvoldoende gas zijn om de
gasopslagen in Europa te kunnen vullen. Dit geldt ook voor Nederland. Hoe groot het
tekort in Nederland in dat scenario zal zijn is afhankelijk van veel factoren. Daarbij
moet ook worden aangetekend dat inmiddels twee maanden zijn verstreken waarin er wel
toevoer uit Rusland naar Europa is geweest en gasopslagen verder zijn gevuld.

Vraag 3

Hoeveel gas gebruiken alle beschermde afnemers in Nederland bij elkaar en kunt u dit
per soort afnemer uitsplitsen? Welk aandeel is dat van het totale Nederlandse gasverbruik?

Antwoord 3

Het is niet te zeggen hoeveel gas specifiek de beschermde afnemers in totaal afnemen.
Op grond van de verordening gasleveringszekerheid kunnen lidstaten naast huishoudelijke
afnemers, onder voorwaarden, kleine en middelgrote ondernemingen, essentiële sociale
diensten, en stadsverwarmingsinstallaties aanwijzen als beschermde afnemers.

Deze beschermde afnemers kunnen zijn aangesloten op verschillende punten in het gastransportnet.
Deze factoren maken het complex om het verbruik van beschermde afnemers vast te stellen.

Vraag 4

Kunt u aangeven wat voor studies/onderzoeken momenteel worden gedaan door netbeheerders,
toezichthouders en andere relevante instanties om klaar te zijn om de leveringszekerheid
te kunnen borgen in het geval van een Russisch gasboycot?

Antwoord 4

Entso-G heeft een aantal weken terug de Summer Outlook gepresenteerd1. Deze analyse geeft een beeld van hoe het deze zomer er mogelijk uit gaat zien en
geeft inzicht in de gevolgen van onderbreking van gasstromen uit Rusland. Entso-G
is nu bezig met de ontwikkeling van een year outlook. Dit geeft een beeld voor wanneer er over een periode van 12 maanden geen Russisch
gas beschikbaar zou zijn. Alle Europese landelijke netbeheerders hebben daarvoor informatie
aangeleverd. De Nederlandse netbeheerder GTS gebruikt deze data in combinatie met
haar eigen gegevens om inzichtelijk te maken hoe het systeem reageert bij een onderbreking
van Russisch gas. Dit kan gezien worden als het uitvoeren van stresstests en het is
belangrijk dat in Europees verband te doen gegeven alle interconnecties.

Entso-G maakt nu een year outlook. Daarin wordt in kaart gebracht wat het beeld is als er voor de rest van het jaar
geen Russisch gas beschikbaar is. Netbeheerders (TSO’s) uit alle landen hebben daarvoor
informatie aangeleverd.

GTS gebruikt deze data om zelf inzichtelijk te maken hoe de systeem reageert met nationale
data. Dit kan worden gezien als het uitvoeren van stresstests.

Vraag 5

Bent u van plan een crisissimulatie met verschillende scenario’s uit te voeren samen
met de netbeheerders en toezichthouders? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 5

Met de betrokken partijen worden continu de situatie, de verschillende scenario’s
en de consequenties gemonitord en besproken. De komende tijd zullen we ook simulaties
doen om onze aanpak te verbeteren.

Vraag 6

Kunt u aangeven met welke reden het BHG ooit is ingesteld? En sluit dat goed aan bij
mogelijk maandenlange tekorten in het geval dat er een gasboycot komt?

Antwoord 6

Wanneer een deel van het aanbod op de gasmarkt structureel wegvalt zijn er structurele
maatregelen nodig die ertoe leiden dat het wegvallende deel van het aanbod definitief
wordt opgevangen. Hierbij moet worden gedacht aan het definitief overstappen op andere
brand- en grondstoffen en structurele energiebesparing. Dit zijn naar hun aard andere
maatregelen dan de niet-marktgebaseerde maatregelen die ter bestrijding van een noodsituatie
zijn opgenomen in de maatregelenladder in het Bescherm- en Herstelplan Gas (hierna:
BH-G). De maatregelen uit de maatregelenladder hebben het karakter van tijdelijke
maatregelen (m.n. besparingstender, gedwongen afschakelen) waarmee op de korte termijn
de effecten van een verstoring van de gaslevering kunnen worden beperkt of weggenomen.
De in het BH-G opgenomen maatregelen zijn echter niet geschikt om een definitieve
of structurele oplossing te bieden voor een structureel tekort aan gas. Wanneer een
besparingstender of gedwongen afschakeling stopt zal immers de vraag naar gas weer
toenemen, als niet tevens gewerkt is aan meer structurele maatregelen.

Vraag 7

Welke acties neemt u bij een fysiek tekort aan gas? Kunt u aangeven wat de volgordelijkheid
van stappen daarbij is?

