Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Van den Nieuwenhuijzen over de gaswinning en het escalerende geweld in Noord-Mozambique

Antwoord van Staatssecretaris Vijlbrief (Financiën – Fiscaliteit en Belastingdienst),
mede namens de Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking (ontvangen
12 februari 2021).

Vraag 1

Heeft u kennisgenomen van het artikel «Ellende door gaswinning Mozambique»?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Hoe duidt u de recente ontwikkelingen in Cabo Delgado?

Antwoord 2

In de provincie Cabo Delgado in het noorden van Mozambique vinden sinds oktober 2017
gewelddadige aanslagen plaats door opstandelingen. De extremistische opstandelingen
hebben zich sinds begin 2020 geaffilieerd met de Centraal Afrikaanse Provincie van Islamitische Staat (ISCAP). Het aantal aanvallen en de ernst daarvan zijn het laatste jaar toegenomen
en de Mozambikaanse veiligheidstroepen slagen er niet in het geweld te stoppen. Voor
een nadere duiding van de onveiligheid in Cabo Delgado, wil ik u verwijzen naar mijn
brief aan uw Kamer d.d. 3 juli 2020 (Kamerstuk 33 625, nr. 318).

Vraag 3

Klopt het dat 570,000 mensen op de vlucht zijn voor het geweld en dat zeker 900,000
mensen te maken hebben met voedseltekorten? Wat onderneemt Nederland om deze groepen
te ondersteunen?

Antwoord 3

In het responseplan2 voor deze al langer lopende crisis meldt het UN Office for the Coordination of Humanitarian Affairs (OCHA) dat het aantal intern ontheemden eind vorig jaar was opgelopen tot 530.000.
Tegen de 1,3 miljoen mensen hebben behoefte aan noodhulp en bescherming. In Cabo Delgado
en de provincies Niassa en Nampula worden meer dan 900.000 mensen bedreigd door ernstige
voedselonzekerheid als gevolg van conflict, ontheemding, cyclonen en klimaatschokken.

In 2020 stelde OCHA-middelen beschikbaar voor humanitaire hulp uit het Central Emergency Response Fund (CERF) voor activiteiten van onder meer WFP, UNICEF, UNFPA en IOM in de regio. Nederland
is éen van de vijf grootste donoren van het CERF (bijdrage in 2020: EUR 87 miljoen).
In lijn met de nota «Mensen Eerst!» (2019) is die bijdrage voorspelbaar en ongeoormerkt.
OCHA kan zo tijdig opereren daar waar de noden het hoogst zijn. ECHO, de noodhulporganisatie
van de Europese Commissie stelt eveneens geld beschikbaar voor humanitaire activiteiten
in Noord-Mozambique.

Vraag 4

Welke invloed oefent Nederland uit om het geweld in Cabo Delgado een halt toe te roepen
en toegang voor hulpverleners en journalisten mogelijk te maken?

Antwoord 4

Nederland spreekt zowel bilateraal, als via de Europese Unie, de autoriteiten in Mozambique
aan op de verslechterende veiligheidssituatie in Cabo Delgado. Daarbij worden zorgen
uitgesproken over de steeds verder escalerende situatie, het geweld tegen de burgerbevolking
en wordt steevast het belang benadrukt van het respecteren van mensenrechten en verbeterde
toegang tot dit gebied voor internationale hulporganisaties en de pers. Nederland
en de EU vragen ook aan buurlanden als Zuid-Afrika zich in te spannen dit conflict
op te lossen. Zo heeft Minister Blok in zijn gesprek met de Minister van Buitenlandse
Zaken van Zuid-Afrika, Naledi Pandor, op 10 december 2020, de situatie in Cabo Delgado
besproken. Ook wordt gepoogd de regionale organisatie SADC (Southern African Development Community) te betrekken bij het zoeken naar een oplossing in dit conflict. Binnenkort staat
het onderwerp weer op de agenda van ministerieel overleg tussen de EU en SADC.

De Portugese Minister van Buitenlandse Zaken, Santos Silva, bezocht als gezant van
de Hoge Vertegenwoordiger van de EU Borrell van 20 tot 21 januari jl. Mozambique om
de mogelijkheden tot ondersteuning van de Mozambikaanse overheid te verkennen. Ook
vindt er momenteel een virtuele «fact finding»-missie van EU-experts plaats. Het bezoek en de missie brengen in kaart hoe de EU
een bijdrage kan leveren aan het terugbrengen van vrede en stabiliteit in Cabo Delgado.
De uitkomsten daarvan zullen in Europees verband worden besproken. Nederland zal daarbij
blijven pleiten voor een integrale benadering, waarbij zowel de veiligheidsdimensie
wordt geadresseerd, als ook de humanitaire- en ontwikkelingsdimensie aandacht krijgen.

