Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Groothuizen over de detentiefasering onder de Wet straffen en beschermen

Antwoord van Minister Dekker (Rechtsbescherming) (ontvangen 6 april 2021). Zie ook
Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2020–2021, nr. 2136.

Vraag 1

Klopt het dat in het wetsvoorstel de ZBBI’s en BBI’s ((Zeer) Beperkt Beveiligde Inrichtingen)
vervangen worden door een BBA (Beperkt Beveiligde Afdeling)?

Antwoord 1

Het klopt dat door de Wet straffen en beschermen (hierna: Wet SenB) Beperkt Beveiligde
Afdelingen (BBA’s) worden gerealiseerd als vervanger van de huidige (Zeer) Beperkt
Beveiligde Inrichtingen ((Z)BBI’s). Met het behoud van afdelingen met een beperkt
beveiligingsniveau wordt een aangenomen motie opgevolgd.1

Vraag 2

Kunt u toelichten wat daarvan de consequenties zijn, zowel de negatieve als de positieve?

Antwoord 2

In de (Z)BBI verricht de gedetineerde binnen of buiten de inrichting arbeid, verblijft
hij ’s nachts in de inrichting en komt hij in aanmerking voor algemeen verlof en een
regimesgebonden wekelijks weekendverlof. Een belangrijk voordeel van de (Z)BBI is
dat gedetineerden met steeds meer vrijheden kunnen oefenen vanuit een hierop toegeruste
detentieomgeving. Een nadeel van de (Z)BBI is dat het algemeen en regimesgebonden
verlof als te automatisch en vrijblijvend wordt ervaren.2

Het automatisch toegekende en te vrijblijvende algemene en regimesgebonden verlof
dat bij het (Z)BBI regime hoort, verhoudt zich niet tot de voorgestane meer persoonsgerichte
detentiefasering, waarbij het toekennen van verlof wordt getoetst aan het gedrag van
de gedetineerde, slachtofferbelangen en het risico voor de samenleving en meer nadruk
komt te liggen op de gerichte re-integratie van een gedetineerde. Daarom wordt het
algemeen en regimesgebonden verlof met de Wet SenB vervangen door een verlofsysteem
waarbij per gedetineerde langs voornoemde drie criteria wordt bekeken voor welke verlofsoorten
hij in aanmerking komt en verlof steeds uitdrukkelijk is verbonden aan een concreet
re-integratiedoel.

De Wet SenB kent drie vormen van verlof: kortdurend en langdurend re-integratieverlof
en re-integratieverlof voor extramurale arbeid. Gedetineerden die in de laatste fase
van hun straf re-integratieverlof hebben gekregen voor het verrichten van extramurale
arbeid worden geplaatst in de Beperkt Beveiligde Afdelingen (BBA’s). Naast het werken
aan re-integratiedoelen gericht op arbeid na detentie, is het vanuit de BBA tevens
mogelijk om te werken aan andere gedrags- en re-integratiedoelen, in het kader van
kortdurend en langdurend re-integratieverlof.

Zo blijft het mogelijk dat gedetineerden aan wie vergaande extramurale vrijheden zijn
toegekend kunnen oefenen met die vrijheden, vanuit een daarop goed toegeruste detentieomgeving.
Afdelingen met een beperkt beveiligingsniveau blijven dus behouden, maar ten opzichte
van de huidige (Z)BBI’s wordt de invulling persoonsgerichter en minder vrijblijvend.

Vraag 3, 4

Kunt u aangeven wanneer deze wijziging in werking zal treden? Is dat zoals het wetsvoorstel
beoogd 1 mei 2021? Is dit de daadwerkelijke datum van wijziging of is dit een streefdatum?
Wanneer kunt u duidelijkheid verschaffen over de daadwerkelijke wijzigingsdatum?

In uw brief van 10 december jl. heeft u aangekondigd een tweede gateway review in
februari 2021 uit te willen voeren, is die review al klaar? Zo ja, wat is de uitkomst?
Wanneer kan de Kamer daar het rapport van verwachten? Heeft deze review invloed op
de datum van inwerkingtreding? Zo ja, welke consequenties heeft het als de datum van
de inwerkingtreding wordt verschoven?3

Antwoord 3, 4

Bij inwerkingtreding worden de BBA’s onmiddellijk ingevoerd. De uitgevoerde tweede
Gateway review zal ik aan uw Kamer zenden met een begeleidende brief. Hierin ga ik
in op de bevindingen van het reviewteam en de gevolgen voor de invoeringsdatum van
de Wet SenB.