Antwoord 7

Voor een eventuele crisis als gevolg van een verstoring van de gaslevering (fysiek
tekort aan gas) is, ter uitvoering van de verordening gasleveringszekerheid, het BH-G
opgesteld en in oktober 2019 aan de Tweede Kamer gestuurd2. Met behulp van het BH-G kunnen maatregelen worden getroffen waarmee een tekort aan
gas kan worden opgevangen tot de verstoring van de gaslevering is beëindigd of er
structurele maatregelen getroffen zijn. Voor wat betreft structurele maatregelen verwijs
ik naar de brief van 22 april 20223. Het BH-G kent, in lijn met de verordening, drie (in ernst oplopende) niveaus van
gascrisis en voorziet voor ieder niveau in maatregelen ter bestrijding daarvan. Een
niveau van gascrisis wordt ingevolge het BH-G, naar aanleiding van signalen van de
landelijk gastransportnetbeheerder GTS, afgekondigd door de Directeur-Generaal Klimaat
& Energie van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat, die op grond van de
verordening gasleveringszekerheid is aangewezen als Crisismanager Gas en Elektriciteit
(CGE).

In de eerste twee fases van gascrisis («vroegtijdige waarschuwing» en «alarmsituatie»)
wordt het bestrijden van de crisis overgelaten aan de markt, wel wordt door het Ministerie
van Economische Zaken en Klimaat additioneel informatie ingezameld bij marktpartijen.
GTS beschikt over bevoegdheden (o.a. op grond van de Gaswet) om in het geval van een
alarmsituatie de in het BH-G beschreven maatregelen te treffen4. Het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat monitort in deze fase de ontwikkelingen,
onderhoudt contacten met de Europese Commissie en andere betrokken lidstaten en bereidt
zich voor op het treffen van maatregelen voor de fase van een noodsituatie. Als er
sprake is van een noodsituatie kan er door de overheid worden ingegrepen met behulp
van niet-marktgebaseerde maatregelen. De maatregelen voor een noodsituatie zijn in
het BH-G opgenomen in een maatregelenladder, die ook de volgorde dicteert waarin de
maatregelen moeten worden overwogen. Voor het treffen van een aantal van deze maatregelen
door de Minister van Klimaat en Energie is geen wettelijke bevoegdheidsgrondslag vereist5. Een aantal maatregelen kan door de Minister voor Klimaat en Energie getroffen worden
op grond van reguliere wet- en regelgeving6. Voor andere maatregelen kan gebruik worden gemaakt van de bevoegdheden die het staatsnoodrecht
biedt7. Om op grond van het staatsnoodrecht maatregelen te kunnen treffen moeten drie stappen
gezet worden. Ten eerste moeten de bevoegdheden uit het staatsnoodrecht tijdelijk
«geactiveerd worden» (in werking stellen of in werking laten treden) met behulp van
een klein koninklijk besluit op voordracht van de Minister-President. Vervolgens moeten
ter toepassing van de betreffende maatregelen uit het BH-G om een noodsituatie te
bestrijden concrete regelingen en besluiten worden uitgewerkt, die door de Minister
van Economische Zaken en Klimaat met behulp van de geactiveerde staatsnoodrechtbevoegdheden
moeten worden vastgesteld en toegepast. Tot slot moet door de Minister-President een
wetsvoorstel worden ingediend strekkend tot het verlengen van de werking van de tijdelijk
geactiveerde bevoegdheden uit het staatsnoodrecht.

Vraag 8

Binnen hoeveel tijd zou u de 35%-maatregel op kolencentrales kunnen opschorten indien
het noodzakelijk wordt om gas te besparen door gascentrales uit te zetten en die elektriciteitsproductie
(deels) te vervangen door elektriciteitsproductie uit kolencentrales? Treft u de noodzakelijke
voorbereidingen daarvoor en wat voor voorbereidingen zijn dat dan? Welke andere maatregelen
kunt u nog nemen om te voorkomen dat het BHG moet worden ingesteld bij een gasboycot?

Antwoord 8

Ik zal binnenkort een Kamerbrief versturen over de impact van de productiebeperking
op de gasmarkt, waarin ik onder andere uitgebreider stil zal staan bij de gevolgen
wanneer kolencentrales hun elektriciteitsproductie tot 100% van hun capaciteit opschroeven.
Verder geldt dat alle maatregelen op gebied van besparing, verduurzaming en het creëren
van alternatieven voor Russisch gas helpen bij het voorkomen van een noodsituatie
waarbij het inroepen van het BH-G noodzakelijk is.

Vraag 9

Hoeveel miljard kubieke meter gas denkt u te kunnen besparen door middel van alle
energiebesparingsmaatregelen die genomen kunnen worden tot het begin van de komende
winter?

Antwoord 9

Dit hangt van veel factoren af en is niet exact te zeggen. Momenteel is de besparing
in Q1 en Q2 ongeveer 25 tot 33 procent. Deze besparing is mede het gevolg van het
warme weer en de hoge prijzen.

