Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Minhas en De Neef over de Zembla-uitzending dat spoorwerkers al ruim 10 jaar worden blootgesteld aan gevaarlijk kwartsstof

Antwoord van Minister Koolmees (Sociale Zaken en Werkgelegenheid) en van Staatssecretaris
Van Veldhoven-van der Meer (Infrastructuur en Waterstaat) (ontvangen 31 mei 2021).
Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2020–2021, nr. 2606.

Vraag 1

Bent u bekend met de Zembla-uitzending «Het stofspoor»?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Klopt het dat kwarts is opgenomen op de lijst met kankerverwekkende stoffen en dat
bedrijven verplicht zijn een alternatief te gebruiken als dat voorhanden is?

Antwoord 2

Respirabele kristallijne silica is opgenomen op de SZW lijst van kankerverwekkende
stoffen, respirabele kristallijne kwartsstof is daar een voorbeeld van. In het algemeen
geldt dat indien er een alternatieve stof is voor een stof op deze lijst en deze voldoende
functioneel is en voldoende voorhanden dat hier voor gekozen moet worden.

Vraag 3

Welke ruimte biedt de wet om af te wijken van de verplichting om alternatieve stoffen
te gebruiken? Betekent het bestaan van (interne) rapporten waarin alternatieven worden
benoemd, dat die alternatieven gebruikt moeten worden? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 3

In geval van kankerverwekkende stoffen moet een alternatief worden gebruikt indien
dit technisch uitvoerbaar is. Indien de werkgever van oordeel is dat vervanging niet
technisch uitvoerbaar is, moet deze dit schriftelijk onderbouwen in de Risico Inventarisatie
& Evaluatie (RI&E).

Het blijft uiteindelijk de verantwoordelijkheid van de werkgever om een keuze te maken,
waarbij de (interne) rapporten medebepalend kunnen zijn. Het is aan de Inspectie SZW
om tijdens een eventuele inspectie te beoordelen of men het eens is met de in de RI&E
aangegeven keuze, waarbij de basisinspectiemodule kwartsstof (BIM)2 een uitgangspunt is.

Vraag 4

Klopt het dat (de voorganger van) de Inspectie SZW al in 2008 constateerde dat de
branche te weinig doet aan de blootstelling van spoorwerkers aan hoge concentraties
kankerverwekkende kwartsstof? Wat is er na deze constatering gedaan door de inspectie
en de branche?

Antwoord 4

De Inspectie heeft in 2008 geconstateerd dat het arbeidsrisico blootstelling aan kwartsstof
onvoldoende wordt beheerst op het spoor. Naar aanleiding van de inspecties in 2008
heeft de branche blootstellingsonderzoek laten uitvoeren, en zijn goede maatregelen
rond kwartsstof opgenomen in de Arbocatalogus Railinfra. Het is vervolgens aan de
werkgever om de maatregelen in de Arbocatalogus uit te voeren en er ook op toe te
zien dat dit in de praktijk gebeurt.

ISZW werkt risico-gestuurd en is ook afhankelijk van meldingen of klachten en andere
signalen die binnenkomen. Sinds 2010 zijn geen meldingen ontvangen vanuit deze sector.
Eenmaal (in 2017) is een project stilgelegd omdat werd vastgesteld dat er sprake was
van teveel stofontwikkeling, zonder dat een kwartsstof-blootstellingsbeoordeling had
plaatsgevonden. Dit werd vastgesteld bij een controle naar aanleiding van een milieuklacht
bij een bedrijf in de buurt van het spoor. In 2019 is de laatste versie van de Basisinspectiemodule
Kwartsstof gepubliceerd, deze wordt door inspecteurs gehanteerd tijdens inspecties
en kan ook door werkgevers benut worden. Deze basisinspectiemodule is toepasbaar op
werkzaamheden of arbeidsplaatsen waar werknemers worden blootgesteld aan respirabel
kristallijn kwarts.

Vraag 5

Heeft de Inspectie SZW andere signalen ontvangen over het mogelijke gezondheidsgevaar
van de door ProRail en/of aannemers die in opdracht van ProRail werken gebruikte ballaststenen?
Zo ja, wat is er gebeurd met deze signalen?

Antwoord 5

Nee. ISZW heeft sinds 2010 geen meldingen of klachten en andere signalen ontvangen
vanuit deze sector.

Vraag 6

Klopt het dat ProRail sinds 2010 over rapporten beschikt over de problemen met kwartsstof?
Welke rapporten zijn dit en zijn deze rapporten en/of signalen op enig moment gedeeld
met uw ministerie(s) en/of de (voorganger van) de Inspectie SZW?

Antwoord 6

Het Ministerie van IenW is onlangs door ProRail op de hoogte gebracht over de inhoud
van de rapporten van de onderzoeksbureaus Blauw (2010)3, 4Infra (2018)4 en TNO (concept 2020)5. ProRail had deze onderzoeken tot voor kort niet met de Inspectie SZW gedeeld, maar
heeft dit naar aanleiding van de uitzending van Zembla wel gedaan. ProRail is overigens
niet verplicht om dit soort onderzoeken te melden bij de Inspectie SZW. Tijdens een
inspectie kan Inspectie SZW wel altijd de beschikbare rapportages opvragen.

