Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Boucke, Bontenbal, Erkens en Grinwis over de stijgende gasprijzen

Antwoord van Staatssecretaris Yeşilgöz-Zegerius (Economische Zaken en Klimaat), mede
namens de Minister van Economische Zaken en Klimaat (ontvangen 1 november 2021). Zie
ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2021–2022, nr. 457.

Vraag 1

Wat zijn de laatst beschikbare cijfers over de te verwachten gasprijs en energieprijs
voor huishoudens komend jaar?

Antwoord 1

Het CBS publiceert maandelijks de gemiddelde energietarieven voor consumenten in de
Statline tabel «gemiddelde energietarieven voor consumenten»1. De laatst beschikbare cijfers over de gasprijzen en energieprijzen zijn de prijzen
van september 2021. Het gaat daarbij om variabele leveringstarieven van 0,4054 per
m3voor aardgas en 0,1064 per kWh voor elektriciteit. De verdere ontwikkeling van de
energieprijzen is erg onzeker en lastig te voorspellen.

Vraag 2

Is er bekend welk aandeel van de huishoudens hun prijs hebben vastgelegd voor een
langere duur en daardoor komend jaar nog geen last hebben van de prijsstijging?

Antwoord 2

Op basis van gegevens van de ACM over de contracten van huishoudens heeft het kabinet
in kaart gebracht welke huishoudens mogelijk te maken krijgen met een prijsstijging.
Hieruit is geconcludeerd dat het overgrote merendeel te maken krijgt met een stijgende
energierekening als gevolg van de stijgende energieprijzen. De ACM geeft aan dat ongeveer
45% van de huishoudens een variabel energiecontract heeft, waarvan de prijzen in de
regel op 1 januari en op 1 juli aangepast worden. Daarnaast zijn er ook huishoudens
met vaste contracten waarbij het contract binnen nu en een paar maanden afloopt, hoeveel
dit er precies zijn is niet bekend. Uiteraard is er ook een deel van de huishoudens
dat niet of in mindere mate te maken krijgt met de stijging van de leveringstarieven.

Vraag 3

Op welke wijze is deze prijsstijging precies meegenomen in de koopkrachtplaatjes van
het Centraal Planbureau in de Macro Economische Verkenning? Zit dat alleen in de geharmoniseerde
consumentenprijsindex (hicp) of wordt dit op een andere wijze meegenomen?

Antwoord 3

De prijsstijging zit inderdaad voor de koopkrachtplaatjes in de inflatieraming. In
de inflatieraming zit de prijsontwikkeling van goederen en diensten, waaraan consumenten
hun geld uitgeven. Maatstaven hiervoor zijn de geharmoniseerde consumentenprijsindex
(hicp) en de consumentenprijsindex (cpi). In de koopkrachtplaatjes wordt deze prijsontwikkeling
(cpi) afgezet tegen de ontwikkeling van de besteedbare inkomens.

Vraag 4

Kunt u in beeld brengen welke huishoudens het meeste last hebben van de stijging komend
jaar en hoe groot de groep huishoudens is die dit slecht op kan vangen?

Antwoord 4

Zoals ik in mijn antwoord op vraag 3 aangeef, blijkt uit gegevens van de ACM dat het
overgrote deel van de huishoudens de komende maanden met een fors hogere energierekening
te maken krijgt. Om te beoordelen in welke mate huishoudens deze stijging plaatsvindt
en in welke mate huishoudens deze stijging op kunnen vangen hangt af van meerdere
factoren, namelijk het type contract, de staat van de woning en het inkomen van een
huishouden. Dit vergt dus een individuele beoordeling van de situatie van alle huishoudens.
Die informatie is niet beschikbaar.

