Verslag (initiatief)wetsvoorstel (nader) : Verslag

Nr. 5 VERSLAG

Vastgesteld 22 december 2020

De vaste commissie voor Binnenlandse Zaken, belast met het voorbereidend onderzoek
van dit wetsvoorstel, heeft de eer als volgt Verslag uit te brengen van haar bevindingen.

Onder het voorbehoud dat de regering op de gestelde vragen en de gemaakte opmerkingen
tijdig en genoegzaam zal hebben geantwoord, acht de commissie de openbare beraadslaging
over dit wetsvoorstel voldoende voorbereid.

Inhoudsopgave

blz.

1.

Inleiding

1

2.

Voorgeschiedenis en totstandkoming herindelingsadvies

2

3.

Toets aan het Beleidskader gemeentelijke herindeling

3

4.

Naamgeving

6

1. Inleiding

De leden van de VVD-fractie hebben met belangstelling kennisgenomen van het wetsvoorstel
Samenvoeging van de gemeenten Landerd en Uden. Graag willen zij de regering daarover
een aantal vragen voorleggen.

De leden van de CDA-fractie hebben kennisgenomen van het wetsvoorstel tot samenvoeging
van de gemeenten Landerd en Uden.

De leden van de GroenLinks-fractie hebben met belangstelling kennisgenomen van het
wetsvoorstel om de gemeenten Landerd en Uden samen te voegen. Oorspronkelijk stond
er nog een hoorzitting gepland over de herindeling. Vanwege de aangescherpte coronamaatregelen
kon deze helaas geen doorgang vinden. De leden van de fractie van GroenLinks begrijpen
de teleurstelling bij een aantal genodigden voor de hoorzitting. Zij vinden het daarom
van belang dat de regering in haar reactie uitgebreid ingaat op de bezwaren die door
een deel van de bewoners zijn ingebracht. Daarom zouden de leden van de fractie van
GroenLinks graag een nadere reactie van de regering ontvangen over de ingebrachte
zienswijzen waaruit naar voren komt dat een deel van de inwoners van Schaijk en Reek
niet met Uden willen fuseren, maar liever bij Oss aansluiten. Kan de regering hier
uitgebreider op ingaan en kan zij ook nader ingaan op de betrokkenheid van de inwoners
bij de keuzen zoals die nu in het wetsvoorstel zijn opgenomen? En kan de regering
tot slot ook nader ingaan op hoe de buurgemeenten van de nieuwe gemeenten aankijken
tegen de voorgenomen fusie en kan zij daarop reageren?

De leden van de SP-fractie hebben het voornemen tot herindeling gelezen en hebben
daarover nog enkele vragen en opmerkingen.

De leden van de PvdA-fractie hebben met belangstelling kennisgenomen van het voorliggend
wetsvoorstel. Ook deze leden geven de voorkeur aan gemeentelijke herindelingen «van
onderop, waarbij de behoefte tot samengaan van de betreffende gemeenten zelf komt».
De aan het woord zijnde leden zijn tevens van mening dat daarbij zoveel als mogelijk
rekening dient te worden gehouden met de behoeften en meningen van de kernen waaruit
de gemeenten nu nog bestaan. Dat geldt zeker voor gemeenten die relatief recent ontstaan
zijn uit eerder zelfstandige kernen. Zij hebben met name in dat verband enkele vragen.

De leden van de ChristenUnie-fractie hebben onder dankzegging kennisgenomen van voorliggend
voorstel. Genoemde leden zijn zich er van bewust dat een samenvoeging van gemeenten
niet enkel een bestuurlijke exercitie is, maar ook een grote impact heeft op de inwoners
van de betrokken gemeenten. Dat is in het geval van voorliggende herindeling niet
anders. De leden van de ChristenUnie-fractie spreken de hoop uit dat de samenvoeging
van de gemeenten Landerd en Uden bijdraagt aan de bloei van de gemeenschap in deze
gemeenten en wensen bewoners en bestuurders daarbij veel succes.

De leden van de SGP-fractie hebben met belangstelling kennis genomen van het wetsvoorstel.
Zij hebben met name vragen over de positie van de kern Schaijk en de naamgeving van
de nieuwe gemeente.