Vraag 5

Hoe staat het met het Multi-Stakeholder Platform (MSP) voor Cabo Delgado, waar u naar
verwees in uw antwoord op eerdere schriftelijke vragen?3 Welke resultaten zijn tot dusverre bereikt?

Antwoord 5

Het Multi Stakeholder Platform (MSP) is opgericht om inclusieve en duurzame ontwikkeling in Cabo Delgado te bevorderen.
Momenteel hebben meer dan 80 organisaties vanuit de publieke sector, het bedrijfsleven,
het maatschappelijk middenveld en de donorgemeenschap zich bij dit platform aangesloten.
In werkgroepen wordt samenwerking bevorderd op het gebied van ruimtelijke ordening,
handelscorridor-ontwikkeling, financiering voor het lokale midden- en kleinbedrijf
en lokale capaciteitsopbouw. Het MSP organiseert webinars en debatten met het maatschappelijk
middenveld en levert technische assistentie. Sinds de oprichting van het MSP zijn
studies uitgebracht, databases opgezet en innovatieve concepten ontwikkeld, zoals
recent een COVID19-garantiefaciliteit voor het midden- en kleinbedrijf.

Vraag 6

Welke resultaten heeft het nieuwe regionale overheidsagentschap geboekt? In hoeverre
ziet u mogelijkheden voor een snelle en significante verbetering van inclusieve ontwikkeling
in de provincies Cabo Delgado, Nampula en Niassa om te voorkomen dat het geweld zich
verder verspreid? Op welke wijze draagt Nederland daar aan bij?

Antwoord 6

Eén van de prioritaire taken van het Integrated Development Agency of the North (ADIN), het regionale overheidsagentschap, is het verlenen van humanitaire hulp en
herhuisvesting voor ontheemde gezinnen in Cabo Delgado. Verder vormen bevordering
van voedselzekerheid, onderwijs, gezondheid, economische ontwikkeling en de ontwikkeling
van infrastructuur de kern van het mandaat van het agentschap. ADIN heeft daarnaast
als doel opleidings- en werkgelegenheidskansen voor jongeren te creëren om rekrutering
van jongeren door gewapende groepen te voorkomen.

De internationale gemeenschap in Mozambique, inclusief Nederland, heeft vanaf het
begin haar steun uitgesproken voor het werk van ADIN. Helaas verloopt de opstartfase
stroef en heeft het nog geen concrete resultaten opgeleverd. ADIN werkt momenteel
een strategie uit met assistentie van de internationale gemeenschap. Zodra ADIN zijn
plannen heeft uitgewerkt zal Nederland bezien of en zo ja, welke concrete bijdrage
daaraan geleverd kan worden.

Vraag 7

Deelt u de strekking van het artikel in het Nederlands Dagblad dat de gasvondsten
een rol hebben gespeeld in het ontstaan van het geweld en in het voortduren van het
geweld?

Antwoord 7

De grondoorzaken van het geweld in Cabo Delgado zijn complex. Werkloosheid en analfabetisme
zijn hoog en veel mensen leven onder de armoedegrens. Het centraal bestuur is zwak
en er is veel georganiseerde misdaad, met name actief in mensen-, drugs- en grondstoffensmokkel.
Het gevoel van onvrede richting de overheid in algemene zin en richting een regering
die tweeduizend kilometer zuidwaarts zit lijkt dan ook een belangrijke rol te spelen
bij het ontstaan en voortduren van het geweld. Het feit dat de gasvelden al in 2011
zijn ontdekt maar dat tot nu verbetering van de leefomstandigheden is uitgebleven,
kan hier aan bijdragen.

En zoals in het antwoord op vraag 1 aangegeven, handelen sommigen (ook) uit ideologische
motieven. Daar toegang tot het gebied zeer beperkt is en er veel misinformatie wordt
verspreid is het voor de internationale gemeenschap moeilijk goede en geverifieerde
informatie te krijgen over de motieven van de opstandelingen.

Vraag 8

Bent u bekend met de termpresource curse, een grondstoffenvloek die zich al manifesteert voordat de grondstoffen überhaupt
worden gewonnen? In hoeverre acht u deze term van toepassing op de situatie in Mozambique?