Vraag 5

Wat betekent een eventuele wijzing in de datum voor de inwerkingtreding van de wijzigingen
in de verlofregeling?

Antwoord 5

De diverse ministeriele regelingen waarmee de verschillende vormen van re-integratieverlof
worden ingevoerd treden gelijktijdig met de Wet SenB in werking. Een wijziging in
de datum van inwerkingtreding van de wet betekent dat ook de wijzigingen in de verlofregeling
op een nieuwe datum in werking treden.

Vraag 6

Kun u puntsgewijs aangeven wat de criteria zijn voor plaatsing in een BBA?

Antwoord 6

Voor plaatsing in een BBA moet aan een gedetineerde re-integratieverlof gericht op
extramurale arbeid zijn toegekend. Dat kan ook worden toegekend voor leeractiviteiten
bij een werkgever.

In de afweging of een gedetineerde in aanmerking komt voor re-integratieverlof gericht op extramurale arbeid worden dezelfde drie criteria gehanteerd als
bijvoorbeeld voor de voorwaardelijke invrijheidstelling: het gedrag gedurende de hele
detentie, de slachtofferbelangen en de risico’s voor de samenleving als geheel.

Voor het aanvragen van re-integratieverlof voor extramurale arbeid geldt nog een aantal
specifieke randvoorwaarden. In het persoonlijke detentie- en re-integratieplan moet
zijn afgesproken dat de gedetineerde zich gedurende de detentie richt op het verbeteren
van zijn kansen op de arbeidsmarkt. Dat kan als de inschatting is dat een baan na
detentie de kans op een veilige terugkeer in de samenleving vergroot. Er moet ook
al actief gewerkt zijn aan dit re-integratiedoel.

Tot slot dient voorafgaand aan de plaatsing een werkgever te zijn gevonden waar voor
minimaal 32 uur aan leer- of werkactiviteiten verricht kunnen worden (dan wel 26 uur
in combinatie met zorg of opleiding).

Vraag 7

Klopt het dat de BBA slechts bedoeld is voor gedetineerden die betaalde arbeid verrichten?
Zo ja, wat betekent dat voor gedetineerden die niet kunnen werken vanwege een ziekte
of arbeidsongeschiktheid, of die de pensioengerechtigde leeftijd al hebben bereikt?

Antwoord 7

Nee. De BBA heeft als doel om gedetineerden via werk succesvol en veilig te laten
re-integreren in de samenleving met als ambitie een betaalde baan na hun detentie.

Om dat doel te bereiken wordt ingezet op het verrichten van leer-/werkactiviteiten ten behoeve van de re-integratie bij een externe organisatie/werkgever.
Als gedetineerden voor deze activiteiten verlof voor extramurale arbeid wordt verleend
kunnen zij in een BBA worden geplaatst.

Gedurende het verblijf zet DJI zich samen met gemeenten in om te zorgen dat de gedetineerde
bij invrijheidstelling een betaalde baan heeft of hier aanspraak op kan maken. Of
dat uiteindelijk lukt hangt af van de specifieke situatie van de gedetineerde en de
mogelijkheden op de arbeidsmarkt.

Als, bijvoorbeeld door arbeidsongeschiktheid, een baan na detentie geen realistisch
of noodzakelijk re-integratiedoel is voor een succesvolle re-integratie zal er geen
verlof voor extramurale arbeid worden toegekend en volgt geen plaatsing in de BBA.
Het ligt bij deze gedetineerden voor de hand dat zij re-integreren via kortdurend
en langdurend re-integratieverlof, het penitentiair programma (bij straffen korter
dan een jaar) of de voorwaardelijke invrijheidstelling (bij straffen langer dan een
jaar). Bij een penitentiair programma en de voorwaardelijke invrijheidstelling bevindt
een gedetineerde zich volledig buiten de inrichting.

