Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Thijssen over het bericht 'Voedselmakers zoeken met spoed alternatief voor zonnebloemolie'

Antwoord van Minister Staghouwer (Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) (ontvangen
11 mei 2022). Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2021–2022, nr. 2382.

Vraag 1

Bent u bekend met het bericht «Voedselmakers zoeken met spoed alternatief voor zonnebloemolie»?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Herkent u het beeld dat geschetst wordt in het bericht? Kunt u uw antwoord toelichten?

Antwoord 2

Zonnebloemolie wordt zowel direct als verwerkt gebruikt in vele producten. Vervanging
door andere oliën is mogelijk, zoals palmolie, raapzaad- en sojaolie, al geldt dit
niet voor ieder product waarin zonnebloemolie wordt verwerkt. In het geval dat het
wel kan, zal men alternatieve leveranciers gaan zoeken of alternatieve oliebronnen
moeten benutten voor zover tegen redelijke prijzen verkrijgbaar en beschikbaar. Naar
verwachting zullen prijzen echter in alle gevallen stijgen.

Vraag 3

Wanneer verwacht u een significant tekort aan zonnebloemolie? Welke stappen gaat u
eventueel nemen als de voorraad leeg is?

Antwoord 3

Er zijn signalen binnengekomen van bedrijven en organisaties over tekorten aan grondstoffen
die binnenkort zullen ontstaan, in het bijzonder een tekort aan zonnebloemolie. Zonnebloemolie
wordt als ingrediënt verwerkt in een groot aantal voedingsmiddelen, zoals koek, marinades,
sauzen en margarines. De zonnebloemolie in deze voedingsmiddelen zal (deels) vervangen
moeten worden door andere plantaardige oliën, zoals raapzaadolie en sojaolie. Het
is helaas niet mogelijk om op tijd alle etiketten hierop aan te passen, waardoor bijvoorbeeld
de ingrediëntenlijst op het etiket niet meer zal kloppen. De Nederlandse Voedsel-
en Warenautoriteit (NVWA) zal tijdelijk niet handhavend optreden als etiketten niet
geheel correct zijn vanwege het tekort aan zonnebloemolie. Uiteraard mag door de vervanging
van zonnebloemolie de voedselveiligheid niet in het geding komen en moet de consument
helder en correct over de vervanging worden geïnformeerd. Dit is de verantwoordelijkheid
van de bedrijven en de NVWA zal hierop toezien.2

Vraag 4

Bent u van mening dat het tekort aan zonnebloemolie gevuld kan worden met duurzame
alternatieven? Bent u voornemens om, in het kader van de Boer-tot-bord-strategie,
prioritering te geven aan duurzame alternatieven? Kunt uw antwoord toelichten?

Antwoord 4

Bedrijven en organisaties zullen de zonnebloemolie (deels) vervangen door andere plantaardige
oliën, zoals raapzaadolie, palmolie en sojaolie. Voor deze oliën zijn eveneens duurzame
varianten beschikbaar, waarbij ik een beroep doe op het bedrijfsleven om duurzaam
geproduceerde oliën te gebruiken. Voorts zijn er signalen dat met de stijgende opbrengstprijzen
van zonnebloemolie zowel binnen de EU als daarbuiten meer van dit product zal worden
geteeld om aan de vraag te voldoen.

Vraag 5

Bent u het ermee eens dat een toenemende vraag naar palmolie, lijnzaadolie en raapzaadolie
niet mag leiden tot schade aan de natuur, ontbossingen, bosbranden en mensenrechtenschennis,
ook gezien het feit dat palmolie bekend staat als een natuursluipmoordenaar waar veel
zorgen over bestaan? Hoe gaat u daarvoor zorgen?

Antwoord 5

Daar ben ik het mee eens. Ik steun daarom het voorstel van de Commissie dat uitsluitend
Ontbossingsvrije producten op de EU-markt mogen worden gebracht. Met betrekking tot
het EU ontbossingsvoorstel is het van belang dat er bij evaluatie na twee jaar ook
rekening wordt gehouden met ontwikkelingen die invloed hebben op verschuiving van
productie, zodat deze elders het risico op ontbossing niet verhogen. Tot slot zal
ik beroep blijven doen op het bedrijfsleven duurzaam geproduceerde oliën op de markt
te blijven brengen.

