Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden De Hoop en Piri over het bericht ‘De F-35 fersteurt it libben fan Friezen’

Antwoord van Staatssecretaris Visser (Defensie) (ontvangen 16 juli 2021).

Vraag 1

Kent u het bericht «De F-35 fersteurt it libben fan Friezen: stress en sliepeleazens,
besite ûnmooglik»?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Deelt u de mening dat het zeer zorgelijk is dat volgens de enquête van Omroep Friesland
35% van alle Friezen en 57% van de Friezen rondom vliegbasis Leeuwarden, het geluid
van de F-35 «heel erg» als overlast ervaren?

Antwoord 2

Ik ben mij bewust van het feit dat mensen zich storen aan het geluid van overvliegende
straaljagers. We ontkomen er echter niet aan dat Defensie moet oefenen en trainen
zodat haar personeel en vliegtuigen klaar zijn voor haar grondwettelijke taken. Eén
van die taken is bijvoorbeeld het beschermen van het Nederlandse luchtruim met de
Quick Reaction Alert (QRA). Om overlast te vermijden oefenen we al zoveel als mogelijk
boven de Noordzee, verplaatsen we oefeningen naar het buitenland en maken we gebruik
van simulatoren. Oefenen en trainen boven land is echter ook noodzakelijk, los van
het feit dat we moeten starten en landen vanaf vliegbases in het land.

De vliegbasis Leeuwarden heeft in 2020 ruim 1300 klachten ontvangen, waarbij circa
50% van de klachten afkomstig is van een kleine groep melders. Dit is een sterke stijging
ten opzichte van 2019. In 2020 is er door de COVID-19 crisis meer in Nederland geoefend
door reisrestricties naar het buitenland. In het hele land zien we daardoor een stijging
van het aantal klachten van vliegbewegingen. Melders ondervinden hinder van het geluid
of van de gevlogen route van jachtvliegtuigen. Van iedere melding wordt, indien van
toepassing, gecheckt of binnen de geldende regelgeving is gevlogen. Dit blijkt nagenoeg
altijd het geval, maar dit doet niets af aan het gevoel of de beleving van de melder.
Dat gevoel is meestal niet weg te nemen. Geluidsbeleving is afhankelijk van allerlei
factoren en omstandigheden, ook persoonlijke omstandigheden. De confrontatie met nieuw
geluid, zoals dat van een nieuwe straaljager, en gewenning aan geluid kunnen de geluidsbeleving
beïnvloeden. In november 2020 schreef de auditcommissie geluidsmeetnet Leeuwarden
in haar eerste verslag aan de Commissie Overleg en Voorlichting Milieu (COVM) van
de vliegbasis Leeuwarden o.a. dat het geluid van de F-35 meer laagfrequent is dan
het geluid van de F-16. Verder schreef de auditcommissie: «Gemiddeld was het verschil
(in geluid) ten nadele van de F-35 bij deze contourmeetpunten rond de 10 dB(A). We
hebben ook een beperkt aantal starts en landingen gezien met een veel kleiner verschil
dan 10 dB(A)».

Vraag 3

Deelt u de mening dat elke klacht wegens slapeloosheid en stress er één te veel is?

Antwoord 3

Ja. Zoals in het antwoord op vraag 2 reeds aangegeven, ben ik me goed bewust van het
feit dat mensen hinder kunnen ervaren van overvliegende straaljagers. Defensie zet
zich in om de overlast te minimaliseren (zie ook het antwoord op vraag 5, 7 en 8).

Vraag 4

Hoe kan het dat Defensie zich aan de geluidsnormen houdt, maar dat toch zo veel mensen
zo veel overlast ervaren?

Antwoord 4

De geluidsnormen limiteren de hoeveelheid geluid die op jaarbasis geproduceerd mag
worden, maar dat neemt niet weg dat er wel geluid geproduceerd wordt en dat dit geluid
tot overlast kan leiden. Geluidsnormen geven geen ondergrens aan van wat alle mensen
toelaatbaar vinden of accepteren.

Vraag 5

Deelt u de mening dat niet het aantal decibel, maar de ervaring van de omwonenden
centraal hoort te staan in het vaststellen van de geluidnorm?