Vraag 5

Wanneer geeft u inzicht in de wijze waarop de 375 miljoen euro uit de motie-Hermans
hieraan tegemoet komt en wordt verdeeld over de belastingvermindering Energiebelasting
(EB) en Opslag Duurzame Energie (ODE) op elektriciteit in schijf 1? En wanneer wordt
duidelijk hoe u de 125 miljoen euro verdeeld wordt over de Opslag Duurzame Energie
(ODE) op elektriciteit in schijf 2 en 3, zoals de motie-Hermans vraagt?2

Antwoord 5

Om tegemoet te komen voor de stijgende energierekening als gevolg van de hoge gasprijzen
op de korte termijn doet het kabinet incidenteel en alleen voor 2022 een tweetal aanpassingen
in de energiebelastingen. Op deze manier is het mogelijk om op korte termijn een lastenverlichting
te realiseren. De stijgende gasprijs verhoogt de energierekening, daarom verhoogt
het kabinet ten eerste in 2022 incidenteel de belastingvermindering met 230 euro (inclusief
btw). De belastingvermindering is een vaste korting op het belastingdeel van de energierekening
en geldt voor iedereen.

De stijgende gasprijs vertaalt zich eveneens in een stijgende elektriciteitsprijs.
Daarom wordt ten tweede in de energiebelasting in 2022 incidenteel het tarief op de
eerste schijf elektriciteit verlaagd. Dit staat voor een huishouden met een gemiddeld
verbruik ongeveer gelijk aan een verlaging van 200 euro (inclusief btw). Een huishouden
met een gemiddeld verbruik ontvangt dus in totaal een tegemoetkoming van ongeveer
430 euro (inclusief btw) ten opzichte van waarvan is uitgegaan bij het Belastingplan
2022. Voor verdere toelichting verwijs ik naar brief die ik uw Kamer heb gestuurd
op vrijdag 15 oktober jl. (Kamerstuk 29 023, nr. 272).

Het kabinet stelt voor om vanuit de motie Hermans (Kamerstuk 35 925, nr. 13) 500 miljoen euro in 2022 in te zetten voor de tijdelijke compensatie van de energierekening
zoals hierboven is beschreven. Van de structurele reeks stelt het kabinet voor om
vanaf 2023 200 miljoen euro naar voren te halen en te laten vervallen voor 2023 en
verder. Dit om aan de urgente problematiek tegemoet te kunnen komen. Hiermee resteert
300 miljoen voor een structurele verlaging van de energierekening in de jaren 2023
en verder, waarbij een afgewogen verdeling zal moeten worden gemaakt tussen huishoudens
en bedrijven. Het kabinet werkt nog aan de uitwerking van de motie Hermans vanaf 2023
en verder.

Vraag 6

Wat zijn wat u betreft de onderliggende oorzaken van de prijsstijging? Welke zijn
daarvan exogeen en van korte duur en waarvan kan worden verwacht dat dit langer aanhoudt?

Antwoord 6

De gasmarkt is een mondiale markt. In heel Europa en Azië zijn de gasprijzen gestegen
door diverse ontwikkelingen zoals omschreven in de antwoorden van de Minister van
Economische Zaken en Klimaat op Kamervragen van Kamerlid Erkens (Brief met kenmerk:
Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2021–2022, nr. 19) en in de bijgaande Kamerbrief Een deel van de prijsstijging van gas en veel andere
grondstoffen is veroorzaakt door de onbalans op de markt als gevolg van het snelle
economische herstel van veel wereldeconomieën na de maatregelen gedurende de coronapandemie.
In Europa is onder meer tijdens de lockdown-maatregelen een achterstand ontstaan in
gasproductie en onderhoud van gasinfrastructuur, bijvoorbeeld in Rusland en Noorwegen,
wat leidde tot minder aanbod. De verwachting is dat deze onbalans tussen vraag en
aanbod zich in het komende jaar zal herstellen. Ook de hoge prijzen bieden sterke
marktprikkels voor de aanbod- en vraagkant om te reageren.