2. Voorgeschiedenis en totstandkoming herindelingsadvies

De leden van de CDA-fractie constateren, dat het voorliggende wetsvoorstel gebaseerd
is op het herindelingsadvies van de betrokken gemeenten en de positieve zienswijze
daarop van gedeputeerde staten van de provincie Noord-Brabant van 30 juni 2020. In
de memorie van toelichting wordt bij herhaling verwezen naar het herindelingsadvies.
Daarom zijn deze leden van mening dat het niet juist is, dat het herindelingsadvies
met de bijbehorende documenten en de zienswijze van de provincie niet als bijlagen
zijn opgenomen bij de memorie van toelichting. Deze leden verzoeken de regering het
herindelingsadvies met de bijbehorende documenten en de zienswijze van de provincie
alsnog als bijlagen op te nemen bij de nota naar aanleiding van het verslag.

Met gedeputeerde staten van de provincie Noord-Brabant, hechten de leden van de ChristenUnie-fractie
aan het feit dat hier sprake is van een uitvoerige voorbereiding en aan het belang
van ook bestuurlijk draagvlak binnen de nieuw te vormen gemeente. Tegelijkertijd onderschrijven
zij, met de Gedeputeerde Staten, dat de bezwaren vanuit Schaijk een extra claim leggen
op de nieuwe gemeente. De leden van de ChristenUnie-fractie onderschrijven dan ook
de oproep aan bestuurders om met daadkracht te werken aan het verder uitbouwen van
een weloverwogen beleid rondom kernen- en dorpendemocratie. Genoemde leden vragen
of deze oproep ook vanuit de regering zal klinken.

De leden van de SGP-fractie vragen de regering te reflecteren op de van verschillende
zijden geponeerde stelling dat het positioneren van de kern Schaijk in de gemeente
Landerd in het verleden als een bestuurlijke weeffout gezien moet worden, waarbij
ook gewezen wordt op de totstandkomingsgeschiedenis van deze gemeente. In hoeverre
was deze herindeling voor de regering reden om eens kritisch naar de situatie te kijken?
Zij vragen aandacht voor de voorbeelden van succesvolle splitsing van gemeenten die
eerder niet op bevredigende wijze functioneerden.

3. Toets aan het Beleidskader gemeentelijke herindeling

3.1. Draagvlak

De gemeente Landerd bestaat uit de kernen Schaijk, Reek en Zeeland. De leden van de
VVD-fractie begrijpen uit gegeven reacties dat inwoners van de kernen Schaijk en Reek
niet voelen voor het samengaan met Uden, maar aan de gemeente Oss willen worden toegevoegd.
Daarmee lijkt het maatschappelijk draagvlak niet groot voor deze herindeling. Ook
een aangekondigd referendum is niet doorgegaan, dit tot teleurstelling van een groot
deel van de inwoners van Schaijk. Daar komt bij dat er bij de omliggende gemeenten
geen unanieme steun is voor deze herindeling. De leden van de VVD-fractie vragen in
hoeverre deze herindeling duurzaam is. Wat zal de positie van de nieuwe gemeente Maashorst
zijn ten opzichte van de gemeenten Oss en Meijerijstad? Zal de bestuurskracht van
de nieuwe gemeente wel voldoende groot zijn ten opzichte van de buurgemeenten? Is
er gekeken naar samenvoeging met Meijerijstad of met Boekel? Is de optie onderzocht
om Schaijk bij de gemeente Oss te voegen? De leden van de VVD-fractie vragen de regering
op deze aspecten van de herindeling in te gaan. Gaarne krijgen zij een reactie van
de regering.

De leden van de CDA-fractie lezen, dat in 60 zienswijzen vraagtekens werden gezet
bij een ongedeelde herindeling. In 46 van deze zienswijzen werd aangegeven dat de
Landerdse kern Schaijk met de gemeente Oss samengevoegd zou moeten worden, met name
vanwege de oriëntatie van deze kern op Oss. In de overige 14 zienswijzen werd betoogd
dat de Landerdse kern Reek met de gemeente Oss samengevoegd zou moeten worden. Hoe
beoordeelt de regering het feit dat deze zienswijzen terzijde gelegd zijn, omdat de
gemeenten Landerd en Uden hadden aangegeven dat splitsing van de gemeente Landerd
onbespreekbaar was. Opsplitsing zou de besturingsfilosofie verzwakken. Voor opsplitsing
van de gemeente Landerd was bovendien geen bestuurlijk draagvlak aangezien ongedeelde
samenvoeging een harde voorwaarde was van beide gemeenteraden om over te gaan tot
gemeentelijke herindeling. Deelt de regering de mening van de leden van de CDA-fractie,
dat inhoudelijke argumenten tegen een herindeling in de voorgestelde vorm inhoudelijk
beoordeeld moeten worden en dat een verwijzing naar een eerder genomen raadsbesluit
niet volstaat?