Vraag 10

Indien u het vanwege het Bescherm- en Herstelplan Gas (delen van) de industrie moet
afschakelen, hoe snel kan dit dan? Worden afnemers ingelicht over het feit dat zij
naar alle waarschijnlijkheid als eerste worden afgeschakeld in het geval van een tekort?
Zo nee, hoe zorgt u dan dat deze afnemers niet worden verrast en de noodzakelijke
voorbereidingen kunnen treffen?

Antwoord 10

De snelheid waarmee kan worden afgeschakeld is van vele factoren afhankelijk en verschilt
per aansluiting. Dit kan verschillen tussen vier uur en een week.

Er is afgelopen winter actief contact geweest met de partijen en vertegenwoordigingsorganisaties
over het mogelijk afschalen van aansluitingen.

Als de toepassing van het Bescherm- en Herstelplan Gas er toe leidt dat er niet-beschermde
afnemers moeten worden afgeschakeld, dan is dit een maatregel die, indien noodzakelijk,
binnen enkele dagen getroffen kan worden. Afhankelijk van de omvang van de vraagreductie
die moet worden gerealiseerd en de periode gedurende welke deze maatregel moet worden
toegepast kan deze maatregel op verschillende manieren worden vormgeven. Indien toepassing
moet worden gegeven aan deze maatregel zal hier actief en breed over worden gecommuniceerd,
zodat de betreffende afnemers weten dat zij verplicht worden om hun gasverbruik terug
te brengen of stoppen en niet worden verrast.

Vraag 11

Is voor afnemers duidelijk hoe zij nadien worden geholpen in het geval dat zij afgeschakeld
worden? Zo ja, hoe worden zij geholpen?

Antwoord 11

Zie het antwoord op vraag 10.

Vraag 12

Wat kunnen de secundaire effecten zijn van het afschakelen van afnemers en hoe houdt
u daar rekening mee in het afschakelplan?

Antwoord 12

In de Kamerbrief van 14 maart jl. (Kamerstuk 29 023, nr. 283) zijn de secundaire effecten van het afschakelen toegelicht. In vervolg daarop wordt
nu nader onderzoek gedaan de keteneffecten van mogelijke afschakeling.

Vraag 13

Wie is er verantwoordelijk voor de uitvoering van het BHG? Is dat alleen de Minister
voor Klimaat en Energie? Hoe zit dit voor het bredere crisismanagement bij een fysiek
tekort aan gas? Wie is dan de verantwoordelijke Minister?

Antwoord 13

Verantwoordelijke voor de uitvoering van het BH-G is ingevolge artikel 52ab, eerste
lid, van de Gaswet en de afspraken omtrent de portefeuilleverdeling tussen bewindspersonen
belegd bij de Minister voor Klimaat en Energie. Dit is ook beschreven in het Nationaal
Crisisplan Gas (Bijlage bij Kamerstuk 29 023, nr. 283).

In het Nationaal Crisisplan Gas zijn ook afspraken vastgelegd over het breder crisismanagement
in het kader van een gascrisis. Onder meer is vastgelegd dat de Minister van Justitie
en Veiligheid de coördinerend Minister is op het gebied van de nationale crisisbeheersing.

Ten slotte geldt dat bij een fysiek gastekort waarbij gasleveringszekerheid in geding
komt de nationale crisisstructuur opgeschaald wordt. De Minister van Justitie en Veiligheid
is in dat geval de voorzitter van de ministeriële commissie voor crisisbeheersing
(waarbij geldt dat dit voorzitterschap ook kan worden overgenomen door de Minister
President).

Vraag 14

Deelt u de mening dat in het geval dat er Nederlandse afnemers afgeschakeld dienen
te worden om zo beschermde afnemers in andere landen te helpen, u maximale politieke
druk dient uit te oefenen op andere landen dat zij ook al het maximale doen wat zij
kunnen? Bijvoorbeeld dat Duitsland en België koste wat kost ervoor zorgen dat hun
kerncentrales aan blijven staan?

Antwoord 14

Op grond van het [PM]solidariteitsmechanisme uit de verordening gasleveringszekerheid
is Nederland verplicht om gehoor te geven aan een verzoek om solidariteit van rechtsreeks
met Nederland verbonden lidstaten als zij gas nodig hebben om in de vraag van hun
door solidariteit beschermde afnemers te voldoen. Lidstaten mogen op grond van de
verordening gasleveringszekerheid slechts een beroep doen op dit mechanisme als zij
alle maatregelen uit hun noodplan (in Nederland het BH-G) hebben toegepast. De Europese
Commissie onderzoekt of de toepassing van maatregelen die lidstaten treffen ter bestrijding
van een noodsituatie, waaronder een beroep op het solidariteitsmechanisme gerechtvaardigd
zijn. Indien dit niet (langer) het geval is dient de betreffende lidstaten zijn maatregelen
te wijzigen of beëindigen.

Vraag 15

Bent u bereid deze vragen te beantwoorden ruim voorafgaand het debat over de gasmarkt
en leveringszekerheid begin juni?

Antwoord 15

Deze vragen zijn zo spoedig mogelijk beantwoord.