Vraag 7

Is een werkgever verplicht de omgang met kankerverwekkende stoffen op te nemen in
zijn Risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E)? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 7

Ja, een werkgever is dit verplicht.

Vraag 8

Zijn ProRail en/of aannemers in spoorwerkzaamheden verplicht de omgang met kankerverwekkende
kwartsstof op te nemen in hun RI&E? Is de RI&E van deze bedrijven sinds 2010 gedeeld
met of ingezien door de Inspectie SZW?

Antwoord 8

Ja, ProRail en aannemers zijn dit verplicht (zie vraag 7). Zowel ProRail als aannemers
dienen actuele RI&E’s te hebben. Daarnaast is het een gezamenlijke verantwoordelijkheid
van opdrachtgever en aannemer(s) om voor een specifiek Bouw & Infra project een zogenaamd
Veiligheids- en Gezondheidsplan op te stellen, waarin voor dat project concrete maatregelen
worden gespecificeerd. In de Arbocatalogus Railinfra zijn goede maatregelen opgenomen
voor het werken met kwartsstof. Werkgevers zijn niet verplicht om proactief de RI&E
te delen met Inspectie SZW. Tijdens een inspectie kan Inspectie SZW deze wel altijd
opvragen. Omdat er geen meldingen zijn geweest over projecten was er geen aanleiding
de RI&E’s op te vragen. De controle in 2017 was naar aanleiding van een milieuklacht
gericht op een bedrijf vlak bij het spoor en niet op een bedrijf dat voor ProRail
op het spoor aan het werk was.

Vraag 9

Klopt het dat bij werkzaamheden op stations eveneens te hoge concentraties kwartsstof
zijn vrijgekomen, zoals op station Barendrecht in de uitzending van Zembla?

Antwoord 9

ProRail geeft aan geen meetgegevens te hebben van de hoeveelheid vrijgekomen (kwarts)stof
bij de werkzaamheden op station Barendrecht waar in de uitzending van Zembla aan gerefereerd
wordt. ProRail geeft aan dat de beelden van het stof in het station niet overeenkomen
met hoe werkzaamheden horen te worden uitgevoerd. ProRail beschikt niet over gegevens
of meldingen van te hoge concentraties of hoeveelheden (kwarts)stof op stations. ProRail
ontving de afgelopen jaren enkele klachten over stof dat neerdaalde op bezittingen
of in de omgeving van omwonenden. Deze klachten zijn door ProRail in behandeling genomen
en waar relevant zijn de aannemers aangesproken en/of naar de locatie gestuurd om
de oorzaak weg te nemen. Deze klachten gingen overigens niet specifiek over kwartsstof.

Vraag 10

Welke blootstellingsnormen gelden voor kwartsstof bij reizigers? Acht u het, gezien
de stofwolken die vrijkomen bij deze werkzaamheden, aannemelijk dat daaraan is voldaan?

Antwoord 10

Voor reizigers bestaan geen blootstellingsnormen voor respirabel kwartsstof. Op basis
van bestaande onderzoeken naar de blootstelling van spoorwerkers – en uitgaande van
de juiste uitvoering van werkzaamheden – neemt ProRail aan dat reizigers geen gezondheidsrisico
door (kwarts)stof lopen bij werkzaamheden met kwartshoudende ballast op het spoor.
ProRail doet die inschatting op basis van bestaande meetgegevens naar blootstelling
van spoorwerkers die vervolgens geëxtrapoleerd zijn naar de situatie in de omgeving
van spoorwerkzaamheden. ProRail vindt dat het beeld van de risico’s voor reizigers
en omwonenden beter onderbouwd moet worden en laat vervolgonderzoek doen naar mogelijke
gezondheidsrisico’s van (kwarts)stof voor reizigers en omwonenden in de buurt van spoorwerkzaamheden.

Vraag 11

Welke veiligheidsmaatregelen gelden bij werkzaamheden aan stations om te voorkomen
dat reizigers en werkenden op de stations worden blootgesteld aan te hoge concentraties
gevaarlijke stoffen? Wie ziet toe op de naleving daarvan?

Antwoord 11

ProRail geeft aan dat bij het uitvoeren van werkzaamheden met ballast op stations
de richtlijnen en maatregelen gelden van de Arbocatalogus. Hoewel deze als scope de
veiligheid en gezondheid van werknemers hebben, wordt door toepassing hiervan ook
het stofrisico voor station gebruikers beheerst. Bij het voorbereiden van de werkzaamheden
op stations besteedt ProRail specifiek aandacht aan de risico’s voor aanwezigen op
stations (met een «Plan veilige Transfer») en de maatregelen die daarvoor genomen
moeten worden. In dat kader wordt bijvoorbeeld afhankelijk van de situatie (een deel
van) het station afgesloten tijdens de uitvoering van de werkzaamheden of worden stofschermen
geplaatst.