«Met betrekking tot de Landerdse kern Schaijk geldt dat gedurende het herindelingsproces
een groep inwoners van deze kern de wens kenbaar maken aan de gemeente Oss te willen
worden toegevoegd. Deze inwoners hebben zich verenigd in de «Actiegroep Schaijk hoort
bij Oss». De gemeenteraden hebben – als uitkomst van het gevoerde proces – evenwel
gekozen voor een ongedeelde samenvoeging; alle kernen van de gemeente Landerd participeren
in de samenvoeging met Uden.» Op welke wijze draagt deze handelwijze naar de mening
van de betrokken gemeenten bij aan de door de gemeenten Landerd en Uden gewenste versterking
van de band tussen het bestuur en inwoners en kernen?

De gemeentebesturen van Landerd en Uden hebben in hun inbreng voor de hoorzitting
benadrukt, dat door beide gemeenteraden een ongedeelde herindeling als harde voorwaarde
is gesteld. De leden van de CDA-fractie vragen de regering, of in een herindelingsproces
een dergelijke voorwaarde kan worden gesteld aan de wetgever. De gemeentebesturen
van Landerd en Uden voeren verder aan, dat ook in het lange voortraject van deze herindeling
opsplitsing nooit op bestuurlijk draagvlak heeft kunnen rekenen. «Wij zijn ons daarbij
bewust dat deze keuze niet (volledig) aansluit bij de wens van alle inwoners van de
gemeente Landerd. Zo gaven de zienswijzen weer dat een deel van de samenleving van
Schaijk een voorkeur heeft voor een samengaan van Schaijk met Oss. Het heeft er ook
toe geleid dat het «Actiecomite Schaijk hoort bij Oss niet bij Uden» een aanvraag
voor een raadgevend referendum heeft ingediend.»

De gemeentebesturen van Landerd en Uden brengen daartegen in, dat de gemeenteraad
van Landerd – na een uitgebreid en zorgvuldig doorlopen proces, met veel aandacht
voor participatie en co-creatie – in ruime meerderheid gekozen heeft voor een ongedeelde
herindeling met de gemeente Uden, in het belang van alle inwoners, ondernemers en
organisaties van Maashorst. De leden van de CDA-fractie vragen welk gewicht het criterium
«voor hun eigen bestwil» in de schaal legt, als het gaat om het bepalen van maatschappelijke
draagvlak voor een voorstel tot gemeentelijke herindeling.

De leden van de SP-fractie lezen dat er weerstand is in onder andere Uden. Hoe verhoudt
zich dit tot de voorwaarde dat herindelingen van onderaf moeten komen? Wat zijn de
voordelen voor de inwoners?

De leden van de PvdA-fractie lezen dat vanuit de Landerdse kern Schaijk gedurende
het herindelingsproces een groep inwoners van deze kern de wens kenbaar heeft gemaakt
aan de gemeente Oss te willen worden toegevoegd. Deze inwoners hebben zich verenigd
in de «Actiegroep Schaijk hoort bij Oss». Wat zijn de argumenten van deze actiegroep
en waarom heeft de regering blijkens de inhoud van het wetsvoorstel geen rekening
gehouden met die argumenten?

Deelt de regering de mening van de leden van de PvdA-fractie dat het niet alleen van
belang is om rekening te houden met de wens van een meerderheid van de gemeenteraad
van Landerd, maar dat mede gezien de ogenschijnlijke verschillen van mening over dit
onderwerp, ook de afzonderlijke meningen van de betrokken kernen van belang zijn om
tot een weloverwogen besluitvorming te kunnen komen? Zo ja, waarom en hoe zijn de
meningen in de diverse kernen gepeild? Zo nee, waarom niet?

Hoe groot is het draagvlak onder de inwoners van Schaijk om met de andere kernen van
de gemeente Landerd samengevoegd te worden met de gemeente Uden? En hoe groot is het
draagvlak van deze inwoners om bij voorkeur bij de gemeente Oss te worden gevoegd?