Antwoord 8

Ik ben bekend met de term pre-source curse. Sommige factoren uit de definitie van deze term spelen ook een rol in Mozambique.
Zoals genoemd in het antwoord op vraag 7, zijn de grondoorzaken van het conflict complex
en zeker niet alleen terug te voeren op een grondstoffenvloek. Zorgen over de ontwikkeling
van de grondstoffenwinning maken wel deel uit van de problematiek. Zo is de nationale
budgettering een zwak punt in de besluitvormingsketen van de extractieve industrie
in Mozambique. Vooruitlopend op toekomstige gasinkomsten heeft de regering in snel
tempo leningen aangetrokken. Er is nog veel onzekerheid op welke termijn de daadwerkelijke
exploitatie van de gasvoorraden gaat starten. De aanleg van de infrastructuur heeft
veel vertraging opgelopen.

Vraag 9

Deelt u de zorgen geuit in het hoofdartikel «Hele dorpen in Mozambique op de vlucht
voor geweld» over de gevolgen van het gasproject op mensenrechten en milieu?4 Zo nee, waarom niet? Zo ja, wat onderneemt Nederland om deze negatieve gevolgen te
verhelpen?

Antwoord 9

Het kabinet deelt de zorgen omtrent de verslechterde humanitaire en veiligheidssituatie
in Cabo Delgado, het toenemend aantal ontheemden en het escalerende geweld. De grondoorzaken
van het geweld en de mensenrechtenschendingen in de regio zijn, zoals in het antwoord
op vraag 7 toegelicht, complex, waarbij de aanwezigheid van het gasproject en de vooruitzichten
op gasinkomsten ook een rol kunnen spelen, maar zeker niet de enige reden zijn. De
projectsponsoren zelf, geleid door Total, nemen binnen de verantwoordelijkheden die
ze hebben, verschillende maatregelen om risico’s op het gebied van milieu en mensenrechten,
waaronder herhuisvesting, te mitigeren. Op het gebied van de veiligheid is het hierbij
grotendeels afhankelijk van de bescherming door de Mozambikaanse overheid (politie
en leger).

Het kabinet verwacht van bedrijven, ook van de bedrijven genoemd in het artikel, dat
zij zich houden aan hun verantwoordelijkheden onder de OESO-richtlijnen voor multinationale
ondernemingen en de UN
Guiding Principles for Business and Human Rights. Het kabinet bevordert dit onder andere door de IMVO (Internationaal Maatschappelijk
Verantwoord Ondernemen (IMVO) richtlijnen onder de posten te verspreiden, die hen
vraagt bewustwording met betrekking tot IMVO te creëren bij het bedrijfsleven en door
de 90% doelstelling te bevorderen middels het voeren van een campagne. Het kabinet
wil dat 90% van alle grote bedrijven uiterlijk in 2023 aangeeft zich aan de OESO-richtlijnen
te houden (90%-doelstelling).

Met het nieuwe IMVO-beleid, dat op 16 oktober jl. is gepubliceerd, zet het kabinet
in op een verplichting voor bedrijven om gepaste zorgvuldigheid toe te passen in lijn
met de internationale richtlijnen. Idealiter komt deze verplichting er op Europees
niveau, om zo de impact van beleid en het gelijke speelveld te vergroten.

Vraag 10

Klopt het dat Nederland via haar exportkredietverzekeraar Atradius DSB van plan is
steun te geven aan het gasproject? Welke bedrijven en/of financiële instellingen hebben
deze steun aangevraagd? Hoe ziet deze steun er uit en wat is de waarde van het te
verzekeren project(en) en transacties?

Antwoord 10

Middels de Exportkredietverzekering (ekv) verzekert de Staat het kredietrisico uit
hoofde van een projectlening ten behoeve van financiering van Nederlandse exportcontracten.
Daarnaast kan de Staat de risico’s verzekeren die Nederlandse exporteurs zelf lopen.
De banken en exporteurs betalen hier premie voor. Er is dus geen sprake van geldstromen,
bijvoorbeeld in de vorm van subsidies of investeringen, van de Staat naar het gasproject.