Daarnaast is de vraag naar gas ook gestegen door de grotere uitfasering van steenkool
en het toenemend aandeel fluctuerend hernieuwbare elektriciteitsproductie. In de afgelopen
maanden met relatief weinig wind in Europa en droogte in Brazilië moesten gasgestookte
elektriciteitscentrales relatief veel flexibiliteit leveren. Ten slotte wordt de warmtevraag
deels ingevuld door gas en zal een koude winter invloed hebben op de totale gevraagde
volumes. Het niet te voorspellen weerbeeld heeft daarmee ook invloed op de vraag.
Wat dit voor effecten op de prijs heeft, zal afhangen in hoeverre aan de aanbodkant
kan worden ingespeeld op de fluctuaties in de vraag.

Vraag 7

In hoeverre draagt een stijgende stijging van de gasprijs bij aan de betaalbaarheid
van de overstap naar duurzame energiebronnen? Is daarbij overwogen om de belasting
op elektriciteit te verlagen om de energieprijs te balanceren?

Antwoord 7

De hoge gasprijs werkt door in de prijzen voor elektriciteit, omdat gascentrales nog
voor een aanzienlijk deel voorzien in de Nederlandse (en Europese) elektriciteitsopwekking,
en warmte. Door de hogere marktprijzen voor energie is de prijs die duurzame energiebronnen
ontvangen voor het geleverde gas, elektriciteit en warmte hoger. Dit verkleint de
onrendabele top van deze investeringen en verkleint de noodzaak voor subsidie. Op
dit moment is de verwachting in de markt dat de recente prijsstijging incidenteel
van aard is en na de winter zal afzwakken, daarom zal de impact op investeringsbesluiten
voor duurzame energiebronnen mogelijk beperkt zijn, aangezien die gebaseerd zijn op
de gehele levensduur van een project.

Op 15 oktober 2021 is middels een brief (Kamerstuk 29 023, nr. 272) aan uw Kamer gecommuniceerd dat het kabinet een tijdelijke verlaging van het tarief
in de 1e schijf elektriciteit en de verhoging van de belastingvermindering gaat doorvoeren
per 2022. Hiermee wordt voorzien om een lastenverlichting te bieden aan huishoudens
en het mkb ter gedeeltelijke compensatie van de stijging in de energierekening. Hierbij
is gekozen voor verlaging van het tarief op elektriciteit om zo gericht mogelijk huishoudens
en het mkb te compenseren. Het is echter niet mogelijk en bovendien niet wenselijk
om via de tarieven van de energiebelasting, die jaarlijks vastgesteld worden, structureel
te compenseren voor fluctuerende energieprijzen om een «constant» integraal tarief
te realiseren. Een dergelijke maatregel, zal tegen uitvoeringstechnische problematiek
aanlopen. Het zou namelijk betekenen dat de overheid een eventuele verhoging van het
leveringstarief compenseert via het belastingtarief.

Vraag 8

Wat vindt u van de oplossing die in Frankrijk is gekozen met het bevriezen van de
aardgasprijs?3

Antwoord 8

Deze oplossing van gereguleerde prijzen past in een markt met een traditie van overheidsinterventie
in prijzen. In Nederland kennen wij bewust geen gereguleerde energietarieven, omdat
dergelijk ingrijpen in marktprijzen verstorend werkt. De prijzen geven dan namelijk
geen efficiënte informatie meer aan de markt over vraag en aanbod. Als leveranciers
hun kosten niet meer mogen terugverdienen kunnen ze zich terugtrekken van de markt
of mogelijk failliet gaan. Ook werken gereguleerde prijzen vaak als een belemmering
voor nieuwe toetreders en voor nieuwe investeringen.

Wanneer de overheid ingrijpt in de marktprijzen is het risico groot dat de overheid
vervolgens geconfronteerd wordt met schadeclaims van bedrijven die zeer complexe uitvoering
vragen. Een dergelijke maatregel kan ook tot hogere totale nationale kosten leiden
omdat energieleveranciers geen directe prikkel meer ervaren om de inkoopstrategie
te optimaliseren. Daarnaast zullen de leveranciers die de meest risico hebben genomen,
dat wil zeggen het minst hebben ingekocht via lange termijn contracten, de grootste
compensatie nodig hebben. Dit kan leiden tot een verkeerde prikkel voor de leveranciers
ook op de langere termijn.