Acht de regering het mogelijk dat na een splitsing van de gemeente Landerd, waarbij
de kern Schaijk bij de gemeente Oss worden gevoegd en de overige kernen van Landerd
samengaan met de gemeente Uden, de dan nieuw te vormen gemeente Maashorst niet over
voldoende bestuurskracht, interne samenhang en nabijheid van bestuur en regionale
samenhang kan beschikken? Zo ja, waarom? Zo nee, waarom niet? Waarom is het voor het
voldoen aan de genoemde criteria voor gemeentelijke herindeling per se nodig dat Schaijk
bij de te vormen gemeente Maashorst wordt gevoegd? Heeft de gemeente Maashorst zonder
Schaijk niet de benodigde bestuurskracht om in voldoende mate gemeentegrens overstijgende
opgaven te kunnen uitvoeren? Waarom zou door opsplitsing van de gemeente Landerd voor
de nieuwe gemeente Maashorst niet het gewenste toekomstbestendige schaalniveau bereikt
worden?

De leden van de ChristenUnie-fractie hebben vanuit verschillende hoeken bezwaren vernomen
ten aanzien van de keuze om de kern Schaijk niet aan de gemeente Oss toe te voegen.
Genoemde leden vinden het van belang voor een goede afronding van het proces en een
goed functioneren van de gemeente richting burgers en medeoverheden, dat er een zo
breed mogelijk draagvlak voor de keuze tot samenvoeging is. Zij vragen de regering
aan te geven wat er is gebeurd om het draagvlak in Schaijk, maar ook in Reek, te vergroten?
Voorts vragen zij of vanuit de gemeente een peiling is gedaan naar het lokaal draagvlak.

De leden van de SGP-fractie wijzen erop dat uit de raadpleging van de bevolking slechts
19 procent zich uitspraak voor de variant die uitsluitend gericht was op samenvoeging
van Landerd met Uden. Deze variant wijkt dusdanig af van die van samenvoeging waarvan
ook de gemeente Bernheeze zou uitmaken dat het niet reëel lijkt om de 51 procent hierop
van toepassing te verklaren. Zo zou bijvoorbeeld een gemeente van maar liefst 90.000
inwoners ontstaan.

3.2 Bestuurskracht

De leden van de SP-fractie vragen of er nader gereflecteerd kan worden over de vraag
hoe het kan dat er meer bestuurskracht bij de gemeenten nodig is? Waarom waren zij
eerder wel en nu niet meer in staat de taken voor hun inwoners uit te voeren? Welke
taken kunnen zij niet meer uitvoeren? Kan er worden ingegaan op waarom er geen referendum
in alle deelnemende gemeenten is gehouden?

De leden van de SGP-fractie vragen een nadere onderbouwing van de stelling dat de
aanwezigheid van de kern Schaijk noodzakelijk zou zijn voor het vormen van een nieuwe
krachtige gemeente. Deze leden wijzen erop dat het niet waarschijnlijk is dat het
verschil tussen 50.000 en 57.000 inwoners doorslaggevend is voor het uitvoeren van
de taken van de gemeente.

3.3 Interne samenhang en nabijheid van bestuur

De regering stelt, zo lezen de leden van de CDA-fractie, dat de interne samenhang
binnen de nieuwe gemeente groot is, al is een deel van de inwoners van de kern Schaijk
voornamelijk op voorzieningen in de gemeente Oss georiënteerd. De leden van de CDA-fractie
vragen de regering nader in te gaan op de door de gemeente Oss aangevoerde samenhang:
«Er is sinds jaar en dag een interne samenhang van onderdelen van de gemeente Landerd
met onze gemeente: de dorpen Schaijk en Reek hebben een natuurlijke verbinding met
de dorpen Herpen, Keent, Overlangel en Neerloon.» De gemeente Oss herinnert aan het
advies van de commissie-Schampers (1989) die destijds pleitte voor een samengaan van
Schaijk en Reek met de dorpen Herpen, Keent, Overlangel en Neerloon. In de Tweede
Kamer werd er evenwel voor gekozen om Schaijk en Reek samen te voegen met Zeeland
tot de gemeente Landerd, die nu het onderwerp is van herindeling. Er zou sprake zijn
van een «bestuurlijke weeffout». Hoe beoordeelt de regering de stelling, dat culturele
verschillen tussen de kern Zeeland enerzijds en Schaijk en Reek anderzijds niet tot
een goed functionerende gemeente Landerd hebben geleid?