In het kader van het gasproject in Mozambique heeft Atradius DSB een verzekeringsaanvraag
onder de exportkredietverzekering ontvangen en inmiddels ook een dekkingstoezegging
aan de aanvragende partijen uitgereikt. Informatie over welke bedrijven en/of financiële
instellingen dit betreft en voor welke te verzekeren bedragen kan echter nog niet
met uw Kamer gedeeld worden omdat de verzekeringspolissen nog niet zijn afgegeven.
Dergelijke informatie is daardoor bedrijfs- en concurrentiegevoelig. Dit is standaardprocedure
binnen het ekv-beleid. Zodra sprake is van een polisverstrekking zal de transactie
op de website van Atradius DSB worden gepubliceerd.

Vraag 11

Welke maatregelen nemen Total en betrokken Nederlandse bedrijven om het project zelf
te beveiligen nu het geweld escaleert? Welke maatregelen nemen Total en betrokken
Nederlandse bedrijven om de veiligheid van de bewoners van het gebied te beschermen,
meer specifiek de bewoners die voor het project zijn geherhuisvest?

Antwoord 11

De Staat verzekert, conform het mvo-beleid voor de exportkredietverzekering, geen
transacties die onaanvaardbare risico’s voor mens, dier en milieu met zich meebrengen.
Dit betreft ook de bewoners van de projectomgeving en specifiek de geherhuisveste
bewoners. Het project wordt gemonitord en alle mogelijke nadelige gevolgen zullen,
voor zo ver ze binnen de bevoegdheid van de projectpartners liggen, conform ons beleid
en de geldende internationale richtlijnen, worden gemitigeerd dan wel gecompenseerd.

Gedetailleerde informatie over de genomen maatregelen kan ik echter niet met u delen,
vanwege de veiligheidsrisico’s die de openbaarmaking van dergelijke informatie met
zich meebrengt. Wel kan ik uw Kamer mededelen dat de Nederlandse bedrijven niet zelf
verantwoordelijk zijn voor de beveiliging van het project, hiervoor berust de verantwoordelijkheid
bij de projectsponsoren, geleid door Total, zelf. Het project beveiligt de betrokken
bedrijven (waaronder de Nederlandse bedrijven), zichzelf en de lokale bewoners die
als gevolg van het project geherhuisvest zijn, onder meer door het toepassen van meerdere
lagen van omheining met bijbehorende detectie/camera installaties. Voorts zijn (onbewapende)
externe beveiligingsbedrijven ingehuurd. Voor het overige is het project, zowel op
land als op zee, maar ook de bewoners in het gebied rondom het project en in de regio
Cabo Delgado afhankelijk van de bescherming door de overheid van Mozambique (politie
en leger).

Vraag 12

In hoeverre wordt de context van geweld meegenomen in de risicotaxatie en het besluit
wel of geen exportkredietverzekering te verlenen?

Antwoord 12

Een context van geweld wordt altijd, zo ook in het geval van het gasproject in Mozambique,
meegenomen in de risicoanalyse van de exportkredietverzekering. Immers, de Staat verzekert
geen transacties met onaanvaardbare risico’s voor mens, dier en milieu. Dit betreft
zowel het projectpersoneel als de lokale gemeenschappen in de projectomgeving. Wanneer
er in een project sprake is van een geweldscontext en de mitigerende en/of compenserende
maatregelen zijn ontoereikend dan wel afwezig, dan zal de Staat een dergelijke transactie
niet in verzekering nemen, dan wel haar invloed aanwenden de situatie te verbeteren.

Vraag 13

Bent u het ermee eens dat het voor Atradius DSB en haar cliënt(en) extreem ingewikkeld
is om in dit project aan internationale standaarden voor maatschappelijk verantwoord
ondernemen (MVO) te voldoen? Zo nee, waarom niet? Zo ja, wat zijn uw overwegingen
om de aanvraag van dit project niet op (I)MVO gronden af te wijzen?

Antwoord 13

Het betreft een zeer groot en complex project dat gepaard gaat met substantiële risico's
op het gebied van milieu, sociaal en vooral veiligheidsterrein. Het project is op
basis van de internationale ekv-systematiek ook als een hoog-risico project (categorie-A)
geclassificeerd en beoordeeld. Het project ligt in een ecologisch gevoelig gebied
met hoge natuurwaarden en de uitvoering van het project brengt mensenrechtenrisico’s
met zich mee, waaronder de noodzaak tot herhuisvesting van lokale gemeenschappen.
Ook spelen er bredere risico’s in de projectomgeving waar sprake is van armoede en
geweld, die buiten de scope van het project vallen.