Daarom is gekozen om de betaalbaarheid van de energierekening van huishoudens te borgen
via een combinatie van sociaal armoedebeleid en in het kader van de huidige hoge gasprijzen
door een tijdelijke verlaging van het belastingendeel van de energierekening.

Vraag 9

Wat zijn de details van het Franse voorstel? Wie loopt het financiële risico als de
gasprijs verder stijgt, de energieleveranciers of de overheid?

Antwoord 9

Frankrijk kent al een systeem van gereguleerde energieprijzen op de eindverbruikersmarkt.
In Frankrijk stijgt het gereguleerde energietarief gas vanaf november met 12,6% en
wordt dan vastgezet voor een periode van 18 maanden vanaf oktober. De overheid rekent
er op dat de groothandelsprijzen in april weer zullen dalen, maar dan worden de gereguleerde
prijzen niet verlaagd. Daarmee kunnen de energiebedrijven de eventuele verliezen uit
de winterperiode compenseren. Indien dit vermeende voordeel niet opweegt tegen nadeel,
dan is compensatie van energieleveranciers mogelijk. Hierdoor ligt het financiële
risico uiteindelijk alsnog bij de overheid. Naast de prijsregulering kent de Franse
overheid ook vouchers toe van 100 euro voor inwoners onder een bepaalde inkomensgrens.

Vraag 10

In hoeverre is de korting op de energiebelasting (zoals afgesproken in motie-Hermans)
toereikend om lage inkomens tegemoet te komen voor de hogere gasprijzen? Verkent u
aanvullende maatregelen om te voorzien dat lage inkomens niet hard worden geraakt
worden door de hogere gasprijs en wordt daarbij ook rekening gehouden met de (degressieve)
tariefstructuur van de energiebelasting?

Antwoord 10

Op 15 oktober heeft het kabinet uw Kamer ingelicht over het voornemen om lastenverlichting
te bieden voor huishoudens en het mkb om de stijging van de energierekening als gevolg
van de hoge gasprijzen gedeeltelijk te compenseren (Kamerstuk 29 023, nr. 272). Het kabinet heeft de afgelopen weken bekeken hoe de compensatie voor de stijgende
energieprijzen het beste kan worden vormgegeven. Idealiter wordt de compensatie zo
specifiek mogelijk vormgegeven, zodat het enkel terecht komt bij diegenen die daadwerkelijk
de compensatie nodig hebben. Dit is echter mede vanwege de grote verschillen in de
gevolgen voor specifieke huishoudens niet mogelijk. Het kabinet heeft er daarom voor
gekozen om de stijging van de lasten te dempen op de plek waarop deze terecht komen,
namelijk de energierekening.

De stijgende gasprijs verhoogt de energierekening, daarom verhoogt het kabinet ten
eerste in 2022 incidenteel de belastingvermindering met 230 euro (inclusief btw).
De belastingvermindering is een vaste korting op het belastingdeel van de energierekening
en geldt voor iedereen waardoor deze tot een relatief groot inkomenseffect bij lagere
inkomens leidt ten opzichte van hogere inkomens. De stijgende gasprijs vertaalt zich
eveneens in een stijgende elektriciteitsprijs. Daarom wordt ten tweede in de energiebelasting
in 2022 incidenteel het tarief op de eerste schijf elektriciteit verlaagd. Huishoudens
vallen in de regel allemaal binnen de eerste verbruiksschijf van de energiebelastingen,
waardoor een aanpassing van het tarief in de hogere schijven niet relevant is voor
huishoudens.

Daarnaast is het van belang om ook in te zetten op het bieden van handelingsperspectief
voor huishoudens. Door woningen en gebouwen beter te isoleren en stapsgewijs over
te stappen van aardgas naar (duurzame) warmtealternatieven wordt het energieverbruik
omlaag gebracht. Hier is met het klimaatbeleid voor de gebouwde omgeving door de Minister
van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties reeds op ingezet met verschillende maatregelen,
zoals de standaard voor woningisolatie en het bij Prinsjesdag aangekondigde budget
van cumulatief 514 miljoen euro voor het nationaal isolatie programma en hybride warmtepompen.
Het kabinet wil daarnaast op korte termijn maatregelen nemen die direct effect hebben
op de energierekening van de huishoudens die relatief hard worden getroffen door de
stijgende energierekening.