De leden van de CDA-fractie waarderen de praktische wijze waarop de gemeente Oss in
de inbreng voor de hoorzitting de bestaande verbindingen schetst. De gemeente Oss
voert diverse taken uit voor de gemeente Landerd, zoals het ophalen van afval, de
toegang tot de gemeentewerf. Maar ook op het gebied van onderwijs, economie, cultuur,
zorg, sport, verkeer en vervoer zijn inwoners van Schaijk en Reek georiënteerd op
Oss. De leden van de CDA-fractie vragen de regering in het licht van deze schets opnieuw
in te gaan op de gewenste interne samenhang van de voorgestelde gemeente Maashorst.

De leden van de CDA-fractie onderschrijven het pleidooi, ditmaal gedaan door de gemeente
Oss, om in het Beleidskader gemeentelijke herindeling een veel belangrijkere plaats
te geven aan de oriëntatie van inwoners in kernen. Een gemeentegrens is een menselijk
construct, dat dient te gaan over de invloed, die inwoners, hebben op hun dagelijks
leven en de opgaven waar de gemeenschap voor staat. Hoe beoordeelt de regering dit
pleidooi?

3.4 Regionale samenhang

De leden van de SGP-fractie vragen de regering om een reactie op de stelling dat de
regio op inhoudelijke gronden het meest duidelijk en logisch te verdelen zou zijn
tussen Maasland en Peel en dat de kern Schaijk dan beter zou passen bij Oss dan bij
de nieuwe gemeente. Zij vragen daarbij ook hoe de regering de situatie weegt dat de
inwoners van Schaijk voor de meeste en elementaire voorzieningen zijn aangewezen op
Oss. Eveneens vragen zij wat de reactie van de regering is op de stelling van de gemeente
Oss dat het natuurgebied Maashorst vanuit de positie van Schaijk eerder als een geografische
barrière gezien moet worden dan als een verbinding.

4. Naamgeving

De leden van de VVD-begrijpen dat de naam van de nieuwe gemeente, te weten Maashorst,
niet op de steun van alle inwoners en de omliggende gemeenten kan rekenen in verband
met het feit dat er een nabijgelegen natuurgebied met dezelfde naam is. Zijn de geuite
bezwaren voldoende meegenomen in de afweging van de naam, zo vragen de leden van de
VVD-fractie. Overigens beseffen deze leden dat de naam van een gemeente aan de gemeente
zelf is.

De leden van de SP-fractie vragen waarom er is gekozen voor de naam Maashorst. Levert
dit geen verwarring op, bijvoorbeeld met Horst aan de Maas?

Net als de provincie hebben de leden van de ChristenUnie-fractie begrip voor de bezwaren
van de omliggende gemeenten ten aanzien van de naamgeving. Zij hebben begrip voor
de wens om vanuit gelijkwaardigheid tot een nieuwe naam te komen, maar zien ook dat
de naam Maashorst voor omliggende gemeenten tot onvrede leidt, gezien de gezamenlijke
inspanning tot naamsbekendheid voor het gelijknamig natuurgebied. De regering sluit
zich aan bij de opmerkingen van de regering dat een zorgvuldiger proces wellicht passender
was geweest, en dat ook omliggende gemeenten hierbij in een eerder stadium betrokken
hadden kunnen doen. De leden van de ChristenUnie-fractie vragen de regering of zij
aanleiding ziet om in algemene zin een richtinggevend kader te scheppen voor het naamgevingsproces
van nieuwe gemeenten.

De leden van de SGP-fractie vragen hoe de regering het risico weegt dat de naamgeving
van de nieuwe gemeente een hypotheek legt op de samenwerking in de regio, waaronder
de inzet voor het natuurgebied. Deze leden vragen waarom de regering geen sterkere
consequenties heeft verbonden aan de conclusie dat het proces op dit punt onvoldoende
zorgvuldig is verlopen. Wat heeft het te zeggen indien gemeenten niet eens bereid
zijn advies in te winnen van een expertcommissie? Deze leden vinden het van belang
dat maximaal recht gedaan wordt aan begrijpelijke gevoelens van alle betrokken gemeenten.

De voorzitter van de commissie, Ziengs

De adjunct-griffier van de commissie, Hendrickx