Antwoord 5

Rond elke luchthaven is sprake van een grens aan de toelaatbare geluidsbelasting.
Voor militaire luchthavens is een geluidzone vastgesteld en buiten deze zone is de
grens van de toelaatbare geluidsbelasting 35 Ke (Kosteneenheden). Dat is de norm die
we in Nederland hanteren en waar Defensie zich ook aan houdt. Jaarlijks wordt met
berekeningen gecontroleerd of deze norm al dan niet is overschreden. Over de geluidsbelasting
rondom de vliegbases wordt jaarlijks gerapporteerd. Deze rapportages worden gepubliceerd
op de websites van Defensie en van de Commissie Overleg & Voorlichting Milieu (COVM)
van de vliegbases. In vervolg op de motie-Eijsink (Kamerstuk 33 763, nr. 22) zijn er rondom de vliegbases Leeuwarden, Volkel en Gilze-Rijen geluidsmeetnetten
gerealiseerd. Deze metingen zijn openbaar en hebben als doel een beeld te geven van
de betrouwbaarheid van de geluidsberekeningen die resulteren in een geluidscontour.
Daarnaast worden ervaringen van de omwonenden meegenomen in de COVM’s van de desbetreffende
vliegbases. Deze ervaringen worden door Defensie serieus genomen en waar mogelijk
verwerkt in andere procedures en afspraken om de overlast te beperken.

Het Ministerie van Defensie bereidt zich voor op de overstap van Ke (Kosteneenheden)
naar Lden (Level day evening night) als geluidsbeoordelingsmaat voor de militaire luchthavens,
waarover ik uw Kamer in december 2020 over heb geïnformeerd (Kamerstuk 35 674, nr. 3). De Commissie voor de milieueffectrapportage (m.e.r.) drong de laatste jaren aan
op voortgang in de transitie van Ke naar Lden, omdat Lden geldt als de maat die een betrouwbaarder beeld geeft van de geluidhinder. Uitgangspunt
is een gelijkwaardige overgang, waarbij de overgang geen nadelige consequenties heeft
voor de militaire operaties, noch voor de omgeving.

Vraag 6

Bent u bereid de geluidsnormen te heroverwegen?

Antwoord 6

Een andere geluidsnorm maakt het geluid niet anders en ook de mate van hinder niet,
die is namelijk niet afhankelijk van de geluidsnorm. Defensie heeft de huidige geluidscontouren
nodig om gereed (geoefend en getraind) te zijn voor de uitoefening van haar grondwettelijke
taken en zal zich daarbij houden aan de vergunde geluidscontouren.

Vraag 7

Hebt u persoonlijk gesproken met omwonenden over de overlast? Zo nee, bent u bereid
dit op korte termijn te doen?

Antwoord 7

Ik heb zelf meermaals gesproken met vertegenwoordigers van omwonenden van de diverse
vliegbases over geluidsoverlast. Rondom iedere vliegbasis is een Commissie Overleg
& Voorlichting Milieu (COVM) ingericht waar vertegenwoordigers van omwonenden, gemeenten
en provincies zitting in hebben, naast vertegenwoordigers van Defensie en de desbetreffende
vliegbasis. De COVM bespreekt met enige regelmaat het onderwerp geluidsoverlast en
eventuele maatregelen die genomen kunnen worden om overlast te verminderen. Daarnaast
is Defensie in gesprek met de auditcommissies van de geluidsmeetnetten die operationeel
zijn rondom de vliegbases Leeuwarden, Volkel en Gilze-Rijen. De auditcommissie van
de vliegbasis Leeuwarden zal mij na de zomer informeren over de bevindingen van één
jaar meten van de F-35 operaties aldaar.

Vraag 8

Welke mogelijke maatregelen zouden er genomen kunnen worden om de overlast te beperken?

Antwoord 8

De F-35 opereert nu ruim anderhalf jaar vanaf vliegbasis Leeuwarden. De afgelopen
periode stond vooral in het teken van het opdoen van ervaring met het opereren van
de F-35 vanaf vliegbasis Leeuwarden. Defensie is zeker bereid om te zoeken naar mogelijkheden
om de hinder te beperken, bijvoorbeeld door het aanpassen van vliegprocedures tijdens
start en landing. Ik zie verder ruimte in het optimaliseren van onder meer vliegbanen
en -profielen; een proces dat reeds enige tijd per vliegbasis door tussenkomst van
de COVM en auditcommissies gaande is. De luchtmacht en de omgeving hebben hiervoor
tijd nodig om samen uit te zoeken wat nu met dit nieuwe toestel het optimum is waarbij
de ervaren overlast voor de omgeving als geheel zo laag mogelijk is.