Voor de mvo-beoordeling van dit project heeft Atradius DSB een uitgebreid milieu en
sociaal due diligence proces doorlopen. Samen met andere bij het project betrokken partijen heeft Atradius
DSB al sinds 2017 intensief contact met de projecteigenaar, lokale en internationale
ngo’s en stakeholders over deze mvo-risico’s en plannen voor mitigerende maatregelen.
In deze periode heeft Atradius DSB meerdere bezoeken gebracht aan de projectlocatie
om de situatie en de afspraken te beoordelen en hierover met lokale stakeholders in
gesprek te gaan.

De mvo-beoordeling van Atradius DSB laat zien dat de belangrijkste milieu en sociale
risico’s, die liggen op het gebied van herhuisvesting, biodiversiteit, en water- en
bodemkwaliteit zoveel mogelijk worden beperkt door het nemen van mitigerende maatregelen.
Dit betreft onder andere de volgende maatregelen:5 de te herhuisvesten huishoudens worden niet alleen fysiek en financieel gecompenseerd,
de plannen voorzien in een verbetering van hun levensstandaard,6 blijvende aandacht voor consultatie met stakeholders tijdens de looptijd van het
project door de oprichting van een NGO Commissie, op initiatief van Atradius DSB,
die het hele herhuisvestingstraject volgt en7 milieueffecten van werkzaamheden op de biodiversiteit, het water, de waterbodem en
het geluid worden tijdens de werkzaamheden zoveel als mogelijk beperkt op basis van
de laatste stand van de techniek en uitgevoerde studies.

De mvo-beoordeling is uitgevoerd met een grote groep andere exportkredietverzekeraars
en de African Development Bank met ondersteuning van onafhankelijke consultants op diverse vakgebieden. De conclusie
van de mvo-beoordeling is dat, met de genomen compenserende en mitigerende maatregelen,
het project voldoet aan de nationale wet- en regelgeving en relevante internationale
IMVO-standaarden waaronder de IFC Performance Standards, de UN Guiding Principles on Business and Human Rights en specifiekde IFC Environmental Health and Safety Guidelines.

Alle afspraken worden tijdens de looptijd aan de hand van een Environmental and Social Action Plan gemonitord door een onafhankelijke consultant en alle bij het project betrokken partijen
waaronder Atradius DSB. Waar nodig worden plannen, acties en maatregelen bijgesteld
tijdens de uitvoering van het project. Dit alles maakt dat ondanks de complexiteit
er vertrouwen is dat de projecteigenaar het project op een goede manier zal uitvoeren
volgens de internationale standaarden.

Vraag 14

Hoe ziet u deze aanvraag in het licht van de Sustainable Development Goals?

Antwoord 14

Het Mozambique LNG project vindt plaats in een zeer arm, achtergebleven regio in Mozambique.
Door onderhavig project kan juist deze regio een grote ontwikkeling doormaken waarbij
onder andere de armoedesituatie, educatie, technische ontwikkeling, gezondheidsvoorzieningen
aanzienlijk kunnen verbeteren. Hierdoor is de verwachting dat het project een bijdrage
zal leveren aan de Sustainable Development Goals (SDGs). De sociale investeringen die het project inmiddels heeft uitgevoerd en de
duizenden lokale arbeidskrachten die reeds in dienst zijn van het project voor de
constructiefase zijn hier al voorbeelden van.

Vraag 15

Deelt u de mening dat grote olie- en gasprojecten in Afrikaanse landen het bereiken
van de SDGs vaak hebben ondermijnd in plaats van daar aan te hebben bijgedragen? Zo
ja, waarom denkt u dat de situatie in Mozambique anders zal zijn? Zo nee, in welke
Afrikaanse landen is de ontwikkeling van de olie- en gassector een motor van inclusieve
ontwikkeling gebleken?

Antwoord 15

Zoals aangegeven in antwoord op Kamervragen van Van Raan (2021D03134) ben ik bekend met analyses van olie- en gasprojecten in Afrikaanse landen, die laten
zien dat deze projecten zeker niet in alle gevallen hebben bijgedragen aan duurzame
en inclusieve economische en sociale ontwikkeling. Ook bij de ontwikkeling van de
gasvelden in Mozambique liggen er risico’s, maar ook kansen voor het bereiken van
de SDGs. Multilaterale financiële instellingen zoals de Wereldbank en het IMF ondersteunen
landen als Mozambique door hen de benodigde technische assistentie te bieden om met
deze risico’s om te gaan.