Gedetineerden die de pensioengerechtigde leeftijd al hebben bereikt worden overigens
niet uitgesloten van verlof voor extramurale arbeid. Wel wordt uiteraard gekeken of
verblijf in de BBA aansluit bij zijn of haar re-integratiedoelen.

Vraag 8

Kunnen zich situaties voordoen, waarin gedetineerden die zeer goed verdrag vertonen,
tegengehouden worden om naar een open of halfopen kamp te gaan omdat zij geen betaalde
arbeid kunnen verrichten? Zo ja, welke consequenties heeft dit?

Antwoord 8

Voor een plaatsing in een BBA is het verkrijgen van re-integratieverlof gericht op
extramurale arbeid een voorwaarde. Als een baan na detentie geen realistisch re-integratiedoel
is, zal er geen verlof voor extramurale arbeid, dat in het teken staat van leer- of
werkactiviteiten, worden verleend en volgt geen plaatsing in de BBA.

Mocht de selectiefunctionaris het re-integratieverlof voor extramurale arbeid niet
toekennen, dan zijn er altijd nog mogelijkheden tot kortdurend en/of langdurend re-integratieverlof,
het penitentiair programma etc. Middels deze modaliteiten kan de gedetineerde werken
aan re-integratiedoelen die passen bij zijn persoonlijke situatie.

Vraag 9

Bent u het met de mening eens dat onduidelijkheid in de straffasering leidt tot ongelijke
behandeling in de praktijk en dat het dus wenselijk is dat partners in de keten zo
snel mogelijk opheldering krijgen over deze ontstane onzekerheid?

Antwoord 9

Alvorens de wet in werking treedt, moet de werkwijze duidelijk zijn. Daarom werk ik
nauw samen met DJI en andere betrokken ketenpartners om alle noodzakelijke voorbereidingen
te treffen. De onder antwoord 3 en 4 genoemde tweede Gateway review zal ik met een
begeleidende brief aan uw Kamer verzenden. In deze brief ga ik nader in op de wijze
waarop gezorgd wordt voor een zorgvuldige inwerkingtreding.

Vraag 10

Wat gaat u eraan doen om te voorkomen dat arbeidsgeschiktheid een discriminerende
factor wordt bij de plaatsingscriteria? Ziet u mogelijkheid om de voorwaarden voor
deelname aan de BBA duidelijk vast te leggen in bijvoorbeeld de Regeling selectie,
plaatsing en overplaatsing van gedetineerden?

Antwoord 10

Zoals toegelicht in antwoord op vraag 7 is voor plaatsing in een BBA het verkrijgen
van re-integratieverlof gericht op extramurale arbeid een voorwaarde. Als een baan
na detentie geen realistisch re-integratiedoel is, zal er geen verlof voor extramurale
arbeid, dat in het teken staat van leer- of werkactiviteiten, worden verleend en volgt
geen plaatsing in de BBA.

De gedetineerde heeft dan mogelijkheden te re-integreren via bijvoorbeeld kortdurend
en langdurend re-integratieverlof en het penitentiair programma. Middels deze modaliteiten
kan de gedetineerde werken aan re-integratiedoelen die passen bij zijn persoonlijke situatie.

De – criteria bij de – verschillende vormen van re-integratieverlof zijn neergelegd
in diverse ministeriele regelingen, waarmee onder andere de Regeling selectie, plaatsing
en overplaatsing van gedetineerden wordt gewijzigd. De (nadere) randvoorwaarden voor
het aanvragen van re-integratieverlof voor extramurale arbeid zijn opgenomen in het beleidskader BBA.

Bij binnenkomst in detentie krijgen gedetineerden door middel van een informatieblad
inzicht in de mogelijkheden tot detentiefasering. Ook de voorwaarden voor een BBA-plaatsing
worden daarin opgenomen.

Vraag 11

Kunt u aangeven wat de stand van zaken is met betrekking tot de uitvoering van de
motie van de leden Groothuizen en Kuiken?4

Antwoord 11

Deze motie is verwerkt in de relevante ministeriële regelingen. Deze regelingen zullen samen met de Wet SenB in werking treden.