Vraag 6

Deelt u de zorgen over de certificering omdat de keten niet transparant is waardoor
voedselproducenten vaak niet weten wat de herkomst van de door hen gebruikte palmolie
is?3 Heeft u, gelet op het feit dat het Wereld Natuur Fonds (WNF) heeft aangegeven dat
het certificeringssysteem voor soja onvoldoende waarborgen tegen ontbossing biedt,
dezelfde zorgen over palmolie certificering? Wat gaat u doen om de kwaliteit van de
certificering te verbeteren?

Antwoord 6

Certificering is slechts een instrument om een bepaalde kwaliteit van een product
of de omstandigheden waaronder dat product is geproduceerd te borgen in de gehele
handelsketen. Als het certificaat stelt dat ontbossingsvrije herkomst een voorwaarde
is, dan moet het systeem zodanig ingericht zijn dat dit geborgd is door een daar op
afgestemd Chain of Custody-model (of handelsmodel) en onafhankelijk geaccrediteerd
toezicht op toepassing van dit systeem door een certificerende partij. Met kwaliteit
van certificering is niks mis; het gaat om de inhoud van het certificatieschema. De
voorgestelde Verordening van de Commissie formuleert eisen aan het gepaste zorgvuldigheidssysteem.
Als certificering een bijdrage wil leveren aan het voldoen aan de verordeningeisen,
dan zal het onderliggend certificatieschema daarop moeten worden afgestemd.

Vraag 7

Herkent u de zorgen dat het gebruik van andere grondstoffen leidt tot het aanpassen
van het etiket en de verpakking waardoor de prijzen ook weer zullen stijgen? Welke
stappen gaat u nemen om voedsel betaalbaar te houden?

Antwoord 7

Ja, deze zorgen herken ik. Door het tekort aan zonnebloemolie zullen inderdaad andere
plantaardige oliën gebruikt moeten worden als ingrediënt in een groot aantal voedingsmiddelen.
Met de levensmiddelenindustrie, brancheorganisaties en de NVWA is afgesproken dat
het tijdelijk mogelijk is om deze aanpassing op het etiket niet door te voeren, mits
de voedselveiligheid niet in het geding komt.

In het algemeen heb ik er oog voor dat de consumentenprijzen kunnen stijgen, dit gaat
niet alleen om de prijzen van voedsel. Binnen het kabinet is er aandacht hiervoor.
Vorig jaar heeft het vorige kabinet besloten tot een directe verlaging van de energiebelasting
in 2022 van totaal € 3,2 miljard. Dit kabinet heeft op 11 maart jl. een maatregelenpakket
van € 2,8 miljard aangekondigd om de gevolgen van de stijgende energieprijzen en aanhoudende
inflatie te verzachten.4

Vraag 8

Kunt u toelichten hoe een eventuele toename in de vraag naar palmolie, lijnzaadolie
en raapzaadolie zich zal verhouden tot de EU-bossenstrategie?

Antwoord 8

Een eventueel toenemende vraag zou kunnen leiden tot uitbreiding van de arealen, palmolie,
lijnzaadolie en raapzaadolie of tot onderlinge verschuiving in de arealen wereldwijd.
Dergelijke ontwikkelingen kunnen van permanente of tijdelijke van aard zijn. In het
geval van tijdelijke toename is het de vraag of dit investeringen in uitbreiding rechtvaardigt.
Palmolie afkomstig van de uitbreiding van het areaal palmolieplantage ten koste van
bos kan later niet op de EU-markt worden gebracht omdat de ontbossing na 31 december
2020 heeft plaats gevonden. Wel zou deze palmolie zijn weg kunnen vinden naar landen
die niet diezelfde eisen als de EU stellen. Daarom is samenwerking met andere consumentenregio’s
en de productenlanden zo belangrijk om dit te voorkomen. Dit laatste is in lijn met
de EU Mededeling Bescherming en herstel van bossen: de actie van de EU opvoeren5, waarin wordt ingezet op versterkte samenwerking met producerende landen om de druk
op bossen te verlagen en de voetafdruk van de EU-consumptie op het land te verkleinen.
De EU-Bossenstrategie 20306, waarin ook het streven van de Commissie wordt genoemd om 3 miljard extra bomen te
planten in de EU voor 2030, zou op gespannen voet kunnen komen te staan met bijvoorbeeld
uitbreiding van het landbouwareaal voor lijnzaadolie of raapzaadolie. Dat geldt eveneens
voor het mogelijk uitbreiden van het areaal voor de productie van plantaardige eiwitten
ter vervanging van soja. Ik blijf mij onverminderd inzetten voor de doelen van de
EU-bossenstrategie alsmede de doelen van de nationale bossenstrategie.