Recent onderzoek van TNO laat zien dat met name huishoudens met lagere inkomens in
slecht geïsoleerde woningen te maken hebben met energiearmoede, waarvan ongeveer 75%
in een corporatiewoning woont. Daarom heeft het kabinet 150 miljoen euro gereserveerd
om kwetsbare huishoudens met een hoge energierekening en/of een slechte energetische
staat van hun woning te ondersteunen via gemeenten, die in buurten waar veel energiearmoede
voorkomt gericht aan de slag kunnen gaan. Gemeenten bepalen zelf hoe ze dit doen,
ook in overleg met woningcorporaties. Dit kan bijvoorbeeld via het uitgeven van vouchers
waarmee energiebesparende producten gekocht kunnen worden, met energieboxen met bijvoorbeeld
radiatorfolie en ledlampen of het geven van energieadvies door energieteams die langs
huishoudens gaan. De aanpak richt zich zowel op huur- als koopwoningen en is aanvullend
op het nationaal isolatie programma, waarover de Minister van Binnenlandse Zaken en
Koninkrijksrelaties u binnenkort nader zal informeren.

Vraag 11

Welke andere (tijdelijke) oplossingen ziet u buiten de gebaande paden om grote problemen
bij huishoudens te voorkomen en bent u bereid om deze voor te bereiden voor als de
gasprijs nog verder stijgt?

Antwoord 11

De ontwikkeling van de gasprijs is erg onzeker. Het kabinet houdt daarom de komende
periode een vinger aan de pols als het gaat om de ontwikkeling van de energieprijzen.
Daarnaast onderstreept de huidige situatie op de gasmarkt het belang van een betrouwbare
en betaalbare energievoorziening. In de toekomst zal onze energievoorziening steeds
vaker te maken kunnen krijgen met volatiliteit in de energieprijzen. Het is daarom
van belang om nader in kaart te brengen wat er nodig is om ook in de toekomst te zorgen
dat energie voor alle huishoudenstegen een betaalbare prijs beschikbaar is. Het kabinet
zal hier op korte termijn uw Kamer nader over informeren. Zie het antwoord bij vraag
10 en de recent verstuurde brief aan uw Kamer over de hoge gasprijzen en de (Kamerstuk
29 023, nr. 272) voor een toelichting op de maatregelen die nu getroffen worden en de maatregelen
die onderzocht zijn om huishoudens te ondersteunen.

Vraag 12

Heeft u voorbeelden van hoe andere landen binnen de Europese Unie met de hoge gasprijs
omgaan?

Antwoord 12

Gezien er sprake is van een Europese energiemarkt is er ook in andere Europese landen
sprake van snel stijgende energiekosten door de hogere gasprijzen. Landen gaan daarbij
wel verschillend om met de prijsstijgingen. Een aantal landen, waaronder Duitsland,
heeft op dit moment geen maatregelen genomen. Frankrijk heeft de energieprijs die
leveranciers kunnen doorberekenen aan huishoudens gemaximeerd. Spanje kijkt naar de
mogelijkheden om de winsten van hernieuwbare energieprojecten zwaarder te belasten
en deze inkomsten ten goede te laten komen aan consumenten. In België is het sociale
tarief uitgebreid en verlengd. Dit sociale tarief is een gunstig tarief voor elektriciteit
en/of aardgas voor bepaalde huishoudens. Ook hebben enkele landen maatregelen genomen
voor specifieke groepen, door bijvoorbeeld het verstrekken van energievouchers.

Vraag 13

Kunt u deze vragen beantwoorden voor het herfstreces?

Antwoord 13

Ik deel de urgentie en heb gestreefd naar zo spoedig mogelijke beantwoording.