De primaire verantwoordelijkheid voor de naleving van veiligheidsmaatregelen op de
werkplek en de beschreven maatregelen voor veilige transfer ligt bij de aannemer als
werkgever/opdrachtnemer. Toezichthouders van ProRail houden vanuit de rol als opdrachtgever
toezicht op de invulling hiervan. ProRail en haar opdrachtnemers werken aan het verder
verbeteren van het toezicht op de naleving, omdat zij onderkennen dat dit in een aantal
gevallen onvoldoende heeft plaatsgevonden.

Vraag 12

Welke partij is eindverantwoordelijk om te voorkomen dat reizigers en werkenden worden
blootgesteld aan te hoge concentraties gevaarlijke stoffen bij werkzaamheden in stations?

Antwoord 12

ProRail is eindverantwoordelijk.

Vraag 13

Is in de gesprekken tussen uw ministerie en ProRail het vrijkomen van kwartsstof en/of
andere gevaarlijke stoffen bij werkzaamheden aan de orde gesteld? Wanneer is dit aan
de orde gesteld en in welke context?

Antwoord 13

Veiligheid bij het werken aan het spoor is een onderwerp dat vanuit de beleidsverantwoordelijkheid
van het Ministerie van IenW besproken wordt tussen IenW en ProRail. Er is en wordt
in die context niet gesproken over het vrijkomen van kwartsstof en/of andere gevaarlijke
stoffen met mogelijke effecten op de gezondheid van werknemers. De verdeling qua verantwoordelijkheden
ligt in deze situatie namelijk als volgt: het is de verantwoordelijkheid van ProRail
om aan de Arbowetgeving te voldoen. Het Ministerie van SZW is verantwoordelijk voor
de Arbowetgeving en de Inspectie SZW ziet toe op de naleving van de Arbowet. Het Ministerie
van IenW heeft desondanks ProRail er onlangs, vanuit de rol als aandeelhouder, wel
op aangesproken dat op basis van beelden van Zembla lijkt dat de Arbowetgeving niet
in alle gevallen door de sector wordt nagekomen.

Vraag 14

Klopt het dat de Inspectie SZW een onderzoek start naar het gebruik van kwartshoudende
stenen bij spoorwerkzaamheden? Wanneer wordt dit onderzoek naar verwachting afgerond?

Antwoord 14

De Inspectie SZW doet zowel onderzoek naar het gebruik van kwartshoudende stenen als
naar stofvorming bij spoor werkzaamheden waaronder respirabel kwartsstof. Het onderzoek
is van vele zaken afhankelijk en het is op voorhand niet te zeggen wanneer het afgerond
zal zijn.

Vraag 15

In hoeverre valt het (voorkomen van het) vrijkomen van kwartsstof en/of andere gevaarlijke
stoffen bij werkzaamheden onder «het beperken van de lokale milieueffecten» genoemd
in de Beheerconcessie 2015–2025? Indien dit hier niet onder valt, in hoeverre biedt
een beheerconcessie ruimte om hier bepalingen over op te nemen?

Antwoord 15

In de beheerconcessie is ten aanzien van het beperken van lokale milieueffecten een
zorgplicht opgenomen. Deze is enerzijds gericht op het voldoen aan de wettelijke kaders
en anderzijds op het, indien dit redelijkerwijs mogelijk is, nemen van aanvullende
maatregelen om negatieve externe effecten verder te mitigeren. Uit deze zorgplicht,
die ook volgt uit artikel 1.1a van de Wet milieubeheer, vloeien voor kwartsstof geen
andere maatregelen voort dan die al vereist zijn op grond van de Arbowet- en -regelgeving
en die gericht zijn op de bescherming van de gezondheid van mensen die langdurig aan
kwartsstof blootgesteld kunnen worden. Als laatstgenoemde regelgeving goed wordt nageleefd,
wordt ook aan de wettelijke zorgplicht ten aanzien van het beperken van lokale milieueffecten
voldaan.

Vraag 16

Kunt u in uw gesprekken met ProRail aan de orde stellen dat de blootstelling van werknemers
aan kwartsstof acuut dient te worden beëindigd en de Kamer binnen een maand verslag
doen van de uitkomsten van dit gesprek?

Antwoord 16

De afgelopen periode is vanuit het Ministerie van IenW in diverse overleggen met ProRail
aandacht besteed aan kwartsstof. Zo is bijvoorbeeld tijdens de Algemene Vergadering
van Aandeelhouders op 23 april jl. met de Raad van Commissarissen en Raad van Bestuur
over kwartsstof gesproken. Zoals gewoonlijk heeft uw Kamer een weergave ontvangen
van deze vergadering (Kamerstuk 29 984, nr. 925).

Toelichting:

Deze vragen dienen ter aanvulling op eerdere vragen terzake van het lid Van Kent (SP),
ingezonden 9 april 2021 (vraagnummer 2021Z05620).